Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for January 2020

Urime Federatës Pan shqiptare të Amerikës, Vatra

by

Nga Shaqir Salihu- Vatran,Washington/

Së pari  dua t’ju përcjell urimet e mia më të sinqerta për zgjedhjen në detyrën e lartë të kryetarit të Vatrës, zotit Elmi Berisha dhe presidentit të nderit me të drejtë vote të përhershme, zotit Agim Rexhaj.

I përgëzoj delegatët e Kuvendit të Vatrës, të cilët u mblodhen më 19 janar në Michigan për të zgjedhur kryesinë e re të kësaj organizate patriotike, më e vjetra në botë që vepron jashtë atdheut. Në këtë kuvend u zgjodhën dy kryetarë, kryetari i ri, zoti Elmi Berisha dhe presidenti i nderit me të drejtë vote të përjetshme, zoti Agim Rexhaj. Vatra, ashtu siç ka vepruar edhe në të kaluarën, edhe kësaj radhe diti  në mënyrë dinjitoze ta kalojë edhe sfidën e përçarjes që kishtë pllakosur gjatë dy vjetëve të fundit.

Vatra jonë gjatë gjithë historisë së saj mbi një shekullore ka kaluar me sukses sfida edhe më të mëdha, por ajo gjithmonë ka ngadhënjyer. Unë, anëtar i saj nuk kam dyshuar kurrë në suksesin e saj në Michigan. Delegatët treguan nivel të lartë përgjegjësie ndaj Vatrës dhe kombit. Uroj zotin Berisha për këtë mandat, në këtë detyrë të madhe dhe fisnike në shërbim të kombit tonë të vuajtur. Vatra është një organizatë mbarëkombëtare dhe nuk ka vend për krahinorizma. Siç tha edhe kryetari i deritanishëm në fjalën e tij, zoti Dritan Mishto, Noli dhe Konica e kanë përcaktuar drejt në Kanunorën  e Vatrës duke vendosur mandat afatshkurtër për kryetarin. Kjo është bërë pikërisht për të qarkulluar elitat drejtuese.

Në mënyrë të veçantë e përgëzoj zotin Agim Rexhaj për zgjedhjen e tij si president nderi me të drejtë votë të përhershme në Vatër. Këtë post të lartë në Vatër e mbajti deri në fund të jetës së tij, ish-presidenti Agim Karagjozi. Agim Rexhaj, shquhet për sakrifica të mëdha për hir të atdheut. Ai ka qenë edhe kryetar i degës së Lidhjes Demokratike të Kosovës në Amerikë dhe për hir të unitetit të Federatës Panshqiptare Vatra, ka kontribuar dhe vazhdon të kontribuojë për çështjen kombëtare aty ku ka nevojë më së shumti. Për këtë arsye Agimi ka marrë shumë mirënjohje nga nivelet me të larta shtetërore në Shqipëri dhe Kosovë, ku vlen të përmendet medalja Gjergj Kastrioti Skënderbeu që mori nga kryeministri i Kosovës Ramush Haradinaj, më 24 shtator 2019 për punën e palodhur në shërbim të atdheut.

Uroj edhe një herë suksesin e Vatrës sonë, tempull i demokracisë!

Me nderime,

Shaqir Salihu,ish gazetar ne Zerin e Amerikes, anetar i Vatres

Washington

Vargje nën diktaturë

by

-Përcjellje e marrë nga libri me poema “Honet”-

Shpend Sollaku Noé/

Është e rrezikshme të jesh poet në kohë diktature. Për nga na­tyra poetët janë lindur të lirë dhe li­ria, në një farë mënyre, është vlera më e rëndësishme që ata bartin përmes vargut. Por të qe­nit të lirë shpesh bëhet edhe kryqi që ata duhet të mbajnë mbi shpinë, sidomos kur, në kushte të caktuara historike, mendimi vetiak imponohet nëpërmjet parimesh të vendosura “nga lart”. Dëshira për të shkruar vargje sipas zemrës e jo sipas parimeve të diktaturës ka qenë fatale për shumë poetë. Ajo është paguar edhe me vdekjen e dyshimtë në qeli dhe zhdukjen e eshtrave si tek Ethem Haxhiademi, edhe me dënime kapitale – siç ka ndodhur me Trifon Xhagjikën, Vilson Blloshmin, Genc Lekën e Havzi Nelën, – me një jetë të tërë burgim dhe internim si Lazër Radi, apo me vdekjen në vetmi e përçmim pas dekadash në qeli dhe degdisje si në rastin e Musine Kokalarit.

   Letërsia shqiptare dhe ajo botërore kanë njohur edhe shembuj të panumurt të poetëve të oborrit, që iu nënvunë pushtetit dikta­torial sepse të bindur në idealet komuniste (rasti i shqiptarit të dëgjuar Dritëro Agolli) apo në ato fashiste (siç ka qenë italiani i shquar Gabriele DʼAnnun­zio). Po ashtu edhe të tjerë që i shërbyen regjimit të kuq për konveniencë (shqiptari Ismail Kadare). Këto emra i servir vetëm sa për të përmendur ndonjë përfaqësues, pasi lista e këmbëlëpirësve, edhe pse rallëherë poetë apo shkrimtarë të mëdhenj, bëhet e gjatë.

Ai që merr penën e vendos të hedhë në vargje lirinë apo sklla­vërinë e tij e ka të domosdoshme të ballafaqohet me lexuesin e tij. Dhe për të arritur tek lexuesi ka nevojë të domosdoshme të bo­tojë. Por nën diktaturë kjo nuk është e thjeshtë, duhet tʼi përulesh ose të bëhesh pjesë e saj. Diçka e papranueshme për poetin e lirisë, por tundimit për tʼu përballur me njerëzit nuk mund tʼi rezistosh. Atëherë kërkohen mënyra të tërthorta për të thënë të vërtetën e për të tribluar çensurën. Njëra nga armët më të efektshme për tʼia arritur këtij qëllimi është pa dyshim alego­ria. Shembujt e përdorimit të alegorisë në poezinë botëro­re janë të panumurt, nga letërsia antike greke tek Dante Ali­ghieri e deri në kohët moderne. Nga letërsia shqiptare më tipikët alegorikë kanë qenë Mjeda, Asdre­ni, Çajupi, Naimi e Noli – të gjithë një shkollë e vërtetë për tʼiu sh­mangur ndali­meve. Në kohët mo­derne kjo mënyrë e të shkruarit u pasurua sidomos nga Kadareja me dykuptimësinë e vargut, që nuk është një alegori e mirëfilltë, por që pak i mungon: ajo është më mo­derne, por, si alegoria, të jep mundë­sinë e shpreh­jes së mendi­mit edhe pa rrezikuar shumë zyrtarisht.

