Archives for August 2024

Shqipëria e kohës së Cezarit…

August 6, 2024 by s p

Luan Rama/

Deri para dy dekadash, në Europë kishte ende njerëz që jo rrallë n’a pyesin: «Ku bije Shqipëria»? Mundoheshim të bënim një shaka që ata ta gjenin, duke u thënë se ishte në brigjet e detit Adriatik. Pastaj duke shtuar u thonim se ishte në kufi me Greqinë, pastaj me Malin e Zi. Dhe atëhere këta persona më së fundi arrinin ta gjenin se bëhejt fjalë për Shqipërinë. Ata pak gjëra dinin për Shqipërinë, dhe jo vetëm ata, por dhe shumë e shumë europianë të tjerë. Ndërkohë që historia shqiptare është mjaft e pasur. Dhe kur ju thoje se dikur Durrësi quhej «Taverna e Adriatikut», se atje gjente strehë Ciceroni, Agrippa, Brutus dhe se Cezari do ta rrethonte Pompeun pikërisht në fushat midis Lushnjës dhe Durrësit dhe se ata luftonin me legjionet e tyre në rrethinat e Durrësit, atëherë e kuptonin se ky vënd dikur kishte qenë në qendër të historisë së Adriatikut. Nuk është mburrje të thuash sot se toka shqiptare mban gjurmë të një kulture të lulëzuar dhe të bëmave të mëdha historike: jo vetëm në kohën luftës mes dy konsujve të mëdhenj të republikës së Romës; të normandëve që kërkonin të dyndeshin drejt Konstantinopojës dhe ku në Devoll u nënshkrua një nga traktatet më të famshme të botës së atëhershme, midis bazileusit Aleks I-rë dhe Bohemondit; gjatë kohës së anzhuinëve të Charles I d’Anjou, që u bë dhe mbret i fisnikëve të mëdhenj shqiptarë, por dhe më pas në kohën e Skënderbeut, e më pas. Në kohën kur Roma ishte forca më e famshme ushtarake e botës, dy strategë të mëdhenj zbarkuan në trojet shqiptare: Cezari dhe Pompeu.

Dhjetë vjet më parë se këta dy njerëz të mëdhenj të gjendeshin përballë tyre në tokën e Dyrrahium-it, një nga figurat e tjera të ndritura, i madhi Ciceron (Marcus Tullins Ciceron) kishte gjetur strehë në Durrës. Në vitin 58 p.e.sonë, ai e kishte lënë me shpejtësi Romën nga frika se mund ta vrisnin njerëzit e Cezarit, meqë ai, duke mbrojtur Senatin romak, si pushtetin më të lartë dhe vendim-marrës, ai e kishte kundërshtuar atë. Kështu Ciceroni kishte lënë familjen e tij dhe fshehurazi kishte gjetur azil në Durrës, në qytetin e ndritur dhe të begatë, ku siç i shkruan në një letër mikut të tij Atticus, në Romë, «unë erdha në Durrahium sepse është një qytet i lirë. Banorët këtu janë të devotshëm ndaj meje». Po atë ditë, pra më 25 nëntor të vitit 58 p.e.sonë, Ciceroni i shkruante një letër të dytë mikut të tij, duke qarë hallin e familjes së tij që ishte detyruar ta linte jashtë Romës: «Më vjen keq që gruaja dhe familja po vuajnë për hirin tim dhe se nuk duhet të bijen me dëshpërim…». Edhe pse Cezari donte ta bënte Ciceronin për vete, duke i propozuar ta dërgonte si «delegat» (ambasador) diku, Ciceroni nuk kishte pranuar. Ai nuk donte që pushteti i Romës të binte vetëm në dorën e një njeriu. Në Durrës ai ndjehej i sigurtë, siç e shkruan dhe në një letër tjetër dërguar mikut të tij Aristokriti, duke i theksuar se «Këtu në Durrës ndjehem i sigurtë, sepse ky qytet më ka parë si një mbrojtës të tij».

Durrësi në këtë epokë është një nga pikat më të rrahura të Europës dhe Ballkanit. Pikërisht drejt Durrësi zgjatej përmes detit e famëshmja Via Appia që nisej nga Roma. Në Durrës niste vazhdimi i saj, rruga e kalldrëmtë e me pllaka të mëdha guri që quhej Via Egnatia, e cila përshkonte mespërmes Shqipërinë drejt Maqedonisë për tu ngjitur pastaj drejt Konstantinopojës, duke u zgjatur pastaj drejt Orientit të largët. Ishte padyshim koha e artë e këtij qyteti, e amfiteatrove, odeonëve, termave publike dhe afreskave të mrekullueshme, qytet i artit dhe i kulturës në kulmet e veta, siç dëshmohet sot nga zbulimet arkeologjike jo vetëm në Durrës, Apolloni, Orikum por dhe në qytezat e tjera antike. Kjo ishte gjithashtu dhe koha historisë me «H» të madhe, kohë e bëmave të mëdha. Një vit më vonë, pra në vitin 57, kur Senati votoi që Ciceroni të kthehej në Romë dhe Cezari nuk mund ta luftonte, ndarja e Ciceronit me qytetin dhe prijësit e tij ishte prekëse. Ai do të merrte anijen dhe nga zbritja e tij në Brindizi, gjer në Romë, në të gjitha qytetet që do të kalonte ai do të pritej me brohorima si një triumfator.

—————–

Marshi i Cezarit

——————-

Dhjetë vjet më vonë ngjarjet do të ndryshonin. Pas fitoreve të njëpasnjëshme kundër frankëve në veri të Europës, Cezari u bë po aq legjendar sa dhe prijësi tjetër luftarak i ushtrive të Romës, Pompeu. Ndërsa njëri kthehej nga Perëndimi, tjetri vazhdonte intrigat me senatin romak duke dënuar Cezarin dhe kërkuar që ai të gjykohej sapo të vinte këmbën në Romë. Por Cezari nuk e shpërndau ushtrinë e tij siç kërkonte senati dhe po marshonte drejt Romës, kur ndërkohë e njoftuan se Pompeu e kishte lënë Romën e ushtrinë e tij, nga frika e një ndeshjeje të pärgjakëshme. Atëherë Cezari, i shoqëruar nga Mark Antoni, pa hyrë në Romë, kërkoi të ndiqte Pompeun, por ku arriti në Brindizi, Pompeu dhe ushtria e tij kishin ikur me anije drejt Ilirisë, Orikumit. Krahas tij, dhe armiku i betuar i Cezarit Calpurnius Bibulus, me 500-600 anije, ishte drejtuar drejt Durrësit. Imagjinoni një çast këtë armadë të madhe prej qindra anijesh, ku qielli mbi Adriatik do ketë qenë nxirrë si asnjëherë tjetër në historinë dy mijëvjeçare të këtyre brigjeve. Kur më 28 nëntor të vitit 49 p.e.sonë, Pompeu zbarkonte në Oricum, qyteti, si dhe qytetet e tjera të Epirit do t’i dorëzoheshin pa luftë. Në Brindizi, Cezari po ndërtonte anije të reja për të nisur sulmin në Iliri kundër Pompeut. Roma nuk mund të drejtohej tashmë nga dy konsuj por vetëm nga një. Ushtria e Pompeut, prej 50 mijë ushtarësh, të organizuar në 6 legjione të mëdha, do të shkonin gjer në Verria (pranë Kosturit) dhe do të ktheheshin drejt Durrësit për tu bashkuar me trupat e komandantit dhe besnikut të tij Bibulus, i cili kishte ngritur shtabin ushtarak në Durrës.

