Archives for January 2025

Tish Daija, një prej kreshtave të krenarisë së muzikës shqiptare, altar i mirënjohjes shkodrane

January 31, 2025 by s p

Albert Vataj/

Historia e muzikës shqiptare, sublimja e krijimit nuk janë të plota pa veprën dhe emrin e Tish Daijsë, një prej mjeshtrave që jetuan për muzikën dhe gjithçka kishin i’a dhanë muzikës. Tradita e muzikës shkodrane, galeria e përfaqësuesve të kësaj krenarie kombëtare përplotësohen me veprimtarinë krijuese të mjeshtrit Tish Daija. Arti në përgjithësi dhe muzika në veçanti kanë te ky personazh shembullin e përsosur të një përfaqësuesi vlerash dhe kontributesh në traditën muzikës shqiptare. Përvoja e tij e gjatë, pasioni dhe përkushtimi do të shndërroheshin në gjenerues të një energjie shtytëse vlerash. Me të muzika do të hyjë në arena sfidash konkuruese. Kjo hyjnore hov në një stadi të epërm të mishërimit të së bukurës, së harmonishmes dhe komunikueses së muzikës si kopulim ndjenjash dhe përjetimesh.

***

Tish Daija u lind më 30 janar 1926 në Shkodër nga një familje artizanësh të dëgjuar shkodranë. Babai dhe xhaxhai i Tishit janë ndër themeluesit dhe njëkohësisht pjestarë të orkestrës së shoqërisë “Rozafat”. I rritur në ambientin e këngëve e të melodive, pa hyrë në shkollë akoma Tishi bëhet pjestar i korit françeskan nën drejtimin e pader Martin Gjokës dhe pader Filip Mazreku.

Kur ishte nxënës i vitit të tretë i shkollës fillore bëhet edhe pjestar i bandës muzikore “Antoniane” të drejtuar nga i madhi, mjeshtëri dhe frymëzuesi i paharruar Prenkë Jakova. Këtu në këtë grup ai nisi t’i bjerë klarinetës, saksofonit e disa veglave të tjera. Të kësaj moshe janë edhe kompozimet e para të tij mbi motive të këngës popullore shkodrane nën influencën e muzikës orientale, të cilat mbajnë vlerat e moshës. Në 1939, kur ishte vetëm 13 vjeç ai krijoi disa këngë të bukura si “Çik, o mori çik”, “Ndal bre vashë”, “Me lule të bukura”, Sylarushe”, etj, të cilat këndohen edhe sot në mjediset shkodrane e që ruajnë akoma freskinë e tyre, madje ato janë bërë aq popullore, saqë pothuajse e kanë humbur autorësinë e tyre. Këngët popullore të Tish Daisë janë më të hershme se ato të Prenkë Jakovës dhe të Gjon Simonit e të ndonjë tjetri. Gjatë kohës së luftës Tishi vazhdon studimet në gjimnazin françeskan dhe njëkohësisht merret edhe me krijime këngësh popullore. Dy vitet e fundit të shkollës në 1945-1946 i mbaron në gjimnazin e qytetit. Menjëherë pas mbarimit të shkollës në 1946 emërohet mësues muzike në Vlorë, qyteti që i fali aq gëzime rinore. Në vitin 1951 Tish Daija, pasi i kishin refuzuar një bursë në 1947 për në Izrael, kapërcen dyert e konservatorit të famshëm “Çajkovski” të Moskës. Diplomohet në 1956 për kompozicion. Gjatë kësaj kohe ka shkruar një sërë veprash plot frymëzim si: “Kuartet harqesh, suitën për fëmijë “Një ditë pikniku”, Uvertura e fitores, etj. Mbas studimeve emërohet për 6 vjet në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës, ku dha një ndihmë të çmuar në fushën e artit muzikor. Në 1962 emërohet në Ansamblin e Këngëve dhe të Valleve Popullore. Për afro dy dekada, si udhëheqës artistik i këtij Ansambli, dha një sërë koncertesh të suksesshme që e bënë të njohur në kudo në botë. Ai shoqëroi Ansamblin në shumë vende të botës duke bërë ballafaqimin e artit tonë me artin botëror. Mbas 1980 del në profesion të lirë deri sa del në pension. Që nga viti 1962 e deri më fund të viteve 90-të ishte pedagog i jashtëm i Akademisë së Arteve.

Krijimtaria e Tish Daisë është e madhe dhe e larmishme. Ai krijoi muzikë të të gjitha llojeve. Ai ka shkruar në të gjitha gjinitë muzikore si: opera, balete, simfoni, vepra instrumentale e vokale, poema, këngë popullore e të lehta, këngë për fëmijë, etj. Për të gjithë veprimtarinë e tij të madhe e të suksesshme ai është nderuar me titullin e lartë “Artist i Popullit” si dhe me titullin “Profesor”. U nda nga jeta 3 tetor 2004.

***

Daija hyn tek ai grup krijuesish që mund të cilësohet pjesë e kujtesës historike të Shqipërisë muzikore. Vitet 195156 do ta gjejnë Daijën me studime në konservatorin “Cajkovskij” të Moskës, që, bashkë me atë “Rimskij Korsakov” të Pjetërburgut, përfaqësonin dy kryeqendrat muzikore të BS dhe ndër më të rëndësishmet edhe në botë. Megjithatë, këto vite paraqisnin për atë vend edhe periudhën më të errët që po kalonte jeta shpirtërore në përgjithësi dhe arti muzikor në veçanti, krizën e prodhuar nga triumfi i teorisë estetike të realizmit socialit, pasojat e së cilës do të përhapeshin me shpejtësi dhe do të detyroheshin me dhunë, jo vetëm verbale, në të gjithë hapësirën që në zhargonin politik etiketohej si Lindje. Në këtë klimë ideologjikisht mbytëse u gjendën studentët shqiptarë që ëndërronin të bëheshin muzikantë. Vdekja e Stalinit (1953) ngjalli ndonjë iluzion, por e ashtuquajtura “shkrirja e akujve”, një përpjekje e vonuar në revokimin e masave represive ndaj artit, do të fillojë vetëm pas

Kongresit XX (1956), kohë kur muzikantët shqiptarë ishin kthyer në atdhe dhe jehonat e një çlirimi të imagjinatës krijuese do të bëheshin gjithnjë e më të pashpresa nën shkëlqimin verbues të Revolucionit Kulturor Kinez.

