Archives for May 2022

77 vjet nga Dita e Fitores mbi Fashizmin

May 8, 2022 by s p

Gjeneral* Piro AHMETAJ/

Me dhjetra ngjarje kulmore, si dhe mijra patriotë të mendjes, të pushkës dhe të penës janë skalitur me merit në memorien e lavdisë së historisë sonë kombëtare. Për 8 Majin, Shqipëria bashkohet me 29 vendet Aleancës së Atlantikut të Veriut (NATO) dhe disa vendeve partnere, si p.sh. Ukraina etj, në celebrimin e kësaj ngjarjeje.

Po çfarë simbolizon kjo datë dhe cilat janë vlerat dhe mesazhet e kësaj ngjarjeje të lavdishme ? 77 vjet më parë, më 8 Maj 1945, u nënshkrua në Berlin akti i kapitullimit të barbarisë naziste. Pavarësisht emërtimeve, si Dita e Fitores, apo Dita Europiane e Fitores, “një gjë do të mbetet përjetësisht e përbashkët: 8 Maji është dita e çlirimit, është dita e kurorëzimit të qëndresës, është dita e çmimit të lirisë dhe sakrificave të përbashkëta, është dita e çlirimit dhe e triumfit mbi një nga makineritë më kriminale që ka prodhuar historia e njerëzimit”.

Pikërisht më 8 maj 1945, Presidenti i SHBA-ve, Harry S. Truman, u dërgoi mesazh bashkëliderëve të Koalicionit, Winston Churchill, Stalin, General De Gaulle, duke ndarë impresionet për këtë fitore të koalicionit të përbashkët. Në mënyrë të posaçme, në 8 Maj Komandantit Suprem dhe gjeneralit brilant, më vonë President i SHBA-ve, Dwight D. Eisenhower, i kërkonte t’u përcillte emër për emër çdo luftëtari të çdo vendi koalicionit antifashist urimet më të përzemërta, nderimet dhe mirënjohjen më të thellë, për sakrificat, kurajën dhe kontributin e paçmuar për gjunjëzimin e bishës naziste.

Po ashtu e gjej mbresëlënëse, dhe po perifrazoj, atë çka Presidenti Truman e mbyllte mesazhin e tij historik: “Ajo që na pret, ndërtimi i paqes, nuk është më pak e rëndësishme, nuk është më pak e vështirë, por Ne do ta ndërtojmë paqen duke kuptuar dhe punuar së bashku, ashtu siç e arritëm këtë fitore historike”!

Prandaj 8 Maji, kjo datë, përkujtohet fundi i një lufte çnjerëzore, që u shtri në mbarë planetin. Nderohet një kalvar vuajtjesh dhe sakrificash të papërshkruara, një ferr që zgjati 5 vjet, që preku 80 % të popullsisë së globit dhe që mori jetën e 40-60 milionë fëmijëve, burrave dhe grave të pafajshëm nga mbarë vendet e botës.

Do ishte vërtet mëkat i madh të mbuloheshin nga harresa disa dhjetëra miliona dëshmorë, mes tyre rreth 320.000 të masakruarit barbarisht në kampin famëkeq të Mathauzenit.

Pse edhe Shqipëria do duhet ta celebrojë këtë datë dhe këtë ngjarje heroike? Pa asnjë hezitim, e çmoj një “gjetje mjaft të goditur”, që në këtë ditë nderimi Shqipëria t’i bashkohet koalicionit futimtarëve për t’u përulur para kujtimit të qindra miliona burrave dhe grave që dhanë jetën dhe bënë sakrifica të mbinatyrshme, për ta shpëtuar njerëzimin nga gjenocidi nazist. Kjo datë është gjithashtu një memorie-nderimi dhe respekti të merituar për burrat dhe shtetarët e mëdhenj, si Churchill, Eisenhower, Zhukov, De Gaulle, etj., të cilët me vizion, përkushtim dhe përgjegjshmëri drejtuan luftën dhe nënshkruan këtë fitore historike të koalicionit.

