• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for January 2025

GJENOCIDI NË KOSOVË BAZUAR NË DOKUMENTACIONIN TIM

January 14, 2025 by s p

Josef Martinsen/

AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS – GJENOCIDI DHE MASAKRAT E SERBISË NË KOSOVË (1998-1999) – KONFERENCË SHKENCORE – (28 PRILL 2023)

Abstrakt

    Triologjia e Kosovës është dokumentim rreth asaj çfarë ka ndodhur në Kosovë më 1998 – 99 gjatë sulmeve të ushtrisë serbe të Milosheviçit në Kosovë kundër shqiptarëve të Kosovës. 

    Qëllimi i kësaj kumtese është sjellja përpara opinionit publik të së vërtetës rreth krimeve të luftës të kryera gjatë viteve 1998 – 99. Paqja, pajtimi dhe falja kanë kuptim vetëm me zbulimin e së vërtetës për ngjarjet e luftës dhe masakrat kundër civilëve të pambrojtur e të paarmatosur ku përfshihen fëmijë, gra, pleq dhe mosha e gjini të ndryshme që pësuan pa asnjë faj. Bazuar në detyrat e ushtruara, dokumentacionin tim të faktuar në periudhën e pasluftës janë ndriçuar shumë ngjarje që vërtetojnë tendencën e dhunës, spastrimit etnik dhe gjenocidit të organizuar shtetëror. Në këtë dokumentacion ekziston një numër i konsiderueshëm i fakteve që flasin për dhunë, vrasje, masakra, dhunime, varreza masive, persona të zhdukur, të pagjetur të cilat i kam siguruar në procedurat e kërkimit për të shkruar një libër rreth trupave të gjetur në puse në të gjithë Kosovën të titulluar “Dødsbrønnene I Kosovo” (Kosovë: Vdekja në puse) ishte botuar nga Sypress Forlag, Norvegji më 2005. Në 2006 vazhduan kërkimet për të shkruar edhe një libër tjetër rreth Kosovës meqë 7 vjet pas luftës asgjë nuk kishte bërë UN/UNMIK-u për të vërtetuar përafërsisht rreth 400 varreza masive të regjistruara nga Gjykata Ndërkombëtare e Krimeve në Hagë dhe e dërguar në UN. Në këtë temë pas 4 vjet hulumtimi në kërkim të fakteve më 2010 u publikua botimi nga Sypress Forlag, Norvegji. Të gjitha faktet e mia rreth gjenocidit janë publikuar në tri vëllime: “The process after a war”, “Kosovo the wells of deaths” dhe “What happened in Kosovo 1998-1999”. 

    Fjalët çelës: Kosova, dhuna, masakrat, të vrarët, të pagjeturit, varreza masive.

    Dear Kosova Academy, I would like to thank The Kosovaro – Swedish Scientific Institute. for inviting me to speak about my war crime documentation from 1998-99.

    History was my favourite subject in school, back in the 1940-s. Back then, there was no internet, today I could easily find on the internet information about Kosova Academy first established in 1975.

    Over the years in Kosova and Serbia I read some Albanian and Balkan history, I once came across the word “Bese” in Albanian as something sacred and represented an Albanian virtue. For us Norwegians we have something similar “a word is a word”.

    During my lecture I may have a digression or two. (Digression, “act of deviating from the main subject matter in speaking”). Here you have the first digression:

    The Albanians in the Balkans, unlike many people in Europe, are said to have taken care of Jews on the run from German Nazi’s persecution, during Second World War 1938-45. In Scandinavia, only the Danish and the Swedish people took care of the Jews on the run. 

    The Norwegians did the opposite, the local Norwegian police gathered Jews in secret planned actions. Early in the morning all Jews were gathered and put on a boat to Auschwitz Concentration Camp. On 25- 26 November 1942 more than 750 were sent and only 26 came back alive after the war. This is a heavy historical burden for Norway.

    The intervention that turned the tide in Kosova 

    If NATO had not intervened in March 1999 and subjected former Yugoslavia to an extensive air bombing for over 78 days. I think most of the Kosova Albanian population would probably have been refugees all over Europe and in the rest of the world, and Kosova would have remained as part of Serbia in the rest of Yugoslavia. 

    Well, back to my subject. 

    In 1948 UN approved a definition to cover the term Genocide:

    Fig 1

    The United Nations Genocide Convention defines genocide as “any of the following acts committed with intent to destroy, in whole or in part, a national, ethnical, racial or religious group, such as: 

    • killing members of the group; 
    • causing serious bodily or mental harm to members of the group; 
    • deliberately inflicting on the group conditions of life calculated to bring about its physical destruction in whole or in part; 
    • imposing measures intended to prevent births within the group; and] 
    • forcibly transferring children of the group to another group.” 

    In 1998, the ICTR (International crime tribunal Rwanda) set the important precedent that systematic rape is in fact a crime of genocide. 

     The international legal and political community have for some reason avoided using the term Genocide when it comes to crimes committed in Kosova in 1998-99, where 10600 unarmed civilians were deliberately hunted down and murdered. And around half of the Albanian population was deported and forcibly transferred out of Kosova. My documentation presented in 2010 www.truth-commission.com clearly shows that Genocide was committed. The asymmetric warfare launched by Yugoslavian army and the Serbs in Kosova under the Milosevic regime from 1998 – 99 resulted in these indictments and sentences: 

    Fig 2

    On 26 February 2009, the following former police and military officials of the former Yugoslavia and Serbia were convicted by Trial Chamber III of the Tribunal for crimes against humanity committed in Kosova in 1999: 

    1. Former Yugoslav Deputy Prime Minister, Nikola Šainović, Yugoslav Army (VJ) General, Nebojša Pavković and Serbian police General Sreten Lukić were each sentenced to 22 years’ imprisonment for crimes against humanity and violation of the laws or customs of war. 

    2. Yugoslav Army General, Vladimir Lazarević and Chief of the General Staff, Dragoljub Ojdanić were found guilty of aiding and abetting the commission of a number of charges of deportation and forcible transfer of the ethnic Albanian population of Kosova, and each sentenced to 15 years’ imprisonment. 

    The Prosecution charged the five with crimes committed during a campaign of terror and violence directed against the ethnic Albanian population of Kosova in early 1999. Each of the accused was alleged to have participated in a joint criminal enterprise, the purpose of which was to modify the ethnic balance in Kosova to ensure continued control by the Serbian authorities. The plan was to be executed by criminal means, including deportations, murders, forcible transfers, and persecutions of Kosova Albanians.” 

    When UNMIK took over control of Kosova they had no records of the population or archives that could facilitate the work of setting up lists of dead and missing. Most of the office inventory and technical equipment were gone. 

    The new authorities and others in Kosova who worked with dead and missing people were very dependent on the lists that were created by international organisations such as the Red Cross, the ICTY and other NGOs. Because three different languages were used, (English, Albanian and Serbian), the lists were to some extent deficient. Many who came and reported could not document who they were and whom they represented. 

    Serb military, police and paramilitary forces who participated in the forced expulsion of more than half of the civilian Albanian population, took by force all forms of personal ID and other documentation from the population that could prove they belonged in Kosova. 

    Fig 3

    Before I started the book project, November 2006, regarding the 400 mass graves I contacted the Director at the Institute of History Dr. Jusuf Bajraktari and the Director of the Archives of Kosova, Dr. Jusuf Osmani and asked them for advice concerning my book project. To my surprise they said that I should start as soon as possible otherwise evidence could be lost, because it was already seven years after the war. They told me they were barred from acting on this and other cases by UNMIK and the local authorities at the time, since there were no allocated resources to their departments. It is worth mentioning that I first spoke with head of UNMIK JUSTICE section back in 2006, but they told me not to bother doing documentation and book because they had all needed information.

    I asked Mr. Bajraktari and Mr. Osmani for a written recommendation for my book project which they issued, see below: 

    Fig 4

    Data sources I used thanks to the recommendation issued by Dr. Jusuf Bajraktari Institute of History and Dr. Jusuf Osmani back in November 2006. 

    1 = International Committee Red Cross – Prishtina (ICRC) 

    2 = International Crime Tribunal for former Yugoslavia – the Hague (ICTY) 

    3 = Office for Missing Persons Forensic/UNMIK/EULEX – Prishtina (OMPF) 

    4 = Humanitarian Law Centre – Belgrade (HLC) 

    5 = Author (Josef Martinsen – research work in Kosova) (JM) 

    6 = International Justice – Human Rights Watch (HRW 

    7 = No Peace Without Justice (NPWJ) 

    8 = International Crisis Group, (Reality Demands) Brussels (ICG) 

    9 = Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE) 

    10 = Council for Defence of Human Rights and Freedoms, Pristina (CDHRF

    Fig 5 

    Already early spring of 1998 Kosova Albanians were forced to leave their homes and villages due to heavy shelling against their houses and foot soldiers that came in after the shelling and forced the families out on the roads or to the forests and mountains and burned down theirs houses. The number of registered persons outside Kosova from March 1998 to February 1999:

    March 1998 24 000 

    April 1998 170 000 

    October 1998 200 000 

    November 1998 175 000 

    January 1999 190 000 

    February 1999 210 000

    Numbers of refugees displaced from
    Kosova 23 March-9 June 1999 

    From 23 March 1999 things escalated dramatically when USA, Britain and NATO started the announced bombing of rest Yugoslavia, including Serbia and Montenegro. Milosevic declared state of war and the Military was official in charge of all actions that took place in Kosova. I will not repeat the numbers but point out that in the course of about 4 months more than 800 thousand were forced out of Kosova.

