Vilhelme Vranari Haxhiraj /
Çudi! Nuk di si i bëhet, që njeriu arrin të shndërrohet në një makinë,apo në një robot që nuk njeh kohë pune madje, nuk di se ç’është lodhja.
U shtriva në shtrat tejet e rraskapitur. Ditët e fundit për mua kishin qenë tepër të ngarkuara, apo mos vallë unë vet e kisha tepëruar duke dalë mbi veten, mbi aftësitë e mija fizike dhe mendore? Nuk e di…nuk e di.
Por di të them se ky është keqtrajtim i vetes… Edhe pse bëra një dush, madje qëndrova mbi 20 minuta në hidromasazh, përsëri më dhembte i gjithë trupi. Përpëlitesha sa andej- këtej në shtrat, pa gjetur qetësi.
Qëndroja shtrirë, me sy të hapur, gjumarratisur, me një shikim zhbirues e të zgurdulluar sikur kërkoja të shpoja errësirën. Si në një kllapi nisa të debatoj me ndërgjegjen për diçka paradoksale që na mundon të gjithëve.
Ç’them dhe unë?!
Ka tipa e tipa njerëzish. Mes tyre dallojmë nga ata që nuk janë as mish as peshk. Për ta mjafton të kenë një strehë, një shtrat, një tavolinë shtruar dhe qejf o qerrata. Kanë hedhur kapelen mbi sy dhe gjithë rruga e gjatë që përshkojnë u duket asfalt, kurse gropat, humnerat, kodrat e shkëmbenjtë që kapërcejnë u ngjasin sikur të jenë shtruar me dafina…
Ka plot të tillë, ndaj s’ke ç’bën. Jeta nuk u ofrohet të gjithëve me të njëjtat kërkesa. Kurse unë vras mendjen sikur do t’i gjej fundin e pafund errësirës…
“Çdo ditë, jo vetëm unë por them se te secili që ka pak mendësi, intuitë e kërkesë ndaj vetes dhe botës, e fut veten nëpër labirinte nga ku nuk del dot. Sa më shumë kohë kalon, gjithmonë përballemi me të papritura të thjeshta ose të koklavitura, të këndshme ose të pakëndshme, të zgjidhshme apo të pazgjidhshme, që ngelen si një nyjë pengsjellëse, e cila lë një njollë të errët që ngjet me hematomën në trurin e njeriut. Është pikërisht dilema e përditshme, ajo që e shoqëron cilindo çdo çast, çdo ditë, çdo vit dhe kështu plot paqartësi që gjithmonë kërkojnë zgjidhje e përgjigje, pa e kuptuar fare, kalojnë të gjitha stadet e zhvillimit të jetës së njeriut. Askush nuk e ka të qartë pse u krijua universi, apo kush e krijoi atë. Por gjithmonë ngelet si laklitar, pyetja enigmatike “Pse?”.
Studiuesit, jo të gjithë, por ata që pranojnë lidhjen e vartësinë mes besimit dhe shkencës ose akoma më qartë mes teologjisë e filozofisë shkencore, thonë se universin nuk e krijoi njeriu, por një Fuqi e mbinatyrshme, Zoti. Faktikisht, duam apo s’duam ta pranojmë,ky ëshhtë realiteti.
-Pse?- pyet ndokush.
-Sepse kur u krijua njeriu, bota ekzistonte. Njeriu është i pafuqishëm para fenomeneve të natyrës, as i nxit të veprojnë, por as i frenon dhe aq më tepër nuk i ndalon dot… Veçse Mbinjeriu i pajisur me Mbindërgje, duke njohur botën dhe ligjet e zhvillimit të saj, përmes arritjeve studimore më të fundit të shkencës, arrin që ta transformojë botën në dobi të tij.
Sipas fjalorit biblik thuhet se e para ishte fjala…Por jo…, jo. Ky termë bije poshtë, rrëzohet si i pari… kur kujtojmë historinë e krijimit të gjithësisë. E para ishte bota, si pjesë e së tërës universale. Pastaj gradualisht bota u plotësua nga pikpamja fizike, më pas u pajis me botën bimore dhe shtazore. Lindi njeriu…dhe përsëri ne pyesim : “Si lindi?, “Pse lindi?”.
Tek njeriu fillimisht lindi mendimi, ndjenja dhe më pas,si nevojë e komunikimit, lindi fjala… Nëse do të ndalemi tek ndjenjat, mes tyre, unë do të veçoja ndjenjën e dashurisë. Por dhe kjo shihet nga këndvështrime të ndryshme, të cilat kanalizohen se kujt i drejtohen apo dhurohen. Ka shumë lloje dashurish, por unë do të veçoja dashurinë prindërore, sidomos atë amësore dhe dashurinë mes çiftit të dashuruar. Kjo e fundit nuk është e përjetshme, sepse pas shumë vitesh çiftet të velur nga e njëjta gjellë, secili kërkon shije të reja. Kur humbet interesi për partnerin ose partneren, ndjenja e dashurisë ka marrë fund. Mjafton të humbasë besimin njëri prej tyre dhe ndjenja është pa të ardhme. Ky fakt vlen për të vënë në peshore se cila është dashuria më e madhe në univers.
Përvoja jetike ka treguar se mbi të gjitha dashuritë qëndron dashuria e nënës. Ajo nuk shuhet, nuk lodhet, nuk zvetënohet, nuk venitet,nuk harron, nuk stepet apo shuhet para frikës, ndaj nuk vdes kurrë,sepse e tillë është nëna. Pavarësisht nga rrethanat ku e kanë përplasur dallgët e jetës,dhe para litarit, edhe para gryks së pushkës, këlthet: “Biri im!”