Pa dyshim, është detyrim shtetëror, por edhe fisnikëri njëherësh, të përulemi me mirënjohje ndaj të gjithë atyre që dhanë jetën, të kujtojmë dhe nderojmë emër për emër luftëtarët e kombit tonë, që u bashkuan kundër hordhisë fashiste pa dallim feje, krahine dhe bindjeje politike, që u ndeshen si të barabartë dhe e mposhtën një ushtri 100-ra herë më të madhe në numër, armatime, fuqi luftarake dhe organizim.

Po ashtu, është fakt gjerësisht i njohur, dhe kështu një vlerë e veçantë, fakti që Shqipëria jonë e vogël iu bashkua këtij koalicioni të madh fitimtaresh, sfidash dhe vlerash të përbashkëta. Prandaj, ne duhet të ndihemi dyfish krenarë, pasi siç e ka përshkruar Henry Kissinger në librin e tij “Diplomacy”, Shqipëria ishte një ndër të vetmet vende që u vetëç-lirua pa prezencën e Ushtrisë së Kuqe, ose aleatëve perëndimorë.

Jo pa qëllim po sjell në vëmendje të publikut qëndrimin e një atdhetari të përkushtuar, dhe shtetari (ish-Kryeministër) mendjehapur si Mehdi Bej Frashëri, i cili më 7 prill, në Radio Tirana i bërë thirrje popullit shqiptar që “të ngrihej me armë kundër pushtimit fashist” dhe mbresëlënëse mesazhet drejtuar Benito Musolinit: “Nga hiri i shpirtit të Gjergj Kastriot Skënderbeut, Ne ju bëjmë thirrje te pranojeni pavarësinë e Shqipërisë z. Mussolini, përndryshe, armata juaj fashiste do të kalojë jo vetëm mbi kufomat e burrave dhe grave të këtij vendi”.

Por a nuk do të ishte shumë e padrejte të harrojmë, të mos përulemi me të njëjtin mirënjohje dhe respekt edhe para dhjetëra-mijëra luftëtareve dhe familjeve të tyre që dhanë gjithçka për çlirimin e vendit, por u vranë, u burgosën dhe u persekutuan barbarisht nga regjimi komunist që u instalua mbas clirimit nga nazifashistët ?

Prandaj, 8 Maji, kjo ngjarje e madhe do duhet të na shërbejë jo për të na ndarë sipas interesave politike të ditës, por si “ilaç për të mjekuar plagët e kohezionit dhe solidaritetit ndërqytetar”, mbi të gjitha, si urë e fortë bashkimi rreth kombit tonë dhe si fanar për të na ndriçuar në udhëtimin drejt perspektivës europiane të Shqipërisë.

Për ta përmbyllur, po citoj mësimin e historisë se: “Nëse harrijmë, e keqja përsëritet edhe më mizorisht”. Neonazistët e rinj të Rusisë, po kërcënojne jo vetem integritetin e Ukrainës, po sfidojne vlerat themelore, rendin global dhe stabilitetin demoratik të shoqërisë, si dhe po shkel mbi sakrificat, rolin dhe vlerat e popullit Rus në fitoren e luftës së II-të botërore.

Prandaj 8 Maji permban edhe nje mesazh i fortë për çdo vend të NATO-s, rrjedhimisht edhe për vendin tonë, jo vetëm të mbështesim me deklarata Ukrainën, NATO-n, SHBA-ve, në këtë betejë “për jetë a vdekje” me të keqen e përbashkët, por të marrin përgjegjësitë, të ndajnë barrën, për të përmirësuar rrënjësisht sistemin, institucionet dhe kapacitetet e sigurisë në përballjen NeoNazistët e rinj dhe sundimtarët e marrosur që po kërcënojnë më shumë se kurrë që nga Lufta e Dytë Botërore, rendin global vlerat euroatlantike, stabilitetin demokratik te shoqërisë dhe interesat jetike të qytetareve, të secilit prej vendeve dhe në mbarë hapësirën tonë euroatlantike.