    (Kosova/Kosova As Seen, As Told (OSCE) registered the following number of people who fled or was forced out of Kosova.)

    Fig 6

    Mass graves found in Serbia with Albanian victims

    During 1998 and first six months of 1999 several thousand Kosova Albanians disappeared inside Kosova. More than 836 were found in mass graves in Serbia. The dead victims were transported from mass graves in Kosova on trucks to mass graves inside Serbia in order to cover up criminal acts committed by Serbian military, police, and paramilitary forces. These covert activities were revealed when a lorry with dead bodies was involved in a traffic accident and the lorry ended in a river and dead Kosova Albanian bodies began to float in the river. More than two thousand Kosova Albanians are still missing. Here I have some pictures, showing a map section and photos of places where dead Albanians were found inside Serbia.

    Fig 7

    Fig 8 and 9

    Batajnica

    In this location in Batajnica mass graves where found, in long underground tunnels (50-100 m) which earlier were used to grow mushrooms, now used to store bodies taken from mass graves in Kosova. 

    Fig.8

    Fig 9

    Photo: Dr. Arsim Sh. Gërxhaliu (2002)

    Fig 10

    Raska

    Additional information as late as 10 May 2010 from Serbia shows new mass grave found in Raska near the border to Kosova. (Photo Scanpix/Reuters) 

    A group of people digging in the dirt

Description automatically generated with low confidence

    All that I have presented point at Genocide. For further information concerning my documentation see:

    www.truth-commission.com 

    Last part of my lecture 

    It is very strange how time has flown for me since 2010 when I presented my war crimes documentation. For everyone else also time has clearly flown, except for the raped women during the war in Kosova, especially for the first 423 raped women who found the courage to sign a document, when asked for by UNMIK and the local authorities, for them time has almost stood still. UNMIK and the new Albanian political authorities needed in 1999 documented evidence of abuses against civilians committed by the Serbs in Kosova in 1998-99. The group of 423 raped women signed and were promised protection, support and help in the local environment when they moved home, but help never came! Since 2010 after having the first meeting with some of the women who were raped, I understood that my work in Kosova could not end yet. A new page cannot be opened in the lives of these women without first filling the empty space that was created. The political leaders cannot move on in life with other tasks until given promises are fulfilled. For years I have sent letters to the previous and current Prime Minister for the 423 female war victims, to compensate for the lack of support that was promised, but nothing happened.

    Fig 11 

    Three books were written since 2003 by local female writers and I wonder how many politicians have read these books? 

    – Histori te tmerrit 1998-1999 (History of Horror) of Sanije Gashi (2010)

    – Rrefime Tronditëse 2003, Luljeta Selimi (Femrat e Dhunura Gjatë Luftës së Kosovës)

    – Pa Apologji (Without Apology) by F. Ramosaj (2005), Printed by Dukagjini

    Well, here is the second digression: 

    (In religion, a prophecy is a message that has been communicated to a person by a supernatural entity. Here the other night I got a prophecy like this: 

    “There will rest a curse upon Kosova until the 423 female war victims have got their rightful excuse and compensation.” 

    Thank you for listening. 

    Filed Under: Emigracion

    Zjarret e Kalifornisë. Si demokratët e çuan “Parajsën” në “Ferr”

    January 14, 2025 by s p

    Analizë nga Rafael Floqi

    “Ferri në Parajsë: Los Angeles i përpirë nga flakët” mund të jetë një mënyrë për ta përshkruar situatën tragjike të zjarreve të fundit që kanë goditur qytetin dhe zonat përreth. Është ironike si një vend i njohur për bukurinë, ëndrrat dhe madhështinë e tij mund të shndërrohet kaq shpejt në një arenë të katastrofës natyrore.

    Zjarret shpesh simbolizojnë një “ferr të gjallë” për ata që humbasin gjithçka: shtëpitë, kujtimet dhe ndonjëherë edhe jetët. Ndërkohë, në një qytet si Los Angeles, ku kontrastet janë gjithmonë të pranishme – nga supervila në kodrat e Hollywood-it te rrugët ku njerëzit luftojnë për mbijetesë – këto zjarre tregojnë brishtësinë e asaj që mund të duket si “parajsë”.

    Zjarret e Los Anxhelosit ishin ende të ndezura të pakontrolluara kur drejtuesit e shtetit filloi të tregohen me gisht. Shkatërrimi nuk u shkaktua nga thatësira e zgjatur apo erërat e Santa Ana-s, sipas Presidentit të zgjedhur Donald Trump dhe të tjerëve, por nga politikanë demokratë, prioritetet e të cilëve lejuan përhapjen e zjarreve.

    A është politizim ky ?

    Duke iu përgjigjur akuzës së Trump, guvernatori i Kalifornisë, Gavin Newsom i tha Anderson Cooper-it të CNN: “Njerëzit po ikin fjalë për fjalë, njerëzit kanë humbur jetën, fëmijët kanë humbur shkollat ​​e tyre, familjet janë copëtuar plotësisht, kishat janë djegur. Dhe ai donte ta politizonte situatën. Kam shumë gjëra, që dua të them, por nuk do t’i them.”

    Por nuk ishte vetëm Trump. Pyetjet po fluturonin nga banorët e Los Anxhelosit, duke përfshirë të famshmit e Hollivudit, shtëpitë e të cilëve u shkatërruan, në lidhje me disponueshmërinë e ujit dhe rrugët e evakuimit dhe pse autoritetet nuk ishin më të përgatitura për rrezikun që Shërbimi Kombëtar i Motit kishte paralajmëruar një javë më parë. Kryebashkiakja e Los Anxhelosit Karen Bass madje, nuk ishte as në vend kur shpërthyen zjarret – ajo ishte në Gana. 

    Dhe ekspertët zbuluan shpejt se biografia zyrtare e shefit të zjarrfikësve të Los Anxhelosit, Kristin Crowley, thotë se prioritetet e saj janë “krijimi, mbështetja dhe promovimi i një kulture që vlerëson diversitetin, përfshirjen dhe barazinë ndërsa përpiqet të përmbushë dhe tejkalojë pritshmëritë e komuniteteve.”

    Memet e Gavin Newsom me Los Anxhelosin që digjet 

    Faji u ngarkohet gjithashtu demokratëve në përgjithësi, me disa që parashikojnë se perspektivat politike kombëtare të Newsom-it po bëhen tym tok me zjarret, ndërsa memet qarkullojnë për të me Los Anxhelosin që digjet në sfond.

    Duke folur me Laura Ingraham në Fox, aktori James Woods, i cili humbi shtëpinë e tij nga zjarri i Palisades, e quajti Newsom-in një “idiot drithërues” dhe tha se nëse politikat e tij të menaxhimit të zjarrit ishin përgjegjëse, “kjo nuk është një thirrje zgjimi; kjo është një lloj gjëje për të cilën kemi gjykata.” Duke folur për shefin e zjarrfikësve të LA, Woods tha: “Ky nuk është një ushtrim i drejtësisë sociale për të cilin ju jeni në krye; kjo është dërgimi i ujit në zonat që kanë nevojë për ujë, sepse ka zjarre dhe erëra me shpejtësi 100 milje në orë që i djegin shtëpitë deri në tokë.”

    Dhe podkasteri dhe komediani Adam Carolla, i cili duhej të evakuohej dhe nuk e di nëse shtëpia e tij është ende në këmbë, u shfaq si në Fox News ashtu edhe në emisionin radiofonik Clay Travis dhe Buck Sexton për të folur për “qeverisjen e keqe” që çoi në shkatërrim. Carolla vuri në dukje se Malibu pati një zjarr të madh vetëm muajin e kaluar dhe tha se zyrtarët po dështojnë të ndërmarrin hapa që do t’i lehtësonin ato. Për shembull, paratë që shpenzohen për hekurudhat me shpejtësi të lartë duhet të përdoren për të përmirësuar linjat e energjisë elektrike “të rrënuara” që mund të ndezin zjarre,” tha ai. “Ata duan të fajësojnë ndryshimet klimatike, për gjithçka, por në të vërtetë është mosveprimi i tyre.”

    Mosveprimi, jo ndryshimet klimatike

    Dhe duke iu përgjigjur një videoje virale që tregon kryebashkiaken e Los Anxhelosit duke qëndruar e heshtur kur u pyet për zjarret dhe përgjegjësinë e saj, Carolla i tha Sean Hannity se zyrtarët demokratë në Kaliforni “nuk janë mësuar t’u bëhen pyetje të vështira … ata as nuk e dinë si të reagojnë, kur u bëhet një pyetje e vështirë.”