Njerëzimi e ka çmuar, e vlerëson dhe do ta çmojë në përkjetësi këtë ndjenjë sublime. Ndaj sa herë, në çaste vështirësish, thërret nënën nga bota e përtejme: “Oh, nënë”…, apo kur nuk realizon dot diçka: “Ta dish sa po vuaj, nëna ime…!”, “Ku je nëna ime”…dhe kur ka marrë rrugën e Zotit, fjalët e fundit janë: “U sfilita, nënë… Ndaj eja më merr sa më parë!”, -me këto mendime pa dobi , më kaploi gjumi, një gjumë i shqetësuar dhe plot ëndrra.
***
Mëngjes herët.
Një shtrëngim frymëmarrës, pasuar nga dhembje therëse në kraharor, më zgjoi papritur. Ky shqetësim si një ankth angështues, më bëri të çohesha nga shtrati më herët se zakonisht. Çapëlova disa hapa të ngathta në majë të gishtave për të mos e zgjuar atë, shokun e të mirave dhe të këqijave që na dhuron jeta, mikun e zemrës, dashurinë e jetës sime. E merakosur ktheva kokën pas, në drejtim të shtratit, që të kontrolloja se mos e kisha zgjuar… Mbajta këmbët dhe po e kundroja. Dritëhijet e shaktuara nga pemët e kopshtit apo apo bimët e rrugës që depërtonin tinëzisht mes kangjellave, më krijuan përshtypjen se atllazi i jorganit në ngjyrë të kaltër, valëzonte si uji i detit nën shtysën e brizës lozonjare. Para meje u përshfaq një kohë e largët e papërsëritshme, por tejet e bukur…Madje, madje e magjishme. “Po, po… ishte një natë e tillë, kur ne u pamë për herë të parë…” Por mendimi më ngeli në rrugë, gjysmak…, pasi një sëmbim i fortë trupor më largoi nga kujtimet. Atë kohë të pakthyeshme ia lashë së shkuarës dhe menjëherë u përqëndrova tek e tashmja, me shikimin ngulur mbi portretin e njeriut më të dashur që më kishte dhuruar një jetë pa andralla. U merakosa kot sepse im shoq as që më kishte ndierë, por flinte si qengj mes një ravijëzimi qeshjeje mbi buzë, gjë që i reflektohej në të gjithë tiparet e përgjumura të fytyrës. Ndikimi i dritës së zbehtë që hynte në dhomë e bënte më të mistershme ëndrrën e tij. Ndërsa atij i dhuronte pafajësinë e engjëllit. “Vërtet të jetë kaq i pafajshëm sa në gjumë?!– pyeta veten ashtu nxitimthi, pa u thelluar shumë.
Pas pak ai nisi të gërhasë lehtë.
Kjo pamje tregonte se ishte në një gjumë të qetë e të thellë. “Si lum ai!” -belba nën zë. “Së paku ai nuk ndjen asnjë dhembje apo shqetësim. Gjysma e së keqes. Ndryshe familjen e merr lumi, nëse unë…”-vazhdova e dyzuar mendimin. Veçse u ndjeva e lumtur për të, duke tërhequr derën e dhomës së gjumit pas vetes.
Nisa të endesha nëpër shtëpi e përkulur, për të gjetur një pozicion të përshtatshëm, por nuk gjeja qetësi. Nuk ishte ndonjë dhembje e madhe, por nga ato bezdisjet tekanjoze që nuk të lenë të qetë. Ngjante më shumë si kriza të lehta që përsëriten herëpashere. Bezdija e tyre ndoshta ndikon në ndërgjegjen e cilitdo, gjë që e detyron për ta parë shëndetin më seriozisht. “Jeta pa shëndet është ferr i vërtetë… Sa budallaqe jam. Pse më shkon mendja për keq? Edhe i them vetes intelektuale, pa le…” –arsyeja i thirri logjikës për një gjykim më të ftohtë e më të qartë.
“Ndoshta është kalimtare…Nuk ka si të jetë ndryshe…Po,po,sigurisht që do të kalojë. Ndonjë ftohje muskujsh apo kontraktim i ndonjë indi…” -arsyetova. Bëra një çaj kamomili me mendimin se do të qetësohesha. Por për fat nuk ishte shqetësim nervor, por organik që unë nuk e përcaktoja dot as shkakun dhe as se nga ç’organ më vinte. Për një çast nuk mbushesha dot me frymë. M’u duk sikur harrova të thithja oksigjenin e duhur. Ashtu gjysmë e përkulur shkova dhe hapa portën. Ajri i freskët,përzier me aromë agrumesh, m’u përplas në fytyrë dhe më mbushi mushkritë me oksigjen. Gjithsesi m’u deshën disa minuta që frymëmarrja të normalizohej. Bëra të dal në oborr…Tërhoqa portën dhe papritur u shtanga në prag të saj, pa bërë asnjë hap.
Befas u breshtova e magjepsur. Pamja që më doli parasysh, m’u duk gati, gati hyjnore, e pabesueshme. Natyra atë mëngjes ishte mbështjellë nga një dukuri e pazakontë. Para meje kisha një tablo të rrallë natyrore. Kisha ngelur e shtangur, e ngërthyer në vend, mbi parvazin e shkallëve, pa ditur se isha në ëndërr apo në realitet. Atë çast dukej sikur gjithë piktorët e skulptorët e Parajsës kishin derdhur talentin me penalata dhe dalta hyjnore, për të realizuar atë peizazh magjik, tejet gjigand të natyrës, ku në të përfshihej qiell e tokë. Natyrisht për aq sa kapnin shqisat e mia.