Prandaj 8 maji meriton të celebrohet si një datë e lavdishme, por është edhe një ngjarje me mesazhe të përjetshme: “për lirinë, paqen, demokracinë, stabilitetin dhe vlerat themelore duhet çdo ditë vigjilencë, duhet çdo ditë përkushtim, përgjegjshmëri dhe sakrifica”!

Ret. Gen * Piro AHMETAJ
Seinor Expert për SK dhe NATO-n,

Zv/President i Këshillit të Atlantikut,
Këshilltar Ushtarak i Presidentit,
Zv/ShShPFA dhe Përfaqësues i RSh në SHAPE/NATO

LIBÉRATION (1946) / GJON MILI SIPAS JEAN-PAUL SARTRE

May 8, 2022 by s p

Jean-Paul Sartre në shtëpinë e tij në Paris (1946) – Foto : Gjon Mili

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 8 Maj 2022

“Libération” ka botuar, të premten e 11 tetorit 1946, në faqen n°2, një shkrim në lidhje me ekspozitën e Gjon Milit asokohe në Paris, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Fotografia, vepër arti

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Në Galerie du Bac, Jean-Paul Sartre e prezanton Gjon Millin me këto fjalë : “Ai ka kokën e një antengrënësi, një hundë që do të nuhasë botën shumë përpara tij, për të besuar se ai do ta zhysë papritur në një fole milingonash.”

Është e padiskutueshme që Mili, artist nga Nju Jorku, dëshmon se fotografia mund të jetë një art i madh.

Duke montuar figura kërcimtarësh, duke treguar një vajzë të vogël duke kërcyer me litar në disa aspekte (foton e së cilës lexuesit tanë e patën ekskluzive), ai dëshmon se sa e madhe është dhuntia e tij për analizën plastike.

Pasi ka fotografuar të gjithë anëtarët e Konferencës së San Franciskos, ja ku është në Paris. Gjithçka e intereson. A nuk e ka shprehur tashmë sharmin e rrënuar të oborrit ngjitur me studion e skulpturës së Zadkine?

— Do të doja të jetoja në Paris katër muaj në vit, na thotë Gjon Mili. Por si mund të gjesh një strehë këtu ?

A Failed Clinical Trial Leads to an Important Outcome in Immunotherapy Treatment

May 8, 2022 by s p

by Rafaela Prifti/

Nature, a world’s leading multidisciplinary science journal, published a study on immunotherapy treatment that stemmed from a failed clinical trial. It led to an important finding in treatment strategy.

Although immunotherapy is only available to a few types of cancer, it has seen advances that have helped patients with metastatic and spreading disease that have pushed the boundaries of treatment therapies. Immunotherapy works by harnessing the power of your body’s own immune system. Yet, it has had limited success. Only around 20 percent of patients who receive it get the benefit of a long term remission. This week’s Nature article provides critical clues to why many immunotherapies trigger dangerous side effects—and point to a more effective strategy for treating patients with solid tumors.

Cancer patients in the UK were reporting negative side effects during a cancer immunotherapy trial. It prompted researchers at La Jolla Institute for Immunology Center for Cancer Immunotherapy and University of Liverpool to reexamine the data, and patient samples.

While around 20 to 30 percent of solid cancer patients got long-term remission, some people saw no change after immunotherapy, and others develop serious problems in their lungs, bowel, and even skin during treatment. These side effects can be debilitating, even fatal, and these patients are forced to stop receiving the immunotherapy.

The researchers at La Jolla Institute and the University of Liverpool worked with samples from a recent clinical trial in the UK for patients with head and neck cancers. “The patients were given an oral cancer immunotherapy called a PI3Kd inhibitor. At the time, PI3Kd inhibitors had proven effective for B cell lymphomas but had not yet been tested in solid tumors,” the study says.