Këtë përshkrim na e japin librat e kohës si dhe një jetëshkrim për Jul Cezarin nga historiani francez Robert Etienne në librin e tij Jules César. Ndërkohë që anijet e Bibulus vigjëlonin në brigjet shqiptare për një sulm të mundshëm të Cezarit, ushtria e rëndë e Pompeut i afrohej Durrësit që shumë shpejt do të kthehej në një fushëbetejë të madhe. Dhe ja, nuk vonoi, anijet e para të Cezarit do të dukeshin pranë brigjeve shqiptare, por duke qënë më të shumta në numur, anijet e Bibulus do ti shkatërronin ato. Një pjesë e anijeve të Cezarit, të komanduara nga Marcus Antonius (Mark Antoni), pas një deti të tmerrshëm, do të mund të zbarkonin në Shëngjin. Por Cezari, edhe pse me një betejë të parë të humbur, nuk do ta humbte besimin në forcat dhe strategjinë e tij. Kësaj rradhe, duke mbledhur anije më të shumta, ai do të mund të zbarkonte në brigjet e Adriatikut, jo larg Apollonisë. Kur Cezari zbarkon në tokën shqiptare ai nuk ndodhet shumë larg nga formacionet luftarake të Pompeut. Në librin César, të historianit tjetër francez Christian Meier, shkruhet se për vështirësitë ekonomike taktikën e tij, Cezarit i propozon Pompeut të bëjnë paqe dhe ai ta shpërndajë ushtrinë e tij. Në pranverë, përfaqësuesi i tij Publius Vatinius kishte shkuar në kampin e Pompeut pranë Durrësit dhe ishte takuar me përfaqësuesin e tij Labienus, për ti propozuar paqen, por Pompeu s’kishte dënjuar të dëgjonte për këtë kërkesë. Ndërkohë që Labienus i thoshte përfaqësuesit tjetër se «Ne do të bëjmë paqe kur ju të sillni kokën e Cezarit», pikërisht atëherë trupat e Pompeut kishin sulmuar mbi kampin e Cezarit. Tashmë ishte vendosur përfundimisht: duhej luftuar. Çdo të ndodhte më tej?…Në fakt, Pompeu disa herë tentoi të sulmonte, por ai gjithnjë mendonte se një gabim ndaj Cezarit mund ti kushtonte shtrenjtë. Prandaj ai mendoi se më mirë, do të ishte që ai ta detyronte atë të nënshtrohej përmes urisë. Ja pse ai vendosi të kontrollonte brigjet e detit Adriatik që asnjë ndihmë ushqimore mos ti vinte ushtrisë së tij.

Ndërkohë, Cezari priste me padurim trupa të freskëta që ti vinin nga Brindizi. Ai e dinte se me aq ushtarë vështirë se do të mund ta shpartallonte armikun e tij. Mark Antoni nuk po dukej ende dhe duke dyshuar tek ai, i veshur si skllav, me një anije të vogël dhe disa besnikë të tij ai u nis drejt Brindizit. Legjenda apo historia tregon se kur ishte në mes të detit dhe anijen e kishte zënë furtuna, ai që drejtonte anijen donte të kthehej, por Cezari i kishte ndërhyrë «Ke frikë? A nuk e di se ti ke në anije vetë Cezarin dhe fatin tënd?!». Por siç thonë romakët «Fortes fortuna adjuvat», pra «të fortët i ndih fati». Pasi organizoi trupa të freskëta në Brindizi, Cezari u kthye sërrish në prill të vitit 48 p.e.sonë me 11 legjione dhe 1500 kalorës. Megjithatë, ushtria e Pompeut ishte gati dy here më e madhe. Pikërisht në këtë kohë, Cezari tentoi një ndërmarrje të rrezikshme. Duke shfrytëzuar natën dhe duke bërë një inkursion pas shpinës së kampit të Pompeut, ai arriti që me pak forca ta ndajë Pompeun nga qyteti i Durrësit, ku ai kishte gjithë rezervat luftarake dhe ushqimore. Atëherë trupat e Pompeut u ngjitën në kodër, me shpresë që nga deti tu vinin ndihma. Dhe meqë s’kishte me grurë, legjionaret romake filluan nga plaçkitjet e fshatrave përreth. Në kushte dëshpëruese, Cezari mendoi atëherë një taktikë akoma me të guximëshme: ai sulmoi dhe pushtoi shumë kodrina të vogla rreth Pompeut dhe kampit të tij. Duke e rrethuar, tashmë Cezari mendoi ti japë një goditje përfundimtare. Gjenerali i famshëm romak, i njohur për përdorimin e tij të shpatës, tashmë ishte i rrethuar nga një ushtri më e vogël se e tij. Gjendja në kampin e Pompeut është dëshpëruese: mijra të vrarë dhe kufoma kuajsh tëdergjur në tokë. Puset kanë shteruar. Cezari i ka prerë të gjitha rrjedhat e ujrave nga mund të furnizoheshin. Qyteti i Durrësit vuante nga uria. Ndërkohë Pompeu tentoi disa herë të çajë rrethimin. Nuk kaluan shumë ditë (jemi në maj-qershor të vitit 48 p.e.sonë), kur dy frankë (që Cezari i kishte marrë me vete në kohën e fushatës në tokën e frankëve), kishin kaluar në anën e armikut dhe i treguan Pompeut mbi gjendjen e forcave të Cezarit, mënyrën se si luftonte ai, si dhe pikat më të dobëta të pozicioneve të tij. Pikërisht atëherë, Pompeu organizoi një kundërsulm me 36 mijë ushtarë që do sulmonin në pikën më të dobët të Cezarit. Dhe ashtu do të ndodhte. Përballë këtij sulmi të befasishëm, ushtarët e Cezarit filluan të shpëndahen dhe Pompeu i ndoqi ata gjer afër shtabit ku ndodhej Cezari. Por ndërkohë Mark Antoni me legjionet e tij do të mund ta ndalte furinë e Pompeut me kalorësinë e tij.

Sidoqoftë rrethimi ishte çarë. Cezarit i duhej të bënte fortifikime të reja. Në një sulm që bëri për të mbyllur rrethimin, Cezari do të linte në fushën e betejës 900 ushtarë dhe 200 kalorës. Toka përreth Durrësit vinte erë veçse kufoma. Gjendja ishte dëshpëruese. Ushtarët ishin të lodhur. Shumica vuanin nga sëmundjet e moçaleve përreth. Në kampin e Pompeut festohej fitorja. Tashmë Cezari e kishte vendosur shtabin e tij në Apolloni. Ai kërkonte të fitonte kohë dhe që të plagosurit të mjekonin plagët. Por tashmë mendonte ti ndryshonte planet e tij. Duhej ta tërhiqte kundërshtarin e tij në thellësi të maleve. Ky do të ishte dhe fundi i përballjes midis këtyre të dy gjeneralëve të mëdhenj të Romës. Pak kohë më vonë, Cezari do të ngrinte kampin, duke marrë drejt Via Egnatia-s për në Thesali. Trupat e tij linin pas një shkatërrim të madh, çka do të vihej re në qytetin e Apollonisë, dhe në rrethinat e kësaj fushëbeteje. Pas largimit të Cezarit, do të largohej nga Shqipëria dhe Pompeu. Ai do të shkonte drejt Orientit përmes Maqedonisë. Dy ushtritë do të përballen më së fundi në Farsale në 9 gusht të vitit 48 p.e.sonë. Pompeu kishte një ushtri prej 47 mijë ushtarësh, ndërsa Cezari 22 mijë. Kavaleria e Pompeut ishte 7 herë më e madhe se ajo e Cezarit. Por pikërisht ai që do të sulmonte, do të ishte Cezari. Lufta ishte e përgjakëshme. Të nesërmen, pjesa tjetër e ushtrisë së Pompeut në Farsale të Maqedonisë u dorëzua. Cezari e ndoqi Pompeun gjer tutje, drejt Aleksandrisë. Por kur mbriti në atë qytet, ku do të njihej dhe me Kleopatrën, e njoftuan se Pompeun e kishin vrarë. Nga Aleksandria, ai do ti shkruante Senatit romak: “Ja, tani, unë jam zot i Efezit, zot i Egjiptit, “diktator” i Romës dhe zot i botës!”