Ishte java e parë e dhjetorit dhe qielli dukej i kaltër pa asnjë re. Magjia nuk qëndronte te qartësia e kaltërsisë së qiellit, as te ajri i ftohtë e i pastër i atij mëngjesi dimëror, as te aroma shijendjellëse e limonave e portokajve, degët e të cilave rëndonin nga pesha e frutave të mbingarkuara, por sekreti qëndronte te Hëna…. Kishte një pamje magjepse, e cila atë ag dite dimërore dukej sikur kishte hedhur krahëve një mantel në një ngjyrë të rrallë, tejet të veçantë që e bënte atë, magjepsëse si kurrë ndonjëherë. Tej mbi horizont Hëna krenare, si Kryezonjë e qiellit dukej sikur më sfidonte mua e gjithçka mbi tokë. Çuditërisht ky trup qiellor, i ishte afruar aq shumë planetit tonë, sa dukej sikur po të zgjateshe, mund ta kapje me dorë. Ishte e plotë, shumë e madhe dhe me atë ngjyrë të veçantë, tek e cila shkriheshin disa nënngjyra të së kuqes; e kuqja e zjarrit, ngjyra e flakës, e shegës së hapur dhe e zemrës së bostanit të çarë në vapën e gushtit, kur avujt e tokës e tjetërsojnë ngjyrën e çdo sendi. Pra të gjitha këto së bashku shkrihesin në një ngjyrë të rrallë që nuk mund ta përcaktoja dot. Një përzierje e tillë ngjyrash të së kuqes ishte një mrekulli më vete, që kushdo mund ta kujtonte një mister që kërkonte zgjidhje. Eca me hapa të ngadalta, pa e shkëputur shikimin nga “Mrekullia” e magjisë qiellore që atë agim e dhuronte “Mbretëresha e Natës”ose “Dëshmitarja” e të dashuruarëve, pse jo dhe “Syri Sekret” i çdo bëme të mirë apo të keqe që bëhet larg dritës së diellit, por vetëm në errësirë.
Këmbët më çuan pa vetëdije pranë trungut të bajames, ku në një degë me drejtim horizontal im shoq, Edjoni, kishte varur një shilars. E magjepsur, mes ëndrrës dhe realitetit, u ula dhe duke u kolovitur ngadalë, pa i shkëputur këmbët nga Toka ,vazhdova ta sodisja hënën si një dukuri krejt e re, e paparë ndonjëherë. Çuditërisht ajo vezullonte brenda kaltërsisë së ujit të pishinës sonë në oborr. Trupi i saj fillonte tej, në njërin skaj të pishinës kurse hija e tij dukej i stërzgjatur si bishti i një sirene që më ftonte ta ndiqja pas për ta shijuar mrekullinë deri në fund. Ndërsa ajo, si një qenie e gjallë, shpërfillëse ndaj gjithçkaje, vazhdoi rrugën e saj të uljes drejt horizontit perëndimor. Çudi kishte kaluar ora nga gjashtë e tridhjetë minuta dhe ajo ende nuk e kishte kapërcyer horizontin. Pamja mistike e atij mëngjesi kishte bërë në një farë mase, ta harroja shqetësimin trupor.
Isha ende me rrobat e natës, mbi të cilat kisha veshur një rrobëdeshambër të trashë trikotazhi, kurse në këmbë kisha mbathur vetëm një palë pantofla pelushi. Ndërsa hëna u zhduk pas horizontit, ende e zhytur nën përshtypjen e bukurisë enigmatike që më kishte dhuruar ai mëngjes përrallor, ndieva një rrëqethje që më përshkoi gjithë trupin nga majat e flokut deri te thoji i këmbës. Gjithsesi vazhdoja të lëkundesha , mbështetur në njërin litar të shilarsit.
Zëri i bashkshortit, që po më thërriste në emër, më përmendi.
-Edjon, jam këtu jashtë…, -dhe u ngrita. Por një marramendje e lehtë më detyroi të mbështetem te trungu i pemës. Mblodha pak veten, drejtova trupin dhe u nisa për të hyrë brenda me hap të ngadaltë.
Të dyja vajzat ishin ngritur, kishin mbaruar me higjienën vetjake dhe ishin ulur në tavolinë. Dea, vajza e madhe, që është në vitin e parë të shkollës së mesme, duke ngrënë, po pyeste të motrën për mësimet e ditës. E dyta, Sibora është ende e vogël dhe ka nevojë të jetë nën kontroll. Duhet ta udhëheqë dikush për t’i dhënë drejtim, se është në klasën e tretë të ciklit të ulët të shkollës 9 vjeçare.
-Mirëmëngjes, zemrat e mamit.
-Mirëmëngjes ,mami!…por…nuk jemi vetëm ne. Këtu është edhe ba…
-Ju mendoni se atë e lashë pa e përshëndetur?!
-Po a nuk jemi ne të dyja zemrat e tua?!
-Është babi në radhë të parë, pastaj jeni ju. Mos e harroni kurrë këtë,- dhe pasi i putha ato, i dhurova një puthje Edjonit, i cili më ledhatoi butëssht faqen, me të prapmen e dorës, ngaqë ishte duke ngrënë.