Vini re ndryshimet e faqes 5. Majtas është poezia qe kam shkruajtur unë, djathtas vargjet e futur nga redaksi/

   Alegoritë dhe dykuptimësitë u përpoq tʼi shfrytëzonte edhe brezi i poetëve me të cilin edhe unë nisa përpjekjet e mia në të thënën e të vërtetave. Një pjesë e mirë e atij brezi përqafoi dik­taturën, e shfrytëzoi atë për të bërë karrierë, shpesh në kurriz të të tjerëve poetë, duke spiunuar apo sabo­tuar poezinë e konkurrencës. Një pjesë tjetër, në të cilën mendoj se përfshihem, u për­poq të mbijetonte.

Faqja e mësiperme 6 është imja, ajo poshtë siç e ka shkruajtur redaksia/

Dhe për tʼi dalë mbanë dëshirës që të matej me lexuesin, zgjodhi mënyrën e tërthortë për tʼu shprehur, atë të alegorisë apo të dykuptimësisë. Por tashmë edhe çensorët nuk ishin më ata të pagdhendurit e dikur­shëm: ata ishin specializuar në­për universitetet e nëpër zyrat e diktaturës edhe për të zbërthyer ale­goritë e dykuptimësitë. Dhe as unë as ndonjë tjetër nuk ki­shim kredencialet e Kadaresë. Më fatkeqët prej këtij tipi të di­zidencës përfunduan pas hekurave. Emri më i spikatshëm i asaj kategorie ishte pa dyshim Visar Zhiti.  Unë dhe ndonjë tjetër qëlluam me fat, patëm shokë besnikë dhe i shpëtuam burgut, pasi nuk flisnim kur ishim më tepër se dy vetë (zyrtarisht, për të të dënuar du­heshin të paktën dy dëshmitarë). Sidoqoftë hakmmarrja e diktaturës mbi mua u shpreh ndryshe: me mënjanimin shoqëror, me mosdhë­nien e të drejtës për të studjuar, me dërgimin në Sazan për tre vjet, në kohën kur kisha mbaruar me rezultate shumë të mira të dymbëdhjetë vitet shkollore apo kisha filluar të botoja, edhe pse me pikatore, që në moshën katërmbëdhjetë vjeç. E sidomos ajo hakmarrje u shfaq me mohimin e të drejtës për të botuar. Gazeta «Drita», në të cilën kisha filluar të kisha cikle poetikë që herët, ra në dorë të poetëve të qeverisë, të sjellë aty nga rrethet apo Tirana për të pasur gjithçka nën kontroll. Në «Zërin e rinisë» vunë një tjetër, njeri i Sigurimit të Shtetit. Arritja e tij në atë gazetë, – më parë ai tip rrëshqitës kish botuar vetëm disa poeziçka mediokre, – shënoi edhe fundin e bashkëpunimeve të mia me atë redaksi. Për të marrë mendime rreth pastërtisë morale e talentin e atyre që vinin nga Lushnja, ishte dikush tjetër, i lindur në qytetin tonë, që, për të thënë pak, hante e pinte me ata të Tiranës dhe shtrembëronte biografitë dhe të dhënat për sjelljen e poetëve të shkujdesur lushnjarë sipas këndvështrimit të Ministrisë së Brendshme.

   I armatosur me alegorinë apo me dykuptimësinë, unë arrita të kem vetëm një fitore: të vetmin libër poetik të botuar në Shqi­përi: “Mëzat e kaltër”. Në fillim ky libër titullohej “Sfinksi”. Në vitin 1976, për  “Sfinksi”- n, sovrani  i atëhershmëm i letrave tona Ismail Kadare, pasi e kish lexuar në shtëpi, më dërgoi me një pusullë tek shefi i poezisë: «I dashur I.N., autori i këtyre vargjeve është një djalë … Ju kër­koj, nëse është e mundur, të bëj reçensionin e këtij libri». Kërkesa e  Kadaresë u hodh poshtë. “Sfinksi”-t iu mohua botimi dhe mua mʼu bë presion të kthehesha në klishenë e paraservivur të realiz­mit socialist. Në shkurt 1987, pas njëmbëdhjetë vitesh çensure, arrij ta botoj me titullin “Mëzat e kaltër”. Por, ndërsa po shkoja në Lidhjen e Shkrimtarëve që tʼi gëzohesha suksesit, në Klubin e Lidhjes pëshpë­ritej fati i tij: Në karton! I lajmëruar nën zë nga një tjerër autor i ri (T. K.), mësova se, pasi e kishte botuar, çensori kishte vendosur menjëherë ta zh­dukte librin tim për nxirje të realitetit nëpërmjet alegorirash të rrezikshme. Çʼtë bëja? Bashkë me të fejuarën, që më priste në koridor, renda në Kombinatin Poligrafik e, duke iu lutur tipogra­fëve, të trembur prej “urdhërave nga lart” (Ky libër  nuk  duhet  absolutisht  të qarkullojë!), arrita “të vjedh” një kopje të vetme. Kur drejtori i “Naim Frashëri”-t, (G. B.) i vendosur, ngulte këmbë që libri nuk duhej të qarkullonte, unë nxora kopjen e “vjedhur” prej palltos. Ai, i befasuar, pas orësh polemike, më detyroi të pranoj  një “kompromis”: të lejohej të qarkullonte libri, por pa varg­jet e kriminalizuara! Unë nuk shkova më të interesohesha për fatin e atij vëllimi. Por nuk më kish shkuar kurrë në mendje ajo që do të ndodhte vërtetë: Në variantin e dytë të “Mëzat e kaltër” ishin grisur poezi të tëra, të tjera ishin sakatuar dhe shumë vargje ishin shkruar nga njëri prej redaktorëve! Aq banale ishte bërë grisja, saqë duken qartë edhe faqet “e reja” të ngjitura mbi “të vjetrat”. (Shih fotot shoqëruese: majtas në faqen e atëhershme numër 5 – titulli me kryq sipër – ka qenë poezia ime “Popujt si deti” dhe është zëvendësuar me vargje të shkruara nga redaksia tek faqja 5 djathtas, ashtu siç ka qarkulluar libri. (Kryqi është i G.B.-së). Po ashtu në faqen e atëhershme 6 ka qenë poezia “Revolta e maleve”, grisur e zëvendësuar me vargje të shkruara nga redaksia si vazhdim i poezisë së hequr “Popujt si deti” e kështu me radhë gjatë vazhdimit të librit.). E vetmja kopje e plotë e këtij vëllimi gjendet në arkivin tim. Sidoqoftë, nuk mund të harroj mbrojtjen që më bënë, edhe pa më njohur, shkrimtarët Nasho Jor­gaqi e Fatos Arapi, që u shprehën kështu në mbledhjen e Këshillit Botues: «Të dërgosh këtë autor të ri në karton do të thotë inkuizicion mesjetar!»