    Është e vështirë të shihet se si karriera politike e Bass do t’i mbijetojë shqyrtimit të ripërtërirë në rrugën e saj. Ajo ishte tashmë e diskutueshme, pjesërisht falë admirimit të saj në të kaluarën pro Fidel Kastros, të cilës iu desh të tërhiqej kur u konsiderua për pak kohë si kandidatja e Joe Biden në vitin 2020. Kur shpërthyen zjarret, ajo ishte në Ganë si pjesë e delegacionit duke përfaqësuar SHBA-në në inaugurimin e presidentit të ri të Ganës; Në kohën kur ajo u kthye në shtëpi, më shumë se 1000 shtëpi ose struktura ishin shkatërruar shkrum e hi.

    Shërbimi Kombëtar i Motit kishte paralajmëruar për “kushte ekstreme të motit të zjarrit” disa ditë përpara se të shpërthente zjarri i parë dhe një i evakuuar tha për New York Times se katastrofa është rezultat i “një shkatërrim të plotë në udhëheqje dhe fillon me zyrën e kryetares së bashkisë. ”

    Në një konferencë shtypi të mërkurën, Bass fajësoi thatësirën dhe erërat për zjarret dhe tha: “Ne duhet t’i rezistojmë çdo përpjekjeje për të na ndarë”.

    Një katastrofë e shkaktuar nga njeriu

    Ajo ka të drejtë – por edhe kritikët e saj. Ajo që po shpaloset në LA është më shumë se një fatkeqësi natyrore dhe një “katastrofë e shkaktuar nga njeriu”, siç e ka thënë Free Press.

    Shkatërrimi është pjesërisht rezultat i një thatësire që e kishte kthyer bimësinë në ndezje nga erërat me shpetjësi të madhe  të Santa Ana-s, të cilat hodhën prush që ndezën zjarre të reja dhe që penguan përpjekjet për shuarjen e zjarrit. Shkatërrimi është padyshim gjithashtu një dështim i largpamësisë së lidershipit, i bërë i dukshëm nga raportet se rezervuarët e ujit ishin mbyllur dhe hidrantët e shuarjes së zjarrit mbetën thatë.

    Sipas NBC News, “Ekspertët në menaxhimin e ujit urban thanë se nuk ka gjasa që planifikimi i dobët ose neglizhenca të jenë fajtorë për tharjen e rezervuarëve të ujit. Përkundrazi, “këto sisteme nuk janë të dizajnuara për t’u marrë me këto fatkeqësi në madhësinë dhe shkallën dhe frekuencën që po ndodh”, tha Newsha Ajami, shefi i zhvillimit për kërkimin në Laboratorin Kombëtar, Lawrence Berkeley.

    Por kjo është pikërisht çështja. Është e qartë se këto sisteme duhet të dizajnohen më mirë, dhe gjithashtu se, kur përballen me kufizime buxhetore, shkurtimi nga buxheti i departamentit të zjarrfikësve mund të mos jetë i mençur në një kohë të rrezikut të shtuar. Sipas NBC Lo Në Angeles, shefi i zjarrfikësve paralajmëroi kryetarin e bashkisë në një memo muajin e kaluar se shkurtimet e buxhetit “kufizuan rëndë kapacitetin e departamentit për t’u përgatitur, për t’u trajnuar dhe për t’iu përgjigjur emergjencave në shkallë të gjerë, duke përfshirë zjarret”.

    Autoritetet nuk e dinë se si filluan zjarret e LA, mundet nga shkëndijat elektrike dhe padyshim që do të ketë vite të tëra hetimesh se si – ose nëse – shkatërrimi i gjerë mund të ishte parandaluar.

    Nevojitet llogaridhënie. Por tani për tani, bëhet fjalë për t’u bashkuar për t’u shërbyer atyre që kanë nevojë për ndihmë. Numri i të vdekurve nga zjarret e Kalifornisë jugore arriti në 16, që nga nata e së shtunës, ndërsa zjarret mbetën kryesisht të pakontrolluara dhe urdhra shtesë evakuimi ishin duke u kryer. Zjarri i Palisades shkaktoi pesë nga vdekjet dhe zjarri i Eaton shkaktoi 11 nga vdekjet, sipas një përditësimi nga zyra e mjekëve të kontesë së Los Anxhelosit.

    16 vdekje renditën ende si “person i paidentifikuar”

    Gjysma e 16 vdekjeve u renditën ende si “person i paidentifikuar” që nga mëngjesi i së dielës, ndërsa rastet më të fundit ende prisnin më shumë informacion nga ekzaminuesi mjekësor përpara se të renditeshin në një mënyrë ose në një tjetër.

    Kanë qenë katër zjarre të listuara si aktive, që nga mëngjesi i së dielës. Zjarri Palisades, i cili filloi më 7 janar, ishte vetëm 11 për qind i kontrolluar dhe tashmë dogji 23,654 hektarë. Zjarri Eaton, i cili filloi më 7 janar, ishte vetëm 15 për qind i kontrolluar dhe tashmë dogji 14,117 hektarë.

    Zjarri Kenneth, i nisur më 9 janar, ishte nën kontroll 90 për qind, pasi dogji 1052 hektarë; dhe Zjarri Hurst, i nisur më 7 janar, ishte 76 për qind i kontrolluar, pasi kishte djegur 799 hektarë.

    Rick Caruso, pronari miliarder i Village Palisades, një qendër tregtare e nivelit të lartë që i shpëtoi për pak nga flakët më të rënda, shprehu mosbesim për shkallën e shkatërrimit. “Shumica e qendrës së qytetit është zhdukur, pjesë të tëra lagjesh janë zhdukur,” tha Caruso për Fox News. “Ajo që është e mahnitshme për mua është se sa i përhapur është shkatërrimi – dhe sesi kjo mund të ndodhë në një periudhë kaq relativisht të shkurtër kohore.”

    Guvernatori i Kalifornisë, Gavin Newsom (D), i cili në fillim të kësaj jave shpalli gjendjen e jashtëzakonshme mes shpërthimeve të zjarrit, bëri thirrje të premten për një hetim të pavarur të Departamentit të Ujit dhe Energjisë në Los Anxhelos, pasi u ngritën pyetje në lidhje me furnizimin me ujë të rajonit.  

    Duket se fajësimi ka filluar, por kjo është dëshmi se politikat e majta ideologjike nuk mundën ta mbrojnë “Parajsën” nga “Ferri”. 

    Filed Under: Ekonomi

    Eventi “Këndojmë për Parashqevi Simakun” i Vatra Miami dhe Klubi Flas Shqip mbledh donacionet e para për Divën!

    January 14, 2025 by s p

    Një grup zonjash të Miamit u mblodhën ditën e shtunë në një mbrëmje karaoke në memorie të Këngëtares Parashqevi Simaku. Në mes të 30 pjesëmarrësve kishte zonja dhe zonjusha nga të gjitha moshat si dhe disa fëmijë te Klubit Flas Shqip. Ky aktivitet i organizuar nga Vatra Miami dhe Klubi Flas Shqip kishte si qëllim të nderonte artin, zërin dhe kujtimin e divës shqiptare të muzikës së lehtë Parashqevi Simaku. Disa nga të pranishmet kënduan këngët e divës, disa të tjera i kërcyen ato, si dhe fëmijët kënduan me ndihmën e nënave të tyre këngën epike “Mos ja u prishni lumturinë.”

    Prekëse ishte kur u këndua kënga e “Jetoj,” teksti i së cilës mban fjalët: “Dua emri im një kuptim të më ketë/ Emri merr kuptim nga ty vendi im…”

    U deshën këto javët e fundit që pas gati 4 dekadash, publiku shqiptar të kuptoi se asnjëherë nuk ka pasur një këngëtare që ti afrohej Parashqevisë për nga zëri apo emocioni që ajo arrinte te krijonte në skenë. Edhe sot kur e dëgjojmë si këndonte dikur pyesim veten :“Si ka mundësi që akoma arrijmë ta shijojmë njëlloj?” Talenti i saj i lindur, dashuria që ajo kishte për këngën dhe njerëzit, dhe forma e pakrahasueshme me të cilën ajo e përcillte muzikën mbeten të jashtëzakonshme.

    Arti i vërtetë as nuk imponohet as nuk tjetërsohet, ashtu sikur nuk vdes artisti i madh , që me talentin e tij krijon emocione që na ndryshojnë një çast, një ditë, një jetë.

    Në fund të eventit, zonjat e pranishme dhuruan një donacion prej 630$, donacion që i shkoi llogarisë së hapur nga Elton Iliriani për Parshqevi Simakun. Gjejmë rastin ta falenderojmë Zotin Ilirjani për kontributin e tij të vecantë. Falenderojmë gjithashtu nga zemra zonjat e Klubit Flas Shqip dhe Vatra Miami që dhuruan për Divën; I urojmë asaj rikthim sa më të shpejtë pranë publikut. Mbledhja e donacioneve dhe eventeve për Parashqevi Simakun do të vazhdojnë pa ndërprerje nga Vatra Miami dhe Klubi Flas Shqip. Krenare që e patëm artisten e madhe. Të lumtura që e rigjetëm atë.