Vihet re se repertori, duke rrokur gjini të ndryshme, përmblidhte vepra të shkruara midis viteve 1954 dhe 1981, përfaqësuese këto të pesë profileve personale krijuese, e më konkretisht:

I. Daija student: Uvertura e fitores (1954) dhe suita “Një ditë pikniku” (1956);

II. Daija nismëtar i gjinive në muzikën shqiptare: pjesë nga baleti “Halili dhe Hajrija” (Daija Kanaçi, 1963);

III. Daija vokalist: “Aria e Vjosës” nga opera Vjosa (DaijaSiliqi, 1980):

IV. Daija orkestral: Valle simfonike nr. 2 (1971) dhe 3 (1976);

V. Daija instrumental: Fantazi – për violinë dhe orkestër (1975);

Rapsodi – për flaut dhe orkestër (1981); Koncert – për piano dhe orkestër (1981) Profili i parë, i realizuar tërësisht në Moskë, na shfaq një autor në kërkim të profesionalitetit me disa prurje artistike që ruajnë ende vlerën e tyre. Shfaqet në to një lehtësi në përpunimin e materialit dhe në organizimin e përmbajtjes, e cila synon drejt konkretizimit vizual, për të mundësuar një komunikim të menjëhershëm. Duhet thënë se thjeshtësia e shprehjes e vërejtur në këtë fazë, do të mbetet karakteristika përkufizuese e kompozitorit deri në fund të krijimtarisë.

Ai kërkon t’i transmetojë idetë e veta e për këtë u drejtohet jo vetëm titujve, por edhe programeve. Duke parë vijueshmërinë e veprës së Daijës lexohet qartë përpjekja e tij për t’iu larguar kanuneve të detyrueshme metodologjike lidhur me orientimin semantik. Kalohet kështu nga programet e mirëfillta muzikore të viteve ’50 (Një ditë pikniku) – që aq shumë i reklamonte politika e kohës si forma orientuese ideologjike të leximit të tekstit – tek emërtesat formale, por jo formaliste, si “koncert”, “fantazi” apo “valle”. Ndonjë shtesë e vendosur atykëtu (Në jug Devolliçe apo Bjeshkëve të Larta) dëshmojnë thjesht prejardhjen e materialeve tematike, pa asnjë synim për të orientuar referime të mundshme jashtëmuzikore.

* * *

Arsyetimet muzikologjike mbeten të paplota, nëse mënjanohet ndërmjetësia jetike midis krijuesit muzikor dhe dëgjuesit, pra nëse anashkalohen realizuesit realë të faktit tingullor. Me një tjetër dinamikë, e pse jo, edhe me një tjetër shpërthim emocional, na erdhi Koncerti për piano të cilin pulsimi perkusiv i prodhuar nga Nora Çashku, e afroi me burimin natyral të tij, pra me teknikat neoklasike.

Staccatot e theksuara të ndërprera nga akorde të papritura, thyerjet metrike të mbështetura nga zhvendosjet plot tension ritmik, toccot brilante edhe në kaskatat e notave, kontrasti emocional i zhvilluar përmes detajesh të imta, reduktimi i pedalit në më esencialen, pathosi pa retorikë agogjike, shmangia e çdo ridondance interpretative – të gjitha këto të shprehura me një energji të admirueshme ekzekutivembeten trajtat interpretative të individualitetit të Çashkut. Dialektika solistorkestër e kësaj vepre të Tish Daijës, pa dyshim nga faqet më të arrira të tij, u shfaq si pika më kulmore e veprimtarisë edhe për faktin e harmonizimit organik e të zgjidhjeve të sakta të raporteve midis

Çashkut dhe orkestrës, nën drejtimin e Eno Koços. Bashkëpunimi dhe omplimentariteti shprehës që u panë në Koncertin për piano ishin më të zbehura në veprat e tjera të kësaj tipologjie. Ndonëse në vetvete solistët dhe orkestra ishin të saktë, u krijua përshtypja e mungesës së elasticitetit në shkëmbyeshmërinë e roleve, duke shfaqur pozicionime në raporte disi të ngurta. Franc Shestani na dha një interpretim rigoroz të partit solist, me një ndjeshmëri të spikatur timbrike e me nuanca të gjetura të frazimit, duke nënvizuar me zhdërvjelltësi kalimet emocionale të Fantazisë për violinë dhe orkestër. Me një fond të pasur teknik ai demonstroi edhe një aftësi shprehëse që vihet në shërbim të nënvizimit të detajeve në tekstin muzikor. Edhe Jonela Golemi arriti ta individualizojë timbrin instrumental, për t’iu përgjigjur saktë motiveve dhe citimeve tematike të Rapsodisë për flaut.

Shkëlqimi i notave akute, rrjedhshmëria në pasazhet teknike, timbri i ngrohtë i regjistrit të ulët arritën të stilizojnë një prodhim të pasur me aftësi komunikuese. Tjetër pamje na shfaqi Eriona Gjyzeli në “Arien” e protagonistes së operës “Vjosa”, një pjesë repertori kjo me elemente teknike relativisht të ngjeshura. Zëri i plotë dhe qartësia e diksionit dëshmojnë për një kulturë këndimi që mbështetet nga një teknikë e konsiderueshme. Ndonëse në kushtet e sotme, seancat e provave ngushtohen gjithnjë e më shumë, Orkestra e RadioTelevizionit prezantoi një nivel të mirë interpretimi. Ajo paraqiti një rezultat timbrik të pasur, me raporte të rregullta midis planeve, duke iu përgjigjur me saktësi zhvillimeve muzikore, por çfarë mund të kërkohej më shumë, do të ishte menjëhershmëria e përgjigjeve në kontrastet emocionale. Nisur nga zgjedhja e repertorit, vërehet se Eno Koço e njeh mirë krijimtarinë e Daijës, duke paraqitur edhe hyrje të shkurtra për secilin titull. Aktiv dhe komunikues në drejtimin e tij, Koço na dha një pamje pothuajse komplete të kompozitorit, përmes nënvizimit të karakteristikave të secilës vepër. Toni i plotë i numrave orkestralë, por edhe dinamika e saktë në ato shoqërues, janë tregues të një polarizimi të kërkuar dhe të gjetur që synonin alternimin e shprehjes emocionale të koncertitmonografi.