PI3Kd inhibitors work by inhibiting “regulatory” T cells called Tregs inside tumors to allow other T cells – effector T cells – to generate cancer-killing CD8+ T cells. The article cites that 12 of the 21 patients in the trial had to discontinue treatment early because they developed inflammation in the colon, a condition called colitis. The team went back to the data and samples to see how the drug was affecting the immune cells. Using a method known as the single-cell genomic sequencing, it was revealed that in the process of increasing tumor-fighting T cells in tumors, the inhibitor, also blocked a specific Treg cell subset from protecting the colon, leaving it exposed to pathogenic cells.

It was determined that the cancer trial patients had been given a larger inhibitor dose than they needed, which has disrupted the delicate balance of the immune cells in the gut.

The new study shows the importance of studying not just personalized therapies but personalized therapy doses and specific sequence, which will be applied in the next clinical human trial. The team of researchers found that intermittent dosing could be a valid treatment strategy that combines sustained anti-tumor immunity with reduced toxicity.

Photo Credit Nature

PANAMAJA INAUGUROI SHTATOREN E NËNË TEREZËS NË 25-VJETORIN E SHKUARJES SË SAJ NË AMSHIM

May 8, 2022 by s p

Simpozium në Nju Jork kushtuar Shën Nënë Terezës-

Në Panama merr pjesë Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani-

Nga Frank Shkreli

Nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku komuniteti shqiptaro-amerikan në Nju Jork dhe në Detroit si dhe Universiteti Xhorxhtown në Washington dhe Universiteti Harvard në Boston, ditët e fundit, kanë organizuar aktivitete në nderim të Shën (Nënë) Terezës — Frank Shkreli: Nënë Tereza në Amerikë | Gazeta Telegraf —Frank Shkreli: Profesor Dr. Gëzim Alpion sjellë Nënë Terezen në federatën gjithë-shqiptare vatra në Nju Jork | Gazeta Telegraf — e deri në Panamanë e largët, ku pardje të ënjtën u inaugurua shtatorja e Shenjtëreshës shqiptare, Shën Nenë Tereza, me një ceremoni ku mori pjesë edhe Presidentja e Republikës së Kosovës, Zonja Vjosa Osmani. Për këtë aktivitet mësova nga faqja zyrtare e Presidentes Vjosa Osmani, e cila njofton nga Panamaja, një shtet transkontinental që lidhë Amerikës Qendrore me Amerikën Jugore, për inaugurimin e shtatores së murgeshës shqiptare.

“Sot në Panama, bashkë me Ministren e Punëve të Jashtme, Erika Mouynes dhe Kryepeshkopin e Panamasë, José Domingo Ulloa, zbuluam shtatoren e shenjtores shqiptare Shën Tereza, e punuar nga skulptori kosovar Bashkim Beqiri”, njofton lajmin Zonja Osmani nga Panamaja. “Me humanizmin e saj”, komenton me këtë rast udhëheqsja e Kosovës në portalin e saj, “Nënë Tereza i shpalosi mbarë njerëzimit vlerat morale të saj, por edhe traditën e mirë të kombit tonë shqiptar, nga e cila ishte frymëzuar për t’u shërbyer nevojtarëve. Ndihemi tepër të lumtur që sot Panamaja po e monumentalizon kujtesën për të. Si bashkëkombës të saj, jemi shumë krenarë me shëmbëlltyrën e Shën Terezës. Ajo i dha botës shembullin nga i cili do të mësojnë breza të tërë”, mbyll komentin e saj Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani nga Panama City.

Presidentja Osmani gjëndet në Panama për një vizitë zyrtare në atë vend, për të shkuar pastaj edhe në Kosta Rika, gjithashtu për vizitë zyrtare. Kosta Rika ishte ndër vendet më të para që njohu pavarësinë e Kosovës. Në Panama, Zonja Osmani u takua me Presidentin Laurentino Cortizo Cohen si dhe me zyrtarë të tjerë të lartë të atij vendi. (Fotot nga portali i Presidencës së Republikës së Kosovës).