    Lista e zonjave që dhuruan: Tina Jakupi 200$; Iris Halili 100$, Diana Mamuti 60$, Liljana Rrumbullaku 60$, Liridona Jakupi 50$, Mimoza Karaj Nincevic 40$; Makbule Berisha 30$, Vlora Sulejmani 20$,Ola Lombardi 20$ dhe Emine Zharku , Mjellma Troni , Lindita Troni dhe Turkijana Troni 50$.

    Dr.Iris Halili

    Kryetare e Vatra Miami

    Themeluese dhe Drejtuese e Klubit Flas Shqip

    Filed Under: Opinion

    HËNA…

    January 14, 2025 by s p

    Zija Vukaj/

    Simbologji

    Hëna në simbologji, së bashku me diellin, është ndër më të rëndësishmit e yjeve. Kryesisht është parë si figurë “femërore”, për shembull, në ideogramën yin, ku është një trup qiellor që e merr dritën në mënyrë pasive, por edhe për analogji mes muajit hënor dhe ciklit të menstruacioneve femërore. Rritja dhe ndryshimi, ashtu si përtëritja e përhershme e figurës së re, është një simbol që përmbledh çdo ide që i përgjigjet konceptit “vdis dhe bëhu”. Rrallëherë hëna është parë në formë mashkullore, siç ndodh në përdorimin gjuhësor gjerman (Mani, vëllai i Sol, gjermanishte jugore Suna- Diell), ndërsa shumë më shpesh është interpretuar si femërore (lat. Luna; gr. Selene apo Artemida; lindje e largët Kuan-yin, Kwannon; Maya: Ixchel). Në simbologjinë alkimike hëna paraqet argjendin, por edhe mbretëreshën që martohet me “mbretin” duke u bërë hermafrodit (deledash).

    Besimi i lashtë popullor e njeh mirë ndikimin e fazave hënore mbi ngjarjet tokësore; ai nuk shkakton vetëm baticat, por edhe rritjen dhe zvogëlimin e rrjedhjes së limfës tek bimët.Sipas këtij koncepti edhe prerja e flokëve dhe praktika e heqjes së gjakut duhen bërë duke marrë parasysh fazat hënore.Për qetësimin e dhimbjeve menstruale përdoreshin bimë hënore (që lulëzonin natën).

    Në ikonografinë kristiane virgjëresha Mari krahasohej shpesh me Hënën ose e paraqitur në këmbë apo e ulur në fron mbi drapërin e Hënës; kështu, në botën austriake, është lidhur kryesisht me fitoren mbi turqit (flamuri i të cilëve përbëhej nga gjysmëhëna), edhe pse e ka zanafillën te Apokalipsi i Gjonit (12, 1: një grua e veshur me Diell, me Hënën nën këmbë- simbol i fitores mbi forcat armike). Si simbol hënor është paraqitur në mënyra të ndryshme edhe sëpata dytehëshe, latusha me dy teha të lakuar në formën e Hënës dhe për këtë është cilësuar si arma e Amazonave, gratë luftëtare legjendare të antikitetit; përveç kësaj, ato kishin edhe një hark në formën e drapërit hënor. Edhe perëndesha e errët Hekata Troidite, “ajo që ka tri fytyra”, është e lidhur me fazat hënore (hënë vajzë, hënë e plotë, hënë e errët apo e re); në letërsinë moderne femërore i është kushtuar vëmendje e madhe “pjesës hënore” të burrit.Sisteme dualistike; lart- poshtë; bosht.

    Në legjendat hebraike (J. Bin Gorion 1980, Bibl. 24) ka një mit simbolik që bazohet mbi sistemin dualistik Diell/ Hënë dhe është i caktuar të shpjegojë arsyen pse Hëna, njëra nga dy “llambat”, lëshon një dritë më të dobët. Krijuesi i shpjegon Hënës që janë dy pjesë: këndej dhe andej dhe se ekzistenca e dy dritave çon në këtë polarizim. Hëna, së cilës i është dhënë hapësira më e madhe e andej-it, është e pakënaqur që s’mund ta kalojë me ndriçimin e saj Diellin. “E Zoti tha: ‘Vërtet, ti deshe që unë të të bëja të madhe, duke zvogëluar Diellin. Por,mbasi ke qëllime të liga ndaj tij, ti do të jesh më e vogla dhe ndriçimi yt gjashtëdhjetë herë më poshtë se i tiji.’ Dhe Hëna tha përpara Zotit: ‘O Zot i Botës! Kam thënë vetëm një fjalë dhe duhet të ndëshkohem kaq ashpër?’ Dhe Zoti tha: ‘Një ditë (pra, me gjasë, pas Gjykimit) do të bëhesh e madhe si Dielli dhe drita e Hënës do të jetë e barabartë me atë të diellit.” Megjithatë, shenja e Gjykimit Universal (fundi i botës) është errësimi i Hënës (Gioele 4, 15). Hëna është pranuar jo vetëm me pjesën e natës së botës e me botën e përtejme por- shumë shpesh- edhe në Izrael, me feminilitetin dhe kjo anologji e qartë e ciklit menstrual me fazat e Hënës, duket edhe nga lidhja e saj me fushën semantike të “pjellorisë”. Gra dhe kafshë shtëpiake (deveja) mbanin në qafë hëna të vogla si zbukurim.

    Apologjeti grek, Teofili i Antiokisë (shek.II pas Krishtit), i shihte Diellin dhe Hënën si simbole dualistike, “përçues dhe pamje të një misteri të madh.Në fakt, dielli është imazhi i Zotit, kurse Hëna imazhi i njeriut” (që e merr dritën nga Dielli).Në një kuptim të ngjashëm simbolik Origjeni (184- 254) e interpretonte perceptueshmërinë e dritës nga ana e Hënës si imazhi i Kishës, që përcjell për një sekondë ndriçimin tek të gjithë besimtarët.Njëvlefshmëria simbolike e përsëritjes së vizionit të “lindjes së re” të Hënës me rilindjen, këtu është e qartë.

    Në Perunë e lashtë, nderimi i thellë i Hënës ishte i varur nga ai i Diellit sundues.Inkasi Garcilaso de la Vega (1539- 1616), e quan Hënën “gruaja e Diellit” dhe shkruan se brendësia e tempullit kishte qenë e mbuluar me pllaka argjendi «me qëllim që nga e bardha të merrej vesh se bëhej fjalë për dhomën e Hënës.Si në rastin e Diellit, aty ndodhej një portret i realizuar në formën e fytyrës së një gruaje mbi një lingotë të trashë argjendi. Hyhej në këtë dhomë për të kërkuar Hënën dhe për t’i besuar mbrojtjes së saj, mbasi mbahej motra dhe gruaja e Diellit, si dhe nëna e inkasve dhe e gjithë fisit të tyre; prandaj e quanin Mamakuila, që do të thotë “nëna Hënë”. Nuk i sakrifikoheshin asaj si Diellit. Nga të dy anët e figurës së Hënës qëndronin trupat e mbretëreshave të vdekura, vendosur sipas rendit të ardhjes në fron dhe sipas moshës…»

    Në astrologji, si në sistemin gjeocentrik të antikitetit, sateliti i tokës bën gjithnjë akoma punën e “planetit” dhe, së bashku me Diellin, është një nga dy “dritat kryesore”. Është trupi qiellor më i afërt i tokës dhe i shfaq përherë të njëjtën”fytyrë”, gjë që është bërë origjina e shumë legjendave. Mbi bazën e ndryshimeve të fazave të saj, në astrologji ajo është konsideruar “e ndryshueshme, nga efekti kalimtar”, por edhe “bamirëse” (benefactor); për arsye se “planeti femëror”, ndikon mbi shpirtin, seksin femëror, nënat dhe gjithë popullsinë. Në shenjën e zodiakut është e lidhur me demin (për shkak të brirëve të kafshës, që të kujtojnë drapërin hënor apo për shkak të martesave mitike të perëndeshave hënore me një partner mashkull në formën e demit). Astrologjia më e re i mvesh Hënës cilësinë e administrimit te gruaja të personalitetit të jashtëm e te burri personin e thellë. Antikiteti fliste ndër të tjera, për Luna mendax ose Hëna e rreme, për arsye se vargu i fazave paraqet një ngjashmëri me shkronjën C (crescere) e D (decrescere), gjë që, megjithatë, është në kundërshtim me atë çfarë tregon ndryshimi i figurës në drapërin e Hënës. Në bazë të dhënies së kuptimit simbolik janë përcaktuar “gurët hënorë”, perlat, opali, seleniti dhe gjerdanët e sedefit; metali i saj përgjegjës eshtë argjendi. Që Hëna nuk është vetëm një “vend simbolik” i rajoneve qiellore, me të gjitha vlerat e saj poetike, por është pushtuar nga njeriu, për astrologjinë nuk do të thotë asgjë; dhe kjo në cakun e shëmbëllimit të universit drejtuar mbi njeriun, për të cilin planetet “tradicionalë” kanë ruajtur domethënien e tyre përcaktuese nga këndvështrimi sombolik.

    Ikonografikisht, Hëna është paraqitur më së shumti si një drapër, me profil të drejtuar nga e majta.Megjithatë, drapërat hënorë shfaqen në emblemat kombëtare të shumë vendeve islamike.