Nga Daija, veç veprës, na ka mbetur në kujtesë edhe buzëqeshja apo alegria rrezatuese e tij, shpirti jopolemik dhe dashamirësia e tij e hapur.

Shfrytëzuar materiale nga Wikipedia dhe Edmond Buharaja.

Foto: Wikipedia.

Kritika letrare

January 31, 2025 by s p

Agim Baçi/

Çfarë ndodh me kritikën letrare, kritikën e kritikës dhe të kritikuarit? Për mua, të shkruaj artikuj rreth përshtypjeve të mia për romane apo libra me poezi e tregime, është gjithmonë kënaqësi, më shumë se sa profesion, edhe pse masteri dhe doktorimi im është në fushën e “kritikës letrare”. Ndoshta çështja e të paturit apo mungesës së kritikës, nevojës apo shpërfilljes së kritikës, duhej të ishte prej kohësh një debat i rëndësishëm mes katedrave të letërsisë, shoqatës së botuesve dhe Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit, pasi letërsia nuk është një zbavitje, kalim i këndshëm i kohës, por dhe një takim i rëndësishëm me gjuhën, që në rastin tonë është element shumë i rëndësishëm në mbijetesën kulturore, pasi nëse helmohet gjuha, na helmohen edhe mendimet, edhe komunikimi.

Shumë autorë, herë me të drejtë e herë jo, fajësojnë mungesën e kritikës për atë që po ndodh, me indiferentizmin ekstrem ndaj letërisë dhe letrarëve.

Në fakt, njoh shumë nga ata që ankohen për mungesë kritike, por që, njëkohësisht, janë të parët që mund të të sulen nëse i kritikon publikisht për fabulën apo për stilin. Siç ka edhe autorë që kërkojnë të vërtetën për krijimet e tyre letrare, duke pritur qetësisht heshtën e fjalëve kritike.

Unë për fat, të mirë a të keq nuk mund ta them, e kam njohur kritikën që është lëvruar në fund të viteve ’80, e më pas, edhe pas vitit 1990. Them kritikë, e jo studime shkencore, pasi në universitete është lëvruar në këto vite studimi shkencor i veprave të mjaft autorëve, por te lexuesi nuk ka patur ndonjë efekt, ose, ka patur efekt të papërfillshëm.

Më vjen keq të them se, nëse para vitit 1990 koncepti i kritikës u përdhunua nga ideologjia komuniste, që orientonte leximin sipas partishmërisë, pas vitit 1990 më shumë pati një striptizë të kritikës, nën ritmin e muzikës funebre të shkollës komuniste, që nuk u fut kurrë në hullinë e një debati të vlerave të vërteta estetike-ideore. Kritika e shfaqur në shtyp apo TV, më së shumti ishte prezantim libri se sa kritikë. Ose edhe më keq, ka patur qoka-kritika, që më shumë dëmtojnë autorin, i cili nis të besojë se Balzaku, Dostojevski, Tomas Mani, Kundera, Floberi, Kafka, Xhojsi, Çehovi, Buxati, e shumë të tjerë, mund të flenë të qetë se pasardhësi i tyre tashmë ka mbërritur pikërisht në Shqipëri.

Por kjo nuk do të thotë se kritika nuk duhet. Personalisht, besoj se një autori më shumë dëm i sjell heshtja për të, siç i sjell dëm edhe lëvdimi i gënjeshtërt.

Shkolla e sotme shqiptare ka pak shanse të përgatisë kritikë, por të paktën kemi nisur me një nivel më fin të lexuesve, që janë hapi i parë drejt kritikës. Unë kam biseduar gjithë këto vite me të rinj, studentë e nxënës, të cilët janë lexues me bindjet e tyre, që kanë aftësitë edhe të jenë në të ardhmen sugjerues të mirë të leximit, e më pas edhe kritik.

Dhe unë besoj se shkolla e sotme duhet të përgatisë më së pari lexues, nga të cilët më pas mund të dalin dhe kritikët që mund të ftojnë lexuesin të ndjehet pjesë e udhëtimit me atë çfarë na sjellin autorë të ndryshëm.

Universitetet, QKLL, Shoqata e Botuesve dhe vetë botuesit, duhet të jenë nxitësit për një debat sa më të hapur për letërsinë e sotme shqipe, e cila ka qenë në këto vite e dënuar dy herë- me lexues të kufizuar, për shkak se lexuesit shqip kaq janë, dhe me mungesë debati rreth vlerave të tyre.

Ndaj çdo “kritikë” për mungesën e kritikës duhet parë me dashamirësi, pasi letërsia ka nevojë të debatohet, sepse shumëkush që është i interesuar për letërsinë ka nevojë të dijë se për kë dhe përse flitet.