Disa prej poezive të grisura i kam edhe botuar më vonë në Itali e SHBA, disa akoma jo. Kam futur në një antologji të sot­me me poema – “Honet”, ende e pabotuar – edhe disa të panjohura, ashtu siç kanë qenë, pa ndry­shuar as edhe një presje, më tepër për tʼu treguar poetëve të rinj sesi ishim detyruar të shkruanim nën diktaturë, sesi përdorn­im alegoritë apo dykuptimësitë për tʼiu shmangur çen­surës, edhe pse shpesh pa suksesin e dëshiruar. Ndoshta këto shënime kanë vlerë edhe për tʼu thënë poetëve të sotëm sesa e çmuar është li­ria e të shkruarit në demokraci, që imponon vetëm një rregull të paluaj­tshëm: vetëçensurimin në emër të cilësisë artisti­ke.                                                                               

                                                            Shpend Sollaku Noé

“DITA E KUJTESËS” DHE KRENARIA SHQIPTARE

by

Shkruan: EUGJEN MERLIKA/

“Harrojmë ! Të rinjtë kanë dhuntinë e harresës, ashtu si të moshuarit kanë atë të të kujtuarit”--E. Pailleron (1834 – 1899), komediograf francez /

            Ka ngjarje në historinë e njerëzimit që shënojnë epokat ose i venë vulën e tyre periudhave të ndryshme. Lufta e dytë botërore, me sasinë e viktimave (50 milionë), është një nga ngjarjet më tronditëse e më të tmerrshme të gjithë qënies mijravjeçare të shoqërisë njerëzore. Në kuadrin e saj, holokausti, zhdukja fizike e gjashtë milionë viktimave të pafajshme, vetëm e vetëm në sajë të prejardhjes racore apo përkatësisë një besimi fetar, apo një etnie të caktuar është një nga njollat më të zeza që, ajo kohë, la në nënëvetëdijen e njerëzimit në përgjithësi, por kryesisht në ndërgjegjen e atij brezi njerëzish që e shkaktuan, bënë të mundur, apo lejuan një tragjedi njerëzore të përmasave të tilla.

            Prej disa vitesh 27 janari është dita e kujtesës, e rikthimit ideal në thelbin e asaj tragjedie të stërmadhe, në matjen e përfytyruar me të e pasojat e saj, në një bilanc të heshtur të çdo populli me përmasën e përgjegjësisë së tij në mëdyshjen brejtëse të asaj që bëri, që mund të bënte, që nuk e bëri…. Ky bilanc vjen natyrshëm në çdo 27 janar, kur historia na paraqet llogarinë, duke na përballuar jo vetëm me të shkuarën, por edhe me të sotmen ku, në forma e përmasa të ndryshme, vazhdojmë të ballafaqohemi me dukuri t’urryera.

            Për shqiptarët 27 janari, krahas dhimbjes njerëzore për miliona jetë të flijuar në altarin makabër të racizmit më të egër, është dhe një ditë krenarie. N’atë bilanc të heshtur t’atyre ngjarjeve, përgjegjësive e pasojave, n’atë gjyq të përfytyruar të ndërgjegjeve të popujve, të kombeve, të klasave politike, të fuqive ushtarake të një kontinenti të tërë, në një nga epokat më të errëta të Evropës së qytetëruar, ne, shqiptarët dalim ballëlartë e me ndërgjegjen e pastër : nga toka shqiptare që për pesë vite qe e pushtuar nga trupat e huaja, nga ushtritë italiane e gjermane, asnjë hebre nuk shkoi në kampet e çfarosjes. Në tokën shqiptare gjetën strehë e mbrojtje 2265 vetë, banorë të këtij trualli, apo t’ardhur n’ata vite të vështira nga Vende të tjera fqinje, apo më të largëta.

            Në vitin 1937, në Shqipëri banonin gjithsej 191 hebrenj. (“Hebrenjtë në Shqipëri” Katalog dokumentash të A. Q. Sh. të Republikës së Shqipërisë” nga Nevila Nika dhe Liliana Vorpsi)

            “Në vitet 1941 – 1942 vërehen shpërnguljet më të mëdha të hebrenjve nga vendet e rajonit ballkanik (Jugosllavi, Bullgari) dhe vendosja e tyre në kampe përqëndrimi në qytete dytësore të Shqipërisë, duke pasur kujdesjen shtetërore për ushqim, strehim, veshje dhe nevoja të tjera.

            Deri në fund të Luftës II botërore numri i hebrenjve në Shqipëri u dhjetëfishua. Asnjë hebre s’u bë viktimë e luftës.”

             Janë disa nga përfundimet e kreut të dytë të vëllimit “Hebrenjtë në Shqipëri Prania dhe shpëtimi”, i shkruar nga Prof. Shaban Sinani dhe i botuar më 2009.

            Shifrat e pranisë së hebrenjvet e shpëtimit të tyre në trojet shqiptare ndryshojnë nga një autor tek tjetri, ato nuk janë të përcaktuara plotësisht, mbasi studimet mbi to kanë filluar në dhjetëvjetëshin e fundit dhe ende nuk janë të përfunduara, falë vështirësive që hasen në shqyrtimin e mijra dokumentave të arkivave, por edhe të mos paraqitjes në dokumenta të shumë veprimeve t’asaj kohe. Por të gjithë studjuesit janë të një mëndjeje se shpëtimi i hebrenjve në Shqipëri nuk është një legjendë, por një fakt i pakundërshtueshëm e, si i tillë, mbetet një nga të paktat dukuri të tilla në të gjithë Evropën e asaj periudhe.

            Në shqyrtimin e një dukurie të tillë bëhet i detyrueshëm krahasimi me përvojat e popujve të tjerë në të njëjtën periudhë e në të njëjtat kushte historike. Nga vëllimi “Hebrenjtë në Shqipëri nën fashizmin Një histori për t’u rindërtuar”, italisht, me autorë Laura Brezzo e Michele Sarfatti, shkëpusim këtë paragraf që i referohet disa të dhënave të studjuesve M. Grmek dhe B. Kovacic në “Messager européen” N.5 1991 : “Vetëm nga dora e regjimit ustasha të Paveliçit u masakruan gjatë luftës së dytë botërore 300.000 serbë, 26.000 hebrenj, 16.000 romë.”

            Nga i njëjti vëllim në kapitullin “Shoah në Serbi e Maqedoni” (1941 – 1943) të studjuesit Milovan Pisarri jepen këto shifra : “Në këto krahina më 1941 jetonin rreth 21.000 hebrenj, prej të cilëve 13.000 në Serbi e 7762 në Maqedoni. Në Serbi kishte veç tyre dhe 5000 – 6000 hebrenj të shpërngulur nga Evropa Lindore, në pritje për të vazhduar rrugën për në Palestinë. Në fund të luftës mbijetuan më pak se 3.000 vetë.