    Böckler interpretoi imazhet heraldike të hënës, duke kujtuar faktin se njëqind këshilltarët e Romulit mbanin mbi këpucë një gjysmëhënë në formë C-je “për të treguar se shkelnin çdo gjë që ndodhej poshtë Hënës, se toka është e zbrazët apo që kështu të njiheshin përballë të tjerëve si këshilltarë. Ata fisnikë që mbanin Hënën që tregon rritje, mbi emblemat e tyre, ndoshta e kanë marrë dikur nga turqit”.

    Filed Under: ESSE

    𝐊𝐄̈𝐌𝐁𝐄̈𝐍𝐆𝐔𝐋𝐉𝐀 𝐄 𝐊𝐔𝐉𝐓𝐄𝐒𝐄̈𝐒 𝐧𝐠𝐚 𝐒𝐚𝐥𝐯𝐚𝐝𝐨𝐫 𝐃𝐚𝐥𝐢

    January 14, 2025 by s p

    𝐃𝐫. 𝐁𝐥𝐞𝐝𝐚𝐫 𝐊𝐮𝐫𝐭𝐢/

    𝘊̧𝘥𝘰 𝘮𝘦̈𝘯𝘨𝘫𝘦𝘴 𝘬𝘶𝘳 𝘻𝘨𝘫𝘰𝘩𝘦𝘮, 𝘨𝘦̈𝘻𝘪𝘮𝘪 𝘮𝘦̈ 𝘪 𝘮𝘢𝘥𝘩 𝘲𝘦̈ 𝘮𝘶𝘯𝘥 𝘵𝘦̈ 𝘬𝘦𝘵𝘦̈ 𝘯𝘫𝘦𝘳𝘪𝘶 𝘮𝘦̈ 𝘱𝘦̈𝘳𝘬𝘦𝘵 𝘷𝘦𝘵𝘦̈𝘮 𝘮𝘶𝘢: 𝘨𝘦̈𝘻𝘪𝘮𝘪 𝘪 𝘵𝘦̈ 𝘲𝘦𝘯𝘪𝘵 𝘚𝘢𝘭𝘷𝘢𝘥𝘰𝘳 𝘋𝘢𝘭𝘪́.

    – Salvador Dalí (1904–1989)

    Po, kaq shumë arrogant ishte Salvador Dalí, kaq megaloman, krenar për talentin që zotëronte, për famën që kishte, për pasurinë që shtonte gjithnjë e më shumë, për madhështinë që rrezatonte. I njohur për mustaqet e holla e të gjata, sytë e zgurdudhuar në çdo fotografi, dhe veshjen e tij prej zholi, artisti që pikturoi ëndrrat, e krijuesi i elefantëve fluturues, gjirafave në zjarr, trupave njerëzorë të ndarë me sirtarë, orëve të shkrira, peizazheve surreale, regjisor dhe ilustrues filmash, bashkëpunëtor i artistëve më të shquar të shekullit të 20-të, mik i ngushtë me poetin e njohur Federico García Lorca, xhelozues i Andre Breton e mbarë lëvizjes surrealiste, plotësisht i vetëdijshëm për talentin e tij, Dalí nuk e fshehu kurrë gjenialitenin që mbarte, dhe reklama që ai i bënte vetes ishte më se e justifikueshme.

    Për më tepër, ai kishte gjithnjë pranë dashurinë e jetës së tij, muzën e veprave të tij, të cilën e pikturoi përpara se ta takonte, e cila e ndryshoi dhe e frymëzoi artistin katalanas, ai kishte Helena Devulina Diakonoff, e njohur si Gala.

    Të gjitha veprat e Salvador Dalí meritojnë një vlerësim dhe analizë të veçantë, e zor se mund të veçosh njërën nga tjetra për nga vlera dhe rëndësia, por ndër veprat e tij më të shquara, sipas kritikëve të artit, është Këmbëngulja e Kujtesës (1931), në të cilën orët e varura e të tretura kanë mbetur, ashtu siç e shpreh edhe vetë titulli, këmbëngulëse e plot kokëfortësi në kujtesën e shikuesve të shekullit të njëzetë e deri më sot.

    Artisti katalanas eksperimentoi me shumë rryma të pikturës, si Impresionizmi, Kubizmi, Neoklasicizmi dhe një formë shumë e detajuar e Realizmit, Dadaizmit, etj. Por, ishte Surrealizmi, rryma e cila e tërhoqi, por edhe të cilën ai nisi ta bënte të famshme, e ta kryesonte, edhe pse grupi i surrealisteve e largoi nga gjiri i vet.

    Dalí lindi në vitin 1904 në Figueres, Spanjë. Që në fëmijëri, personaliteti i tij ekzemplar nisi të dallohej. Në moshën gjashtë vjeçare ai dëshironte të bëhej kuzhinier, ndërsa në moshën shtatë vjeçare donte të bëhej Napoleoni. E më vonë, siç u shpreh edhe ai, “ambicia ime u rrit me ngadalë, e bashkë me të edhe megalomania ime. E sot unë dua të jem vetëm Salvador Dalí. Nuk kam dëshirë tjetër më të madhe se kjo”

    Dalí arriti famë ndërkombëtare që në moshë të re, dhe përveç tablove të cilat tronditën shikuesit dhe bënë kritikët e artit ta merrnin seriozisht artistin e ri, Dalí gjithashtu bëri një film me Luis Buñuel, të quajtur Un Chien Andalou, një film qëllimisht shqetësues që portretizonte një atmosferë ëndrre. Reputacioni i arritur e i fituar nga ai film çoi në shoqërimin e Dalí me André Breton dhe surrealistët francezë. Pasi qëndroi për disa vite si pjesë e grupimit surrealist, rryma më me ndikim e shekullit të 20-të, ai u përjashtua nga grupi pasi shumë prej anëtarëve ishin majtistë e marksistë ndërkohë që Dalí kishte treguar mbështetje për gjeneralin Franko në Spanjë dhe ishte tallur me Leninin në veprën Enigma e William Tell, në të cilën kishte pikturuar Leninin lakuriq nga mesi e poshtë, me mollaqe të zmadhuara, dhe e gjithë prapanica mbahej nga një patericë në formën e një piruni që simbolizonte Revolucionin e Tetorit të vitit 1917.

    Dalí u quajt provokator dhe i marrë. Por, siç u shpreh edhe vetë ai, “Dallimi i vetëm midis një të marri dhe meje është se unë nuk jam i marrë.” Dhe në lidhje me grupimin surrealist ai tha se “Dallimi i vetëm midis surrealisteve dhe meje është se unë jam surrealist.” Dhe, në fakt, pavarësisht risisë surrealiste dhe ndikimit të madh që patën figurat e shquara të atij grupimi, ishte falë Salvador Dalí që ajo lëvizje mori emër të madh dhe u njoh më shumë ndërkombëtarisht.

    Ndonëse Breton, i cili ishte themeluesi i Surrealizmit, e përçmonte Salvador Dalí, në fillim ai u impresionua shumë prej talentit të tij. Ndër shumë vlerësime të tjera, Breton pranoi të shkruante hyrjen e katalogut të ekspozitës personale të Dalí në Paris, e cila u zhvillua në galerinë Camille Goemans në fund të vitit 1929. “C’estpeut-être, avec Dalí,” deklaroi ai, “la première fois ques’ouvrent toutes grandes les fenêtres mentales” (Për herë të parë Dalí i ka hapur shumë gjerë dritaret e mendjes sonë). Në një vend tjetër, ai e titulloi artin e tij “jusqu’à ce jour le plus hallucinatoire qu’on connaisse” (më halucinuesin që ekziston), dhe këshilloi miqtë e tij surrealistë të kultivonin halucinacione të vullnetshme si Dalí.

    Ashtu siç kishte ndodhur kur ai ishte shpërngulur në fillim në Paris, ku me të mbërritur tha, “o Çezar, o asgjë,” këtë madhështi kërkonte nga vetja edhe përtej kontinenteve. Në vitin 1940, Dalí u transferua në Shtetet e Bashkuara, ku u bë një figurë e njohur në Amerikën e pas Luftës së Dytë Botërore. Ai vazhdoi të krijonte një numër pikturash mbresëlënëse e tejet të pëlqyera dhe kontribuoi në filma të regjisorit të njohur Alfred Hitchcock dhe Walt Disney dhe krijoi skena për teatër, revista, bizhuteri dhe reklama. Ai u bë një fytyrë e njohur në revistat, gazetat dhe televizionet amerikane.

    Por nga u krijuan imazhet më të habitshme e të jashtëzakonshme që shihen në veprat e tij? Kuaj me këmbë të gjatë, elefantë fluturues, njerëz që shpërthejnë nga vezët, skelete kafshësh dhe insekte në rërë plazhi, paterica që mbajnë në ajër një fytyrë e qepallat e syve, tigra që dalin nga goja e peshqve, portrete atomike, mjellma që duken si elefantë teksa pasqyrohen në pellgun me ujë, njerëz në formë peme e pemë me natyrë njeriu, sirtarë që dalin nga barku, e orë që treten nga koha? E nga ku tjetër mund të buronin këto imazhe veçse nga ëndrrat, dhe sigurisht nga vetë mendja e njeriut që i krijon ato ëndrra.