THE JEWISH CHRONICLE (1935) / “NËSE INVESTITORËT HEBRENJ DUAN TË VIJNË SHQIPËRI, ATA JANË TË MIRËPRITUR…” — INTERVISTA ME FUAD ASLLANIN, AMBASADORIN SHQIPTAR NË LONDËR

January 31, 2025 by s p

Shkëlqesia e Tij Dr. Fuad Asllani është ministri shqiptar në Londër, dhe Zonja Moss është e veja e të ndjerit Sir Edward Moss. — Burimi : The Tatler, e mërkurë, 10 korrik 1935, faqe n°21

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 30 Janar 2025

“The Jewish Chronicle” ka botuar, të premten e 12 korrikut 1935, në faqen n°20, një intervistë asokohe me ambasadorin shqiptar në Londër, Fuad Asllanin, në lidhje me mirëpritjen e investitorëve hebrenj në Shqipëri, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Shqipëria do të mirëpriste hebrenjtë

Mundësitë për emigrantët kapitalistë

Pikëpamjet e Legatës

Burimi : The Jewish Chronicle, e premte, 12 korrik 1935, faqe n°20

Ministri shqiptar në Londër (Fuad Asllani) lëshoi një deklaratë javën e kaluar në emër të qeverisë së tij, e cila përbënte një ftesë për hebrenjtë që të vendoseshin në atë vend dhe të investonin fonde në ndërmarrje bujqësore dhe industriale, duke premtuar lehtësira për marrjen e nënshtetësisë shqiptare. Ministri shqiptar e plotësoi këtë deklaratë gjatë një interviste që pata me të (shkruan një përfaqësues i Jewish Chronicle).

“Qeveria ime,” tha Shkëlqesia e Tij, “e shikon me sy të mirë mundësinë e ardhjes së hebrenjve për t’u vendosur në Shqipëri”. Ai shpjegoi se Shqipëria nuk do t’i mirëpriste hebrenjtë që thjesht donin të vinin në vend, “të bënin një fitim dhe më pas të iknin”. Ata duhet të vijnë me qëllim që të vendosen atje.

Ai theksoi mundësitë që ekzistonin në vend për investimin e kapitalit hebre dhe se qeveria shqiptare do t’i ndihmonte hebrenjtë që të merrnin sa më shpejt shtetësinë shqiptare, natyrisht brenda përcaktimeve të ligjit. “Por,” tha ai, “që të mund të zotërojnë tokën, duhet që sipas ligjit të bëhen shtetas shqiptarë”.

Pavarësisht se kultivimi në Shqipëri nuk është modern, tha ai, një hektar tokë prodhon në fakt 20 deri në 25 kuintalë misër dhe rreth 18 kuintalë grurë. Nëse do të kultivonim duke përdorur metoda moderne, padyshim që mund ta rrisnim këtë prodhim. Shqipëria, më siguroi ai, është e përshtatshme për të prodhuar oriz, duhan, vaj ulliri dhe panxhar. Sa i përket bagëtive, në vend, tha ai, kishte rreth 3 milionë dele dhe dhi dhe rreth 150,000 krerë bagëti. Hebrenjtë, falë lëndëve të para në dispozicion, mund të krijojnë fabrika. Eksporti i vezëve mund të jetë gjithashtu një burim biznesi i mirë. Vendi është i pasur me minerale. Atje shfrytëzohet nafta. Ka shumë mundësi edhe për turizëm.

Ministri deklaroi se nuk kishte asnjë kufizim për hyrjen dhe qëndrimin e një të huaji në Shqipëri, i vetmi përjashtim është punëtori i rastësishëm; nuk kishte asnjë taksë ndaj të huajve dhe nuk kishte absolutisht asnjë dallim race apo besimi. Popullsia përbëhej afërsisht si vijon : 68 % myslimanë; 20 % ortodoksë (grekë); dhe pjesa tjetër katolikë romakë.

Në Shqipëri ka shumë pak hebrenj, por nënkryetari i Bashkisë së Vlorës (10 mijë banorë) është një hebre i zgjedhur nga vetë popullsia. “Kjo, — tha ai, tregon shkallën e tolerancës së popullit të Shqipërisë.”

“Nëse hebrenjtë duan të vijnë në vendin tonë dhe të investojnë kapitalin e tyre, ata janë të mirëpritur.” tha ai në përfundim. Ai e cilësoi klimën e Shqipërisë si shumë të mirë dhe pak a shumë si ajo e Romës.

SHPALLET DITA E LIRISË NË SHTETIN ILLINOIS, DITA KUR ËSHTË LIRUAR NGA BURGU SHKRIMTARI YNË VISAR ZHITI

January 30, 2025 by s p

C:\Users\User\Downloads\Screenshot 2025-01-19 at 6.59.46 PM.JPEG

Në SHBA Shteti i Illinois-it shpalli Ditën e Lirisë, 28 Janarin, pikërisht ditën kur është liruar nga burgu në Shqipëri shkrimtari ynë Visar Zhiti.

“Komuniteti shqiptar në IIllinois/ Albananian Community of Illinois” dhe Organizata “Care for Albanian/ Kujdesu për Shqipërinë” celebruan së bashku këtë ngjarje me një veprimtari në qendër të Chicago-s, në 727 West Madison St, Ditën e Lirisë me Visar Zhitin midis tyre..

PROKLAMATA

Të ftuarit që shkonin në mbrëmjen festive në sallën lart, në hyrje gjenin të vendosur në një kornizë Proklamatën, me vulën si të artë dhe me shkronja të mëdha gotike. Ndalnin aty dhe lexonin:

C:\Users\User\Downloads\IMG_3643 (1).jpg

SHTETI I ILLINOISIT

DEPARTAMENTI EKZEKUTIV

PROKLAMATË

Duke patur parasysh që Visar Zhiti,

një poet dhe shkrimtar i shquar shqiptar, si dhe një kampion

i të drejtave të njeriut, duroi vite të tëra burgimi të padrejtë

për poezinë e tij guximtare, e cila sfidonte shtypjen

dhe kremtonte shpirtin e pathyeshëm njerëzor; dhe,

Duke patur parasysh që Lirimi i Visar Zhitit

më 28 janar 1987 shënoi jo vetëm çlirimin e tij vetjak,

por edhe një fitore për lirinë e shprehjes, duke mishëruar

besimin se poezia është drita në errësirë, fjala që i mbijeton

prangave; dhe,

Duke patur parasysh që pavarësisht përpjekjeve

të një regjimi totalitar për të heshtur zërin e tij,

Visar Zhiti u shfaq si një fanar shprese,

duke e shndërruar dhimbjen e tij në vepra letrare të thella

që na kujtojnë se, edhe në burgun më të errët,

shpirti gjen rrugën drejt yjeve; dhe,

Duke patur parasysh që Udhëtimi i Visar Zhitit

e solli atë në Illinois, ku ai vazhdon të pasurojë peizazhin tonë kulturor me talentin e tij