Do të kalonin vite dhe pas kulmit të pushtetit të tij, kur Romën e bëri akoma më të fuqishme, duke lënë pas vetes shprehjen e famshme “Veni, vidi, vinci” (Erdha, pashë fitova!), pikërisht kur ylli i tij po venitej dhe Jul Cezar ishte një plak që po linte politikën, në ato momente ai do të vritej me thika nga senatorët remake ku goditjen e fundit ia dha senatori Marcu Junius Brutus, biri i të dashurës së dikurshme të tij…”Edhe ti Brutus?”… – do të ishin fjalët e fundit të tij.

———————–

“Edhe ti Brutus?”

———————

E habitshme, por jo shumë shqiptarë e dinë se ai që vrau Cezarin, disa vite i ka kaluar në Durrës dhe Apolloni. Dhe jo vetëm ai, por dhe figura të tjera romakësh të mëdhenj. Interesante janë të dhënat e një prej studjuesve më të njohur të epokës romake, shkrimtares australiane Collen Mc Cullugh, autore e shumë librave të kësaj kohe, mes të cilave Cesar et Cléopatre. Ajo shkruan për Mark Antonin e Brutus dhe itineraret e tyre që i çojnë drejt Apollonisë. Pas vrasjes së Cezarit, Mark Antoni e kishte ndjekur Brutus-in drejt jugut të Italisë, nga ku ai kishte zbritur me një trupë të vogël dhe që andej ishte hedhur në Durrës. Kur erdhi në Durrës, Mark Brutus e vendosi kampin e tij ushtarak pikërisht në fortifikimet që kishte ngritur më pare Pompeu gjatë rrethimit të tij nga Cezari. Në Petra (midis Durrësit dhe Apollonisë), ishte ndërkohë kampi ushtarak i Publius Vatinius dhe nuk vonoi që ai t’ia mbathte për në veri të Ilirisë, me sa duket drejt bregut dalmat. Disa legjionarë e njoftuan Brutus-in për këtë. Trupat e lëna nga Vatinius u bashkuan me të duke formuar kështu një ushtri prej 3 legjionesh. Duke e ndjerë veten të fuqishëm, Brutus i shkroi bankierit të njohur Caius Flavius Hemicillus, atij që në kohën e Pompeut kishte qënë “praefectus fabrum”, që ta financonte në luftën e tij për tu kthyer përsëri në pushtet në Romë. Në pritje, Brutus shkoi në Apolloni, ku në atë kohë qëndronte si guvernator Caius Antonius. Por kur Leutulus Spinther, meqë urrente Mark Antonin, paratë e mbledhura si taksa në Siri ia dha Brutus-it dhe jo Mark Antonit, shumë shpejt Brutus do të shtinte në dorë jo vetëm trojet Ilirike, por dhe Kretën e Cirinajkën. Çuditërisht, me të u bashkuan dhe Epiri, Greqia dhe Thraka perëndimore. Meqë Ciceroni kishte djalin e tij ushtar në trupat e Brutus, i shkroi atij që të kthehej në Romë për tu ngjitur në pushtet, por ai preferoi të ruajë nën kontroll “Via Egnatia”-n. Pikërisht në këtë kohë, një letër që i erdhi nga Roma, nga nëna e tij Servilia, e njoftoi për vdekjen e gruas së tij Porcia. E dëshpëruar, ajo kishte refuzuar të hante. Njerëzit e familjes e kishin lidhur pas një karrige për ta ushqyer me zor. Por një ditë ajo kishte ngrënë thëngjij të ndezur dhe kishte vdekur. Një vdekje e tmerrshme.

Pasi u kthye në Apolloni, ku kishte vendosur një legjion të tij, më së fundi ai mendoi fillimisht të merrte rrugën drejt Romës. Por i dëshpëruar siç ishte, a ii kërkoi shokut të tij Straton, me të cilin dikur kishte studjuar retorikën që të vriste. Dhe ishte vrarë nga shpata e tij.

Ngjarje të tilla që lidhen me trojet shqiptare janë të shumta në historinë tonë dhe sigurisht është mirë që ato të gjejnë sërrish gjëmimet, ehot dhe hiret e tyre të dikurshme në letërsinë tone të re.

—–

(imazht jane marre nga filmi i Stan Bean, “Roman Empire – Reign of Bloed”)

Rrëmujë, prag recensioni në tregjet financiare . Pse erdhëm këtu?

August 6, 2024 by s p

Përgatiti: Rafael Floqi/

Dow bie 864 pikë dhe aksionet japoneze pësojnë rrëzimin më të keq që nga viti 1987 mes shqetësimeve të ekonomisë amerikane.

NJU JORK (AP) – Pothuajse gjithçka në Wall Street ra të hënën pasi frika për një ngadalësim të ekonomisë amerikane po përkeqësohet dhe po nis një tjetër shitje për tregjet financiare në mbarë botën.

S&P 500 ra me 2.4% në tregtimin e pasdites. Dow Jones Industrial Average u përkul me 864 pikë, ose 2.2%, që nga ora 13:25. East dhe Nasdaq ra 2.8%.

Rëniet ishin vetëm të fundit në një shitje globale që filloi javën e kaluar. Nikkei 225 i Japonisë ndihmoi në fillimin e së hënës duke rënë me 12.4% për ditën e tij më të keqe që nga përplasja e së hënës së zezë të vitit 1987.

Ishte shansi i parë për tregtarët në Tokio që të reagojnë ndaj raportit të së premtes që tregonte se punëdhënësit amerikanë ngadalësuan punësimin e tyre muajin e kaluar shumë më tepër sesa prisnin ekonomistët. Kjo ishte pjesa më e fundit e të dhënave për ekonominë amerikane që do të vinte më e dobët se sa pritej, dhe e gjithë kjo shtoi frikën se Rezerva Federale ka shtypur frenat mbi ekonominë amerikane për një kohë të gjatë përmes normave të larta të interesit me shpresën për të ulur inflacionin.

Investitorët profesionistë paralajmëruan se disa faktorë teknikë mund të përforcojnë veprimin në tregje, por humbjet ishin ende të mprehta. Indeksi Kospi i Koresë së Jugut ra 8.8% më i ulët, tregjet e aksioneve në të gjithë Evropën u ulën me më shumë se 1% dhe bitcoin ra nën 55,000 dollarë nga më shumë se 61,000 dollarë të premten.

Edhe ari, i cili ka një reputacion për të ofruar siguri gjatë kohërave të trazuara, ra me 1%.

Kjo pjesërisht sepse tregtarët filluan të pyesin nëse dëmi ka qenë aq i rëndë sa Rezerva Federale do t’i duhet të ulë normat e interesit në një takim urgjent, përpara vendimit të ardhshëm të planifikuar më 18 shtator. Rendimenti i thesarit dyvjeçar, i cili nga afër ndjek pritjet për FEDin, për një kohë të shkurtër u ul nën 3.70% gjatë mëngjesit nga 3.88% të premten vonë dhe nga 5% në prill. Më vonë u rikuperua dhe u tërhoq në 3.93%.

“FED mund të hipë mbi një kalë të bardhë për të shpëtuar ditën me një ulje të madhe të normës, por rasti për një ulje të ndërmjetme duket i dobët,” tha Brian Jacobsen, krye ekonomist në Annex Wealth Management. “Ato zakonisht rezervohen për emergjenca, si COVID, dhe një normë papunësie prej 4.3% nuk duket vërtet si një emergjencë.”

Ekonomia e SHBA është ende në rritje dhe një recesion është larg të qenit i sigurt. Fed ka qenë i qartë në lidhje me litarin që filloi të ecë kur filloi të rritej ndjeshëm normat e interesit në mars 2022: Të qenit shumë agresiv do të mbyste ekonominë, por nëse bëhesh shumë i butë do t’i jepte inflacionit më shumë oksigjen dhe do të dëmtonte të gjithë.

Ekonomisti i Goldman Sachs, David Mericle sheh një shans më të lartë për një recesion brenda 12 muajve të ardhshëm pas raportit të punës të së premtes. Por ai ende sheh vetëm një probabilitet prej 25% për këtë, nga 15%, pjesërisht “sepse të dhënat duken të mira në përgjithësi” dhe ai “nuk sheh disbalanca të mëdha financiare”.