            Më 22 mars 1943 u nis treni i parë që mbartëte 2409 hebrenj maqedonë. Vend mbërritja, më 28 mars, mbas një udhëtimi nëpërmjet Serbisë dhe Evropës Qëndrore, ishte Treblinka. Më 25 e 29 mars u nisën dy trena të tjerë me, përkatësisht 2399 dhe 2550 vetë. Asnjë prej këtyre nuk u kthye i gjallë. Në të njëjtën ditë u përzunë nga Thraka, me rrugë lumore nëpër Danub deri në Vjenë, 4221 hebrenj vendas.”

            Dhe ja përfundimi : “Sa vetë arritën të ikin në Shqipëri nga Serbia e nga Maqedonia, fatkeqësisht, nuk është e mundur të përcaktohen me saktësi, së paku tani për tani. Këta refugjatë janë një pjesë e pak hebrenjve, që arritën t’i mbijetojnë Shoahut në Serbi e Maqedoni : pak më shumë se 10% në krahinën e parë, rreth 5% në të dytën.” 

            Simbas këtyre shifrave, të dhëna nga studjues të huaj, del qartë se Shqipëria bëri një përjashtim në Ballkan, në praktikën e përndjekjes së hebrenjve, që ishte një strategji globale e hitlerianëve, të cilët e kishin pushtuar Ballkanin. Qeveritë shqiptare, jo vetëm nuk dorëzuan hebrenjtë vendas, por u bënë edhe shpëtimtarë të shumë të tjerëve, që arritën të hyjnë në kufijtë e Shtetit të tyre. Kjo dukuri ka një vlerë morale shumë të madhe, është një nga meritat më të shkëlqyera të kombit në të gjithë historinë e tij, një motiv krenarie të ligjëshme në ndihmesën e dhënë qytetërimit botëror. Ky i fundit nuk është vetëm arritje veprash madhore në fushat e ndryshme të dijes, artit, shkencës etj., është dhe pohim e mbrojtje vlerash universale, siç është jeta njerëzore, madje ky duhet të jetë edhe synimi më i lartë i tij.

            Nëse të tjerët na e venë këtë kurorë dafinash të mirënjohjes e vlerësimit mbi kokë, ne vetë jemi refraktarë kundrejt vlerave tona. Për një gjysëm shekulli të regjimit komunist nuk u zu në gojë asnjëherë dukuria e shpëtimit të hebrenjve në tokën shqiptare. Ajo ishte varrosur, së bashku me shumë të vërteta të tjera të periudhës së luftës, siç ishte bashkimi i trojeve shqiptare më 1941 – 1944. Mbas tjetërsimit të sistemit, studjues të ndryshëm, ndër të parët z. Mërgim Korça, dëshmitar në vetë të parë i një episodi të rëndësishëm t’asaj dukurie, filluan të shkruajnë për të vërtetën historike. Politika, natyrisht, e mori argumentin për t’a nxjerrë në pah që prej disa vitesh kur, më 1 nëndor 2005, Asambleja e Përgjithëshme e Kombeve të Bashkuara vendosi përkujtimin e Shoas për datën 27 janar, në përputhje me datën e rrëzimit të portave të kampit të Aushvicit, si pasojë e hyrjes së ushtrisë sovjetike në rrugën e saj për në Berlin.

            Politika dhe mediat, në pjesën dërmuese të tyre, mbasi zbuluan “thesarin” e krenarisë kombëtare, filluan të japin dhe ftillimet e tyre, duke e paraqitur atë dukuri, shpëtimin e hebrenjve, si një meritë të vetme të familjeve shqiptare që strehuan ata në shtëpitë e tyre, madje dikush evokoi dhe një miqësi të lashtë mijëvjeçare mes dy popujve. Ky ftillim paraqiste vetëm një pjesë të së vërtetës, por anashkalonte rolin e autoriteteve qeveritare italiane e të komandës gjermane në Shqipëri, nga njëra anë, dhe qeverive shqiptare t’asaj periudhe, nga ana tjetër. Thjeshtimi i interpretimit të një dukurie, tepër komplekse në zhvillimet e saj, ishte një mënyrë e tërthortë dinakërie, për të mbuluar të vërtetën historike. Duke zhvendosur nga teatri i ngjarjeve klasën politike shqiptare t’asaj periudhe e rolin e saj në shpëtimin e hebrenjve, jo vetëm që opinionit publik shqiptar e të huaj i servirej një përrallë me mbret, aspak bindëse, por bihej ndesh me vetë faktet historike e dokumentat pasqyruese të tyre. Ishte një përpjekje, në vazhdën e njohur të historiografisë mashtruese komuniste, jo për të zbuluar një të vërtetë historike, në tërë përbërësit e saj, por për t’a tjetërsuar atë me metoda manikeiste qesharake deri në marrëzi. Në këtë grackë ranë dhe autoritetet shtetërore e të politikës që në këta vite, duke u ballafaquar me problemin në mjedise ndërkombëtare, bënë një figurë jo të mirë kur dikush u tha se hebrenjtë, në rradhë të parë, i ishin mirënjohës qeverive “kolaboracioniste” shqiptare, që luajtën rolin vendimtar në shpëtimin e tyre.

            Në këtë treg idesh, faktesh e interpretimesh meriton një vëmëndje të veçantë studimi i Prof. Shaban Sinanit “Hebrenjtë në Shqipëri  prania dhe shpëtimi”, një përpjekje objektive e shkencore për t’a paraqitur dukurinë në termat e saj të vërteta. “Një nga arsyet që kjo pjesë e historisë shqiptare s’njihet mirë është dhe frika se, duke njohur këtë realitet, mund t’i njihet tërthorazi ndonjë meritë edhe mbretërisë apo fashizmit. Në të vërtetë, kjo vetëm do t’a nderonte historinë e vendit dhe asgjë më shumë.” shprehet autori. Përgëzime atij për këtë diagnozë të saktë të studimeve tona historike, nga praktika e të cilave, nëpërmjet kësaj vepre, duket se don të shkëputet. Uroj që të jetë një hap i madh përpara, për të shërbyer tempullin e shkencës dhe së vërtetës, duke braktisur demagogjinë politike që ka prodhuar vetëm shtrembërime të tyre.