-Nuk të kam ndjerë fare…Ke dalë herët?
-Ndoshta… Them të drejtën nuk e di sa ishte ora…nuk kisha gjumë dhe …,- atë çast u tregova e padrejtë ndaj tij dhe ndaj vetes.
Për ta kapërcyer mungesën e sinqeritetit të çastit, u fola për mrekullinë që kisha shijuar atë mëngjes. Të tre të ngazëllyer nga rrëfimi im, që për ta ishte paksa imagjinar dhe i pabesueshëm, më kritikuan që isha treguar kurrnace.
-Nuk e kuptoj se po më quani kështu, kur e njoh veten për bujare.
-Në këtë rast po…Vajzat kanë të drejtë. Po të na kishe bërë një zë, do ta kishim shijuar të katër bashkë mrekullinë e këtij mëngjesi të veçantë. Pa e tepëruar, gjithmonë sipas rrëfimit tënd, gjithsesi e bëra nuk zhbëhet. Kujdes herë tjetër, se pastaj na jepet e drejta të të quajmë egoiste…
-Shiko, shiko…sa keq e mendoni. E shoh që s’më besoni, por shumë ashpër… Varet nga ju nëse më besoni ose jo…Ju betohem që nuk doja t’ju prishja gjumin. Mirë unë që isha e detyruar, por pse t’ju mohoja edhe juve ëmbëlsinë e gjumit të mëngjesit?
-Për një fenomen të rrallë natyror, qoftë dhe gjatë përditësisë tepër të zënë, jo vetëm gjumin, por njeriu prish edhe plane,- vërejti im shoq paksa i pezmatuar dhe u kthye nga unë. Papritur ngriu në vend i zgurdulluar.
-Nuk ke fjetur fare? Ç’e ke atë çehre? Dukesh e drobitur, e zbehtë…mos ke ndonjë shqetësim e nuk ma thua?
-Kam fjetur…, kam fjetur, vetëm në të aguar u çova dhe dola, ngaqë nuk doja të të shqetësoja ty, – por ai nuk më besoi. Po më zhbironte të tërën, përmes një shikimi të çakërdisur dhe mosbesues.
-Jo,jo nuk kam gjë. Po heq enët nga tavolina dhe sa të bëj një dush, jam gati për punë.
-Mos shko sot në punë. Mjafton një telefonatë dhe rri në shtëpi. Të lutem rri dhe qetësohu.
-Veçanërisht sot nuk mund të rri në shtëpi. E kam lënë me redaktoren, ndaj nuk ia lejoj vetes mungesën e korrektesës.
-Po t’i thuash në telefon, do të të kuptojë dhe lereni për një ditë tjetër.
-Shpirt, ti e di se sa për zemër e kam atë roman. Është një temë tejet e veçantë dhe mbi të gjitha është e pa trajtuar më parë nga letrarët e vjetër dhe të rinj.
-Dashke të bësh “bum” me këtë botim.
-Nuk pretendoj se unë do të nxjerrë njerëzimin, apo botën nga kriza, por së paku e nxjerr nga shpirti atë që më mundon. Për mua ka rëndësi që mesazhi im të shkojë te lexuesi. Bëhet fjalë për metoda nga më të ulëtat që përdorin të papërgjegjshmit, të pangopurit, që nuk njohin as ligj dhe as moral. Korrupsioni nuk është më një dukuri që ta flasim nën zë, nga frika e atyre që e kanë përligjur. Është një fenomen, i cili po shndërrohet në gangrenë sociale dhe po gllabëron gjithë rruzullin tokësor. I ngjan kancerit që lëshon metastaza duke shkatërruar çdo organ, çdo ind e çdo qelizë të njeriut. Korrupsioni është sëmundje kanceroze e shoqërisë, që pasuron një pakicë njerëzish të veshur me pushtet. Kush zotëron paranë bën dhe zbaton ligjin, duke i dhënë të drejtë “Padrejtësisë”. Kurse “organet dhe indet”që shkatërron kjo “kolerë vdekjeprurëse” shndërrohen në hi dhe pluhur. Dua që kjo temë të dalë sa e pjekur logjikisht dhe po aq e besueshme për lexuesin. Nëse sociologët psikologët do të gjejnë origjinën e kësaj sëmundjeje pangopësie, grykësie, babëzie, atëherë i drejti, i virtytshmi do të kërkojë, do ta gjejë zgjidhjen dhe më pas do të besojë se ka metoda për ta luftuar korrupsionin. Duhet të më besosh, i dashur, se më tremb kjo klasë e re e pasur, kjo aristokraci pa origjinë,sociale e dalë nga hiçi dhe më e keqja është se nuk ka trashëguar asgjë nga paraardhësit. Janë të shumtë, madje nuk numërohen ata që në mbrëmje janë shtrirë në shtrat të varfër dhe të nesërcmen janë zgjuar të pasur. Jo vetëm kaq por me diplomë dhe doktoraturë në xhep, që emërohen si me urdhër të peshkut, këmba mbi këmbë nëpër parvaze pëllumbash, nga ku nuk flet më ligji, por karrige e Maliqit, e pajisur me autoritet shtetëror, e cila bën dhe zbaton ligjin.
-Ardita ime, qënke gjithë pasion sot, ndaj të ka dalë gjumi kaq herët. Gjithsesi ti ke të drejtë. Vendit tonë postkomunist, ose më mirë neokomunist, i duhen njerëz të tillë kurajoz që e kanë vrarë frikën. Atëherë mos u nxito. Përgatitu ngadalë, fito pak qetësi shpirtërore, renditi mendimet, pastaj shko në takim me redaktoren. Vajzat po i çoj unë në shkollë.
