Archives for August 2024

SINTEZA E KOMBIT SHQIPTAR DUKET TË JETË NGJIZUR NË SHEKULLIN XVI

August 5, 2024 by s p

Prof. Milazim KRASNIQI/

“Agjentë perandorakë” i Noel Malkolmit, sipas autorit është mikrohistori, por për ne shqiptarët është një makrohistori, kundër makroamnezionit tonë kronik. Ky studim filigranik i Malkolmit ndjek fatet e familjea shqiptare nga Ulqini, familjes Bruni, (në relacion me të edhe të familjes Bruti), që përgjatë shekullit XVI do të jenë të mpleksura në shumë ngjarje dhe në shumë vende, që nga Venediku, Vatikani, Spanja, Austria, Hungaria, Moldavia, Perandoria Osmane. Pjesëtarë të kësaj familjeje ulqinake e shqiptare, që ishin shtetas të Venedikut, do të luanin role të ndieshme në ngjarje të mëdha të asaj kohe, si Kuvendi i Trentit, Beteja e Lepantit, armëpushimi spanjollo-osman, traktati osmano-polak, pushteti moldav, etj. Celësi për ta kuptuar rolin që u ishte rezervuar Brunëve, sipas zbulimit që ka bërë Malkolmi, është fascinues: ndonëse ata ishin të krishterë dhe në shërbim të Venedikut, Spanjës a Vatikanit, përparësia e tyre ishte “për faktin se ata ishin të afërm të njërit prej vezirëve më të fuqishëm të qeverisë osmane.” Brunët ishin kusherinj të Sinan pashës nga Topojani, njëri nga vezirët më të fuqishëm të Shtetit Osman. Edhe pse u përkisnin besimeve të ndryshme fetare dhe shërbenin në shtete të kundërvëna e të armiqësuara, Brunët dhe Sinan pasha ruanin lidhjet farefisnore, ruanin njëri-tjetrin. Disa nga Brunët kryenin shërbimet e tyre për shtetet krishtere, duke qëndruar në Stamboll, duke mbajtur kontakte me Sinan pashën dhe me shqiptarë të tjerë të fuqishëm në administratën osmane. Nga ana tjetër, traktati i famshëm i Antonio Brunit, tregonte gjithë kujdesin që të mos nxitej nga shtetet e krishtera rebelim në viset shqiptare, që do ta dëmtonte popullsinë shqiptare. “Brunët dhe Brutët ishin amfibë të mirëfilltë gjuhësorë dhe kulturorë. Dhe kjo siç do të shohim, ishte qenësore për suksesin e tyre në botën e paanë mesdhetare”, konkludon Malkolmi.

Nga studimi i Malkolmit unë nxjerrë një përfundim, të cilin më parë nuk e kisha përfytyruar: sinteza e kombit shqiptar, si komb unik, që kishte dy besime të mëdha fetare, Islamin dhe Krishterimin, paskësh filluar të ngjizej në shekullin XVI, pikërisht nga raportet ndërmjet shqiptarëve që shërbenin në Shtetin Osman dhe të atyre që shërbenin për shtetet e krishtera, Venedikun, Vatikanin e Spanjën. Duke qenë lidhjet e gjakut mes shqiptarësh të forta, ato përballuan presionet që vinin nga ndarjet në besime fetare dhe në shtete të armiqësuara. Pra, uniteti i familjes shqiptare paskësh triumfuar mbi dasitë fetare, shtetërore e madje edhe mbi ato gjeopolitike.

Sipas narracionit të Noel Malkolmit, ruajtja e këtyre lidhjeve kaq të forta ka qenë e ndihmuar edhe nga fakti që Perandoria Osmane nuk e nxiste konvertimin: “Në rrethana normale, megjithatë, regjimi Osman nuk bëri përçapje për t’i detyruar nënshtetasit e tij jomyslimanë të konvertoheshin në islam, si Kisha Ortodokse, ashtu edhe ajo Katolike romane e vazhduan veprimtarinë e tyre në territorin osman. Kjo ishte pjesërisht për shkak të parimeve tradicionale islame lidhur me “njerëzit e librit” (një kategori që përfshinte të gjithë të krishterët dhe hebrenjtë) dhe sërish për shkak se të ardhurat publike do të binin në qoftë se reshtte së paguari taksa mbi jomyslimanët.” (f.33.)

Mirëpo, rivalitetet dhe konfrontimet ndërmjet shteteve të krishtera në njërën anë dhe të Shtetin Osman, në anën tjetër, ishin shumë të ashpra, sikundër që edhe rivalitetet ndërmjet vetë shteteve të krishtera ishin shumë herë tinëzare dhe madje të ashpra. Me një fjalë, bota mesdhetare e shekullit të XVI, ishte shumë e dhunshme, me rregulla loje që bëheshin ad hoc dhe që prisheshin që në rastin e parë. Veçmas luftërat detare ishin pothuajse të pandërprera, me stimulimin e kusarëve dhe piratëve, po edhe të aleancave tinëzare të shteteve. Pra, në këtë botë të dhunshme dhe me armiqësi nivelesh të shumta, pjesëtarët e familjes shqiptare Bruni, ia dilnin të kishin ndikime dhe të kalonin edhe barrierat më të forta, sepse në anën tjetër, në Shtetin Osman, ata kishin kontakte e mbrojtje nga pushetarë që ishin farefis i tyre.