            Në faqen 127 të librit gjejmë dëshminë e rëndësishme, të shkëputur nga libri me kujtime të Mëkëmbësit të Mbretit, Francesco Jacomoni, me titull “Politika e Italisë në Shqipëri”, në dobi të Kryeministrit Kruja e Qeverisë së tij, në lidhje me kërkesën gjermane për dorëzimin e hebrenjve në Kosovën shqiptare dhe masat e marra për të mos e zbatuar atë. Më poshtë autori bën pyetjen :

            “Por ç’ndodhi me qeveritë bashkëpunuese, kuislinge, që ishin në dijeni të hyrjes së hebrenjve në Shqipëri, që nuk e penguan ardhjen e tyre, përkundrazi, lejuan dhe fshehjen e identitetit, dhe së fundmi nuk u a dhanë listat që kërkuan autoritetet naziste, për t’i çuar hebrenjtë e Shqipërisë në të njëjtin fund katastrofik ?” për t’u përgjigjur po vetë, i bazuar në gjashtëqind dokumentat që ruan A.Q.Sh. shqiptar, në të cilin profesori ka qenë drejtor : “Shpëtimi i hebrenjve në Shqipëri është i lidhur me faktin thelbësor që asnjëra prej qeverive bashkëpunuese, megjithëse të ngritura në pushtet me fuqinë e armëve të fashistëve apo nazistëve, nuk hartoi e nuk përshtati asnjë ligj antihebraik, në një kohë kur në ligjet antihebraike në vendet e tjera të kontrolluara nga këto ushtri dhuna antihebraike u detajua deri në një të tetën…”

            Aq është e vërtetë kjo tezë sa që, në librin e sipërpërmendur të Brecos e Sarfatit, sillet një fragment shumë i rëndësishëm i kujtimeve të Jakomonit : “Një tjetër çështje qe objekt kundërshtie me Romën : ajo e shtrirjes së ligjeve raciale në Shqipëri. Udhëzime për t’u shpallur u dhanë vazhdimisht, por me shfaqjen gjithmonë të  problemeve të reja nuk u arrit të bëhej gjë.” Duhet theksuar në këtë rast fakti se Roma zyrtare e kishte hartuar dhe miratuar dekretin kundër-hebraik që më 14 maj 1939. Ai dekret përbëhej nga 21 nene, në të katërtin e të cilëve thuhej : “ Hebrenjtë e huaj që, në datën e shpalljes së këtij dekreti gjenden në Mbretëri, duhet të lëshojnë menjëherë territorin e saj, brënda një muaji  (pastaj 6 muaj) nga data e botimit të vetë dekretit.”

            Ky dekret nuk u bë as i njohur në opinionin publik shqiptar sepse asnjë qeveri  nuk pranoi t’a shpallte, mbasi binte ndesh me traditat e mikpritjes së hershme shqiptare e përbënte një shkelje të ligjeve e zakoneve të mbrendëshme të popullit tonë. I mbetet lexuesit të krijojë nga këta fakte opinionin e tij mbi ngjarjet dhe personazhet e asaj epoke, të paraqitura me ngjyrat më të errëta për gati tre të katërtat e shekullit. Në këtë kuadër është për t’u përmendur marrëveshja ndërmjet Qeverisë shqiptare dhe Komandës gjermane më 17 tetor 1943, mbas kapitullimit të Italisë, të cilën studjuesi Sinani e sjell në faqen 142 të librit të tij : “ Burimet arkivore shqiptare dëshmojnë se marrëveshja midis qeverisë së Shqipërisë dhe komandës politike e ushtarake të ushtrisë gjermane u arrit mbështetur në formulën : “Të trajtohen armatat gjermane si ushtri kalimtare, me kusht që nga autoritetet e Reich-ut të mos ndërhyhet në qeverisjen e brëndshme të shtetit shqiptar”.…. Duke iu referuar formulës së paktit dhe reagimit të institucioneve të Reich-ut, mund të përfundohet pa gabuar se, në vështrimin e autoriteteve naziste, në Tiranë çështja hebreje quhej “çështje e brëndshme”.

            E veçanta e kësaj marrëveshjeje, e pakonceptueshme për kushtet e kohës, do t’a bënte studjuesin amerikan H.Sarner të shprehej : “Fraza për “ mosndërhyrje në punët e brendshme” mori një rëndësi të posaçme për fatin e hebrenjve, kur komanda naziste i kërkoi regjencës që të dorëzonte listat e tyre në tërë Shqipërinë” Madje është mjaft interesante konsiderata e Sarnerit për Ministrin Xhafer Deva e veprimet e tij në mbrojtje të hebrenjve : “…Sedra nacionale e ministrit Deva doli më e fortë se anti-semitizmi i tij i njohur. Ai mori përsipër të kundërshtonte kërkesën e nazistëve. Deva ia doli që t’i bindte ata që të tërhiqeshin nga kërkesa për dorëzimin e listave të hebrenjve.”

            Në libër gjejnë pasqyrim edhe përpjekjet e klerit katolik për shpëtimin e hebrenjve, nëpërmjet kthimit të tyre në besimin e krishterë. Në këtë drejtim përmenden emrat e Dom Shtjefën Kurtit dhe të At Pjetër Meshkallës. Po i mbyll këto konsiderata për objektivitetin e Prof. Shaban Sinanit duke sjellë një pohim që tregon jo vetëm profesionalizëm por edhe ndershmëri intelektuale :

            “Shumëve u duket si i tepruar ngulmimi për rolin pozitiv të autoriteteve qeverisëse shqiptare gjatë luftës për shpëtimin e hebrenjve. Këta mendojnë se asnjë fjalë e mirë nuk mund të thuhet për kolaboracionistët, meqë ata e penalizuan veten me qeverisjen nën armët e ushtrive naziste. Por njerëzit e thjeshtë kishin në dorë t’u jepnin hebrenjve bukë, punë dhe strehë. Njerëzit e thjeshtë nuk i kishin listat e tyre. Këto lista i kishin autoritetet qeverisëse dhe nuk i dhanë. Ato arin e Shqipërisë e dorëzuan, por këto lista jo. Ka pasur funksionarë të qeverive bashkëpunuese që jo vetëm nuk kanë dorëzuar lista hebrenjsh, jo vetëm kanë raportuar se në juridiksionin e tyre nuk ka hebrenj, por madje kanë kërkuar prej komandës naziste të lirojë ata hebrenj që ajo i kishte kapur gjatë mërgimit nga thellësitë e Ballkanit drejt Shqipërisë (Kruja, Hurshiti, Mulleti, Korça, Çoba, Preza).”

            Ja dhe përfundimi i autorit me të cilin pajtohem plotësisht : “Hebrenjtë në Shqipëri nuk i shpëtoi as nacionalizmi, as komunizmi, as ndonjë faktor tjetër politik, por etnotipi shqiptar, në thelbin e të cilit është mbrojtja e tjetrit në rrezik. Ky është një tipar që shqiptarët e kanë përsëritur shpesh në sjelljen me “tjetrin”.