të jashtëzakonshëm, mençurinë dhe avokatinë e tij

për të drejtat e njeriut, duke na kujtuar fuqinë e qëndresës

dhe krijimtarisë; dhe

Duke patur parasysh që Shteti i Illinois-it është krenar

që është shtëpia e një individi,

historia e jetës dhe veprat letrare të të cilit pasqyrojnë

triumfin e shpirtit njerëzor mbi tiraninë dhe frymëzojnë brezat

për të çmuar lirinë dhe dinjitetin; dhe

Duke patur parasysh që Komuniteti Shqiptaro-Amerikan

dhe të gjithë qytetarët e Illinois-it festojnë trashëgiminë e qëndrueshme të tij,

duke njohur kontributet e tij

në letërsi, mbështetjen e tij të palëkundur për drejtësi

dhe aftësinë e tij për t’u dhënë zë të heshturve; dhe,

Duke patur parasysh që është e duhura të përkujtojmë 28 Janarin

si një ditë për të nderuar Visar Zhitin dhe jetën e tij të jashtëzakonshme,

duke siguruar që historia e tij të rezonojë me brezat e ardhshëm

dhe që liria është një poemë e shkruar në zemrat e të gjithë njerëzve;

Prandaj

Unë, Governori i Shtetit të Illinois-it me anë të kësaj shpall 28 Janarin 2025

si Dita e Visar Zhitit, një ditë për të celebruar vlerat e lirisë artistike,

të të drejtave të njeriut dhe qendresën e shpirtit njerëzor.

Në dëshmi të kësaj, unë kam vënë dorën time këtu dhe kam urdhëruar

që të vendoset Vula e Madhe e Shtetit të Illinois-it.

E kryer në Kapitol, në Qytetin Springfield, këtë ditë të Trembëdhjetë të Janarit, në Vitin e ZOTIT TONË, dy mijë e njëzet e pesë,

dhe të Shtetit të Illinois-it, të dyqind e gjashtin.

Sekretari i Shtetit

(firma)

J B PRITZKER

(firma)

FILLOI BUKUR

Salla u mbush plot me të ftuar. Gjatë koktejlit të pranishmit bisedonin mes tyre, takonin miq të vjetër dhe nisnin miqësi të reja dhe kuptuan se aty ishin mbledhur nga të gjitha trevat shqiptare, nga dy republikat tona, e Shqipërisë dhe e Kosovës, nga Maqedonia e Veriut, – e Jugut për ne, thotë Visari, – nga Çamëria e Mali i Zi, amerikanë patjetër. Të rinj më shumë, të qeshur, por edhe fëmijë, të veshur me kostume popullore, Valentina me Sofien, si engjëj Shqipërie. Na kishte bashkuar liria e Visarit, liria jonë, e cila që nga sot do të kishte dhe një ditë të veçantë si festë në shtetin e Illinois-it.

Mes të ftuarve u shfaq aktori i njohur në SHBA, me famë në industrinë e argëtimit, me origjinë shqiptare, nga Qyteza e Korçës, po, po, e dinin të gjithë, hollivudiani Jim Belushi. Ai do të recitonte në anglisht me një zë të ngrohtë dhe dhe të thellë sikur vinte nga grykat e maleve tona, poezinë e Visar Zhitit “Ketrat në Washington”, nga libri i porsa ribotuar në SHBA, “The condemned apple” (“Molla e dënuar”).

Që nga foltorja do të pyeste Visarin:

– Me 10 vjet burg të dënuan për poezitë? – Zëri i tij kishte dhimbje dhe një si hakërrim ndaj së keqes.

– Po, po, – tha Visari nga vendi në krye me një buzëqeshje enigmatike.

– Dëgjojeni poezinë, – nisi Jim Belushi!

KETRAT NË WASHINGTOON

S’besoja të gjeja dhe ketra në Washington!

Zbrisnin nga pemët, losnin në barin e parqeve.

Si nuk kanë frikë? Kjo më befason,

mes njerëzve dhe natyrës të ketë kaq shumë paqe?

Ketra prapë, të vërtetë, ndalin tek këmbët e mia,

gjë s’kërkojnë, por diçka u duhet dhuruar.

Duart i kam të zbrazëta si uria,

ata më dhanë mua mirëbesimin e harruar.

Ketra në kryeqytetin modern të një vendi të madh,

të florinjtë, me bishtin e bukur si gëzimi.

Të isha dhe unë ketër, vetëm një çast,

të ndikoja në zbutjen e njerëzimit.

Mes duartrokitje ngrit lart librin dhe e tundi duke thënë: Është vepër e bukur dhe me vlera dhe shkoi të marrë një gotë vere a whiskey…

VAZHDIMI

Më pas Presidenti i Komunitetit Shqiptar në Illinois, AACI, Edon Shaqiri, nga Presheva, i ri, i diplomuar në SHBA, drejtues në një Bankë, i rrethuar nga ekipi i tij, – kemi një bord të mrekullueshëm, nga të gjitha trevat, – e thotë me modesti dhe mburrje, – që punojnë me aq përkushtim dhe harmoni, falë tyre arritëm të kemi ato që kemi sot, – dhe nis të ligjërojë me një shqipe të pastër dhe të rrjedhshme për rëndësinë e kësaj dite, që besojmë se do të festohet çdo vit në shtetin e Illinois-it, Dita e Lirisë. E kemi prej Visarit… dhe ai vazhdoi të lexojë për jetën dhe veprën e shkrimtarit…

Ndërsa Presidentja e “Care for Albania”, Dr. Sonila Sejdaras, psikologe e re, edhe ajo e diplomuar në SHBA, do të tregonte për arritjet e organizatës që ka themeluar dhe drejton, e përqendruar në shendenin mendor si dhe të ndihmojë vendin, vendlindjen e saj, Korçën, por edhe Shkodrën, edhe Prishtinë, këshu janë projektet e së ardhmes .