    Ashtu si të gjithë surrealistët, Dalí u ndikua nga Sigmund Freud. Leximi i veprave të Freud i ofroi artistit një mundësi të pafundme për të eksploruar ankthet e tij dhe çështjet tabu, si masturbacioni, tredhja, impotenca, dhe shumë perversitete seksuale, duke i shpalosur këto shqetësime përmes një përzierje të një ikonografie personale me figurat dhe motivet frojdiane. Psikoanaliza dhe interpretimi i ëndrrave të Freud ndikuan në të gjithë krijimtarinë e Dalí. Siç e shohim në veprat e tij, ato janë të mbushura me fobitë e artistit, me imazhe karkalecash, mizash, e kafshë të ndryshme të cilat e tmerronin atë.

    Gjithashtu, pikturat janë gjithmonë me hije të gjata, kjo ndodh për shkak se ato përshkruajnë agimin, pra gjatë lindjes së diellit hijet janë më të gjata, por edhe njeriu ëndërron në agim, e ai është midis dy botëve, ëndrrës dhe realitetit, gjysmë i fjetur e gjysmë i zgjuar, dhe është pikërisht ky moment që sipas surrealistëve është momenti i vërtetë i njeriut, pasi të fshehtat e të pavetëdijshmes puthen me vetëdijen, dhe njeriu është plotësisht vetja.

    Kjo shihet shumë qartë tek tabloja Gjumi, ku një fytyrë e fjetur pluskon në ajër, e mbajtur vetëm nga shkopinj si paterica të cilat nuk mbajnë në ajër vetëm formën e tërë por edhe qepallat e syve, hundën, buzët, duke na treguar se e gjithë fytyra do shkërmoqet nëse nuk mbahet nga patericat. Dalí e imagjinonte gjumin si një përbindësh të madh, që mbahej vetëm nga patericat e realitetit. Megjithatë ai, sikurse të gjithë surrealistët besonte tek psikoanaliza e Freud, dhe tek bota e ëndrrave, në të cilën gjendej një liri e madhe në të pavetëdijshmen që mund të cekej në mënyrë që të nxiste një krijimtari të madhe.

    Dalí u takua me Freud vetëm një herë të vetme në Londër në vitin 1938 ku i tregoi një nga veprat e tij. Dalí mori shtysë nga profesori vjenez të përfshinte edhe sirtarë e rafte në pikturat e tij. Ai i përdorte ato për të përfaqësuar teoritë psikoanalitike të Freud të shtjelluara në imazhe. “Teoritë e Freud,” u shpreh Dalí, “janë një lloj alegorie, të përcaktuara për të ilustruar një lloj vetëpërmbajtje, për të lëshuar një lloj të panumërt aromash narciste që dalin e përhapen prej sirtarëve tanë. I vetmi dallim midis Greqisë së pavdekshme dhe kohëve tona është Sigmund Freud, i cili zbuloi se trupi i njeriut, dikur neoplatonik në epokën greke, sot është plot me sirtarë të fshehtë të cilat mund të hapen vetëm përmes psikoanalizës.”

    Imazhe të krijuara nga ëndrrat dhe sekretet më të errëta, e pasione të pazbuluara që dalin nga sirtarët e të pandërgjegjshmes sonë? Po. Pikërisht kështu. Provoje edhe ti, dhe do habitesh me imazhet që do të të shfaqë truri yt, e ndoshta do turpërohesh edhe nga gjërat që do zbulosh nga vetja. Dalí i pikturoi të gjitha imazhet që zbulonte thellë vetes, dhe me një talent të jashtëzakonshëm artistik, e me saktësi realiste pikturimi i konkretizoi ëndrrat dhe frikën mbi tablo.

    Bëni edhe një eksperiment tjetër, ose imagjinojeni, ose në rast se jeni mësues apo lektor universiteti, bashkë me nxënësit e studentët diskutoni mbi relativitetin e kohës. Merrni disa orë muri dhe kurdisini sipas kontinenteve: njëra do jetë shtatë orë përpara, tjetra dy, apo një, e tanishmja, e të tjerat do jenë një, dy, gjashtë, shtatë orë pas. Çfarë na mëson kjo? Relativitetin e kohës. Në një moment të caktuar ne jemi e tashmja e vetes, e ardhmja për dikë tjetër dhe shkuara për të tjerë. Ndaj edhe artistët e kanë fshirë gjithmonë konceptin e kohës, pasi për ata ajo është gënjeshtare, dhe pa të ata janë udhëtarë të kohëve.

    Tani le të shohim veprën Këmbëngulja e Kujtesës, 1931.

    Kjo vepër e rëndësishme për artin e shekullit të 20-të është vetëm 24 x 33 cm. Por pavarësisht kësaj përmase të vogël, stili dhe simbolika është shumë e madhe dhe universale.

    Gjëja e parë që vëmë re është se pavarësisht që në këtë tablo gjenden tre orë të dukshme dhe njëra e mbyllur, pamja duket e ngrirë, sikur koha të mos ekzistonte. A janë ato tri kohët e jetës: e tashmja, e shkuara dhe e ardhmja? Dhe ajo me kapak të mbyllur a mos është ora e vdekjes e cila është e pakohë? Koha e konsumuar nga koha? Koha e vrarë nga koha? Ndoshta. Por tek të tre orët duket se akrepi po shënon orën gjashtë, e duke parë që hijet e të gjitha figurave janë të gjata, Dalí na tregon që bëhet fjalë për agimin, atë momentin ku njeriu i sheh ëndrrat më të qarta, pra ai momenti ku e pandërgjegjshmja jonë dhe realja takohen, e ne jemi tërësisht vetja, me dritën dhe errësirën që mbartim brenda vetes.

    Peizazhi në këtë tablo i përket vendlindjes së artistit, Figueres, Spanjë, dhe është përshkruar në një mënyrë tejet realiste. Objektet në plan të parë kanë saktësinë teknike të orëve të vërteta, megjithatë ata janë të shkrira dhe të pajeta, duke sugjeruar mungesë energjie dhe paaftësi për të funksionuar si orë të vërteta. Kjo mund të shihet edhe si një përpjekje konceptuale për të ndalur kohën. Shkalla e të gjitha imazheve është shumë e shpërfytyruar – orët janë të mëdha në krahasim me degët. Orët e shkrira e të buta, shërbejnë si metafora për natyrën jetëshkurtër të njeriut, për kalbëzimin tonë të pashmangshëm dhe si rrjedhojë maninë që kemi me natyrën e kohës e cila punon kundër nesh. Orët qëndrojnë të buta kundrejt shkëmbinjve të fortë, si një kontrast universal.

    Gjatë kohës së krijimit të kësaj vepre Dalí po shqyrtonte konceptin e “të butës” dhe “super të butës” në mendjen e tij për ta shpalosur përmes artit, dhe siç tregon vetë ai, një mbrëmje, teksa Gala kishte dalë me miq për të shkuar në kinema, Dalí vendosi të qëndronte në shtëpi për shkak se kishte dhimbje koke, dhe teksa qëndronte i ulur përpara pjatës së darkës të mbuluar me djathë Camembert të shkrirë, nisi të mendonte për problemet filozofike të “super të butës” që djathi i shkrirë i shtoi në mendje, dhe imazhet që iu shfaqën përpara syve ishin orë të shkrira.

    Por Dalí ishte mjeshtër i konfuzionit dhe i tablove që lodrojnë me trurin e shikuesit. Edhe shpjegimet që ai jepte me fjalët e veta nuk mund të merren për bazë, pasi ishin të gjitha në funksion të promovimit të imazhit të tij si artisti më i famshëm i kohë së vet. “Unë jam një piktor i keq sepse jam shumë inteligjent për të qenë artist i mirë,” u shpreh ai në një intervistë televizive. Duket se fjalët e tij argëtuese fshehin kuptimin e vërtetë të fotografive të ëndrrave që ai pikturonte me duart e tij. Gjithashtu imazhin e shkrirë e gjejmë edhe tek vepra e Hieronymus Bosch, Kopshti i Kënaqësive Tokësore, vepër e afro pesë shekujve përpara Dalí, e ekspozuar në Madrid, e cila ishte padyshim një frymëzim për artistin katalanas pasi në të gjenden edhe motivet e vezës, që Dalí i përdori shpesh.

    Pavarësisht ngjyrave të ndezura në këtë vepër, ajo është e mbuluar me një hije vdekje. Dega e pemës në të majtë është e vdekur, dhe milingonat janë simbol i kalbjes. Disa sugjerojnë se figura amorfe mbi rërë që duket si një shkëmb është autoportret. Vini re formën e hundës dhe qerpikët e gjatë. Objekti duket i pavetëdijshëm nën peshën e orës së shkrirë mbi të. Një orë tjetër është e mbushur me milingona, dhe një tjetër është ngacmuar nga një mizë e vetmuar. A na tregojnë këto objekte frikën e Dalí për vdekshmërinë e tij? Në këtë vepër ai ka portretizuar për ne botën që ekzistonte brenda tij. Përmes simbolizmit dhe realizmit hipnotik, ai na jep një pamje unike të psikikës së një gjeniu. Kjo botë e pavërtetë e çuditshme është si një makth dhe e frikshme, por po aq e njohur sa bota që ne mund të kemi krijuar brenda një ëndrre.