Në tërë këtë sfond të ngatërruar, sensi që kishin për realitetin shqiptarët si Brunët, ishte më pragmatik se sa i të tjerëve, që dinin të bënin plane jorealiste në raport me shtetin osman. Malkolm konkuludon: ‘ feja pati rëndësi në një nivel të thellë, çka duhet të ndihmojë për të shpjeguar përse asnjëri prej tyre nuk u bë musliman. Por në shumicën e rasteve nuk ishte feja ajo që drejtoi jetën e tyre dhe as ajo që i ndaloi disa syresh të forconin lidhjen me një kusheri të fuqishëm që ishte konvertuar në musliman. Ndërsa, fakti që ata ishin katolikë të ardhur nga njëra prej zonave të kufi të krishterimit mund të ketë forcuar ndjenjën e tyre të katolicizmit, fakti që ata ishin shqiptarë, të lidhur me anë të gjuhës, gjakut dhe historisë me nënshtetas osmanë dhe territorin Osman, u dha atyre aftësinë t’i shikonin gjërat nga një këndveshtrim që ngjasonte më shumë me atë osman. Teksa papët dhe mbretërit bënin plane gjithnjë e më jorealiste për mposhtjen e Sulltanit dhe ngadhënjimin e krishterimit, puna e përditshme e bashkëveprimit me botën osmane varej, në realitet, nga njerëz të tillë si këta.” (f.405)

Pozicioni i tillë i Brunëve, ka pasur vazhdimësi edhe në shekujt që pasuan, duke përfshirë madje edhe shekullin XIX, kur u konstituua dhe u konsolidua lëvizja shqiptare e kombfromimit dhe e ndërtimit të shtet-kombit shqiptar. Edhe ajo lëvizje e madhe ideologjike, kulturore, politike e ushtarake ishte brenda atij sfondi, që e skicuan Brunët në shekullin XVI, pra, të jesh me Evropën por pa qenë në armiqësi të domosdoshme me Shtetin Osman. Armiqësia “instiktive” ndaj shtetit Osman dhe trashëgimisë shqiptare brenda atij shteti, u patentua më vonë. Ajo u patentua dhe u farkua si pasojë e infliltrimit të elementeve të ideologjisë së pansllavizmit në ideologjinë dhe në mendimin politik, historiografik e kulturor shqiptar. Sigurisht kjo ka ndikuar edhe që të thellohet amnezioni ynë ndaj të kaluarës, injorimi i figurave, familjeve dhe kontributeve signifikante të tyre në të kalaurën, në raportet ndërmjet Evropës dhe Shtetit Osman. Kjo është motivuar gjoja në emër të vesternizimit, ndërsa në fakt kjo ka ndodhë nën influencën e pansllavizmit. Prandaj, leximi i vëmendshëm i kësaj historie për familjen katolike Bruni, relacionet e saj me Sinan pashën dhe me shqiptarë të tjerë muslimanë dhe kontibutet e tyre të përbashkëta në relacionet ndërmjet Evropës dhe Shtetit Osman, na ndihmon në kthjellimin e përfytyrimeve për të kaluarën tonë. Studimi “Agjentë perandorakë” i Noel Malkolmit, në këtë konstekst, më duket si guri i parë kilometrikë, me të cilin fillon të markohet një rrugë e gjatë në hapësirat e një historie të shpërbërë, por e cila ende mund të ribëhet në kujtesë.

Titulli i librit, “Agjentë perandorakë”, përveç që shenjon aktivitetet bazike të familjeve shqiptare Bruni e Bruti, më duket se mund të lexohet edhe si metaforë, sipas të cilës jo vetëm Brunët, Brutët e Topojanët, por vetë shqiptarët kanë qenë agjentë ndërmjet perandorive të mëdha, u kanë shërbyer atyre, kanë marrë prej tyre, kanë pësuar prej tyre dhe kanë mbijtuar falë dinamizmit dhe vlerave të veta, familjare, gjuhësore e kulturore. Natyrisht, duke paguar çmim të lartë në këtë rol tragjik, siç është edhe rasti që paraqet Malkomi, të luftës së gjatë habsburge-osmane austriake, ku shqiptarët ishin në të dyja anët e frontit.

Mesazhi i titullit dhe i vetë librit “Agjentë perandorakë’, mund të lexohet edhe përtej metaforës: edhe në shekullin XXI, ne shqiptarët jemi një komb unik ndërmjet dy perandorive të mëdha, që ideologjikisht mund të shprehen si gjendje ndërmjet atlantizmit dhe pansllavizmit. Zgjedhja e tashme është e qartë, koncensuale, pra, si komb në tërë hapësirat jemi vetëm në anën e atlantizmit. Por, kjo mund të ndryshojë, nëse në të ardhmen, nga ndonjë përmbysje gjeopolitike e gjeostrategjike, ndryshojnë raportet ndërmjet SHBA dhe Rusisë, në favor të Rusisë. Në atë rast, sërish mund të gjendemi siç u gjendëm pas Luftës së Dytë Botërore, në variantin më tragjik, nën darat e pansllavizmit. Ose si në shekullin e Brunëve, vetëm si “agjentë perandorakë”, në një rast pak më shpresëdhënës, se sa vetëm nën darat e e pansllavizmit.

Nga Tirana në SHBA me kostumet e dy anëve të Shkumbinit !

August 5, 2024 by s p

“Si 25 vite më parë i mblodha, plotësova dhe “çiftëzova” kostumet qindra vjeçare”!

Mbresa nga takimi i koleksionistes Besnike Zelka me Vatra Miami dhe Klubin Flas Shqip!