-E shikon? Ne të dy dhe sa të tjerë si ne, e pranojnë se kemi të bëjmë me një komunizëm të ri, që ka ndryshuar terminologjinë, fasadën, duke u veshur me një petkë të ri, por kurrsesi nuk është demokracia që kemi ëndërruar. Sot po dalin në pah dy ekstremet e shoqërisë; të varfër të tejskajshëm që janë shumica dhe shumë të pasur që nuk u llogariten paratë.
– Ti thua se të pafrikët që dalin në ballë, duhet të jenë deshët për kurban? Megjithëse nëse do të shmangeshim të gjithë, atëherë ku qëndron e vërteta? A ka njerëz që duan drejtësi?-përfundoi ai dhe doli me vajzat.
E falenderova tim shoq, i përqafova të tre dhe sa vura rregull në dhomën e ngrënies, hyra të bëja një dush të shpejtë. Gjatë larjes vura re një gjëndër nën sqetull. Nuk i dhashë shumë rëndësi. E shpërfilla, sepse para dy a tri ditësh ndërsa gatuaja, preva gishtin e dorës me thikë.“Sigurisht është shkaktuar prej saj”, -mendova dhe po nxitoja që të isha në kohë për takimin.
Dola në rrugë me makinë. Mbylla portën e shtëpisë dhe u nisa. Kisha kohë deri në orën nëntë, ndaj po ngisja ngadalë. Shijoja qytetin tim të lindjes atë mëngjes të artë, ku rrezet e diellit u jepnin një ripërtritje ngjyrash gjithë ndërtesave, bimëve dekorative, luleve apo vitrinave. Zakonisht ngjyra të tilla të gjalla e gjithë jetë, vërehen pas rënies së shiut. Por çuditërisht për disa ditë me radhë moti kishte qenë i ftohtë, por i bukur.
Isha e pavëmendshme, kur papritur më parakaloi me shpejtësi marramendëse një makinë luksoze e tipit BMW në ngjyrë të zezë, që i kalon njëqind e njëzetëmijë eurot, e cila frenoi rëndshëm, duke shkaktuar shqetësim publik dhe ngjalli frikë te kalimtarët.
“Sigurisht do të jetë ndonjë nga ‘agallarët e rinj’, që kanë mbirë si kërpudhat pas shiut. Agallarët e dikurshëm, që kishin pronë të trashëguar, i luftuan, i denigruan dhe i mohuan se kishin një kalë me shalë. Kurse këta bredhin me makina luksoze dhe avionë dhe nuk ua bënë syri tërr.”
-Ende pa mbaruar mendimin, nga makina zbriti një i ri mjekërosh, i veshur shik si për në një koncert klasik apo pritje diplomatike. Në dorë kishte një valixhe në ngjyrë metalike, që përdorin diplomatët apo që janë në modë për pispilluqët, që e fusin veten në sferat e larta të shoqërisë. Me siguri që në fasadë duhej të ishte ndonjë afarist. Po cili ishte biznesi i tij, një Zot e dinte.
Tek parkoja makinën vura re Valbonën, redaktoren, që po ngjiste shkallët e godinës.
Sa u takuam, i propozova të pinim kafe më parë, pastaj të uleshim për punë.
Pas pak në Bar hyri drejtoresha e Shtëpisë Botuese. Mbajti këmbët pranë tavolinës sonë për të na përshëndetur.
-Ulu me ne…
-Me kënaqësi do ta shijoja një makiato me ju, por po më pret një shkrimtar i ri që kërkon të botojë tek ne. Ta shohim se ç’brum ka gatuar.
-Ardita, nuk mund të rri pa të thënë dy fjalë…,- unë nisa të dridhesha. “Kushedi se ç’vërejtje do t’më bëjë për librin! Po sikur të mos e pranojë? Hajde të fillosh punë nga e para. Bo,bo…!”,-mendoja dhe prisja në ankth fjalën e saj.
-E lexova dorëshkrimin me një frymë. Të them të drejtën, e nisa si për të kapërcyer paragrafe të veçanta për të krijuar një ide rreth temës. Por rrjedha e ndodhive, gjuha e pasur, dialogje kuptimplote, rrjedhshmëria e narracionit, i kombinuar me retrospektivë, ngjarje rrëqethëse që do t’i kishin zili dramaturgët dhe tragejdianët më të mëdhenjë të kohërave, më ngërthyen pas romanit tënd. E lashë leximin diagonal dhe e ndoqa me kujdes, çdo fjalë e çdo rresht, ku spikat mendimi filozofik. Ke goditur në një plagë që rrjedh e pikon gjak çdo ditë e më shumë. Jam e bindur se libri yt do të pritet mirë nga kritika dhe veçanërisht nga lexuesi që është i zhgënjyer nga ndryshimet politiko-sociale.
-Ju faleminderit Drejtoreshë! Ju jam mirënjohëse për fjalët e ngrohta! Gjithsesi veç aprovimit tuaj, dua që libri të pranohet nga një komision i specializuar në fushën e letërsisë si nga pikëpamja logjike, frazologjike, gjuhësore, estetiko -letrare dhe sidomos sociale… Dëshiroj që komisioni të mbajë qëndrim analitiko- kritikë ndaj krijimtarisë sime. Do të mirëpres çdo ndërhyrje dhe vërejtje të specialistëve të mirëfilltë.