    ​Një njeri dhe artist dinamik si Dalí nuk mund të linte asnjë koncept pa shfrytëzuar në artin e tij, ndaj përfshiu iluzionin optik në tablotë e tij e pas shpërthimit të bombës atomike në vitin 1945 nisi të pikturonte njeriun atomik, por nisi të merrej edhe me forcën më të madhe sesa bomba atomike, vetë Zotin. Frika ndaj vdekjes e shtyu Dalí të shkonte drejt katolicizmit dhe misticizmit në përpjekje për të shpalosur unitetin e universit dhe frymën shpirtërore të gjithë substancës.

    ​Dhe bashkëshortja e tij, Gala, ishte padyshim Shën Maria e katolicizmit të tij në pikturë, perëndesha e tablove mistike, dhe fytyra e femrave mitologjike. Ajo shfaqet në shumë piktura të Dalí, herë e veshur si virgjëreshë e herë plotësisht nudo, herë me pamje ballore e herë me shpinë të zbuluar, në njërën tablo ajo është e ndarë në atome në një tjetër ajo duket si atlas erotik. Gala ishte gjithçka për të, i gjithë realiteti i artistit, motivi kryesor i veprave të tij, megjithatë Dalí ende kërkonte parajsën:

    𝘊̧𝘧𝘢𝘳𝘦̈ 𝘦̈𝘴𝘩𝘵𝘦̈ 𝘱𝘢𝘳𝘢𝘫𝘴𝘢? 𝘎𝘢𝘭𝘢, 𝘵𝘪 𝘫𝘦 𝘳𝘦𝘢𝘭𝘪𝘵𝘦𝘵𝘪! 𝘗𝘢𝘳𝘢𝘫𝘴𝘢 𝘥𝘶𝘩𝘦𝘵 𝘨𝘫𝘦𝘵𝘶𝘳, 𝘢𝘴 𝘮𝘦̈ 𝘭𝘢𝘳𝘵𝘦̈ 𝘦 𝘢𝘴 𝘮𝘦̈ 𝘱𝘰𝘴𝘩𝘵𝘦̈, 𝘢𝘴 𝘯𝘦̈ 𝘵𝘦̈ 𝘥𝘫𝘢𝘵𝘩𝘵𝘦̈ 𝘦 𝘢𝘴 𝘯𝘦̈ 𝘵𝘦̈ 𝘮𝘢𝘫𝘵𝘦̈, 𝘱𝘰𝘳 𝘱𝘪𝘬𝘦̈𝘳𝘪𝘴𝘩𝘵 𝘯𝘦̈ 𝘲𝘦𝘯𝘥𝘦̈𝘳 𝘵𝘦̈ 𝘬𝘳𝘢𝘩𝘢𝘳𝘰𝘳𝘪𝘵 𝘵𝘦̈ 𝘯𝘫𝘦𝘳𝘪𝘶𝘵 𝘲𝘦̈ 𝘬𝘢 𝘣𝘦𝘴𝘪𝘮.

    𝘚𝘩𝘦̈𝘯𝘪𝘮: 𝘕𝘦̈ 𝘬𝘦̈𝘵𝘰 𝘮𝘰𝘮𝘦𝘯𝘵𝘦 𝘶𝘯𝘦̈ 𝘦𝘯𝘥𝘦 𝘯𝘶𝘬 𝘬𝘢𝘮 𝘣𝘦𝘴𝘪𝘮, 𝘦 𝘫𝘢𝘮 𝘪 𝘧𝘳𝘪𝘬𝘦̈𝘴𝘶𝘢𝘳 𝘴𝘦 𝘮𝘶𝘯𝘥 𝘵𝘦̈ 𝘷𝘥𝘦𝘴 𝘱𝘢 𝘱𝘢𝘳𝘢𝘫𝘴𝘦̈𝘯.

    Përmes refleksioneve të tij metafizike Dalí krijoi një numër të madh veprash të cilat kanë marrë një famë botërore. Por, përveç tablove porsi fotografi ëndrrash, përshkrimeve të frikërave e fobive njerëzore, skenave të pakohshme e pa gjeografi, ne arrijmë të dallojmë edhe artistin e dashuruar me bashkëshorten e tij. Pikturat që ai i bëri asaj tregojnë dashurinë e tij të madhe për Gala, dhe disa prej tablove janë ndoshta përshkrimet më pasionante dhe më sensuale të një gruaje të moshës mesatare në mbarë artin perëndimor. Aq të lidhur ishin Dalí dhe Gala sa që asnjë libër arti nuk mund të shkruhet pa përmendur lidhjen e ngushtë, por edhe të çuditshme midis tyre. Ai e quante atë “e vërteta ime më e afërt, shpirti i dytë, shpirti i vetëm” dhe shpeshherë i firmoste tablotë e tij, Gala Salvador Dalí, si një ilustrim që tregonte se sa të lidhur ata ishin me njëri-tjetrin.

    ​Ku ajo u njoh me Dalí, Gala ishte bashkëshortja ruse e Paul Éluard. Që në takimin e parë artisti katalanas u çmend tërësisht pas saj, e ra përmbys në dysheme nga e qeshura. Për shkak se u emocionua shumë e nuk mund t’i fliste dot as edhe një fjalë, ai vetëm qeshte. Një moment i tillë nuk mund të mbetej pa u përshkruar nga vetë fjalët e Dalí:

    𝘈𝘫𝘰 𝘦 𝘥𝘪𝘯𝘵𝘦 𝘴𝘦 𝘦 𝘲𝘦𝘴𝘩𝘶𝘳𝘢 𝘪𝘮𝘦 𝘪𝘴𝘩𝘵𝘦 𝘵𝘦̈𝘳𝘦̈𝘴𝘪𝘴𝘩𝘵 𝘦 𝘯𝘥𝘳𝘺𝘴𝘩𝘮𝘦 𝘯𝘨𝘢 𝘦 𝘲𝘦𝘴𝘩𝘶𝘳𝘢 𝘦 𝘩𝘢𝘳𝘦𝘴𝘩𝘮𝘦. 𝘌 𝘲𝘦𝘴𝘩𝘶𝘳𝘢 𝘪𝘮𝘦 𝘯𝘶𝘬 𝘪𝘴𝘩𝘵𝘦 𝘴𝘬𝘦𝘱𝘵𝘪𝘬𝘦, 𝘪𝘴𝘩𝘵𝘦 𝘧𝘢𝘯𝘢𝘵𝘪𝘬𝘦. 𝘌 𝘲𝘦𝘴𝘩𝘶𝘳𝘢 𝘪𝘮𝘦 𝘯𝘶𝘬 𝘪𝘴𝘩𝘵𝘦 𝘮𝘦𝘯𝘥𝘫𝘦𝘭𝘦𝘩𝘵𝘦̈𝘴𝘪, 𝘪𝘴𝘩𝘵𝘦 𝘬𝘢𝘵𝘢𝘬𝘭𝘪𝘻𝘮𝘪𝘬𝘦, 𝘯𝘫𝘦̈ 𝘩𝘶𝘮𝘯𝘦𝘳𝘦̈ 𝘥𝘩𝘦 𝘯𝘫𝘦̈ 𝘵𝘦𝘳𝘳𝘰𝘳. 𝘋𝘩𝘦 𝘯𝘦̈ 𝘵𝘦̈ 𝘨𝘫𝘪𝘵𝘩𝘢 𝘴𝘩𝘱𝘦̈𝘳𝘵𝘩𝘪𝘮𝘦𝘵 𝘦 𝘵𝘮𝘦𝘳𝘳𝘴𝘩𝘮𝘦 𝘵𝘦̈ 𝘴𝘦̈ 𝘲𝘦𝘴𝘩𝘶𝘳𝘦̈𝘴 𝘲𝘦̈ 𝘢𝘫𝘰 𝘬𝘪𝘴𝘩𝘵𝘦 𝘥𝘦̈𝘨𝘫𝘶𝘢𝘳 𝘱𝘳𝘦𝘫 𝘮𝘦𝘫𝘦, 𝘢𝘫𝘰 𝘦 𝘲𝘦𝘴𝘩𝘶𝘳, 𝘦 𝘤𝘪𝘭𝘢 𝘪𝘴𝘩𝘵𝘦 𝘴𝘪 𝘩𝘰𝘮𝘢𝘻𝘩 𝘱𝘦̈𝘳 𝘵𝘦̈, 𝘪𝘴𝘩𝘵𝘦 𝘮𝘦̈ 𝘬𝘢𝘵𝘢𝘴𝘵𝘳𝘰𝘧𝘪𝘬𝘫𝘢, 𝘢𝘫𝘰 𝘦 𝘲𝘦𝘴𝘩𝘶𝘳 𝘲𝘦̈ 𝘮𝘦̈ 𝘣𝘦̈𝘳𝘪 𝘵𝘦̈ 𝘴𝘩𝘵𝘳𝘪𝘩𝘦𝘴𝘩𝘢 𝘯𝘦̈ 𝘥𝘺𝘴𝘩𝘦𝘮𝘦 𝘯𝘦̈ 𝘬𝘦̈𝘮𝘣𝘦̈𝘵 𝘦 𝘴𝘢𝘫 … 𝘋𝘩𝘦, 𝘢𝘫𝘰 𝘮𝘦̈ 𝘵𝘩𝘢 𝘮𝘶𝘢, “𝘋𝘫𝘢𝘭𝘰𝘴𝘩𝘪 𝘪𝘮 𝘪 𝘷𝘰𝘨𝘦̈𝘭. 𝘕𝘦 𝘵𝘦̈ 𝘥𝘺 𝘯𝘶𝘬 𝘥𝘰 𝘵𝘦̈ 𝘯𝘥𝘢𝘩𝘦𝘮𝘪 𝘬𝘶𝘳𝘳𝘦̈.”