Nga Dr. Iris Halili

Vatra Miami dhe Klubi Flas Shqip pati një takim të veçantë dhe shumë mbresëlënës me një ndër koleksionistet më të hershme të kostumeve dhe relikeve folklorike nga të gjitha trevat e Shqipërisë, zonjën Besnike Zelka. Ishte vërtet interesante sesi kjo zonjë në vitet e para të demokracisë shqiptare bridhte nga qyteti në qytet apo fshati në fshat që të mund të mblidhte kostume të cilat banorët në më të shumtën e rasteve i kishin harruar nëpër sunduqe. Pasioni për traditën nga të gjitha zonat ku jetojnë shqiptarët shpaloset qartë tek koleksioni i saj që mban kostume qindra vjeçare që nga Gallobordë e deri tek Çamëria, nga Dardania e deri tek Lunxhëria. Të bën përshtypje që zonja Zelka ka një pasuri gati të barabartë për nga kostumet poshtë apo mbi Shkumbin, ashtu sikur ajo ka mbledhur bizhuteritë, brezat, shamitë apo opingat që janë pjesë e veshjeve përkatëse. Sikur u shpreh në një moment krejt sinqerisht: “As vetë nuk e di si gjithmonë arrija të gjeja pjesën që i mungonte kostumit që kisha blerë, ndonjëherë edhe shumë vite më parë. Pasioni për të gjetur më të bukurat dhe më të vjetrat kostume më kishte kthyer gati si të fiksuar pas tyre. Bashkëshorti më thoshte: Grua, mos harro kartën e identitetit pasi ti nisesh për Durrës dhe përfundon në Shkodër”. Më pas ajo vazhdoi rrëfimin sesi shpesh “gjurmonte” në tregun e fruta – perimeve gra të fshatrave të ndryshme të zonës dhe i pyeste nëse kishin ndonjë kostum apo relike të vjetër dhe nëse donin t’i shisnin. Njëra që vendosi të shesë, thotë ajo, më bëri të eci me të deri prapa Dajtit, por kur ja pashë kostumin nuk u bëra aspak pishman për mundimin. Është vërtet për t’u adhuruar pasioni i kësaj zonje për të mbledhur kostumet më të vjetra te traditës, por është akoma më shumë për t’u admiruar dhe vlerësuar se mbledhja e tyre ka pasur çmim jo të vogël, pasi në kohën kur ajo e krijoi këte koleksion ishte pensioniste pa shumë të ardhura dhe ndërkohë të gjitha dollarët që i sillnin fëmijët nga SHBA i invenstonte në koleksionin që po formësohej pak nga pak.

Gjatë takimit Zonja Zelka na tregoi shumë detaje të koleksionit, por si nëna për fëmijët e saj nuk bënte dot dallimin kë ka më të bukur. Megjithatë disa prej tyre mbeten më me vlerë. Kështu kurrorën e mban Xhubleta e Malësisë së Madhe, pasi atë ajo e ka kompletuar (si askush ) me pelerinën me kapuç, brezin dhe këpucët karakteristike. Thuhet se origjina e një xhublete të tillë i takon periudhës ilire që vjen si histori gati tre mijë vjet më parë. “Kur mësova se xhubleta ka hyrë në UNESCO, mu duk sikur kjo e imja ishte dëshmia e gjallë e vlerës së këtij triumfi”, u shpreh ajo. Një tjetër vlerë në koleksionin e saj është kostumi tejet elegant i Gjirokastrës. Sipas saj, çuditërisht nga zona e Gjirokastrës apo rrethinave të saj ka pasur pak ose aspak kostume të trashëguara dhe ajo thotë se është ndjerë shumë e lumtur kur arriti të siguronte dy kostume të kësaj zone, një në kadife dhe një në stof. Kur ndalet tek kostumi i Tiranës, nga prej është edhe vetë me origjinë, ajo nuk shteron së foluri për elegancën, punimin super të imët në qëndisje, jelekun tipik, dimiqet që janë shqiptare dhe nuk kanë të bëjnë me orientin. Këtë kostum ajo e kishte trashëguar nga familja. Kostumi i Shkodrës dhe ai i Zadrimës ishin të plotësura deri në dëtaj dhe me veshje grash të çdo stine. Një surprizë e bukur e koleksionit është guna si e Sela Musait. “Kur e gjeta, nuk po i besoja syve, sepse një gunë të tillë orrigjinale, ngjyrë gri dhe me thurrjen tipike të leshit në punim nuk e gjen më kudo ku ta kërkosh nëpër Shqipëri. Nga gëzimi, e hodha mbi kokë se ndryshe nuk e mbaja dot dhe kështu eca rrugëve të Tiranës deri sa arrita në shtëpi, dhe të gjithë më shihnin me çudi”. Po kështu fustanella si e “Bajronit” nuk kishte si të mos plotësonte koleksionin e saj. Kostumi i Dardhës për shumë të pranishëm ishte jo i njohur, po kështu edhe ai Gallobordës. Nëse do ta përfytyronim në një ekspozitë këtë koleksion ai do të mund të konsiderohej edhe si ai i kostumeve të çifteve shqiptare, më së shumti si kostumet e nuses dhe dhëndrit. Me sa duket koleksionuesja ka patur merak ti “çiftëzoj” kostumet, pasi pothuaj seicili komplet femëror i një zone kishte pranë kostumin e partnerit mashkull nga po e njëjta zonë. Disa nga kostumet e burrave shënojnë edhe ngjyra shumë shumë pak të hasura nga ne, sikur vjollca apo bluja mbretërore. Të gjitha më sipër ja rrisin pasurinë e traditës koleksionit dhe na bindin se ai jo vetëm mbetet i vlefshëm për nga lashtësia e kostumeve apo relikeve por edhe nga unikaliteti i tyre. Ndërkohë çdo pjesë e koleksionit ka një ngjarje që e shoqëron, si koleksionistja ka mundur t’i gjejë, mbledhë, trajtojë me kujdes, kompletojë, transportojë dhe të gjitha këto padyshim bëhen pjesë e vlerës historike që na përcjell. Ka rëndësi gjithashtu çertifikimi që ajo ka për të gjithë inventarin përkatës.