-Të uroj suksese të tjera dhen gjithmonë në ngjitje! Ti po tregon se edhe një femër me dhunti, me mend dhe vullnet, di të sfidojë dhe të fitojë. Përsa i përket sugjerimit tënd, do ta diskutoj me kolegët e këshillit botues.
Botuesja u ul me një djalë të ri, i cili mbi tavolinë kishte vendosur një dosje. Si duket ishte dorëshkrimi. Ndërsa unë dhe Valbona shijuam kafenë në heshtje. Pastaj iu përveshëm punës. Valbona kishte bërë një punë të paqme. Së paku kështu m’u duk mua. E kaluam në analizë çdo faqe formati. Redaktimet i kishte shënuar me ngjyrë të kuqe.
-Kur të kesh bërë koregjimet, ma nis me internet që t’i hedh edhe një sy para botimit. Apo do t’ia kalosh drejt recensuesit?
-Jo Valbona, jo. Dua të bëj koregjimet vet dhe do ta lexoj me zë, për ta dëgjuar se si tingëllon… Pastaj do të ta nis ty. Recensuesi le t’i japë dorën e fundit para botimit.
-Ardita, ne të dyja jemi kolege. Vetëm me një ndryshim se ti, jo vetëm që je redaktore, por je edhe shkrimtare. Kjo është një përparësi për ty.
-Ngadalë, ngadalë…mos u nxito! Të quhem shkrimtare duhet të më afirmoj kritika profesionale, shkrimtarët më në zë dhe lexuesi me nivel kulturor. Unë jam një krijuese që sapo kam nisur të vë në jetë dhuntinë time të falur. Ky është libri im i tretë, ndaj nuk më pëlqen të më quajnë shkrimtare. Nuk dua të bëjë atë gabim që bëjnë shumë që e quajnë veten “shkrimtar i mirënjohur” apo “i shquar “se boton një libër biografik apo me kujtime, ku përfshihen familjarët e tij. Këto botime të pakontrolluara, të paaprovuara nga njerëz të letërsisë së mirëfilltë, nuk duhet të botohen. Ky është mendimi im.
– Ke shumë të drejtë. Ata kanë një dorë lekë dhe i vënë në përdorim , me mendimin:“U bë deti kos dhe nuk mora një lugë…U bënë të gjithë shkrimtarë dhe poetë, po unë i humbur jam?! Do bëj(te) dhe unë një libër…” -dhe e boton. Pyes veten si ka mundësi që ky nuk njeh shqipen mirë dhe merr guximin të shkruajë libër?! Më e bukura është se mbahet rëndë-rëndë dhe vetëquhet shkrimtar. O Zot! Për të tillët nuk duhet të ketë vend varri ku të futen…
-Ndaj duhet të hyjë në fuqi konkurenca para se të botohen librat, pra qysh kur janë në dorëshkrim. Valbona, pikërisht për këtë arsye i sugjerova drejtoreshës sonë…
-Për sa thua ke të drejtë. Tani kalojmë tek libri yt…
Ardita, si autore ti më pëlqen. Të uroj për mënyrën se si e ke trajtuar temën. Është dhe diçka tjetër që kam spikatur tek ti. Punon me shumë kujdes. Ndryshe do të thosha, që toka të prodhojë sa më mirë, i duhet bërë qelizëm. Kështu veprohet edhe për veprën letrare. Sa herë që autori e rikthen nga fillimi, aq herë libri e plotëson tablon jetike. Çdo krijimtari letrare nëse kalohet disa herë, del më e arrirë, më e përsosur. E dashur shkrimtare, të uroj mbarësi, jo vetëm me këtë libër por dhe me vepra të tjera!
-Faleminderit , më vjen mirë kur e dëgjojë ta thotë goja e një kolegeje.
-Unë nuk po të bëj qejfin. Them një të vërtetë edhe pse nuk e njoh sa dhe si duhet kritikën letrare. Fjalën e fundit e thotë kritika dhe analiza e mirfilltë.
***
Vonë mbasdite përfunduam punën me redaktoren. Ishte koha që do të ndaheshim. Bëra të ngrihem, por pa pritur u plandosa në karrige. Isha e pafuqishme. Djersë të ftohta më mbuluan gjithë trupin. Valbona e shqetësuar nisi të më bëjë masazh qafën, supet, tëmbthat…Pastaj më solli një gotë uji të freskët. Pas pak e mblodha veten. Tashmë që ndihesha më e qetë, dolëm të dyja nga zyra. Valbona po më hetonte vjedhurazi me bisht të syrit.
-Ardita, mendoj se të paktën sot, nuk duhet të jesh në timon. Po të çoj unë në shtëpi me makinën time.
-Faleminderit, e dashur kolege! Tani jam mirë,- ndërsa ajo po më zhbironte me mosbesim.
-Sinqerisht jam mirë…vërtet ndihem më mirë,- por Valbona këmbënguli dhe më detyroi që ta lë makinën të parkuar aty në shtëpinë botuese.
Ndërkohë që makina e saj mori kthesën para shtëpisë sime, Edjoni u duk në pragportë me vogëlushen tonë, Siborën.
-Është ora që ajo merr mësime baleti klasik dhe po e shoqëron i ati. Kurrë nuk shkon vetëm. Përherë e shoqëron njëri nga ne të dy.
-Baleti klasik do të jetë drejtimi që do të marrë më vonë vajza?