C:\Users\User\Downloads\8287f2b9-e5e6-4e23-81da-8b16843bb3d2.jpg

Prezantuesja e takimit, Brikena Gjylameti, e ardhur nga Filadelfia për këtë ngjarje, fton Visar Zhitin, për të thonë fjalën e tij, që po prisnin të gjithë.

Nga foltorja Visari falenderoi governorin e Illinois-it, J. B. Pritzker që na dha festën e një Dite Lirie, që më shumë se sa e tij, ishte e ëndrrës tonë të përbashkët. Rrugët e lirisë janë të shumta dhe të ndryshme, të vështira, por të bukura si dashuria – vazhdoi. – Unë dola nga portat e hekurta të burgut në atdhe dhe arrita në dritat marramendëse të Chicagos në SHBA, nuk jam vetëm, para meje kanë ardhur plot e plot të tjerë, – Zhiti kujtoi emblemën me emrin Arshi Pipa, – na thërret liria këtu, – theksoi, – ku këtu është më e vërtetë dhe më e fortë, ku liria është e lirë… që na bën ta duam shumë këtë vend si një atdhe i ri dhe na bën ta duam edhe më shumë atdheun që lamë dhe e di që rruga më e rëndësishme e lirisë është ajo që të çon tek vetja ashtu si tek tjetri, te e mira dhe te ardhmëria, etj, etj. Liria jeni ju, e mbaroi fjalën e tij Visar Zhiti.

Mes duartrokitjesh atij i dhuruan lule dhe Proklamatën, që u lexua me zë të lartë në anglisht nga i riu Veton Hasku, shef i shtabit të senatorit të shtetit në Illinois. Është juaja, – i thatë Zhiti për proklamatën. – Më shumë ju duhet të tjerëve, – tha Zhiti.

C:\Users\User\Downloads\IMG_3777 (1).jpg

U recituan dhe poezi të tjera në shqip dhe anglisht, për lirinë, dashurinë dhe Kosovën.

Liria është dhe duhet të jetë për të gjithë, popuj dhe vende, ndryshe s’është liri për askënd, – përsërisnin fjalë të Zhitit ata që u ngritën të përshëdesin, nga dispora e re dhe e vjetër, ku malli për atdhe përzjehej me shqetësimet e tanishme…

Gazetari nga Kosova, Skënder Karaçica kujtoi se si kur Kosova ishte e robëruar dhe Visari ende në burg çuditërisht i erdhën dorazi një cikël me poezi, as ai s’e dinte si, te Visarit për revistën e tyre. Dhe i botoi si një amanet.

* * *

Dhe përshëndetja për të gjithë “Komunitetin Shqiptaro –Amerikan të Illinois-it” nga Senatori i Shtetit, Ram Villivalam, Distrikti i 8-të i Senatit, e futur në një dosje blu te errët, me një stemë ari dhe shkronja të lara me ar, ia dhanë Visarit. Ishte si një Proklamatë tjetër, po aq e bukur.

“…me rastin e Ditës së Visar Zhitit, 28 janari 2025. Fjalët e tij – një diell i dytë do të lindë – theksonte Senatori, – të mbeten një parim udhëzues për ne të gjithë, duke simbolizuar shpresën dhe qëndrueshmërinë që dolën nga sakrifica dhe sfida e tij kundër shtypjes…”

Poezia e diellit. Si një plagë. Kishte ardhur dhe këtu. Që dhe nëse shërohet gjithnjë e më shumë, shndërrohet në rrezëllim drite. Në festat e ardhshme të Ditët së Lirisë.

Përgati dhe përktheu

Eda Agaj Zh.

Albumi ynë

C:\Users\User\Downloads\IMG_3818 (4).jpg

NE FLASIM SHQIP…

January 30, 2025 by s p

Prend Ndoja/

Reportazh nga shkolla shqipe “Gjergj Fishta” në Long Island, Nju Jork.

Nxënësit janë të ulur në klasë, pranë tavolinave të rreshtuara në formë kuadrati. Orendi të reja e komode, që të vegjëlit ta kenë sa më të kehtë përvetësimin e mësimit. Përpara tyre libri i dashur dhe i çmuar i abetares ,me të cilën për ta nis udha e njohjes së alfabetit, e germave të bekuara shqipe, udha e gjatë e dijes. Në vitet që vijnë secili do të rritet e një ditë do të nisë udhën e jetës me një profesion a zanat, por këtë nisje pranë abetares nuk do ta harrojnë kurrë.

Në ballë të klasës janë shpalosur flamuri kombëtar shqiptar dhe flamuri i Republikës së Kosovës. Aty pranë e pranë, në këto ditë kur afron festa e shpalljes së pavarësisë së Kosovës, duket sikur të dy flamujt duaj të përqafohen e të shkrihen në një, ashtu siç është ëndrra e shumë shqiptarëve anembanë globit. Në mure janë edhe tabela e mjete të tjera mësimore, të përgatitura me kujdes nga mësuesit, vizatime të nxënësve etj. Mësuese Fabjola Gjinaj , një intelektuale shumë e përgatitur, e cila e ka marrë me pasion punën në këtë shkollë, kalon nga njëra tavolinë në tjetrën, kontrollon nxënësit në bukurshkrimin e shkronjave dhe sytë i shkëlqejnë nga përparimi i tyre.

Jemi në shkollën shqipe “Gjergj Fishta” në Long Island të Nju Jorkut. Sa herë vij këtu, provoj emocione të veçanta. Në kujtesë më vijnë udha e shkronjave e patriotit Naum Veqilharxhi, Konica i andej dhe këndej oqeanit, gazeta “Dielli” e Nolit, Fishta e patriotë të tjerë të Kongresit të Manastirit, ABC-ja e Elbasanit, vuajtjet e mërgimtarëve, mbartja dhe mbjellja e germave shqipe në gjeneratat e reja që rriten në vende të ndryshme të botës, gjithandej ku ka shqiptarë. I mendoj këto, ndërsa përpara syve kam fëmijët tanë e të shumë familjeve shqiptare, që i vijojnë mësimet në këtë shkollë shqipe, që mban emrin e patriotit dhe shkrimtarit të shquar “Gjergj Fishta”, që është cilësuar si Homeri shqiptar. Kjo shkollë është hapur para disa muajsh, por sukseset janë të tilla,sa të duket sikur aty punohet prej vitesh. Janë prekës gëzimi që sheh në fytyrat e fëmijëve dhe shkëlqimi në sytë e tyre, sa herë që mësojnë një germë të re të alfabetit, apo kur mbajnë në librat e tjerë të programit të mësimit të gjuhës shqipe,që është ndërtuar posaçërisht për fëmijët e emigrantëve shqiptarë kudo në diasporë.

