Archives for January 2025

Si u krijua SHPA “Çamëria” 34 vjet më parë

January 10, 2025 by s p

Nga Hilmi Saqe

Themelues/

Në këtë 34 vjetor të krijimit të Shoqërisë Çamëria është momenti që jo vetëm të besojmë në fuqinë tonë si trashëgimtarë të shqiptarëve të Çamërisë, por edhe të vlerësojmë mençurinë e burrave që e deshën shumë Çamërinë dhe sakrifikuan gjithcka për të. Krijimi i Shoqërisë Politike Atdhetare Camëria (Sot Shoqata patriotike Camëria), në 10 janar të vitit 1991, është një ngjarje historike në historinë e kombit shqiptar, pasi shënon fundin e heshtjes së madhe për këtë problem të madh kombëtar.

Politika izoluese e regjimit komunist jo vetëm që e arshivoi çështjen çame si një çështje të harruar, por i privoi refugjatët camë në Shqipëri nga shumë të drejta njerëzore e kombëtare, duke i trajtuar si njerëz të kategorisë së dytë, jo si gjithë qytetarët e tjerë. Madje në vitin 1953 u hoqi shtetësinë greke arbirtrarisht, me një dekret të posaçëm antikushtetues, të njëanshëm, duke e ndërlikuar edhe më shumë cështjen përpara drejtësisë.

Lufta kundër nesh çamëve dhe shpresat për rikthimin tonë në Çamëri po veniteshin nga heshtja dhe mospërfillja e zgjidhjes së çështjes sonë nga shteti komunist shqiptar, gjë që na kishte revoltuar të gjithëve, por diktatura ndaj gjithë shqiptarëve kishte gati Shpatën e Demokleut. Shembujt e kokave që iknin ishin mijëra dhe të pafajshëm. Përndjekjet e regjimit totalitar ndaj kësaj popullsie vitale tashmë janë të njohura dhe kulmuan me inskenimin e “Grupit të Teme Sejkos”. Por, me shpalljen e pluralizmit politik, ngjarjet rrodhën ndryshe nga llogaritë e bëra dhe koha filloi të punonte për Çamërinë. Pluralizmi politik në Shqipëri ishte edhe për çamët një ngjarje historike, sepse ngjalli shpresën e demokracisë dhe të rikthimit në vatrat amtare.

Nga Dhjetori i vitit 1990 dhe në vazhdimësi u aktivizuam së bashku me shumë të tjerë në themelimin e SHPA ”Çamëria”, dhe në luftën për zgjidhjen e cështjes sonë për kthimin sa më të shpejtë që të ishte e mundur në vendin tonë – në Çamëri, e cila ishte mohuar, luftuar e denigruar nga diktatura moniste shqiptare. Nuk ishte rreshtuar një numër i kufizuarish atdhetarësh, por të gjithë shqiptarët e Çamërisë që jetonin në Shqipëri, që nga Konispoli dhe deri në Shkodër. Për këtë gjë është shkruar shumë dhe një kontribut të madh dha edhe gazeta “Çamëria – Vatra Amëtare”.

Për këto veprimtari një pjesë e vogël është dhënë edhe në vëllimin e I-rë dhe të II-të të ”Gjenocidi Grek kundër Çamërisë dhe helenizimi i Shqipërisë vazhdon”, por në mënyrë të përgjithëshme dhe koherente i ka dhënë gazeta jonë “Çamëria – Vatra Amëtare”.

***

Pas ndryshimit të sistemit në vitin 1991-1992 në pamje të parë u duk se çdo shenjë dhe mënyrë fuksionimi e shtetit dhe partive do të ndryshonte me rrënjë, por sistemi ndryshoi vetëm emërtimet e partive dhe të shtetit, dhe në thelb çdo gjë pothuajse mbeti e njëjtë, në përmbajtje dhe pjesërisht në formë për shqiptarët e ndershëm dhe veçanërisht për ne çamët.

“Shoqëria Politike Atdhetare Çamëria”, ishte e para Shoqëri me karakter kombëtar që u krijua ishte “Shoqëria Politike Atdhetare Çamëria”, në programin dhe statutin e së cilës u përcaktua gjithçka në rrafshin kombëtar për sensibilizimin dhe zgjidhjen e çështjes çame.

Momentet e para, para themelimit të SHPA ”Çamëria” ishin shumë shpresëdhënëse për çdo shqiptar të Çamërisë. Kjo gjë u shfaq në gjithë hapësirat ku jetonin çamët dhe jo vetëm. Intelektualët çamë, të përkrahur nga njerëzit e thjeshtë patriotë, filluan organizimin për krijimin e Shoqërisë Çamëria, qysh në dhjetor 1990, me biseda të veçanta me grupe. Biseda bëheshin pafund, por ende ishte e rëndë hija e diktaturës.