May be an image of 8 people, people standing and outdoors

May be an image of 15 people, people standing and outdoors

Fotot nga ceremonia e inaugurimit të shtatores së Shën Nenë Terezës – organizuar nga Ministrja e Jashmte e Panamasë, Erika Mouynes dhe nga autoritetet kishtare të vendit — ku Presidentja Osmani falënderoi popullin e Panamasë për respektin që kanë treguar ndaj Shën Nënë Terezës dhe për të gjitha nderimet që mund t’i ofrohen një shënjtëreshe, siç është Nenë Tereza.

Ndërkaq, këtu në Shtetet e Bashkuara, siç kam njoftuar ditët e fundit në disa kronika të mëparshme —Frank Shkreli: Nënë Tereza në Amerikë | Gazeta Telegraf — këtë vit po shënohet 25-vjetori i kalimit në amshim të Nënë Terezës (5 Shtator, 1997) në moshën 87 vjeçare. Duket se janë në plan një mori aktivitetesh, anë e mbanë botës, për të shënuar këtë përvjetor, përfshirë komunitetin shqiptaro-amerikan, duke filluar nga Detroiti, Bostoni dhe Nju Jorku. Disa prej veprimtarive në kujtim të Nenë Terezës, kanë filluar këto ditë këtu në Amerikë. Unë jam munduar t’i pasqyroj sadopak këto aktivitete për lexuesit e interesuar. Aktiviteti më i fundit u organizua me 3 maj, 2022. “Shën Tereza” bashkoi shqiptarët, pa dallim feje a krahine, në Kishën Zoja e Shkodrës – tubim ky i organizuar nga Qendra Nëna Tereze e Kishës Katolike Zoja e Shkodrës në Nju Jork, në bashkpunim me Federatën Pan-Shqiptare Vatra dhe me Gazetën shqiptaro-amerikane, Illyria, me rastin e 25-vjetorit të ndarjes nga kjo jetë të Shën Nënë Terezës, që shënohet sivjet. Një pjesëmarrje kjo nga organizata të ndryshme të

komunitetit, diçka për të cilën Nenë Tereza do ishte krenare, por që na bën krenar edhe të gjithë ne që morëm pjesë në atë aktivitet – shqiptarë-mërgimtarë nga të gjitha trevat shqiptare dhe përfaqsues të feve kryesore të shqiptarëve – të gjithë pa dallim, të bashkuar rreth Shën Nënë Terezës shqiptare.

Programi i aktivitetit të organizuar nga Kisha Katolike Shqiptare Zoja e Shkodrës, nga Federata Pan-Shqiptare Vatra dhe Gazeta shqiptaro-amerikane, Illyria.

*Fotot nga tubimi janë marrë nga gazetari i njohur shqiptaro-amerikan, Beqir Sina

May be an image of 1 person and standing

Dom Pjetër Popaj, famullitari i Kishës Zoja e Shkodrës, duke hapur mbledhjen – si gjithmonë i gatëshëm për të venë në dispozicion hapësirat e Zojës së Shkodrës për qëllime fetare dhe kombëtare.

A person standing next to a statue

Description automatically generated

Gjergj Kastrioti -Skenderbeu dominon mjediset e sallës Nënë Tereza, Kisha Zoja e Shkodrës, Hartsadale, Nju Jork

May be an image of 15 people and people standing

Pamje nga aktiviteti nga e majta në të djathtë: Duke folur, Elmi Berisha, Kryetar i Federatës Pan-Shqiptare Vatra, Vehbi Bajrami, botues i Gazetës Shqiptaro-amerikane “Illyria”, Z. Tonin Mirakaj, aktivist i njohur i komunitetit, Mons. Dr. Lush Gjergji i ardhur nga Kosova, Marash Nucullaj, aktivist i dalluar i komunitetit shqiptaro-amerikan në Detroit dhe Anton Raja, aktivist dhe koordinuesi i këtij tubimi përkujtimor.