Disa nga rëniet e fundit të Wall Street mund të jenë gjithashtu thjesht ajri që del nga një bursë që arriti në dhjetëra nivele më të larta të të gjitha kohërave këtë vit, pjesërisht nga një furi rreth teknologjisë së inteligjencës artificiale dhe shpresave për ulje të ardhshme të normave të interesit. Kritikët kanë thënë për një kohë se tregu i aksioneve dukej i shtrenjtë pasi çmimet u rritën më shpejt se fitimet e korporatave.

“Tregjet priren të lëvizin më lart sikur po ngjitin shkallët dhe zbresin sikur po bien nga dritarja”, sipas JJ Kinahan, CEO i IG America North. Ai i përcjell shumë nga shqetësimet e fundit me euforinë rreth uljes së AI dhe “një treg që ishte përpara vetes”.

Investitorët profesionistë vunë në dukje gjithashtu lëvizjen e Bankës së Japonisë javën e kaluar për të rritur normën e saj kryesore të interesit nga pothuajse zero. Një lëvizje e tillë ndihmon në rritjen e vlerës së jenit japonez, por gjithashtu mund t’i detyrojë tregtarët të dalin nga marrëveshjet ku ata huazuan para praktikisht pa kosto në Japoni dhe i investuan ato diku tjetër nëpër botë.

Aksionet amerikane zvogëluan humbjet e tyre të hënën pasi një raport tha se rritja për bizneset e shërbimeve të SHBA ishte një prekje më e fortë se sa pritej. Rritja u drejtua nga bizneset në artet, bizneset argëtuese dhe rekreative, së bashku me akomodimet dhe shërbimet ushqimore, sipas Institutit për Menaxhimin e Furnizimit. Yield-et e thesarit gjithashtu ulën rëniet e tyre pas të dhënave më të mira se sa pritej.

Megjithatë, stoqet e kompanive, fitimet e të cilave janë më së shumti të lidhura me fuqinë e ekonomisë, pësuan humbje të mprehta për shkak të frikës për një ngadalësim. Kompanitë e vogla në indeksin Russell 2000 ranë 2.8%, duke shuar më tej atë që kishte qenë një ringjallje për të dhe zona të tjera të rrahura të tregut.

MakPer më keq për Wall Street-in, aksionet e Big Tech gjithashtu ranë pasi tregtia më e njohur e tregut për pjesën më të madhe të këtij viti vazhdoi të shpërbëhej. Apple, Nvidia dhe një pjesë e vogël e aksioneve të tjera të Big Tech të njohura si “Shtatë madhështorët” e kishin çuar S&P 500 në rekorde këtë vit, edhe pse normat e larta të interesit rënduan pjesën më të madhe të tregut të aksioneve.

Por momenti i Big Tech u kthye muajin e kaluar nga shqetësimet që investitorët i kishin ngritur çmimet e tyre shumë të larta dhe pritjet për rritjen e ardhshme po i bën shumë të vështira për t’u përmbushur. Një sërë raportesh fitimi dërrmues që filluan me përditësimet nga Tesla dhe Alphabet shtuan pesimizmin dhe përshpejtuan rëniet.

Apple ra në masën3.9% të hënën pasi Berkshire Hathaway i Warren Buffett zbuloi se kishte ulur aksionet e tij të pronësisë në prodhuesin e iPhone.

Nvidia, kompania e çipave që është bërë fëmija i posterit të përfitimit të inteligjencës artificiale të Wall Street, ra edhe më shumë, 5.5%. Analistët ulën parashikimet e tyre të fitimit gjatë fundjavës për kompaninë pasi një raport nga The Information tha se çipi i ri i AI i Nvidia është vonuar. Shitja e fundit ka ulur fitimin e Nvidia për vitin në 104% nga 170% në mes të qershorit.

Për shkak se kompanitë Magnificent Seven janë më të mëdhatë në treg për nga vlera e tregut, lëvizjet për aksionet e tyre kanë shumë më tepër peshë në S&P 500 dhe indekset e tjera.

Shqetësimet jashtë fitimeve të korporatave, normat e interesit dhe ekonomia po rëndojnë gjithashtu tregun. Lufta Izrael-Hamas mund të përkeqësohet, e cila përtej numrit të saj njerëzor mund të shkaktojë edhe luhatje të mprehta për çmimin e naftës. Kjo po shton shqetësimet më të gjera për pikat e nxehta të mundshme në mbarë botën, ndërkohë që zgjedhjet e ardhshme në SHBA mund t’i përkeqësojnë më tej gjërat.

Wall Street ka qenë i shqetësuar se si politikat që vijnë nga nëntori mund të ndikojnë në tregje, por luhatjet e mprehta të çmimeve të aksioneve mund të ndikojnë në vetë zgjedhjet.

Kërcënimi i një recesioni ka të ngjarë të vendosë nënpresidenten Kamala Harris në mbrojtje. Por rritja më e ngadaltë gjithashtu mund të ulë më tej inflacionin dhe të detyrojë ish-Presidentin Donald Trump të përqendrohet nga fokusi i tij aktual në çmimet më të larta në përshkrimin e mënyrave për të ringjallur ekonominë.

Një treg i fortë pune mbështet shpenzimet konsumatore, gjë që nxit rritjen ekonomike. Lidhja midis punësimit dhe shpenzimeve do të mbetet një fokus kryesor në drejtim të zgjedhjeve presidenciale në SHBA, tha Quincy Krosby, kryestrategu global për LPL Financial.

“Kjo varet nga vendet e punës,” tha ajo. “Kur të arrijmë në ditën e zgjedhjeve, shkalla e papunësisë do të jetë jashtëzakonisht e rëndësishme.”

GJUHË SHQIPE, HISTORI DHE IDENTITET KOMBËTAR NË SHKOLLAT SHQIPE TË ZVICRËS

August 6, 2024 by s p

Nexhat Maloku, mësimdhënës dhe i angazhuar në detyra të ndryshme në Lidhjen e Arsimtarëve dhe Prindërve Shqiptarë “Naim Frashëri” në Zvicër (LAPSH), përkthyes dhe ndërmjetësues ndërkulturor në fushën e arsimit në Zvicër, udhëheqës i kusit të gjuhës shqipe për të rritur për të huajtë në Shkollën e Lartë të Udhëtimeve në Zürich, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, New York, ruajtjen e identitetit kombëtar, historisë, gjuhës, kulturës dhe traditës shqiptare në Zvicër, nëpërmjet mësimit të gjuhës, historisë, traditës e kulturës shqiptare dhe aktiviteteve patriotiko-kulturore. Me mësuesin Nexhat Maloku bisedoi Editori i “Diellit” Sokol Paja.