Përpara se të niste këtë mision Zonja Zelka ka punuar për më shumë se 30 vite si garderobiste në Teatrin e Operas dhe Baletit në Tiranë. Interesante është se të gjithë koleksionin ajo e ka mbledhur përgjatë periudhës 1999-2004, pikërisht atëherë kur ata që i blenin këto kostume ishin më së shumti turistët. 20 vjet më parë ajo hapi edhe ekspozitën e parë në Tiranë. Në atë kohë bashkëatdhetarët nuk ishin kaq të dhënë pas kostumeve të traditës ndërsa sot po duket se ka një kërkesë dhe kuriozitet shumë të madh, sidomos mes atyre të diasporës. Në vlerësimin tim për punën pasionante të saj shtova se duke i blerë keto kostume në ato kohëra (kur ato ose do të shkonin në drejtime të paditura ose do të shpërdoroheshin), kjo koleksioniste në fakt i ka ruajtur këto thesare kombëtare, pasi në rastin më të mirë asnjë turist, sado i dhënë të jetë, nuk do të mund t’i shërbente trashëgimisë të këtyre vlerave brenda komunitetit shqiptar sikur ky koleksion na vjen sot. Falë këtij koleksioni tradita shqiptare bëhet edhe më pasur ! Mos të harrojmëdhe se këto kostume mund të riprodhohen dhe eleganca e tyre si dhe forma e prerjes, qendisjes dhe qepjes për të paraqitur më të bukurat forma të trupit të femrës dhe mashkullit do t’u trashëgohet brezave. Për të mos folur këtu për simbolet e shumta që mbartin në dekorim dhe që janë një univers më vete për të shpjeguar trashëgiminë tonë të lashtë.

Më tej zonja Zelka na rrëfeu si kishte refuzuar edhe oferta shumë të majme nga koleksionistë apo pasionantë të tjerë të traditës shqiptare. Edhe sot ajo nuk pranon të shesë apo këmbejë pjesë të koleksionit, pasi :“Ato janë të gjitha bashkë dhe do të mbeten gjithmonë bashkë”. Ky është edhe amaneti i saj. Ndërkohë, ndonëse kujdeset kaq shumë për to, sërisht mendon se kushtet e hapësirës ku janë sistemuar nuk është si do të duhej.

Diaspora shqiptare në SHBA është me fat pasi i gjithë koleksioni i zonjës ndodhet në New York ku ajo tashmë jeton si qytetare amerikane. Dëshira është që koleksioni t’i mbetet familjes së saj dhe komunitetit shqiptar jo si pronë personale por si një vlerë më shumë e traditës së vendit nga kanë ardhur.

Në përfundim të takimit të bukur ku morën pjesë edhe fëmijët e Klubit Flas Shqip, koleksionistja ju përgjigj pyetjeve të të ftuarve, si dhe u diskutua si të gjendet mundësia që këto kostume të mirëmbahen sa më mirë si dhe të vizitojnë muzetë e SHBA-së apo të botës si një krenari shqiptare që rrëfen kaq shumë për shpirtin krijues dhe artist që na është trashëguar ndër shekuj.

Njerëz sikur zonja Besnike Zelka, kaq të thjeshtë dhe të përkushtuar në pasionin e tyre janë pikërisht ata që na dhurojnë surprizat më të bukura, sikur ky koleksion që brenda tij mban kaq shumë vlera të traditës kombëtare, mban qëndismat e qindra vajzave dhe grave shqiptare ndër shekuj, mban historinë e sa e sa çifteve dhe familjeve nga janë prejardhur, mban ngjyrat e maleve dhe luginave të zonave ku janë krijuar, mban klasin dhe elegancën e e racës sonë që ndonëse gjithmonë në luftë për mbijetesë kurrë nuk shterroi së krijuari të bukurën që sipas etnografes së njohur shqiptare Andromaqi Gjergji: “Nga një fshat në tjetrin kostumi është i ndryshëm dhe duket sikur ka pasur një konkurrencë kush e krijon më të bukurin dhe më origjinalin dhe pikërisht kjo të dallonte fshatin nga fshati”.

Falë zonjës Besnike Zelka, kësaj koleksionisteje autodidakte, apo dhe shumë koleksionistëve të tjerë si dhe studiuesve të etnografisë sonë, ne jemi në gjendje t’i shijojmë këto trashëgimi edhe ndonëse larg atdheut. U ndamë me këtë zonjë me plane dhe ide që erdhën nga ai takim që për më shumë se një orë na shpurri larg në kohë dhe na kujtoi rrënjët e bukura nga vijmë.

DIARIO DE BOURGOS (1964) / INTERVISTA EKSKLUZIVE ME MBRETËRESHËN GERALDINË NË BARCELONË : “NOSTALGJIA PËR SHQIPËRINË, KRAHASIMI ME SPANJOLLËT, LEXIMI, SPORTI, GATIMI, SPITALET, SHOQATAT E BAMIRËSISË…”

August 3, 2024 by s p

Burimi : Diario de Bourgos, e mërkurë, 8 prill 1964, faqe n°5 / (Foto Molina)

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 3 Gusht 2024

“Diario de Bourgos” ka botuar, të mërkurën e 8 prillit 1964, në faqen n°5, intervistën ekskluzive me Mbretëreshën Geraldinë në Barcelonë, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Një mbretëreshë e lumtur në Spanjë

Dialog intim me Geraldinën e Shqipërisë

“Unë nuk kam në plan të largohem nga kjo tokë e bekuar derisa të mund të kthehem në vendin tim.”