Autori me Monsinjor Dr. Lush Gjergji, autor i dyzina librash dhe biograf i njohur, botërisht, i jetës dhe verpimtarisë së Shën Nenë Terezës dhe folësi kryesor në tubimin e ditës së martë kushtuar kësaj shqiptareje të madhe, nderoi komunitetein me pjesëmarrjen e tij – dhe Marash Nucullaj

A person in a suit shaking hands with a person in a suit

Description automatically generated with low confidence

Me mikun tim të vjetër, Xhim Xhemën, aktivistin veteran legjendar të çeshtjeve kombëtare për pothuaj 50-vjetësh në Washington, Nju Jork dhe anë e mbanë – i cili me praninë e tij në tubimin kushtuar Nenë Terezës në Kishën Katolike Zoja e Shkodrës, nderoi veten dhe komunitetin shqiptaro-aamerikan – ashtu siç e ka zakon gjithmonë — i pa zevëndsueshëm për punë të mira e të mbara, në interes të Kombit!

A group of people sitting in chairs

Description automatically generated with medium confidence

Pamje nga salla Nënë Tereza

Me botuesin e gazetës shqiptaro-amerikane, Vehbi Bajramin dhe Marash Nucullaj

May be an image of 3 people and people standing

Anton Raja, bashkrenduesi i tubimit kushtuar Nënë Terezës

A person standing in front of a camera in front of a group of people

Description automatically generated with low confidence

Pamje nga salla e Qendrës Nënë Tereza pran Kishës Zoja e Shkodrës

Aktivisti i njohur i komunitetit, Tonin Mirakaj:Takimi im i parë me Shën Terezen

May be an image of 16 people, people standing, people sitting and indoor

Dr. Pashko Camaj, Shefi i Kabinetit të Kryetarit të Vatrës drejtoi seancën

Një vepër e shquar dhe një autor “Yiddish” nga biblioteka e hapërdárë e Akademik Aleks Budës

May 8, 2022 by s p

(Melsen Kafilaj- Royal Institute of Philosophy Fellow)

C:\Users\Admin\Desktop\G-folder\Aleks Buda.jpg

Akademik Aleks Buda në tryezën e tij të punës

Në letrën e 12 Prillit të vitit 1500 drejtuar mikut të vet të edukuar në Sorbonë, Jacobus Battus, humanisti i madh holandez Desiderius Erasmus mes të tjerash i shkruante: “Kur më bien pak para në dorë i shpenzoj për libra, ndërsa pjesën tjetër të mbetur për ushqim dhe rroba.” Pikërisht, një zakon të tillë humanist e kishte kultivuar qysh në vegjëli edhe akademiku ynë Aleks Buda.I rritur në një familje bibliofile dhe me një etje të pashuar për leximin, ai blinte pothuajse çdo libër të fundit të dalë në librari, aq sa biblioteka e tij personale llogaritet që të kishte mbi 15.000 vëllime.(Shumë prej të cilave të ardhura nga Italia dhe Austria) Por se çfarë ndodhi me fatin e kësaj librarie të pasur, si u hapërda ajo dhe ku përfunduan krejt ato antikuare të çmuara kjo mbetet ende një mister.

Për mua do të ishte një befasi e këndshme teksa gjatë aktivitetit hulumtues të më binte në dorë njëri prej këtyre antikuareve, i cili kishte të shkruar në brëndësi dhe në mënyrë kaligrafike emrin e zotëruesit të tij legjitim: “Aleks Buda”. Por befasia do të kthehej në habi teksa vepra në fjalë mbante një titull paksa të çuditshëm për veshin e shqiptarëve: “Dybbuk”. Por çfarë është ky “Dybbuk” dhe cili është autori i saj?! “Dybbuk” është një dramë me 4 akte, e shkruar në vitin 1914 prej shkrimtarit, aktivistit politik dhe folkloristit hebreo-rus Solomon Zanvel Rappoport ose siç njihet ndryshe me emrin e penës në rusisht Semën Akimovič Ansky.Gjatë Revolucionit të Madh të Tetorit, kur u largua prej Rusisë Bolshevike për në Poloni (1918) Anski e humbi dorëshkrimin original të kësaj vepre por falë përkthimit që kishte realizuar poeti kombëtar hebre Hayim Nahman Bialik ai u mbështet mbi këtë material dhe nisi që ta rishkruaj atë. Ansky i përket brezit të artë të shkrimtarëve klasikë në Yiddish si Mendele Moicher Sforim, Isaac Leib Peretz, Sholem Aleichem, Yankev Dinezon, Yehoshua Ravnitzky, etj. Ai ishte një shkrimtar mjaft prodhimtar dhe pavarsisht jetës së shkurtër që pati, “opus magna” e tij në këtë gjuhë është përmbledhur në 15 volume.Por “Dybbuk” mbetet më e shquara prej tyre; ajo është luajtur me dhjetra herë, është realizuar kinematografikisht dhe madje edhe kompozitori i shquar amerikan Leonard Bernstein mesa duket i tërhequr prej kësaj vepre të Ansky-t realizoi kompozimin e saj muzikor në vitin 1974, e cila u vu në skenë prej mjeshtrit të baletit të Qytetit të New York-ut, Jerome Robbins. Por ç’ka e bën këtë vepër kaq intriguese dhe njëkohësisht kaq të veçantë në të njëjtën kohë?!