HISTORIKU I SHKOLLË SHQIPE TË MËSIMIT PLOTËSUES NË ZVICËR

Shkolla shqipe e mësimit plotësues në Zvicër lindi si nevojë e domosdoshme për mësimin, ruajtjen, kultivimin dhe zgjerimin e njohurive të gjuhës shqipe dhe forcimin e identitetit kombëtar të nxënësve shqiptarë në Zvicër. Fundi i viteve 80-të u përshkua me një dëbim masiv të shqiptarëve nga Kosova dhe viset tjera, i cili ushtrohej nga sistemi represiv i Serbisë gjegjësisht i Jugosllavisë. Me mijëra familje gjetën strehim nëpër shtete të ndryshme të Evropës Perëndimore. Edhe në Zvicër u vendos një numër i madh i shqiptarëve nga Kosova dhe viset tjera shqiptare. Për dallim prej gjeneratave të mëhershme të emigrantëve, të cilët zakonisht ishin punëtorë që kishin emigruar në mënyrë individuale, tani po emigronin familje të tëra. Në klasat e shkollave nëpër kantonet e Zvicrës gjithnjë e më shumë po shtohej numri i fëmijëve shqiptarë. Shtimi i numrit të nxënësve, lindi nevojën e organizimit të mësimit plotësues në gjuhën shqipe, jashtë juridiksionit të Jugosllavisë së atëhershme. Hapja e klasave të para me mësim në gjuhën shqipe u shoqërua me vështirësi të ndryshme. Aktivistët e shoqatave ekzistuese, bashkë me mësimdhënësit e përfaqësuesit e partive të sapoformuara duhej të shkonin nëpër lokalitetet ku banonin shqiptarët, të regjistronin nxënësit, t’i bindnin prindërit për rëndësinë e vijimit të mësimit plotësues nga fëmijët e tyre, ngase kishte paqartësi të ndryshme lidhur me këtë mësim. Duhej lidhur kontaktet me institucionet shkollore zvicerane për të paraqitur qëllimin e organizimit të këtij mësimi në mënyrë të pavarur dhe për të marrë klasat në shfrytëzim. Në anën tjetër, elementë të ndryshëm të lidhur me ambasadën jugosllave, bënin çmos që të pengonin organizimin e mësimit plotësues në Gjuhën shqipe. Por këmbëngulja e aktivistëve, e përfaqësuesve të partive e shoqatave të ndryshme bëri që gjithnjë e më shumë prindër t’i regjistronin fëmijët e tyre në shkollën shqipe. Formimi i Këshillit të Arsimtarëve Shqiptarë në janar të 1991 dhe tre muaj më vonë i Këshillit të Prindërve Shqiptarë, në prill 1991, i dha një përkrahje të fuqishme organizimit më të mirë të shkollës shqipe në Zvicër, ngase të dy shoqatat çështje primare kishin organizimin sa më të suksesshëm të mësimit në gjuhën shqipe. Formimi i Qeverisë së Kosovës në egzil, e në kuadër të saj krijimi i Ministrisë së Arsimit i dha një mbështetje të vazhdueshme përpjekjeve për organizimin më të mirë të mësimit në gjuhën shqipe. Në kuadër të kësaj ministrie kontributin e tyre e dhanë ministri dr. Muhamet Bicaj dhe koordinatori i kësaj ministrie për shkollat shqipe në diasporë prof. Meriman Braha, i cili me angazhimin e tij të vazhdueshëm u bë një shtyllë e fortë në funksionimin e shkollës shqipe jo vetëm në Zvicër por edhe në vendet tjera. Gjatë vitit shkollor 1990/91, në disa kantone të Zvicrës u hapën klasat e para të shkollës shqipe të mësimit plotësues. Klasa e parë e shkollës shqipe të pavarur e mësimit plotësues konsiderohet ajo në Glarus, më 20 shtator 1990, në të cilën filloi të punonte mësuesja Drita Krasniqi, për të vazhduar gjatë muajve në vijim me hapjen e klasave në Illnau, Dielsdorf e Glattbrugg të kantonit të Cyrihut, në Biel të kantonit të Bernës, në Sion të kantonit të Valis-it e në kantone të tjera. Gjatë atij viti shkollor disa qindra nxënës i ndoqën mësimet e para në gjuhën shqipe.

INSTITUCIONET ARSIMORE ZVICERANE E MIRËPRITËN ORGANIZIMIN E MËSIMIT PLOTËSUES NË GJUHËN SHQIPE

Institucionet arsimore zvicerane e mirëpritën organizimin e mësimit plotësues në gjuhën shqipe, duke e mundësuar mbajtjen e mësimit në objektet shkollore edhe pse fillimisht ende nuk ishim njohur zyrtarisht si bartës të këtij mësimi. Duke parë angazhimin dhe seriozitetin e komunitetit shqiptar në Zvicër, bashkëpunimi me institucionet zvicerane vazhdoi të forcohej gjithnjë e më shumë. Gjatë viteve në vazhdim numri i nxënësve shqiptarë të cilët vijonin në mësimin e gjuhës shqipe po shtohej gjithnjë e më shumë. Në këtë periudhë u angazhuan mësuese e mësues të cilët jetonin në Zvicër. Ata edhe pse me një përkrahje simbolike financiare, e cila bëhej nga prindërit e fëmijëve që vijonin mësimin, vazhduan me shumë vullnet të organizonin e mbanin mësimin në objektet shkollore nëpër lokalitetet e ndryshme në Zvicër. Mungesa e teksteve të përshtatshme për mësimin me grupmosha të ndryshme dhe në kushtet e emigrimit, krijonte vështirësi plotësuese për një mësimdhënie të suksesshme. Pasi që Lidhja e Arsimtarëve Shqiptarë dhe Lidhja e Prindërve Shqiptarë kishin një qëllim të përbashkët, organizimin dhe mbajtjen e mësimit plotësues në gjuhën shqipe, u zhvilluan takime dhe konsulta mes këtyre subjekteve dhe përfaqësuesve të qeverisë në egzil për të bashkërenduar aktivitetet për një organizim më të suksesshëm në periudhën e ardhshme. Fryt i këtyre takimeve ishte bashkimi i këtyre subjekteve në një organizëm, në Lidhjen e Arsimtarëve dhe Prindërve Shqiptarë “Naim Frashëri” Zvicër, në kuvendin konstituiv në Zofingen më 26 mars 1995. Pas dorëzimit të kërkesës së LAPSH-së për njohjen e saj tek organet zvicerane, EKA dhe EDK e pranuan zyrtarisht Lidhjen më 30 tetor 1995, si bartëse e mësimit plotësues. Njohja e LAPSH-së i dha një hov të ri hapjes së klasave në gjuhën shqipe, ku gjatë vitit shkollor 1996/97 mësimin e ndoqën 6295 nxënës. LAPSH edhe pse ishte në një gjendje të mjerueshme financiare, megjithatë kontribuoi në fondin e 3% të Qeverisë së Kosovës në egzil, pastaj në fondin “Vendlindja thërret”, u solidarizua me Universitetin e Tetovës ku mblodhi një shumë të konsiderueshme të hollash, ndihmoi aksionin për Drenicën etj. Gjatë kësaj kohe, LAPSH ishte angazhuar edhe në demonstratat e ndryshme që mbaheshin në Zvicër e shtete të tjera të Evropës, të cilat kishin për qëllim që tek opinioni zviceran dhe evropian të paraqesin terrorin e Serbisë në Kosovë. LAPSH, falë punës këmbëngulëse për sensibilizimin e opinionit zviceran dhe bashkëpunimit me mësimdhënësit zviceranë, ndikoi që disa kantone të përkrahin për një periudhë pjesërisht edhe mësimin plotësues në gjuhën shqipe, siç ishin kantoni i Bern-ës, i Schwiz-it, i Zug-ut, i Gjeneve-s, Turgau-t dhe i Cyrihut. Gjithashtu edhe Shoqata e Mësuesve Zviceranë ndihmoi me një shumë simbolike mësimdhënësit në Kosovë. Pas përfundimit të luftës në Kosovë u kthyen një numër i madh i familjeve të cilat ishin strehuar përkohësisht në Zvicër e me ta edhe shumë nxënës/-e që kishin ndjekur mësimin në gjuhën shqipe. Gjatë dekadës së parë të viteve 2000 ndodhi një rënie e numrit të nxënësve që ndjeknin shkollën shqipe për disa arsye. Deri më tani janë bërë përpjekje të ndryshme që mësimi plotësues të institucionalizohet nga ana e shtetit të Kosovës e gjithashtu janë dërguar projekte tek institucionet zvicerane që Zvicra të marrë përsipër financimin e mësimit, por ende nuk është arritur ky qëllim. Në vitin e kaluar shkollor mësimin plotësues në Zvicër e kanë ndjekur rreth 2000 nxënës. Angazhimi im në shkollën shqipe të mësimit plotësues në Zvicër ka filluar prej vitit 1993 e deri më sot. Në këtë periudhë mbi 30-vjeçare përpos mësimdhënies kam kryer detyra të ndryshme, duke filluar si kryetar i LAPSH për kantonin e Cyrihut e pastaj si koordinator si dhe kam udhëhequr LAPSh-në në nivel të Zvicrës në tri mandate.