“Burrat janë individualistë në Shqipëri, njësoj si këtu”

Barcelonë

(Nga redaksia e Hispania Press. Ekskluzivisht për Diario de Bourgos).

Mbretëresha Geraldinë e Shqipërisë është mysafire e Barcelonës, një qytet që po e viziton për herë të parë dhe nga i cili ndihet e magjepsur. Ajo tashmë ka vizituar atraksionet dhe monumentet kryesore turistike në Barcelonë. E gjatë, e hollë dhe plot hijeshi, ajo i jep një hir të veçantë spanjishtes së saj pothuajse të përsosur, aq sa më habiti kur mendova se, për të folur me të, do të kisha nevojë për shërbimet e një përkthyesi. Shqiptimi i saj nuk është aq i përsosur sa mund të ishte, por ajo përpiqet aq shumë ta kuptojmë, saqë nuk duhet shumë përpjekje për të ditur se çfarë dëshiron të thotë kur ndeshet me një fjalë që i reziston. Dhe ja se si filloi dialogu ynë :

— A kupton spanjisht, Madhëria juaj?

— Në mënyrë të përsosur.

— Dhe e flet?

— Pak, por mendoj se do të mjaftojë që të më kuptoni.

— Ju pëlqen Barcelona?

— Më pëlqen e gjithë Spanja, por Barcelona është shumë e bukur. Sot vizitova pjesën e vjetër, lagjen gotike, dhe është e mrekullueshme.

— Dhe çfarë mund të më thoni për Bashkinë dhe Këshillin Krahinor që besoj se keni vizituar edhe ju?

— Gjithçka më ka bërë përshtypje, por veçanërisht salla Pintor Sert dhe Patio de los Naranjos. Janë gjëra të mrekullueshme.

— Kjo është hera juaj e parë që vini në Barcelonë, apo jo?

— Po, është vizita ime e parë.

— Sa ditë do të qëndroni mes nesh?

— Vetëm tre.

— A është e vërtetë që keni ardhur në një festë sociale?

— Në një pagëzim.

— Kumbara e kujt do të jeni?

— Jo; vetëm e ftuar.

— Ku banoni zakonisht?

— Në Madrid, ku kam jetuar përafërsisht një vit e gjysmë.

— A jeni e vendosur të jetoni gjithmonë në Spanjë?

— Që atëherë. Unë nuk kam ndërmend të largohem nga kjo tokë e bekuar derisa të mund të kthehem në vendin tim.

— A ndjeni nostalgji për atdheun tuaj?

— Natyrisht.

— A gjeni ndonjë ndryshim mes zakoneve të Shqipërisë dhe atyre të vendit tonë?

— Po, por mos mendoni se janë shumë të shquar. Burrat janë individualistë në Shqipëri, njësoj si këtu në Spanjë.

— Dhe a janë gratë e ndryshme në Spanjë nga ato në atdheun tuaj?

— Nuk mendoj kështu. Më parë shqiptarja ka qenë diçka tjetër, por sot që është europianizuar, nuk mendoj se është ndryshe nga spanjollja.

— A ushtron ndonjë sport madhëria juaj?

— Po; tenis dhe not.

— Keni marrë pjesë në ndonjë garë zyrtare?

— Jo, sepse këto sporte i praktikoj vetëm për hobi.

—Ndoshta është pak pyetje intime, por a mund të më thoni si përdoren 24 orët e Madhërisë suaj në Madrid?

— Me shumë përgjegjësi dhe detyra.

— Çfarë lloj leximi preferon mbretëresha Geraldinë?

— Historike dhe biografike.

— Një pyetje tjetër delikate: ju pëlqen të gatuani?

— Po, dhe mbi të gjitha, kuzhina franceze. Me pelqen.

— Pjata e preferuar spanjolle?

— Nuk mund t’jua them për momentin.

— Cili është kujtimi më i bukur që mbani nga Barcelona?

— Si më kanë pritur dhe trajtuar, gjë që nuk do ta harroj kurrë.

— Dëshironi të ktheheni së shpejti?

— Sigurisht, dhe do të përpiqem ta bëj qëndrimin tim sa më të gjatë.

— Përveç pagëzimit në të cilin duhet të merrni pjesë, çfarë do të bëni tjetër gjatë qëndrimit tuaj këtu?

— Do të vizitoj disa spitale dhe shoqata bamirësie. Unë kam vizituar tashmë “Asilo de San Juan de Dios” dhe jam habitur se si kujdesen për fëmijët atje.

Vëzhgoj gjurmë lodhjeje në fytyrën e mbretëreshës dhe i jap fund dialogut.

(Foto Molina)

Antonio Llull Manís

Rezistenca e Konispolit dhe Antifashizmi Çam

August 3, 2024 by s p

81 vite më parë, më 5 gusht 1943, nisi Lufta e famshme e Konispolit/

Arben Iliazi/

Lufta Antifashiste e popullsise çame, kjo trashëgimi e vyer e historisë kombëtare shqiptare, duhet sjellë në një dritë më realiste, duke i dhënë fund spekulimeve dhe manipulimeve të historiografisë greke.