    Dhe ata mbetën të pandarë. Pavarësisht marrëdhënies së tyre të çuditshme për shkak të kandaulizmit dhe fobive të Dalí, dhe një natyre tejet pasionante të Gala, ata arritën të krijonin një bashkim të përsosur. Ajo gjeti një artist të famshëm që e dashuronte, ndërsa ai gjeti një muzë dhe një grua e cila do e vinte në shinat e duhura mendore dhe artistike.

    Gala ishte e vetmja femër që mund ta frenonte marrëzinë e Dalí, por e cila tregoi se dinte edhe ta promovonte më së miri artin e të shoqit të saj. Në një episod të jashtëzakonshëm, të një momenti marrëzie, ne kuptojmë më mirë raportin e këtij çifti të shquar në botën e artit. Një ditë pasi Dalí kishte lexuar romanin Gradiva të shkrimtarit gjerman Wilhelm Jensen, të interpretuar nga Freud, heroina e romanit me këtë emër, arriti ta shërojë psikologjikisht protagonistin mashkull të veprës. Dalí e dinte se me Gala ai po i afrohej sprovës më të madhe të jetës së tij, sprovën e dashurisë, ndaj Dalí e pyeti: “Çfarë dëshiron të bëj unë për ty?” tregon vetë Dalí, “Dhe Gala, duke e transformuar dritëzën e saj të fundit të shprehisë së saj të kënaqësisë në dritën e fortë të tiranisë së saj, u përgjigj, ‘Dua që të më vrasësh!’ Dhe mua më erdhi një mendim i menjëhershëm që ta hidhja Gala-n nga maja e kullës së kambanës së katedrales në Toledo. Por siç pritej Gala vërtetoi se ishte më e fortë se unë. Dhe Gala më largoi nga krimi im dhe e shëroi marrëzinë time. Të falënderoj. Unë dua të të dashuroj. Dua që të martohem me të. Simptomat e histerisë sime nisën të zhduken një e nga një, si me magji. U bëra sërish mjeshtër i qeshjes sime, buzëqeshjes sime, dhe sjelljes sime. Një shëndet i ri, i freskët porsi një trëndafil, nisi të rritej në qendër të shpirtit tim.”

    ​Marrëdhënia e tyre ishte shumë artistike dhe erotike. Në vitin 1974, Dalí ndërtoi Teatri dhe Muzeu Dalí, në fshatin e tij të lindjes në Figueres, Spanjë. Dalí e quajti atë muze si tempulli i erotizmit. Ai u shpreh se arriti ta thellojë misticizmin e tij duke e përzier atë me një jerm dhe përçartje erotike. Një herë ai u shpreh se “erotizmi është udha mbretërore drejt shpirtit të Perëndisë” dhe muzeu në Figueres gati-gati të bind për këtë.

    ​Në pelegrinazhin tim artistik i kam ndjekur veprat e Salvador Dalí anembanë botës, por pamja më e mrekullueshme dhe e paharrueshme e imagjinatës së tij ishte muzeu teatër në Figueres. Kur u nisa me tren nga Barcelona nuk e merrja me mend se çfarë më priste. Kisha lexuar shumë për të, por duke qenë se në atë kohë interneti nuk ishte ende në përdorim të gjerë, nuk kisha asnjë ide se çfarë pamje kishte. Pas një orë e gjysmë udhëtim, me të arritur në Figueres, pyeta një zotëri të moshuar: donde esta el muse Salvador Dalí?, dhe sigurisht me spanjishten time të çalë nuk arrita të kuptoj asgjë nga përgjigja e atij zotërisë së sjellshëm, por ndoqa drejtimin e dorës së tij dhe eca nëpër rrugë të rregullta por provinciale, të cilat, në fakt, më kujtuan Shqipërinë, por teksa ecja në kërkim të muzeut, befas m’u shfaq përpara syve një godinë e madhe e kuqe me vezë të bardha e me engjëj të artë në majë. Një pamje ëndrre. Dhe unë mbeta pa fjalë, ashtu siç më linin gjithnjë pa fjalë veprat e Salvador Dalí që kisha parë nëpër botë. Tempulli i Dalí ishte një përjetim i jashtëzakonshëm.

    ​Në atë tempull surreal, gjendej pllaka e varrit të piktorit të ëndrrave e cila qëndronte mbi një kriptë, një dhomë e nëndheshme ku dergjet ende sot artisti i cili tronditi dhe argëtoi botën e shekullit të njëzetë. Por, njerëzit e mëdhenj nuk lenë kurrë pa surprizuar edhe pas vdekjes. Argëtues gjatë jetës, e argëtues edhe pas vdekjes Dalí bëri sërish bujë në mediat botërore.

    Kohët e fundit, në vitin 2017, një grua shtroi pretendime se ajo ishte vajza e Salvador Dalí, ndaj gjykata vendosi të bënte testin e ADN-së. Nga analizat e bëra nga lëkura, thonjtë dhe kockat e Dalí, rezultoi se ajo nuk ishte vajza e tij. Por ky nuk ishte lajmi kryesor. Lajmi më interesant ishte se kur hapën arkivolin, ekspertët mbetën të tronditur, pasi mustaqet e tij të gjata ishin ende në vendin e tyre. Narcis Bardalet, i cili e balsamosi trupin e Dalí në vitin 1989, u shpreh për radion katalanase RAC1 se gjetja e mustaqeve të paprekura ishte “një mrekulli”. Ai shtoi se “Salvador Dalí është i përjetshëm”.

    ​Dhe kishte plotësisht të drejtë. Jo vetëm për mustaqet por edhe për artin e tij.

    Salvador Dalí pikturoi ëndrrat dhe tablotë e tij na shpalosin një fytyrë të re e të përjetshme të artit, atë të rrëfimtarit të mendimeve tona më të fshehta të cilat nuk arrijmë t’i fshehim dot as në të pavetëdijshmen tonë e as në gjumë.

    Filed Under: Kulture

    • « Previous Page
    • 1
    • …
    • 27
    • 28
    • 29
    • 30
    • 31
    • …
    • 48
    • Next Page »

    Artikujt e fundit

    • NDAA i SHBA-së dhe pozicioni i Kosovës në arkitekturën e sigurisë
    • Alis Kallaçi do të çojë zërin dhe dhimbjen e “Nân”-s shqiptare në Eurovision Song
    • Garë për pushtet…
    • Njëqind vjet vetmi!
    • “Shënime për historinë antike të shqiptarëve”*
    • Si funksionon sistemi juridik në Shqipëri dhe pse ai ka nevojë për korrigjim?
    • Emisionet postare festive të fundvitit në Kosovë
    • JAKOBSTADS TIDNING (1939) / MBRETI ZOG, SHUMË BUJAR ME BAKSHISHE. — EMRI I TIJ NUK DO TË HARROHET KAQ SHPEJT NGA PRONARËT DHE PERSONELI I HOTELEVE NË VARSHAVË.
    • HAFIZ SHERIF LANGU, DELEGATI I PAVARËSISË TË CILIT IU MOHUA KONTRIBUTI PËR 50 VJET ME RRADHË, KLERIKU DHE VEPRIMTARI I SHQUAR I ÇËSHTJES KOMBËTARE
    • RIPUSHTIMI I KOSOVËS – KUVENDI I PRIZRENIT 1945
    • Nikola Tesla, gjeniu që u fiksua pas pëllumbave dhe u dashurua me njërin prej tyre
    • Bahamas njeh Kosovën!
    • Legjenda e portës shkodrane, Paulin Ndoja (19 dhjetor 1945 – 16 prill 2025) do të mbushte sot 80 vjeç
    • “Roli dhe kontributi i diplomacisë shqiptare në Maqedoninë e Veriut nga pavarësia deri sot”
    • Marie Shllaku, kur një jetë e re u shndërrua në përjetësi kombëtare

    Kategoritë

    Arkiv

    Tags

    albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

    Log in

    This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
    Privacy & Cookies Policy

    Privacy Overview

    This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
    Necessary
    Always Enabled
    Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
    Non-necessary
    Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
    SAVE & ACCEPT