Kisha dëgjuar për përvojën e mirë që ka shkolla shqipe “Gjuha jonë” në qytetin e Filadelfias, e cila funksionon prej 20 vitesh nën kujdesin e shoqatës “Bijtë e shqipes”, ashtu siç kisha lexuar edhe për faktin që në Itali ishin hapur më shumë se 50 shkolla shqipe, apo për punën që bëhet me pasion e përkushtim nga shoqatat shqiptare në Greqi, Gjermani, Zvicër, Belgjikë, Suedi e deri në Australi, që fëmijët e emigrantëve shqiptarë, të cilët lindin në tokë të huaj, të mos e humbasin gjuhën e nënës. Tani, gëzimi dhe malli më prekin thellë kur shikoj se sa të etshëm janë nxënësit e kësaj shkolle, se me sa gëzim shpirti i tyre plot dashuri e pranon rrezen e ngrohtë nga kombi i tyre, shkrim – leximin e gjuhës shqipe.

-Ne flasim shqip,-thotë me krenari një nxënës që emri i ti ishte Shqiptar, dhe vështron nga moshatarët e tij, shokë e shoqe të klasës. Shumë nga këto lule të pafajshme, fëmijë të mërgimtareve, që nuk e kanë ndjekur shkollën shqipe, e kanë humbur gjuhën amtare. Një fakt i tillë shkakton dhimbje, sepse tani janë krijuar të gjitha kushtet që familjet shqiptare t’i çojnë fëmijët në shkollat që janë hapur. Shumë prej familjeve janë ndërgjegjësuar dhe e shikojnë këtë si një ndihmë e lehtësim, sepse gjuha amtare nuk ruhet e nuk kultivohet vetëm duke e folur atë në shtëpi. Ajo edhe duhet shkruar, që fëmijët t’i njohin, t’i përkëdhelin e t’i shkruajnë shkronjat e arta, për të cilat dikur u sakrifikuan jetë njerëzish me vlera të larta kombëtare. Për këtë arsye, kjo shkollë, vatër e re e dijes dhe e kulturës, është bërë jo vetëm një çerdhe e dashur për fëmijët, por një vend takimi me vlerë edhe për prindërit, të cilët vijnë jo vetëm të sjellin apo marrin fëmijët nga shkolla, por edhe interesohen për mbarëvajtjen e saj e nëse shkolla ka nevojë për ndihmën e tyre.

Shkolla shqipe “Gjergj Fishta”, si gjithë shkollat e tjera që kryejnë këtë mision të çmuar, në brendinë e tyre u ringjall fëmijëve dashurinë për gjuhën amtare, gjuhën e miliona nënave tona. Nga përkushtimi i mësimdhënësve duket se çdo ditë,përveç mësimit të gjuhës, zhvillohet dhe kultivohet kultura jonë kombëtare, njihet historia e kombit dhe figurat e tij të mëdha, ruhen traditat e shquara, që na kanë evidentuar gjithmonë mes kombeve të tjerë. Pjesë e programit mësimor janë edhe aktivitetet e ndryshme kulturore. Nxënësit mësojnë të recitojnë apo të këndojnë në gjuhën shqipe. E kjo e bën më të dashur e më të kapshëm programin shkollor për ta. Ata e ndiejnë veten të lumtur e krenarë kur recitojnë, këndojnë apo hedhin vallen shqipe aty nën palat e flamurit kombëtar kuq e zi. Të lumtur janë edhe prindërit, sepse çdo ditë shikojnë se si po rrënjoset shqiptarizma në cepin e fundit të degës së shkëputur; çdo ditë po mbillet atdhedashuria në mendjet dhe në zemrat e fëmijëve. Përmes shkollës shqipe fëmijët tanë e dëshmojmë kulturën kombëtare dhe zgjuarsinë e tyre në mjedisin ku jetojnë. Përmes këtyre shkronjave, çdo ditë e kultivojmë e ndërtojmë një copë Atdhe, që të mbetet trashëgim edhe për të tjerat gjenerata që do të vijnë.

Ndërsa i shikoj fëmijët me mësuesit e tyre, që ndjekin e zhvillojnë aq bukur programin mësimor, më vijnë ndër mend ato ditë kur kam filluar jetën në këtë ishull të bukur të Long Island, Nju York. Ishte viti 1990 dhe unë isha në moshë të re. Si i ri, dëshiroja ta njihja sa më shumë gjithë rajonin, që të ambientohesha më lehtë. Pas pak kohe, në “Eastern Parkway” në Farmingdele, në pjesën e epërme të ballinës së një ndërtese më ra në sy flamuri shqiptar, i vizatuar me shumë mjeshtri artistike, që e mbulonte një sipërfaqe të madhe të një muri të jashtëm të një ndërtese. U gëzova pa masë. U ndala menjëherë aty, për të takuar ndonjë shqiptar. Por dera ishte e mbyllur dhe nga dritarja shihej hapësira e zbrazët. Dukej që ndërtesa ishte e braktisur. Nga pamja e kuptova se më parë këtu kishte qenë ndonjë klub shqiptarësh, ku shumë mërgimtarë i kishin ndarë gëzimet dhe hidhërimet ndërmjet tyre. Muri pritej të rrënohej së shpejti e, bashkë me të, do të rrënoheshin dhe zhdukeshin edhe gjurmët e tyre. Me shumë nostalgji mendoja sikur ata të kishin lënë ndonjë letër apo dokument të shkruar në gjuhën shqipe. Por asgjë. E një rrënim i tillë çon në humbjen e një pasurie të çmuar, siç është gjuha amtare.