Është rasti të ripohohet me forcë se në Luftën Antifashiste popullsia shqiptare e Çamërisë inkuadroi në formacionet luftarake shqiptare dhe greke mbi 1000 luftëtarë, pa llogaritur qindra të tjerë që punonin në terren. Vetëm në radhët e ELAS-it dhanë jetën 68 partizanë çamë. Ajo që i shqetësoi më shumë forcat shoviniste greke në fillim të vitit 1943 ishte ngritja e këshillave shqiptare në të gjithë Çamërinë. Në mars të vitit 1943 u formua çeta e parë mikste, e cila bashkëpunonte me EAM-in. Edhe biografët e Zervës, si Mihal Miridhaqi, nuk e mohojnë kontributin dhe pjesëmarrjen e çamëve myslimanë në radhët e rezistencës antifashiste greke, në formacionet e ELLAS-it dhe EAM-it. Historiani i lartpërmendur thekson se çamët nxorrën mbi 1000 luftëtarë. Popullsia çame filloi të organizohej në luftën kundër fashizmit në dimrin e viteve 1942-1943, madje që në verën e vitit 1942 u krijua në Filat grupi ilegal i rezistencës antifashiste, i cili punoi në rrëzë të kufirit të Shkallës së Zorjanit e më thellë për organizimin e rezistencës, për krijimin e bazave të luftës, për popullarizimin e ideve të Kartës së Atlantikut, e cila u garantonte popujve e pakicave etnike liri, barazi dhe të drejtën e vetëvendosjes pas fitores mbi fashizmin. Në shkut të vitit 1943 u krijua çeta “Çamëria” dhe pak më vonë batalioni “Çamëria”, i cili zhvilloi betejën e famshme të Konsipolit kundër gjermanëve, që zgjati 55 ditë.

Në pranverë të vitit 1944 në Qeramicë u formua Batalioni IV “Ali Demi” me më shumë se 500 djem çamë. Ky batalion hyri në përbërje të Regjimentit XV të Ushtrisë Nacionalçlirimtare Greke (EAM). Gjithashtu, shumë çamë morën pjesë në Brigadën VI, VII, IX dhe XI të ushtrisë greke. Le të analizojmë shkurt vetëm betejën 55 ditore të Konispolit, e cila ishte një luftë e përgjakshme, madhështore, duke e shtyrë pushtimin e Konispolit në 55 ditë. Kjo luftë do të mbetet si një kurorë lavdie në gjerdanin e artë dhe të pavdekshëm të Antifashizmit Çam.

81 vite më parë, më 5 gusht 1943, nisi Lufta e Konispolit. Kjo betejë, e cila zgjati për 55 ditë, ishte luftimi i parë në vendin tonë në kufirin shtetëror me Greqinë kundër batalioneve gjermane. Këto luftime kanë hyrë në histori si luftimet më të gjata në kohë të rezistencës shqiptare.

Komanda gjermane kishte si qëllim të vinte nën kontroll bregdetin Jonian, nga Gjiri i Artës deri në Konispol. Rezistenca u udhëhoq nga Batalioni “Çamëria” i ndihmuar edhe nga forca vullnetare të zones së Konispolit e të fshatrave: Sopik, Pandelejmon, Vagalat, Xarrë e Mursi. Goditjen më të ashpër gjjermanët e bënë gjatë rrugës automobilistike Skalomë – Konispol dhe në drejtimin Lopës – Qafa e Likojanit. Mbrojtja u organizua me sulme e kundrasulme nga të dyja palët ndërluftuese duke shfrytëzuar punimet fortifikuese dhe veprimet luftarake që u zhvilluan me ndërprerje.

Përleshje të ashpra u zhvilluan në datat 5-6 dhe 7-23 gusht në Qafën e Botës, Qafën e Likojanit dhe Konispol. Konispoli u pushtua nga armiku më 23 gusht, i cili pasi u plaçkit tërësisht, dogji dhe mbi 40 shtëpi.

Forcat partizane zhvilluan luftime kundër pushtuesve gjermanë më 1 shtator 1943 në Sajadhë, në urën e Koskës e në Smartë. Nga datat 13 deri më 16 shtator 1943 forcat partizane zhvilluan luftime në qafën e Madhe dhe prej Qafës së Botës deri në fshatin Vërvë, kundër dy batalioneve gjermane.

Në këtë luftë pati shumë të vrarë e të plagosur nga të dyja palët. Pyetja që lind natyrshëm është: Pse u radhitën çamët në aleancën kundër fashizmit e nazizmit, pse luftuan në Konispol në një luftë të përgjakshme dhe të pabarabartë? Në Luftën e Dytë Botërore Shqiptarët e Çamërisë u vunë në shërbim të së drejtës dhe atdheut, duke u radhitur në aleancën kundër fashizmit e nacizmit, me shpresë dhe me premtime se pas çlirimit do t’iu lejohej bashkimi me shtetin amë, Shqipërinë, gjë që nuk iu lejua të ndodhte. Mjafton të kujtojmë Rezolutën e Konferencës së Labinotit për problemin e Kosovës e Çamërisë, ku u arrit në përfundimin se: “Çështja e Kosovës dhe e Çamërisë do të zgjidhet në bazë të Kartës së Atlantikut, në bazë të parimit të vetëvendosjes së popujve, dhe garancia më e madhe për triumfin e këtij principi është vetë lufta që bëjnë dhe do të bëjnë Kosova e Çamëria, krah për krah me popujt jugosllavë e atë grek…”

Pra zgjidhja e çështjes së Kosovës dhe Çamërisë edhe njëherë u theksua se do të realizohej brenda kuadrit të pranuar nga Aleatët në bashkëpunim me forcat antifashiste të vendeve fqinjë. Nuk duhet harruar që në atë periudhë shqiptarët e Camërisë ishin vënë edhe përballë rrezikut të asgjësimit të shtetit kombëtar në Shqipëri, te i cili kishin shpresën që ta kishin si shtet unik të tyre. Greqia, që prej aneksimit të saj më 1913, synoi homogjenizimin e krahinës së Çamërisë, duke zbatuar politika të ashpra të dhunës dhe spastrimit etnik mbi popullsinë e këtij territori. Për shkak të gjendjes së rrënuar nën qeverisjen greke për rreth tridhjetë vite, popullsia e krahinës u zvogëlua ndjeshëm. Spastrimi etnik i Çamërisë u realizua në një masë të konsiderueshme gjatë harkut kohor 1913-1939.