            Së fundi, duke zgjeruar pak konceptin e profesorit, më duket me vend që në kujtesën historike të popullit tonë të kenë vendin e merituar ata që “etnotipin shqiptar” e shpalosën në çdo kohë, edhe në atë të luftës së dytë botërore, duke i lënë bashkatdhetarëve të tyre krenarinë e përkatësisë një kombi që, në rastin e shpëtimit të hebrenjve, ka mishëruar vlerat madhore e të përjetëshme të vetë njerëzimit. Sigurisht nuk pajtohen me këtë koncept dorëzimi në Turqi i disa arsimtarëve turq që kishin kërkuar strehim në Kosovë e në Shqipëri. Shpresojmë të jenë përjashtime të diktuara nga një gjëndje e veçantë e jo ndryshim rruge nga tradita shqiptare e mikpritjes, për të cilën jemi krenarë, ballhapët, të respektuar e vlerësuar në botë.

Nexhmie Hoxha – kjo idhujtare e madhe

by

                                        Shkruan-  ILIR HASHORVA-New York/

         Po të vish nga një planet tjetër, pa ditur se ç’është bërë në këtë vend, dhe të lexosh shkrimet apo librat e Nexhmie Hoxhës, nuk mund të mos habitesh e as të kursesh lavdërimet për kujtesën e saj të saktë, për shqipen e pastër që përdor dhe për mënyrën e rrjedhshme e të saktë të tregimit të ngjarjeve. Nga ana tjetër, po të jesh një shqiptar që ke jetuar në Shqipëri në kohën e komunizmit dhe të dish se ç’i kanë bërë Shqipërisë dhe shqiptarëve Enver Hoxha e Nexhmie Hoxha, nuk mund të mos mendosh se ajo, me ato që shkruan, ose është një hipokrite e plotë, ose është një idhujtare e madhe, së cilës nuk i funksionon një pjesë e trurit, gjysma e tij, ajo gjysmë që ka të bëjë me logjikën dhe me të kuptuarit e ngjarjeve. Unë besoj më shumë se është kjo e dyta që ka të bëjë me një çrregullim tipik psikik i atyre që vuajnë nga idhujtaria e skajshme e që kanë krijuar varësi prej idhullit të tyre. 

        Nexhmia ka një idhull. Ai është Enver Hoxha dhe partia e tij dhe pas tyre, për të, nuk ekziston asgjë tjetër. Enver Hoxha zëvendëson për të Zotin e besimtarëve, atë që është absolutisht i mirë, që është i kudondodhur, që është i pavdekshëm, që është i dashur dhe i mëshirshëm me të “mirët” dhe i keq dhe i pamëshirshëm me të “këqijtë”, me “armiqtë”, me atë që, edhe kur “duket” sikur bën keq, bën mirë, i cili vetëm mund të lëvdohet dhe në asnjë mënyrë e për asgjë nuk mund të kritikohet.

Idhujt janë të shumëllojshme. Idhull mund të jetë një person, një ide, paraja, partia, feja, droga, alkooli, suksesi, pasuria, një skuadër sportive apo një sportist, moda, veshja, një artist etj, por idhujtaria politike që fokusohet te një person i politikës, është më shqetësuesja. Kjo idhujtari është universale, ajo nuk është karakteristikë e një populli, e një shoqërie, e një kulture, apo e një stadi zhvillimi. Shekulli i njëzetë qe i mbushur me shfaqje ekstreme të kësaj idhujtarie në shumë popuj e vende. Regjimet totalitare kërkojnë që njeriu t’u bindet plotësisht politikave dhe udhëheqësve diktatorëve të regjimit: perëndive të rreme, perëndive imagjinare, dhe ka plot nga ata që u binden verbërisht dhe krijojnë varësi nga këta diktatorë. 

Idhujtaria është një sëmundje e rëndë e trurit e cila, sidomos, kur është në sferën e politikës, të heq individualitetin dhe personalitetin, të heq gjykimin e pavarur, të bën servil dhe puthadorë, të bën vegël qorre të idhullit. Idhujtaria ta dembelos apo ta heq fare logjikën. Të gjithë fanatikët apo militantët e partive janë, në njëfarë mase, idhujtarë të partisë apo udhëheqësit të saj dhe të gjithë atyre u mungon aftësia për të shikuar më gjerë se partia e tyre.

Ndër përpjekjet e para që bëri njeriu për t’u përsosur, ishte lufta e tij kundër idhujve të rremë. Në faqet e para të Biblës, tek “Testamenti i Vjetër,” flitet pikërisht për këtë. Ishte Moisiu që luftoi idhujtaritë e ndryshme për të lenë vetëm një idhujtari, idhujtarinë ndaj Zotit. 

Moisiu nuk u përpoq ta zhdukte idhujtarinë, por e drejtoi atë jo më nga sende apo qenie frymore a jo frymore të perëndizuara, nga demagogë e sharlatanë, nga gënjeshtarë e marifetqarë, nga diktatorë e kriminelë, por nga një qenie imagjinare, krejt e përkryer: nga Zoti. 

Në urdhëresën e tretë që Zoti i jep njerëzimit përmes Moisiut thuhet: “Nuk duhet të bësh idhull (Zot) imazhin apo një të ngjashëm me të që ndodhet në qiell sipër, në tokë poshtë apo në ujë.”  Kjo urdhëresë ndalon të gjitha format e përuljes idhujtare. Kjo i përjashton udhëheqësit njerëzorë nga statusi i Zotit dhe nga bindja e pakushtëzuar ndaj tyre.

Gandi luftën kundër idhujtarisë dhe pasjen e një mendimi të gjerë e të pavarur e shprehte ndryshe. Ai thoshte: “Dëgjoni dhe bindjuni vetëm zërit tuaj të brendshëm, vetes tuaj, ndërgjegjes tuaj, shpirtit tuaj, logjikës tuaj” por, e keqja është se idhujtarit i mungon zëri i  brendshëm,  ai ka vetëm zërin e jashtëm, atë të idhullit. 

Një njeri që dëgjon zërin e tij të brendshëm ka personalitetin e tij, ndërsa një idhujtari, personalitetin ia krijon idhulli. Nazisti Himler thoshte se vetëdija e tij ishte Hitleri, ndërsa ministri nazist i Propagandës, Gëbelsi, ndonëse ishte një njeri shumë i ngritur, bashkë me gruan, menjëherë pas vetëvrasjes së Hitlerit, vranë edhe ata veten dhe të gjashtë fëmijët e tyre, sepse për ta “jeta nuk kishte më kuptim në një botë pa Fyrerin”, pa idhullin e tyre.

Gjatë komunizmit, Enver Hoxha ishte idhull për shumë persona dhe sot e keqja është se ajo frymë e idhujtarisë ndaj udhëheqësit, ndaj politikanit, ndaj VIP-it, e pranimit të tyre pa kushte, sido që të jenë dhe çfarëdo që të bëjnë, është ende e gjallë. Idhujtarë të tillë as nuk duan të dinë e as nuk duan të dëgjojnë për gjë tjetër përveç atyre që kanë të bëjnë me idhullin e tyre. Ata mbeten krejt të njëanshëm.