KURRIKULA MËSIMORE, BASHKËPUNIMI ME PRINDËRIT E KOMUNITETIN SHQIPTAR

Ne përdorim kurrikulën e mësimit plotësues të gjuhës shqipe dhe të kulturës shqiptare në diasporë e në mërgatë e miratuar nga dy ministritë e arsimit, e Kosovës dhe e Shqipërisë, në vitin 2018, të cilën e përdorin mësuesit kudo në mërgatë. Në bazë të kësaj kurrikule janë hartuar edhe tekstet mësimore të cilat u shpërndahen falas nxënësve. Me gjithë përpjekjet që bëhen në shtete të ndryshme nga mësuesit/-et në mënyrë që sa më shumë nxënës të ndjekin mësimin plotësues në gjuhën shqipe, rezultatet janë tejet simbolike krahasuar me numrin e madh të fëmijëve të cilët jetojnë në diasporë. Vijimi aq i vogël i mësimit të gjuhës hsqipe nga ana e fëmijëve lidhet me faktorë të ndyshëm, duke filluar nga mungesa e institucionalizimit të këtij mësimi nga ana e shteteve tona, pastaj angazhimi i fëmijëve nëpër aktivitete të tjera jashtëshkollore e deri te vullneti jo i fortë i prindërve për t’i lajmëruar fëmijët e tyre në shkollën shqipe. Shpesh dëgjojmë mendime nga ana e prindërve se nëse fëmijët ndjekin edhe mësimin në gjuhën shqipe, atëherë do të kenë vështirësi për ta mësuar gjuhën e vendit ku jetojnë, por hulumtimet e ndryshme shkencore kanë vërtetuar se fëmijët të cilët e mësojnë gjuhën e tyre amtare, kanë sukses më të mirë në shkollë se sa ata të cilët nuk e ndjekin këtë mësim. Ne vazhdimisht u bëjmë thirrje prindërve që t’i dërgojnë fëmijët e tyre në mësimin shqip, ngase kështu ata ua krijojnë fëmijëve të tyre një mundësi të jashtëzakonshme që ata të mësojnë gjuhën shqipe t’i zgjerojnë njohuritë e tyre për historinë, gjeografinë e kulturën shqiptare si dhe të integrohen në mënyrë pozitive në shoqërinë e vendit pritës. Mësimi në gjuhën shqipe forcon identitetin e shëndoshë kombëtar të fëmijëve shqiptarë dhe forcon lidhjen me vendin e prejardhjes së tyre. Nga përvoja ime mbi 30-vjeçare në mësimdhënie mund të konstatoj lirisht se fëmijët të cilët e ndjekin rregullisht mësimin shqip deri në përfundimin e shkollës fillore arrijnë një nivel shumë të mirë të zotërimit të gjuhës shqipe, nivel ky i cili ua hap atyre mundësitë për të vazhduar në mënyrë të pavarur të merren me gjuhën, historinë e kulturën shqiptare në një nivel më të lartë.

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI FORMË E RUAJTJES SË IDENTITETIT KOMBËTAR TË SHQIPTARËVE NË ZVICËR

Nëpërmjet të mësimit plotësues në gjuhën shqipe, unë përpiqem që nxënësit shqiptarë të kenë një formim të shëndoshë kombëtar, në mënyrë që ata të mos harrojnë gjuhën dhe prejardhjen e tyre. Jo vetëm në orët mësimore jepen përmbajtje që kanë për qëllim ruajtjen e identitetit kombëtar, por kjo bëhet edhe nëpërmjet të aktiviteteve të ndryshme jashtëshkollore, si shënimit të datave të rëndësishme të historisë sonë. Fëmijët të cilët rriten në mërgim nganjëherë ndeshen me problemin e identitetit të tyre dhe e kanë të vështirë të shpërfaqin hapur prejardhjen e tyre, jo duke u lavdëruar, por thjeshtë duke qenë shqiptar, që jetojnë në një vend pritës, ku kanë lindur ose kanë emigruar. Në këtë prizëm është me shumë rëndësi që tek të rinjtë tanë të forcohet kompetenca ndërkulturore, pra aftësia për të ndërvepruar në një mjedis ku ndeshen kultura e identitete të ndryshme. Pikërisht në mësimin plotësues forcimi i kësaj kompetence është njëra ndër çështjet kryesore të cilën e vlerësojnë edhe institucionet arsimore zvicerane.

ZVICRA E KA NJOHUR ZYRTARISHT MËSIMIN PLOTËSUES NË GJUHËN SHQIPE EDHE NË KOHËN KUR KOSOVA ENDE NUK ISHTE SHTET

Siç u theksua edhe më lart, Zvicra e ka njohur zyrtarisht mësimin plotësues në gjuhën shqipe edhe në kohën kur Kosova ende nuk ishte shtet, sepse tek LAPSH-ja ka parë angazhimin konstruktiv të mësimdhënësve dhe seriozitetin në fushën e bashkëpunimit me palën zvicerane. Mësuesit zviceranë i informojnë prindërit për mundësinë që kanë për t’i regjistruar fëmijët e tyre në mësimin shqip dhe gjithashtu në takimet me prindërit shqiptarë theksojnë rëndësinë e mësimit në gjuhën amtare. Gjithashtu ne kemi një bashkëpunim të ngushtë me Drejtorinë e Arsimit të kantonit të Cyrihut dhe Shkollën e Lartë Pedagogjike të Cyrihut e cila ofron kurse të veçanta për mësimdhënësit të cilët janë të angazhuar në mësimin plotësues në gjuhë të ndyshme. Shkolla e Lartë Pedagogjike ka përkrahur fort LAPSH-në dhe mësimin shqip në përgjithësi. Në vitin 2012 në bashkëpunim me Shkollën Lartë Pedagogjike të Cyrihut u botuan 19 tekste shkollore për nxënësit që nga kopshti parashkollor e deri në klasën e nëntë. Gjithashtu u përgatit një uebfaqe me materiale të ndryshme didaktike (www.mylanguageheritage,com/sq) si dhe u përkthyen shtatë tekste didaktike të shkruara nga profesionistë të kësaj fushe nga vende të ndryshme të Evropës Perëndimore. Nga pala zvicerane ende mungon përkrahja financiare edhe pse janë bërë përpjekje në këtë drejtim që Zvicra të marrë përsipër financimin e mësimit të gjuhës dhe kulturës së atdheut për të gjitha gjuhët e njohura nga pala zvicerane. Një bashkëpunim i ngushtë i LAPSH-së është zhvilluar gjatë këtyre tri dekadave me shoqatat e ndryshme shqiptare që veprojnë në Zvicër, ngase shoqata jonë është një institucion apartiak i cili kultivon kontakte të shëndosha që shkojnë në të mirë të të gjithë komunitetit shqiptar në Zvicër. Natyrisht edhe shoqatat shqiptare e poashtu edhe mediat shqipe në Zvicër e përkrahin shkollën shqipe, ngase janë të vetëdijshme për rëndësinë që ka mësimi i gjuhës amtare tek fëmijët shqiptarë. Kur organizohen manifestime të ndryshme, shpesh ato zhvillohen në bashkëpunim me shoqata të ndryshme kulturore, duke përquar një mesazh të rëndësishëm tek komuniteti shqiptar për rëndësinë e dërgimit të fëmijëve të tyre në mësimin shqip. Përkrahje në këtë drejtim jepet edhe nga ambasadat e konsullatat e shteteve tona në Zvicër.