Ndaj Lufta Antifashiste për popullin çam kishte rëndësi historike, për të kanalizuar energjitë dhe përpjekjet e shqiptarëve në një objektiv të përbashkët – çlirimin kombëtar dhe përfshirjen e shumicës së shqiptarëve në një njësi të përbashkët administrative. Por në luftën e Konispolit, ndodhi edhe dicka e paparishikuar, përfshirja e minoriteteve grekë në rezistencën kundër gjermanëve. Për këtë ndikoi mjaft bashkëpunimi intensiv mes EAM-it dhe FNÇ. Në vjeshtë të vitit 1943, të PKSH dhe PKG vendosën të bashkërendonin veprimet dhe të dërgonin përfaqësues të tyre për të punuar me minoritetet respektive. Përfaqësues të EAM-it u dërguan në zonat ku jetonte minoriteti grek në Shqipëri, ndërkohë që FNÇ dërgoi përfaqësuesit e vet në krahinat shqiptare të Çamërisë. Këta përfaqësues do të vepronin në kuadër të Shtabeve të Përgjithshme të vendeve përkatëse: kështu përfaqësuesit grekë do të udhëzoheshin nga shtabi shqiptar dhe ata shqiptarë nga ai grek.

Mes dëshmorëve që ranë në luftën e Konispolit shquhen vec camëve edhe disa minoritarë grekë: Razo Zenel Birçe (Bolena); Sinan Lame Lizaj (Nivicë); Zaim Selim Ballaxhia (Zhapokikë); Hasan Latif Durka (Shalës T); Jani Vasil Leka (Goranxi); Kosta Tasi Çavo (Vurg); Mustafa Fejzo (Kuç – Çamëri); Nazif Asllan Dedaj (Beçisht T); Nail Fylfos Tona (Çamëri) dhe Enver Safet Llapi (Erind). Kjo është e vërteta historike dhe për këtë duhet të krenohet edhe minoriteti grek. Por duhet të pohojmë se qëndrimi i forcave politike greke gjatë luftës, pavarësisht nga nuancat midis tyre, ishte nacionalist dhe me tipare të qarta shovene dhe antishqiptare. Ky qëndrim ishte faktori themelor që pengoi afrimin dypalësh, rezistencën antifashiste dhe i kontribuoi ruajtjes së tensionit deri në fund të luftës dhe pas saj.

Faktet historike thonë se duke pasur në qendër të politikës së tyre aneksimin e Shqipërisë së Jugut, forcat nacionaliste greke, në pranverën e vitit 1944, hodhën poshtë edhe disa propozime të reja të forcave nacionaliste shqiptare për një bashkëpunim në luftën kundër pushtuesit dhe në betejën e ardhshme kundër rrezikut sllavo – komunist që u kanosej të dy kombeve.

Metamorfoza e elitës politike nacionaliste greke kish filluar menjëherë pas sulmit gjerman kundër Greqisë, në prill të vitit 1941. Ushtria greke donte një kapitullim të shpejtë dhe “të ndershëm” tek gjermanët për të ruajtur avantazhin politik që kishte krijuar nga lufta kundër italianëve. Pjesa themelore e këtij synimi ishte tërësisht politike: ushtria greke nuk donte të paragjykonte pozitën e saj si fituese e luftës kundër italianëve pasi e vlerësonte këtë si një aset dhe përfitim ligjor e politik për pretendimet e saj territoriale. Një pjesë e elitës politike greke u bënë kuislingë. Por, edhe pjesa tjetër e tyre, që ishte shumica, megjithëse u treguan aq të mençur sa të mos bashkëpunonin hapur me qeverinë kuislinge greke dhe me gjermanët, futën pasuesit e tyre në administratën kuislinge dhe bënë shumë pak për të luftuar Boshtin. Kështu vepruan venizellistët dhe metaksistët, që ishin dy grupimet më të mëdha politike të djathta.

Kjo ishte situata në terren. Ndërsa camët u përfshin masivisht në Luftën Antifashiste me formacionet e tyre partizane.

Gazeta “Figaro”, nr.588, 4 korrik 1946, duke bërë fjalë për luftën italo-greke, shkruante: “Çetat shqiptare nga ana e tyre sulmonin autokolonat dhe trupat italiane, në rrugët që çonin në front”. Ndërsa radio “Londra” më 26.10.1940 transmetonte: “Mësohet nga Shqipëria se çeta shqiptare në veprim të prapavijave italiane, presin dhe sabotojnë vijat e komunikacionit, duke u futur tmerrin reparteve italiane të izoluara. Grupe të armatosura kanë mundur të hyjnë në kryeqytet dhe kanë afishuar mbi të gjitha godinat qeveritare dhe deri në pallatin e qeverisë italiane proklamata, me të cilat ftojnë italianët të zbrazin Shqipërinë”. Gjithashtu më 4.1.1941, BBC-ja (radio Londra) transmetonte: “Në rrethet ushtarake vihet re se, shqiptarët u sjellin ndihmë të madhe grekëve kundër italianëve”. Ja pra cila ka qenë popullsia çame. Populli shqiptar i Çamërisë nuk ka qenë kurrë bashkëpunëtor i pushtuesve. Kemi jetuar gjithnjë mirë me popullin grek, me të cilin kemi luftuar krah për krah kundër okupatorëve fashistë italianë e gjermanë.