            E, pra, për ato që thotë, Nexhmia për Enverin dhe partinë e tij mendoj se është e pavetëdijshme, ato asaj ia thotë idhulli, ajo nuk është në gjendje të gjykojë dhe të analizojë, nuk është në gjendje të dallojë të mirën nga e keqja, inteligjenca e saj është selektive, ajo punon vetëm në drejtime të caktuara, të tjerat ia ka bllokuar idhulli. Asaj nuk i bëjnë përshtypje fare ato që kanë pësuar të tjerët prej burrit të saj dhe prej regjimit që vendosi ai, ajo nuk gënjen, por nuk e kupton që burri i saj ishte një kriminel, dhe jo një kriminel dosido, por krimineli shqiptar më i madh që njeh historia jonë, ishte ai që vrau, burgosi, internoi e persekutoi dhjetëra mijëra shqiptarë. 

        Ndërsa sistemit që krijoi i shoqi i saj filloi të mos i mbanin më gjunjët dhe shqiptarët krijuan skena biblike, për t’u larguar nga sytë këmbët nga socializmit “fitimtar” drejt perëndimit kapitalist “dekadent”, Nexhmia flet për ruajtjen e fitoreve të socializmit!

        Ajo tmerrohet dhe i quan barbarë e primitivë ata që zhvarrosën burrin e saj, një kriminel mostër, nga varrezat e dëshmorëve, edhe pse ai nuk kishte vdekur në luftë, por nuk arrin të mendojë se si duhen quajtur ata, që hodhën në erë me dinamit, pa ardhur ende në pushtet, varrin e një gruaje që s’kishte bërë asgjë, që s’kishte luajtur asnjë rol në politikën shqiptare, përveçse që ishte nëna e mbretit të Shqipërisë; ata që hodhën në lumë eshtrat e poetit kombëtar Gjergj Fishtës; ata që lanë pa varre ata mijëra që vranë kot apo i vdiqën nëpër burgje, të cilëve dhe tashti nuk u gjenden dot eshtrat. 

        Ajo flet e tmerruar, por sillet si kokoroçe që, për ta shpëtuar nga zemërimi i popullit që mund ta kishte copëtuar në kohën e përmbysjes së madhe, e transferuan, për ta shpëtuar atë dhe familjen e saj, nga një shtëpi luksi në Tiranë për në një tjetër shtëpi luksi në Dajt. Ajo i thotë një oficeri që ishte ngarkuar për sistemimin e saj: 

        “Ç’keni vendosur për ne? Jeni ju në dijeni se çfarë ndodhi rreth shtëpisë sonë? Jam vetë e pesëmbëdhjeta, bashkë me shtatë të vegjlit dhe këtu s’mund të rrimë. Ku mund të shkojmë?”. Pas njëfarë hezitimi të oficerit, ajo vazhdon: “Mirë, … shko u thuaj përgjegjësve të tu që të vendosin ku duhet të shkojmë sonte dhe të marrin masa!”.   

Pasi u morën masat, ajo vazhdon: “Sa ra muzgu i mbrëmjes, erdhën te hyrja e Shtëpisë së Partisë dy kamionë të mëdhenj ushtarakë “Ifa” dhe një xhips “Aro”. Më thanë që në kamionin e mesit do të hipte e gjithë familja dhe dy makinat e tjera do të na shoqëronin, një para, tjetra prapa. Unë vendosa të mos grumbullohej e gjithë familja në një kamion, por në kamionin e parë të futej Iliri me familjen e tij, tek i fundit, Pranvera me Klemin dhe fëmijët, dhe tek kamioni i mesit, unë me Sanon dhe familja e Sokolit. Po kështu, skuadra shoqëruese e ushtarëve, e armatosur me automatikë, u nda në të tre makinat dhe u thashë që këta të ecnin me distancë nga njëri-tjetri, por pa u shkëputur…. Kamionët ecnin ngadalë, sepse rruga për në Dajt është me shumë kthesa dhe ishte natë e kishte rënë dëborë. Ata nuk mundën të ngjiten deri te vila. Ushtarët e repartit të vendosur në atë zonë kishin hapur një rrugë këmbësore në mes të dëborës, e cila, anash rrugës, arrinte më shumë se gjysmë metri. Aty ecëm më këmbë, në mes të ftohtit derisa arritëm te shtëpia.

            Kur Nexhmia tregonte “vuajtjet” e saj kur e çuan në vilën luksoze të Dajtit, mua m’u kujtuan menjëherë historitë e disa prej dhjetëra mijëra të internuarve të kohës së saj që i nxirrnin nga shtëpitë, i rrasnin në kamionë dhe i çonin me pleq e me foshnje në vende që s’kishin asnjë lidhje me ta dhe, mes tyre, m’u kujtua historia e familjes Petrela.

            Fadil Petrelën, së bashku me të shoqen Xhumen, bijën e Abaz Kupit, me nënë e tij, Alien, me motrën, Kajen dhe me katër djemtë e tij, më i madhi 11 vjeç dhe më i vogli 1 vjeç, në dimër, i urdhëruan të shkonin diku pranë Selvisë. Aty i hipën në një kamion të Ministrisë së Brendshme dhe i nisën për në internim, fillimisht në Berat dhe disa muaj më pas, së bashku me shumë familje të tjera, për në kampin e Tepelenës. 

            Në një kthesë, pa arritur në Tepelenë, njëri nga kamionët u përmbys dhe prindërit, Fadil e Xhuma Petrela, humbën jetën. Fëmijët shpëtuan mrekullisht. Më i vogli i djemve, Seiti, u gjend i gjallë mes ferrave. E ëma e kishte lëshuar kur makina po përmbysej, që të mos e mbyste me peshën e saj. 26 të tjerë nga të internuarit ishin dëmtuar rëndë.

Sipas Seitit, që rrëfen atë që dëgjoi nga vëllezërit e tij më të rritur “varret u hapën me kapakë tenxheresh” dhe dy kryefamiljarët u lanë atje, buzë rrugës, ndërkohë që kamioni vijoi për në Tepelenë, për të dorëzuar në kamp 4 jetimët e mitur, hallë Kajen, 24 vjeçe që, e traumatizuar nga tragjedia, pësoi krizë nervore, gjyshen e gjymtuar në shtyllën kurrizore dhe të 26 të internuarit e tjerë, të gjithë të plagosur. 

Megjithëkëtë fatkeqësi që pësoi kjo familje, kriminelët e kuq të Nexhmies, të katër të miturit, këta “armiq të popullit”, midis tyre edhe Seitin, foshnjën 1-vjeçare, i mbyllën në internim në kampin e Tepelenës. A nuk mund të mos e tronditin njeriun ngjarje të tilla? Por, Nexhmies këto histori nuk i bëjnë përshtypje, ato nuk ia ngacmojnë vetëdijen dhe, edhe në ka dëgjuar ndonjëherë për ngjarje të tilla, i ka harruar në çast.