Përpara se ti japim përgjigje kësaj pyetjeje, ler të japim fillimisht disa detaje përshkruese mbi këtë kopje fizike nga biblioteka e Aleks Budës.Ajo është një botim i kësaj vepre në italisht, e realizuar nga botuesi Rocco Carabba në Lanciano, Abruzzo në vitin 1930.Titulli i veprës është: “Dibbuk: Sul confine di due mondi” dhe është përkthyer nga Rusishtja prej poetes dhe përkthyeses ruso-italiane Raissa Olkienizkaâ-Naldi. Përsa i përket formatit të tij, ai është një libërth me jo më tepër se 128 faqe dhe me përmasat 18×12 cm.Një përkthim prej Yiddishtes në Italisht i “Der Dibek: oder tsvishn tswey veltn” është bërë së fundmi nga Raffaele Esposito i Universitetit të Napolit “L’Orientale” (2012), bazuar në versionin e veprës në këtë gjuhë, të kryer nga vet Ansky në vitin 1919.

“Dibbuk”: kopja fizike në Italisht nga biblioteka e Aleks Budës

Subjekti i kësaj vepre zhvillohet në një prej shtetl-ve (qytezave hebraike) të Polonisë dhe ngjarjet rrjedhin pas një premtimi apo fejese në djep (Shqipja është një gjuhë mjaft kuptimplotë) që dy miq të ngushtë, Nisan dhe Sender i bëjnë njëri-tjetrit për lidhjen martesore të fëmijëve të tyre.Por njëri prej të dyve, Nisan-babai i djalit papritur ndërron jetë dhe miku i vjetër e harron premtimin e dikurshëm që ka bërë dhe vendos që ta martoj vajzën e vet Leah me dikë tjetër; të ngritur në rang dhe pasuri.Djali, Khanan një student i varfër i Yeshiva-s (kolegj për studimin e teksteve fetare hebraike) dhe praktikues sekret i dijeve ezoterike i cili është marrëzisht i dashuruar pas Leas teksa e merr vesh këtë lajm ligështohet dhe trupin e tij e gjejnë të pajetë.Gjatë ditës së martesës, kur dhëndrri Menashe i afrohet nuses dhe i ngre velin lart patakset prej një zëri mashkullor i cili vjen kërcënues prej fytyrës së saj.Atëherë menjëherë të ftuarit kuptojnë se ajo është e sunduar nga një Dybbuk, i cili është shpirti i paqetë i Khananit të prerë në besë.Drama të mban mbërthyer me dialogët, tensionin shpirtëror dhe tektonikën emocionale, deri në fundin e saj, me humbjen tragjike të Leas dhe bashkimin enigmatik shpirtëror të dy të dashuruarëve në botën tjetër.