-Jo..megjithëse nuk jam unë ajo që vendos,. Gjithsesi është herët për të dhënë përfundime. Por Sibora është pak si topolake, ndryshe nga e motra… Ndaj e çojmë në balet për të formuar trup të bukur. Është vajzë edhe…, duhet të më kuptosh…Nesër, jo shumë larg, në shikim të parë, ajo që vlen, ndoshta formalisht tek një femër, sidomos te një vajzë e re, është paraqitja e jashtme. Bukuria trupore dhe harmonia e tipareve janë ato që godasin mashkullin, qysh me shikimin e parë. Mjeshtrja e baletit, një zonjë e vërtetë , e pajisur me shumë botë, një grua që e di pikësynimin tonë si prindër, natyrisht në pëputhje me kërkesat e moshës dhe kushtet e kohës, i bënë edhe ushtrime të veçanta për t’u zgjatur. Po kështu, edhe vajza e madhe merret me sport. Në të njëjtën kohë të dyja marrin leksione muzike dhe në gjuhë të huaja. Thuajse të gjitha ditët i kanë të zëna. Më vjen keq për to se u mohoet fëmijëria, adoleshenca, periudha të rëndësishme që duhen kaluar dhe shijuar, por koha kërkon të sfidosh. Ndryshe ngelesh askushi.
-Unë s’kam fëmijë. Nuk jam as e martuar, madje as e fejuar, por…nuk besoj se do të bëja kaq shumë…Kjo që bëni ju me fëmijët, më duket gati e pamundur. Një ditë, ndoshta do të jem nënë dhe… Gjithsesi shoh diçka të bukur, një intimitet mes jush dhe vajzave. A e di që kujdesi juaj më duket si një përvojë e bukur?
-Ashtu të duket, jeta dhe kushtet që ajo të vë, të mësojnë vetë. Pastaj ndjenjat, dashuria e nënës, detyrimi, përgjegjësia dhe krenaria e prindit bëjnë që të arrish të pamundurën. Nuk e ke idenë se ç’kënaqësi të jepë kjo përvojë që ty sot të duket e paarritshme…, -ndërkohë Valbona ndali makinën para shtëpisë.
-Ua, ç’gjë të bukur zbulova tek ti. Sa pe vajzën, ndryshove gjendjen e mëparshme. Të shkëlqyen sytë dhe fytyra aq shumë sa dukesh e ngazëllyer. Ky çast më bëjnë të besoj se duhet të jesh një nënë e pakrahasueshme.
-Jo vetëm unë, po çdo nënë është e veçantë. Harron çdo hall, çdo dhembje, i mohon vetes lumturinë, vetëm që te fëmijët të mos ngelet asnjë vragë vuajtjeje apo dhembjeje.
-Po e lëmë si thua ti…
Ajo zbriti për t’u përshëndetur me Edjonin. Përqafoi Siborën dhe e përgëzoi.
-E di që mami më tha se ti je nxënëse shumë e mirë dhe çdo ditë pasi bën detyrat e shkollës mëson shumë gjëra që të bëhesh e ditur. Të lumtë!
-Zemër nuk ma zuri syri makinën tënde. Pse ke ardhur me Valbonën?
-Ke të drejtë Edjon. Ishim duke diskutuar për librin dhe e vazhduam në makinën e saj. Nesër ikim bashkë, – nxitova që ai të mos shqetësohej kot. Kurse Valbona picërroi sytë. veçse më kuptoi shpejt dhe s’ bëri zë.
-E ke lënë në punë?
-Po…atje është e sigurtë…
-Tani do të më falni, se shkoi vonë dhe prindërit e mi merakosen.
-Valbona, ti erdhe deri këtu dhe nuk do të hysh brenda? Shko me Arditën dhe telefono në shtëpi. Unë po iki me vajzën, kurse ju hani diçka se duhet të jeni të uritura. E keni tavolinën gati.
-Morëm nga një byrek, sa për të mos e pasur stomakun bosh.
-Një herë tjetrër ndoshta… Sot ndihem e lodhur,- dhe sa hipi në makinë, u bë erë.
Në shtëpi ishte vetëm Dea. E gjeta duke pastruar shtëpinë.
-Bija ime e ëmbël, a nuk duhet të ishe në stërvitje tani?
-Erdha pak më shpejt se zakonisht. U stërvita vetëm një orë se Mjeshtri kishte një problem familjar. Meqë nesër është ditë pushimi ,thashë të të jepja një dorë.
-Ke harruar që edhe unë pushim jam nesër, kështu që…
-Mos vallë jeta jote është e tepërt? Mami, nuk e kupton se sa shumë lodhesh? Ke punën, shtëpinë, merresh shumë me edukimin tonë, nuk lë pas problemet sociale. Tani merresh edhe me krijimtari. Të gjitha këto duan kohë dhe fuqi. Veçanërisht letërsia ka nevojë për një qetësi shpirtërore, që të dalë sa më sa e arrirë. Besoj se kur je e tejlodhur fizikisht truri është i mbingarkuar dhe nuk reagon si duhet.
-Zemra e mamit, u rrite shpirt…Mendoja se nuk do ta arrija kurrë ditën që ti do të ishe në gjendje të gjykoje.
-Të lutem mami, mos e thuaj më kurrë këtë. Ne ende s’e kemi nisur jetën. Eh, sa shumë gjëra do të shijosh ti!
-Faleminderit bija ime! Si lum unë për ty. Dea, jam e lumtur se në gjurmët e tua do të ecë edhe jot motër. Jam e bindur për këtë.