Nuk mund të mos kujtoj, po ashtu, edhe një ngjarje tjetër internimi që ndodhi fare pak para përmbysjes së madhe që, pa asnjë shkak, internuan në tre vende të ndryshme dajën e gruas sime së bashku me të shoqen, Eshref e Lejla Beshirin, të dy të moshuar, vajzën e tyre, Aidën, që sapo ishte bërë nënë, si dhe djalin e xhaxhait tjetër, Rubinin. Kur po e çonin në “vendbanimin e ri”, së bashku me foshnjën 40-ditëshe, Aida, pyeti policin që e shoqëronte në kamion se përse po e internonin. Polici iu përgjigj: “Ça ke bo, mos bo mo”. Edhe sot e kësaj dite, ata nuk dinë se përse i internuan.

Gjithashtu, kujtoj me dhimbje internimin, pa asnjë shkak, në moshë të thyer dhe vdekja në internim, e mikut të shtëpisë sonë, anëtarit të Misionit të Posaçëm për hapjen e shkollave shqipe në Kosovë, të profesorit me origjinë kosovare, Jonuz Blakçorit.

        Disa e kritikojnë apo e këshillojnë Nexhmien që të kërkojë falje. Kot e kanë. Ajo nuk është si shumë të tjerë që e kuptojnë fare mirë se ç’kanë bërë, por as sedra nuk i lejon dhe as kanë ndonjë detyrim a frikë nga jashtë për të kërkuar ndjesë, ajo është si pak të tjerë që nuk mund të kërkojë ndjesë, sepse ajo vërtet nuk kupton fare se ato që ka bërë i shoqi i saj, partia e tij dhe ajo vetë janë makabritete. Ajo është e papërgjegjshme.                  

Nju Jork, Janar 2020  

IN MEMORIAM – VAN CHRISTO

by

WHAT VATRA MEANS TO ME/

“Te lidhim besa besen, te leftojme per te drejtat e per nderin e Shqiperise dhe t’u refejme te huajve se rojme e duam te rojme me nder ne vendin tone.”

“Let us pledge our sacred word that we will fight for the rights and honor of Albania and to show the world that we live and want to live with honor in our land.”

I read those words of Faik Konitza to a gathering of people at Anthony’s Pier 4 in Boston on April 30th, 1995 which was the occasion of the removal of his remains to Albania. My talk back then was entitled “In Search of Faiku” which dealt with the visit by me and my family to Konitza in Northern Greece in August of 1988 to find the birthplace of Faik Konitza. The search was unsuccesful but it kindled my interest in Faiku whose name to me was synonymous with Vatra.

As I said back then, my first real introduction to Faik Konitza was his own incompleted book “Albania: The Rockgarden of Southeastern Europe” (edited posthumously by Qerim Panarity and published by Vatra in 1957). His name, however, was not unknown to me because as a young boy, I can still remember heated discussions between my cousin Llambi Misho, my uncle Lazi Christo, the ever-articulate Fan Noli, and others where the names “Faiku” and “Vatra” were prominently mentioned. Since I was too young at the time to have any clue about who Faik Konitza or Vatra were, I did, nonetheless, get the strong impression that my elders were talking about a very important Albanian person and a very important Albanian organization.

Many years later, I was privileged to participate in the Skanderbeg 500th Year Commemoration in Rome that was organized by Vatra in 1968 where I had the opportunity to meet Albanians from various parts of the USA, from Germany, Italy, and as far away as Australia. The one common thread that made the biggest impression on me was the absolute reverence with which these Albanians held Vatra. At the various seminars in Rome, speaker after speaker got up to exclaim the good and noble deeds that Vatra undertook on behalf of Albania and the Albanians. At no time in my life before then or afterwards have I ever heard of an Albanian organization spoken of with such high esteem and respect. Back in Rome in 1968, I had the good fortune to meet Prof. Ernesto Koliqi of Italy and Prof. Martin Camaj of Germany, and to become re-acquainted with them later in Boston when Vatra sponsored a visit by the Arbereshe of southern Italy. One of the first places these Italo-Albanians wanted to see was the Vatra office then on Huntington Avenue in Boston. Indeed, their impatience to visit what was to them an almost holy shrine was both fascinating and heart-warming to see!

After my good friend, Agim Karagjozi, invited me to come to New York today to address this body, I picked up Faik Konitza’s “Albania: The Rock Garden of Southeastern Europe” and became re-impressed with his articulate writing style and marvelous command of the English language as he described the history, manners and mores of the Albanians. Indeed, his book is worth re-reading many times for the amount of information it imparts.

In my judgement, it’s time for a new Vatra. Albania is now democratic, and a new wave of immigrants from Albania is arriving on our shores. There must be a place, common ground, where these new Albanians — Catholic, Orthodox, and Muslim — can all come together in a brotherhood and sisterhood of shared experiences. It’s time for one organization under whose banner we can gather in a common quest to prove ourselves as a Balkan people worthy of notice. It’s time for us to set aside political differences for the greater good of all, to avoid the previous damage done by the in-fighting amongst the diverse political groups that defeated Vatra’s noble objectives. It’s time to re-establish Vatra as the Pan-Albanian organization that it should be by reaching out to the Albanians everywhere they are in the world — Kosova, Macedonia, Montenegro, Serbia, Greece, Romania, Turkey, and elsewhere. It’s time — the time is ripe to sow the seeds to reap the eventual harvest of new Vatrans. It’s time to establish ourselves as a presence that should be treated with dignity and respect and not as the second-class citizens that some Albanians are regarded as in countries such as Germany, Italy, and Greece! I believe it can happen, and I cite Konitza’s own words: “It should be borne in mind…that even though the Albanian is too independent and too individualistic to be subjected against his will to anybody’s influence, he still strongly believes in birth and the right of precedence and all that which is conveyed by such ideas.”

Vatra is that precedence, and if we can awaken the feeling deep within us that we can work together for the common good of all Albanians, Vatra will arise once again to assume that leadership position for Albanians it was destined to hold in the hearts and minds of the Albanian people wherever they are!
Now, perhaps more urgently than ever before, is the time for an organization like Vatra to inspire us with a “Shqipetarizme” that is so needed today – both in this country and in Albania! To me, Faik Konitza and Vatra are one and the same, and there is no more fitting salute to Vatra and to Faik Konitza than his own, truly inspirational words so let me leave you again with:

“Te lidhim besa besen, te leftojme per te drejtat e per nderin e Shqiperise dhe t’u refejme te huajve se rojme e duam te rojme me nder ne vendin tone.”*
“Let us pledge our sacred word that we will fight for the rights and honor of Albania and to show the world that we live and want to live with honor in our land.”

This entry was posted in Culture and History, History, Lectures on December 10, 2008 by Van Christo, Executive Director, The Frosina Information Network,