Duke qënë se punoi vet si etnograf për përmbledhjen e folklorit hebraik, Ansky e përdor folklorin si taban për veprën e vet dhe e “huazon” këtë subjekt pikërisht nga një ngjarje e cila besohet se ka ndodhur në Poloninë e Shek.XVIII-XIX-të.Gjithashtu, ai përfshin në të disa elementë të Misticizmit Hebraik siç është edhe dybbuk, recitimi i pasazheve të veçanta të Torahut apo edhe ekzorcizmi prej Ba’al Shemit (Shëruesit Spiritual dhe Mrekulli-bërësit), mjaft popullore këto në Evropën Lindore dhe territoret e Lituanisë, Polonisë, Ukrainës, etj. Fillesat kjo besojmë i ka tek kabalisti i Shek.XVI-të, Rabbi Isaac ben Solomon Luria (1534-1572) dhe doktrina e tij e transmigrimit të shpirtrave (Gilgul) tek e cila ai shihte një mënyrë përmes të cilës shpirti vazhdonte realizimin e misionit të tij drejt vet-perfeksionit.Ndërsa dishepujt e vet do ti jepnin një tjetër interpretim dhe do të shkonin shumë larg me idenë e shpirtit të keq, të paqetë e të papranuar nga Vendi i Ndëshkimit (Gehinnom) apo Qielli (Shamaim) dhe të ngecur mes dy botëve (dybbuk) i cili rikthehej enkas për të pushtuar, zotëruar dhe marr në kontroll trupa të gjallë dhe jetët e tyre.

Por çfarë rëndësie paraqet kjo vepër në bibliotekën e themeluesit të Akademisë së Shkencave (1972) Profesor Aleks Budës?! Së pari, siç e kam theksuar edhe diku tjetër ajo tregon për arsenalin kulturor, të thellë e të gjithëanshëm të intelektualëve tanë të Viteve 30-40 të cilët për nga formimi, forca e ideve apo edhe bagazhi intelektual mund të mateshin fare mirë me kolegët e tyre në Botën Perëndimore.(Mjafton të lexosh shkrimet e tyre dhe bindesh për këtë fakt) Së dyti, për nga rëndësia ideore, vepra në fjalë është një vepër mjaft emancipuese për nga pikëpamja shoqërore.Përmes saj, sipas mendimit tim Ansky stigmatizon brënda shoqërisë hebraike tre fenomene negative; 1) Martesat me premtim qysh në djep të vendosura prej Të Moçmëve, në kurriz të lirisë së Të Rinjve për ta zgjedhur vet partnerin/ partneren e tyre 2) Konsiderimi i femrës si pronë dhe mjet përllogaritjeje ekonomike, pa marr aspak në konsideratë personin, vullnetin, pëlqimin apo ndjenjat e saj dhe 3) Besëprerja.Fenomene të tilla të cilat i kemi hasur edhe në shoqërinë, folklorin tonë apo edhe literaturën e disa autorëve shqiptarë. Dhe së fundmi, kjo vepër ngre lart devizën: “Si Qënie Njerëzore, lufto përherë për Drejtësi pasi qoftë edhe një padrejtësi e vogël mundet që ta shkatërroj Botën!”

Këto pikëpamje të shprehura në vepër si çlirimi i femrës nga autoriteti patriarkal dhe mostrajtimi i saj si pronë apo mjet shkëmbimi, liria e të rinjve për të zgjedhur vet mbi jetën e fatin e tyre si dhe prevalimi i drejtësisë së Individit ndaj forcës së imponimit kolektiv ishin gjithashtu edhe bindjet politike të Anskit si aktivist i BUND (Partia Socialiste Hebraike) por të cilat rezononin gjithashtu edhe me bindjet Social-Demokrate të Profesor Aleks Budës.Në jetën e vet, Buda u mundua fort që tu qëndronte besnik këtyre bindjeve politike.

Gjatë një interviste të dhënë shumë vite më parë nga historiani gjerman Michael Schmidt-Neke pyetjes së gazetares se cili është sipas tij personaliteti më i spikatur i Akademizmit Shqiptar, iu përgjigj shkurt dhe qartë: “Padyshim Aleks Buda.Një intelektual i përmasave europiane.Duhet të jeni krenar për të: Ai është ambasadori i shkencës shqiptare!”