Një gjë të tillë e kisha hasur aty nga viti ‘90-të, në një takim pune në “Deer Park”. Pasi bëmë pëlqimin dhe po përgatisnim dokumentet për nënshkrimin e një kontrate, pronari më pyeti:

-Are you Albanian? (A je shqiptar?).

-Po, -iu përgjigja me shumë kënaqësi.-Po ju nga e kuptuat?-e pyeta.

-Edhe gjyshërit e mi kanë qenë shqiptarë. Ata gjithmonë flisnin shqip në mes tyre.

-Domethënë edhe ju qenkeni shqiptar?-i thashë.

– Disi, ashtu, -u përgjigj.

-A dini ndonjë fjalë në shqip? -e pyeta me kureshtje.

-Po, -tha ai dhe filloi: -Dikur foll shumë, po arru, baba fol mir pak ship, mama mu rrit vogël…

Ngaqë me shumë mund i shqiptonte ato pak fjalë, filloi të skuqej dhe e mbuloi një ndienjë fajësie që nuk dinte ndonjë fjalë më shumë nga gjuha amtare. Ndërsa unë, kur e dëgjoja, u mbusha me një dhimbje shpirtërore, sa që isha gati të shkrehesha në vaj. Në mungesë të një shkolle shqipe rrjedhin mjerime apo asimilime të tilla. Sa pamje e vështirë ishte ajo atë ditë para syve të mi, sa e rëndë qenka të shikosh se si vdes etnia në genin tonë, në qenien tonë.

Raste të tilla më ka takuar të has shpesh ndër shqiptarët në mërgim, por sot e kam fjalën në veçanti për shqiptarët e Long Islandit. Në këto treva jam i bindur se ka pasur në të kaluarën me qindra familje, por në mungesë të një shkolle shqipe e humbën edhe identitetin e tyre kombëtar.Disa prej tyre as nuk e dinë që kanë qenë shqiptarë. Shumë prej tyre e dinë, por në mungesë të komunikimit dhe kontakteve me kulturën shqiptare, e kanë humbur ndienjën kombëtare…E të mendosh se në Kalabri e në Siçili të Italisë, ku ka me dhjetra e dhjetra fshatra arbëresh, ata i kanë ruajtur për mbi 500 vjet gjuhën amtare, kostumet, traditat, historinë, kulturën kombëtare. Në qendrën e çdo fshati arbëresh ngrihet busti ose monumenti i Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastrioti. Atje bëhet punë sistematike për ruajtjen e gjuhës amtare nga brezi në brez. Shembulli i tyre duhet të bëhet frymëzim e të ndriçojë arsyen tek secili prej nesh për të punuar me një përkushtim të tillë, sepse kushtet, zhvillimet tekonologjike, janë të tilla që na e lehtësojnë këtë mision.

Me nxënësit e shkollës “Gjergj Fishta” punojnë me një përkushtim të veçantë profesoresha Fabjola Gjinaj dhe bashkëshorti i saj, dr. Paulin Marku. Duke qenë intelektualë në emigracion, ata nuk mund të rrinin indiferentë përpara plagës së asimilimit, e cila e “vret” në heshtje kulturën kombëtare. Ndaj iu vunë punës dhe e hapën shkollën shqipe. Nuk ishte e lehtë, por me pasion e dashuri për gjuhën amtare arrihet gjithçka. E tani në këtë shkollë mësohet vetëm shqip, këndohet vetëm shqip, aty fëmijët, po edhe prindërit brumosen vetëm me frymën tonë kombëtare. Është kënaqësi kur shikon se si prindërit lumturohen duke parë fëmijët e tyre që përparojnë në mësimin e gjuhës shqipe, e shkruajnë atë në mënyrë korrektë, recitojnë apo këndojnë në gjuhën e të parëve. E, me këtë rast, u drejtohem bashkëkombësve të mi: Nuk dyshoj në atdhedashurinë tuaj dhe ndjenjat e zjarrta për Atdheun që e doni si jetën tuaj, por nuk mjafton të ngremë flamujt dhe simbolet kombëtare shesheve, nëse ne nuk gjejmë një gjuhë të përbashkët për edukimin e fëmijëve tanë në frymë kombëtare. Kot themi se e duam kombin, nëse nuk e duam njëri-tjetrin me ndjenjën më të pastër vëllazërore. Nuk jemi të denjë ndaj kombit, nëse nuk e ruajmë gjuhën tonë. Rilindasi e patrioti Shahin Kolonja, fshehtas edhe te shqiptarët e burgosur i dërgonte shkronjat shqipe. Ne jemi të lirë. Të shndërrohemi në rilindas të kohës sonë, për të mirën e fëmijëve tanë dhe të kombit tonë. Në fushën e shkronjave dhe të letrave shqipe punët e rënda i mbaruan paraardhësit tanë, ashtu të robëruar e të persekutuar. Disa flijuan edhe jetën e tyre që ne të kemi alfabetin dhe mëvetësinë tonë kombëtare. Andaj, sillni fëmijët për të mirën tuaj, për të mirën e fëmijëve tuaj, në shkollën tuaj shqipe. Dyert e saj janë të hapura për të gjithë dhe ju presin me dashuri.

Ndërsa bëj këtë thirrje, shikoj se me sa dashuri i përshëndesin fëmijët, pas mbarimit të mësimit, mësuesit e tyre, Fabjolën dhe Paulinin. Me siguri mirënjohja ngul rrënjë të thella tek ata dhe do ta kujtojnë këtë punë të vyer edhe kur të rriten e do ta transmetojnë tek fëmijët e tyre. E nderimi për mësuesit do të jetë i përhershëm, siç e thotë edhe poeti në vjershë:

Edhe kur kryet të na e mbulojnë thinjat,

në mendje do sjellim një emër nderues,

emrin e dashur porsi fëmijëria,

emrin e thjeshtë, por të madh: Mësues!