-Atëherë ç’të mban ty, mama! Tani ulu se po të bëj një kafe, ose më mirë dy…
-Pse dy? Mos ke filluar të pish kafe edhe ti?
-Nganjëherë më pëlqen. Harrova të të them se do të vijë gjyshja.
-Sa mirë…Atëherë po pres të vijë edhe mamaja dhe…
Ende pa mbaruar fjalën, u dëgjua zilja e portës. Dea vrapoi për ta pritur. Nëna ime e ka rritur vetë dhe ato të dyja, gjyshe e mbesë,janë shumë të lidhura me njëra-tjetrën.
Hodha sytë nga porta. Papritur nëna mbajti pak këmbët dhe u mbështet te kangjellat. Vura re se merrte frymë me vështirësi. Çantat i mori vajza.
-Mezi erdha moj bijë e nënës.
-Mirë të të bëhet, ke tri makina në dispozicion dhe ti udhëton me autobuz.
-Po si yt vëlla dhe ti me Edjonin keni halle. Jeni nëpër punëra dhe nuk ma keni ngenë mua…
-Ç’thua kështu, moj nënoke?! Për nënën nuk kemi kohë ne? Po ti e ke bër natën ditë që të na rrisje dhe të na shkolloje, kurse ne sot me punë të mira e me makina dhe s’ qënkemi në gjendje për ty që na ke bërë kokën?
-Ashtu ju duket juve, pa më pyet mua, se sa më dhemb tek u shoh që rropateni gjithë ditën?
-Kështu vazhdo…Po si nuk mbushet rradakja jote, xhanëm? Siç gjejmë kohë për vete dhe fëmijët, do ta gjejmë edhe për ty…
Pa u ulur mirë, porositi të hapnim çantat se kishte gatuar diçka.
-Si nuk hoqe dorë nga trastat dhe gatimet, moj nëna ime? Ne jemi mirë ekonomikisht. Nuk na mungon asgjë.Për gjithçka që na shkon mendja , e gatuajmë.
-Eh, e di, e di…që gatuani, por jo si duart e nënës, moj bijë.
-Aty mbau, ti…Ç’ha goja tregon boja…
-Veç ndonjë gatimi të mirë, nuk më ka ngelur gjë tjetër, bija ime. Për çfarë do mburrem ? Për hallet dhe dertet që u kam dhuruar me të tepërt, për varfërinë që mezi u kam rritur? Apo se jam një nënë me “shkollë” dhe ju ndjek hap pas hapi…Ah,moj bijë! Nuk e ke idenë se sa më mundon fakti që nuk ju ndjek dot në bisedat që bëni rreth kulturës, artit, letërsisë apo politikës. Më duket vetja sikur vij nga antikiteti apo mesjeta e errët.
-Më thuaj, ne, “të mirëve “kush na bëri të arsimuar dhe me punë të mira, gjë për të cilën sot ti krenohesh? Je ti, e ëmbla, e mira, e mënçura dhe e shtrenjta, nëna ime.
Isha tej mase e drobitur, e megjithatë i këndova këngën e nënës:
“Një nënë, vetëm një nënë ka në botë/ tingull të veçantë ka zëri i saj/ kur bir fëmijës ajo do t’i thotë, qesh e këndon zemra e saj./Nënë, emër i dashur për mua, njeriu më i shtrenjtë, të dua,/ Sa jetë e tërë, për ty unë thur melodi...”- ajo e përlotur më hapi krahët dhe ma mbështeti kokën në kraharorin e saj të ngrohtë dhe bujar. Ndërsa ne të dyja të përqafuara, Dea na solli kafenë. Ndërkohë… nën zë, ime bijë vazhdonte të këndonte refrenin e këngës së nënës.
-Kur vajzat të jenë në fatin e tyre, atëherë do të më kujtosh. Pastaj më jep ose, jo të drejtë. Kjo të takon ty. Unë do të të dëgjoj se nuk do të jem më. Por po të kujtoj se dashuria dhe përgjegjësia amësore janë e drejta e çdo nëne.
Pas pak erdhën Edjoni me Siborën…
Jo vetëm vogëlushja ime, por edhe dhëndri u gëzua për ardhjen e gjyshes së tyre të adhuruar .
-“Vjehrrë”, se mos nuk më ke sjell ato gatimet që më pëlqejnë mua, se…? -kështu i thërriste Edjoni nënës sime, kur donte t’i fliste me shpoti.
-Biro, e ç’ ta dua Arditën pa ty? Apo për ta pasur breng. Dhëndri duhet kur ta mban vajzën mirë. Mos e harro këtë se nesër do të bëhesh me dy dhëndurë.Pastaj ti tani je pjesë e pandarë e familjes sime, bir dhe u përshëndetën. Ai i uroi mirëseardhjen dhe i kërkoi të rrinte më gjatë në shtëpinë tonë këtë radhë.
-Me gjithë qejf, se ç’bëri te djali dhe ç’bëri te vajza. Fëmijë i kam të dy, por më ka lidhur këmbët ajo mbesa e vogël. Lindi pas tre çunave dhe e kemi me kimet.
-Tani mos u anko! Ke tre nipër dhe tre mbesa. Më thuaj, cila nënë është si ti?
-Të më rroni ju të katër me gjithë fëmijët. Më parë ishim vetëm tre persona, kurse tani jemi bërë njëmbëdhjetë. Nëse e lë këtë botë tani, jam e lumtur. Ju lë pas dhe të gjithëve mirë. Largohem nga jeta si nënë e lumtur….
***