MËSIMDHËNIE PËRMES TEKNOLOGJISË, VËSHTIRËSITË NË MËSIMDHËNIE ME FËMIJËT ME DY GJUHËSI

Mësimi plotësues në gjuhën shqipe është shumë specifik dhe kërkohen aftësi të veçanta të mësuesve për të arritur sukses ngase në klasat e mësimit shqip kam nxënës me aftësi të ndryshme gjuhësore, nxënës me mosha të ndryshme nga klasa e parë e deri në të nëntën, me sfond të ndryshëm social etj. Këtu kërkohet që mësimi të individualizohet sa më shumë që të jetë e mundur ngase ka nivele të ndryshme brenda një klase dhe nuk është e mundur që të gjithë nxënësit të kenë një temë me përmbajtje të njëjtë. Pra duhet përgatitur materiale didaktike të cilat janë të përshtatshme për nivelin gjuhësor të nxënësve. Një sfidë plotësuese në vitet e fundit krijojnë nxënësit nga familjet e përziera, ngase niveli i njohjes së gjuhës shqipe tek ta lë shumë për të dëshiruar. Në mësimin e gjuhës shqipe natyrisht se shfrytëzojmë programe të ndryshme teknologjike. Periudha e covidit përpos që solli vështirësi të mëdha na krijoi edhe shansin për ta përdorur më shumë teknologjinë në këtë fushë. Për fat të mirë një numër shkollash në kantonin e Cyrihut na e mundësojnë kyqjen në internet në klasat ku zhvillojmë mësimin.

EFEKTI QË KA PASUR TE FËMIJËT NË RRITJEN E NDJENJËS PATRIOTIKE MËSIMI I GJUHËS SHQIPE

Nxënësit që kanë përfunduar mësimin plotësues në gjuhën shqipe kanë pasur mundësinë që të njihen me historinë e kulturën shqiptare. Nëpërmjet të zgjedhjes së temave të ndryshme nga e kaluara jonë, ata kanë marrë njohuri të rëndësishme mbi përpjekjet e kombit shqiptar për të fituar lirinë. Tek nxënësit është forcuar ndjenja patriotike sa më shumë që ata janë njohur me të kaluarën tonë. Natyrisht këtu kam pasur kujdes që ata të edukohen me ndjenja të shëndosha patriotike.

SEMINARI I XVII MBARËKOMBËTAR I PRISHTINËS

Seminari i XVII mbarëkombëtar me temën “Metodologji të mësimdhënies së gjuhës shqipe dhe të kulturës shqiptare në diasporë e në mërgatë” kësaj radhe u mbajt në Prishtinë, në të cilin, përpos organizatorëve dhe përfaqësuesve të shteteve tona, morën pjesë një numër i konsiderueshëm i mësimdhënësve të cilët punojnë në shtetet e ndryshme të botës. Ky seminar tashmë tradicional i cili organizohet nga institucionet e dy shteteve tona, është një mundësi e mirë për të shkëmbyer përvojat tona dhe për të përfituar nga njëri-tjetri. Unë kam marrë pjesë në shumicën e seminareve dhe zakonisht jam prezantuar me tema nga fusha e didaktikës. Kësaj radhe në seancën plenare të ditës së tretë të seminarit, në cilësinë e bashkëpunëtorit të IPE-së (International Projects in Education) të Shkollës së Lartë Pedagogjike të Cyrihut, prezantova temën “Bashkëpunimi me institucionet arsimore dhe mësuesit zviceranë faktor i rëndësishëm i njohjes së mësimit plotësues në gjuhën shqipe”. E paraqita këtë temë për të theksuar në njërën anë rëndësinë e bashkëpunimit me instirucionet e vendeve pritëse dhe në anën tjetër për të përfituar nga shembujt e ndryshëm të bashkëpunimit, për të parë mundësinë se cilat forma të bashkëpunimit janë të mundshme në shtetet e ndryshme ku punojnë mësimdhënësit. Në paraqitjen time shpalosa një mori shembujsh të bashkëpunimit për më se tri dakada dhe theksova disa ide se si mund të forcohet ky bashkëpunim në të ardhmen, gjithnjë duke pasur parasysh se kushtet ndryshojnë prej një shteti në shtetin tjetër.

KUSH ËSHTË MËSUESI NEXHAT MALOKU?

Nexhat Maloku vjen nga komuna e Gjilanit, ku ka kryer shkollimin fillor dhe të mesëm. Pastaj ka studiuar në Universitetin e Prishtinës në degën e Letërsisë dhe gjuhës shqipe, të cilën e ka kryer në afatin e paraparë. Pas përfundimit të fakultetit ka regjistuar magjistraturën të cilën e ka kryer me sukses duke mbrojtur temën “Krijues shqiptarë në Zvicër 1981-2010”. Në periudha të ndryshme kohore është burgosur tri herë për shkak të angazhimit në lëvizjen kombëtare. Në vitin 1991 ka emigruar në Zvicër. Prej vitit 1993 e deri më tash punon mësues në shkollën shqipe të mësimit plotësues në kantonin e Cyrihut. Gjatë kësaj periudhe, përpos mësimdhënies është angazhuar edhe në detyra të ndryshme në Lidhjen e Arsimtarëve dhe Prindërve Shqiptarë “Naim Frashëri” në Zvicër (LAPSH) fillimisht në cilësinë e kryetarit e pastaj të koordinatorit në kantonin e Cyrihut si dhe ka udhëhequr LAPSH-në në nivel të Zvicrës në tri mandate. Ka udhëhequr kursin e gjuhës shqipe për të rritur për të huajtë në Shkollën e Lartë të Udhëtimeve në Zürich, është angazhuar si përkthyes dhe ndërmjetësues ndërkulturor në fushën e arsimit në Zvicër. Në Shkollën e Lartë për Punë Sociale në Cyrih ka përfunduar me sukses një studim në fushën e mediacionit ku është certifikuar si mediator. Ka bashkëpunuar me Drejtorinë e Arsimit të kantonit të Cyrihut si koordinator i LAPSH-së për kantonin e Cyrihut. Në një mandat ka qenë përfaqësues i komunitetit shqiptar në Këshillin për të Huajtë në qytetin e Cyrihut. Ka udhëhequr seminare të ndryshme për mësimdhënësit e mësimit plotësues të gjuhës shqipe në Zvicër, Gjermani, Angli, Suedi, Belgjikë, Itali e Greqi. Nga viti 2000 e deri më 2008 ka udhëqur projektin e financuar nga Zvicra “Në hap me kohën” në tri komuna të Kosovës, në Gjilan, Viti dhe Dardanë (Kamenicë) në të cilin kanë marrë pjesë mbi 1700 mësimdhënës dhe janë realizuar mbi 40 projekte të vogla në fushën e infrastrukturës nëpër shkolla. Ka qenë për një periudhë bashkëpunëtor i organizatës HEKS të Zvicrës. Nga viti 1997 e deri më tani është bashkëpunëtor në disa projekte i SHkollës së Lartë Pedagogjike të Cyrihut. Është udhëheqës i qëndrimeve studimore të mësuesve zviceranë në Kosovë, Shqipëri e Maqedoninë Veriore dhe i mësuesve nga Kosova në Zvicër. Është bashkautor i teksteve për mësimin plotësues në gjuhën shqipe në diasporë. Është paraqitur me prezantime në seminare të ndryshme dhe në shkollat zvicerane e institucionet e ndryshme arsimore. Ka përkthyer dokumente të ndryshme të fushës arsimore si dhe një numër librash për fëmijë e poashtu edhe gjashtë tekstet didaktike për mësimin në gjuhën e prejardhjes. Është autor i publikimeve mbi mësimin plotësues të botuara në Zvicër e Kosovë. Është bashkëkoordinator i botimit të librit jubilar “30 vjet shkollës shqie e mësimit plotësues në Zvicër”, etj. Është nderuar me mirënjohje të ndryshme, si mësues i dalluar në vitin 1995 nga qeveria në egzil e Republikës së Kosovës dhe më vonë nga Ministria e Arsimit e Kosovës, si dhe disa herë nga LAPSH-ja për angazhimin në kuadër të saj. Është vlerësuar nga kryetari i qytetit të Cyrihut për punën në kuadër të Këshillit për të Huajtë të qytetit të Cyrihut. Është nderuar me mirënjohje nga një numër shkollash në komunën e Gjilanit, Vitisë dhe Dardanës gjatë periudhës së realizimit të projektit “Në hap me kohën”. Është nderuar me mirënjohje nga shkolla “Hasan Prishtina” e Prishtinës për kontributin e dhënë si mësues për një periudhë dhe për bashkëpunimin mes mësuesve zviceranë dhe atyre kosovarë etj.