Qeveria greke bëri një propagandë politike të ethshme për diskreditimin e luftës Antifashiste të shqiptarëve para Aleatëve dhe opinionit të tyre publik. Ndërsa, më 10 nëntor 1944, në prag të çlirimit të Shqipërisë, qeveria greke i kërkoi zyrtarisht qeverisë së SHBA, që Shqipëria të konsiderohej e të trajtohej si një shtet armik dhe që trupat greke të merrnin pjesë në pushtimin e saj deri në lumin Shkumbin.

Ilirët në skanerin e ADN-së Ballkanike

August 3, 2024 by s p

Ndrek Gjini/

Sipas një studimi shkencor nga Instituti Zviceran për Hulumtime Gjenetike IGENEA. etëm 30% e shqiptarëve janë me prejardhje ilire, ndërsa 20% kanë origjinë sllave. Gjysma tjetër është një përzierje e shumë fiseve të ndryshme. Serbët janë në një situatë të ngjashme, ku vetëm 30% kanë prejardhje sllave dhe rreth 20% janë ilirë. Por këtu duhet marrë në konsiderate se ky 20% ilirë i Serbëve përfijnë edhe popullsinë e Kososvës, pasi testimet e ADN-së janë kryer para se Kososva të shpallte pavarsinë e saj.

Këto të dhëna janë rezultat i një studimi nga Instituti Zviceran për Hulumtime Gjenetike, IGENEA, dhe tregojnë një përzierje të gjerë gjenetike në të gjithë Ballkanin. Inma Pazos, drejtoreshë menaxhuese e Instituti Zviceran për Hulumtime Gjenetike, IGENEA, e shpjegon këtë në detaje në një studim të sajin të botuar para disa kohësh. Ajo tregon gjithashtu dhe krejt procesin e realizimit të këtij hulumtimi shkencor.

Shkenca dhe Historia e Popujve të Ballkanit

Historitë tradicionale që mësojmë në shkolla për prejardhjet e popujve, shpesh shemben nga studimet e reja gjenetike. Sipas të dhënave të IGENEA-s, të gjithë popujt e Ballkanit kanë një përzierje të ndryshme gjenetike dhe nuk mund të identifikohen me një fis të vetëm.

Rezultatet e Hulumtimit Gjenetik për Shqiptarët dhe Popujt e Tjerë të Ballkanit

Studimi tregon se vetëm 30% e shqiptarëve janë ilirë, ndërsa 20% janë me origjinë sllave. Pjesa tjetër e shqiptarëve kanë prejardhje të ndryshme, përfshirë trakas, fenikas, helenë dhe vikingë. Për serbët dhe malazezët, 30% janë sllavë dhe 21% ilirë, ndërsa pjesa tjetër përfshin gjermanë, keltë, fenikas dhe helenë.

Bosnja dhe Hercegovina dhe Kroacia

Bosnja dhe Hercegovina përbëhet prej 40% ilirë, 20% gjermanë, 15% sllavë dhe keltë, 6% hunë dhe 4% trakas. Në Kroaci, 34% e popullsisë janë ilirë, 20% sllavë, 18% keltë, 16% fenikas dhe 12% gjermanë.

Maqedonia dhe Greqia

Në Maqedoni, 30% e popullsisë janë maqedonas të vjetër, 20% gjermanë, 15% sllavë dhe helenë, dhe pjesa tjetër fenikas dhe hunë. Ndërsa në Greqi, vetëm 35% e popullsisë kanë prejardhje helene, 20% janë sllavë dhe fenikas, dhe pjesa tjetër janë ilirë, gjermanë dhe maqedonas.

Turqia: Një Komb me Një Prejardhje të Përzier

Popullsia e Turqisë është më e përzierja në rajon, ku vetëm 28% kanë prejardhje turke, dhe pjesa tjetër janë keltë, hebrenj-armenë, berberë, arabë, sllavë, ilirë/helene dhe gjermanë.

Pranimi dhe Reagimet ndaj Hulumtimit

Publikimi i këtij studimi u mirëprit nga Evropa Perëndimore, ndërsa në Ballkan dhe Spanjë pati reagime të ndryshme, ku disa shtete si Greqia e konsideruan atë të diskutueshëm. Inma Pazos shpjegon se hulumtimi është bazuar në të dhëna të mbledhura gjatë tri viteve dhe është përditësuar vazhdimisht me informacione të reja.

Metodologjia dhe Saktësia e Hulumtimit

Studimi është rezultat i një pune të detajuar dhe përkushtimi të madh shkencor, ku të dhënat janë krahasuar dhe vlerësuar me bazën e të dhënave të IGENEA-s dhe studimeve të tjera të publikuara në revista shkencore të njohura. Pazos thekson se reagimet kanë qenë të ndryshme, ku disa vende kanë keqpërdorur të dhënat për qëllime politike.

Ky studim sjell një perspektivë të re mbi prejardhjet gjenetike të popujve të Ballkanit, duke treguar se historia dhe gjenetika janë më komplekse se sa kemi menduar. Hulumtimi i IGENEA-s është një hap i rëndësishëm drejt kuptimit më të mirë të identitetit dhe prejardhjes sonë të përbashkët ballkanike dhe evropiane.