Besa Sharrah for Ohio Senate

August 6, 2024 by s p

I want to take a moment to express my heartfelt gratitude for all the incredible support you’ve shown me! Your encouragement has truly inspired me. As I focus on my journey, I’ve realized that I’ve exceeded my personal capacity for friends on facebook and I invite you to follow my official page to stay updated on my campaign.

You can also follow us on instagram @besasharrah

If you’re interested in learning more or would like to contribute to our campaign, please visit our campaign website and paige Besa Sharrah For Ohio Senate

Together, we can make a difference! We stop when the job is done, not when we are tired

, let’s go Ohio!

#OhioSenate #sharrahforohio

Praktikë e tepërt dhe e rëndomtë

August 6, 2024 by s p

Nga Mimoza Dajçi/

Turistët dhe çmimet në Shqipëri janë bërë çështje dite, ngado që të rrotullosh pultin televiziv, ato lajme do të shohësh. Krahasuar me botën, kur nëpër aeroportet amerikane çdo minutë ulet e ngrihet një avion, SHBA-të njihen si një nga vendet që mirëpresin më së shumti vizitorë. Të paktën në New York, pas pandemisë ato janë plot, si rrjedhojë edhe hotelet. Për njewjorkezët ky është një fakt tepër i ndjeshëm i dukshëm. Rradhët nëpër lokalet ku serviret ushqim dhe ku janë ankoruar anijet turistike janë të gjata qysh herët në mëngjes, por nuk shikon askënd me mikrofon e kamera në duar duke i pyetur: “Si ju duket ushqimi, sa para shpenzuat sot, ku hani, ku pini, ku flini, ose sa para do të harxhoni për ditët në vijim” etj….Ose duke iu referuar edhe revistës shqiptare “Monitor” që shkruan: “Turistët që vijnë në Shqipëri, sa “koprracë”.

Personalisht këtë “fenomen të çuditshëm” po e has rëndom vetëm në Shqipëri e mendoj se është një praktikë e tepërt mediatike. Vendi ynë ka aq shumë halle e pikëpyetje të pazgjidhura, që gazetarëve nuk besoj t’i dalë koha për ti pasqyruar të gjitha, si dhuna në familje që është shqetësim serioz, korrupsioni, mos likujdimi financiar për ish të dënuarit politikë nga diktatura, shëndetësia, punësimi, strehimi etj. Aq më tepër që gjejnë kohë për të intervistuar të huajt, se sa harxhojnë ku e si i harxhojnë.

Askush nuk t’i fal të ardhurat mujore, jashtë ato njerëzia i fiton me djersë e mund të madh, e askush nuk ka të drejtë të gjykojë apo paragjykojë nëse ai/ajo janë koprracë apo jo. Edhe nëse janë është, nuk është biznesi i askujt të marrë nëpër gojë e të nëpërkëmbë të ardhurat e dikujt tjetër duke i përfolur e bullizuar në mënyrë të ulët turistët. Denigrimi duke përfolur xhepat e turistëve është bërë e modës në Shqipëri, e nuk ka të ndalur, por që në të vërtetë është një banalitet që tregon mungesë kulture dhe që nuk i shërben aspak të ardhmes së turizmit shqiptar.

Nëse jashtë pyet dikë se sa i ka të ardhurat mujore, tregon injorancë, i pyeturi jo që do ndihet i fyer, por sigurisht as përgjigjen që i kërkohet nuk ka për ta dhënë kurrë. Fakte bullizimi ndaj turistëve të huaj, qofshin shqiptarët që kthehen në atdhe për arsye të ndryshme kjo vihet re deri tek emisionet e TV-Top Channel, ku artistët e famshëm shqiptarë ose vipat shqiptarë tallen duke thënë e qeshur live: “Ja vijnë shqiptarët nga jashtë edhe për të rregulluar dhëmbët në Shqipëri, ha, ha, ha”.

Ka më turp se kaq….

Rritja e çmimeve të hoteleve dhe ushqimit tashmë është bërë problematikë, por çdo pronar biznesi duhet ta ketë të qartë se, milionerë nuk mund të bëhesh brenda ditës e natës bashkë, se ja ku jemi sot, turistët kanë ulur përqindijen e ardhjes së tyre në Shqipëri veçanerisht në jug të vendit. Vërtetë mund të ketë rritje të çmimeve jashtë nëpër strukturat e turizmit, por infrastruktura, standartet që ato ofrojnë dhe eksperienca e turizmit të tyre është e hershme e nuk mund të krahasohet me Shqipërinë. Një pyetje tjetër lind natyrshëm, pse nga vjet në sivjet çmimet e ushqimit dhe hoteleve u rritën në mënyrë drastike në jug të vendit?

Paksa në faj duhet të ndihen edhe shqiptarët e vetë bizneseve, sepse nuk kanë treguar kujdes në mirëpritjen e tyre. Mënyra e të komunikuarit, sjellja, higjena, ngritja e çmimeve të ushqimit dhe hotelerive pa kriter detyrimisht që i largon turistët. Kudo ku shkon në SHBA, në hyrje të lokaleve shikon tabela me çmimet e ushqimeve që i shërbejë konsumatorit, ose sa ulesh kamarieri të sjell menunë me çmimet përkatëse, ku s’le vend për abuzim ndaj klientit. Ndërsa kur hyn nëpër disa webside shqiptare për të rezervuar një dhomë hoteli për një apo më shumë ditë, ka hotele që nuk i paraqesin çmimet ditore apo javore. Kjo vlen për të dëshëruar dhe larguar këdo që ka dëshirë të kalojë disa ditë pushime në Shqipëri. Pra së pari fajin ta shikojmë tek vetja e jo tek turistët.

Vërtetë Shqipëria nuk e ka luksin për një turizëm elitar, por ajo çfarë vemë re tjetër është edhe diferencimi i të shërbyerit dhe sjelljes ndaj një të huaji dhe një shqipfolësi. Në bregdet nëpër restorante i zoti lokalit kur vëren që je shqiptar, ndryshe të shërben ty e shumë më ndryshe një të huaji. Në një nga restorantet e njohur në Golem, jo shumë larg tavolinës tonë u ulën disa italianë, kamarierët i shërbyen me një sjellje krejt të përulur do të thoja krahasuar me shqiptarët. Tavolinës tyre i shtruan mbulesë e peceta pëlhyre të bardhë edhe shishen e verës ia servirën me peceta pëlhure, ndërsa për tavolinat e tjera përdornin material konsumi, mbulesa e peceta letre.

Shumë mirë, kënaqësi të respektosh e nderosh të huajt, por jo në mënyrë kaq ashiqare duke lënduar bashkatdhetarët e tu kur pagesa merret njësoj nga të dy palët. Sigurisht Shqipëria akoma nuk është e gatshme për një turizëm klas-i, pasi i mungojnë shumë faktorë, por të paktën mikëpritjen që na e lakmon edhe bota duhet ta ruajmë si një traditë të çmuar e ta shpalosim tek çdo kush që shkel vendin e shqiponjave.

Edhe siguria e jetës nga rojet bregdetare, të cilët i ze gjumi në krye të detyrës, është një hap pas e shkak që i largon pushuesit, siç u paraqit një qytetar duke filmuar rojen bregdetare në Golem duke fjetur ditën me diell (e dielë) në shkallët e Kullës Vrojtuese.

Kur Shqipëria nuk ishte e gatshme akoma për një turizëm siç ofron Turqia, Greqia përse qeveria duhej të harxhonte fonde pa hesap për të reklamuar turizmin në Shqipëri, duke i favorizuar e dhënë X- Televizoni shuma të mëdha parash, vetëm për propagandë turistike, pasi pasojat në këtë rast kanë prekur edhe shtetin e buxhetin e tij.