Patriotët çamë u organizuan vetë, pa i shtytur njeri, në familjen e tyre çame, për të kontribuar edhe në çështjen kombëtare. Organizimi, me synim krijimin e shoqatës, filloi nga mesi i dhjetorit 1990. Resul Taipi, ushtarak, nga Grikëhori, vendlindja ime, ishte një nga organizatorët e palodhur në ngritjen e seksioneve në lagjet e Tiranës dhe të Degëve nëpër Rrethe dhe bashkë me të tjerë, krijuan mundesinë në shtrirjen e Shoqërisë Camëria në gjithë Shqipërinë.

Takimet e para të koordinuara u bënë studion e skulptorit Ilmi Kasemi, në shtëpinë time, në shtëpinë e Ferhat Sejkos e Sali Bollatit, dhe dy herë në një dhomë të veçantë te pallati i Kulturës. Në lëvizjen për zgjimin e vetëdijes sonë kombëtare u përfshinë shumë emra të spikatur të komunitetit si: Abaz Dojaka, etnograf, unë Hilmi Saqe, inxhinier, së bashku me tim vëlla, Lutfi Saqen, pedagog, Ilmi Kasemi skulptor, Ferhat Sejko, mjek, Sali Bollati, inxhinier, Petrit Kasemi pedagog, Emin Sejko, Arshin Rexha gazetar, Hasan Minga historian, Petrit Demi historian, Gazali Sejko, jurist, Hasan Musaj kaldaist, Jaho Saliu ushtarak, Martin Demi arsimtar, Rexhep Çami elektricist, Ramazan Banushi pensionist, Bejdo Mehmeti mjek, Daut Xhaferi oficer, dhe katër pesë – ditë më vonë iu bashkuan këtij grupi Nexhat Merxhushi, mësues dhe historian, Fatos Mero Rrapaj folklorist, Laurant Bici pedagog e historian, Ballkize Halili gazetare, Ibrahim Hoxha historian, Gjin Varfi piktor etj. Falë bashkimit të gjithë shqiptarëve të Çamërisë, më 10 Janar 1991 u njoftua themelimi i Shoqërisë Çamëria. Vendimi për miratimin nga Ministria e Drejtësisë, mbante firmën e ministrit Enver Halili dhe u transmetua në TVSH në lajmet e mbrëmjes. Selia e Shoqërisë u vendos fillimisht ku ka qenë deri vonë selia e ambasadës italiane dhe më pas u transferua në Rrugën e Kavajës. Logon e Shoqërsë e ideoi dhe e realizoi grafikisht piktori Gjin Varfi, i biri i shkrimtarit të njohur Andrea Varfi. Menjëhërë në Tiranë dhe në rrethe filloi organizimi. U krijuan 27 degë, gati në gjithë Shqipërinë.

Vijonte puna edhe për ngritjen e seksioneve në lagje. I pari seksion që u krijua ishte ai i lagjes Ali Demi. Dy herë te Varri i Bamit u bë mbledhja për ngritjen e komisioneve pranë Shoqërisë. Jo më pak kontribut kanë dhënë dhe rrethet. Në Vlorë: Fadil Zeqiri, Hajri Xhemali, Doktor Abdullai, Skënder Beqiri etj. Në Sarandë: Skënder Bajrami, Hekuran Halili, Nuredin Çapari, Nuredin Izeti, etj. Në Fier: Agush Veliu, Naim Dalipi, etj. Në Durrës: Masar Rushiti, Ismail Hamiti, Avdul Sulejmani, Adem Hyseni, Safet Cino etj. Në Delvinë: Fuat Omeri, Sami Maksuti, Vera Çeço. Në Konispol Ali Maliqi. Në Ksamil Luan Zeneli. Në Elbasan punoi me devotshmeri patrioti Daman Sinani, i cili u zgjodh edhe Nënkryetar i Shoqërisë, duke mos perjashtuar dhe Emine Sadikun dhe Hyqmet Zanen. Në Lushnje Xhelo Zeqiri dhe Zeneli. Në Kavajë Hasan Tahiri. Në Shijak Subi Dino etj.

Nga fundi i muajit janar 1991, në Pallatin e Madh të Kulturës në Tiranë u organizua një mbledhje me pjesëmarrje të gjerë, për të zgjedhur drejtuesit definitivë të shoqatës. Abaz Dojaka u zgjodh kryetar i Shoqërisë Çamëria, Daman Sinani Nënkryetar dhe Arshin Rexha Sekretar i Përgjithshëm. Procesi i zgjedhjes së drejtuesve u bë duke respektuar Statutin, me vota te fshehta dhe në mënyrën më demokratike.

Tubimi i parë i shoqatës u organizua me rastin e ardhjes së kryeministrit grek Micotaqis, më 31 janar 1991, ku patrioti ynë Tahir Dervishi, me një megafon në dorë, doli para benzit të kryeministrit Micotaqis, në bulavardin qendror para kryeministrisë, dhe i foli me një greqishte të kulluar, aq sa Kryeministri grek qëndroi i hutuar dhe e dëgjoi me vëmendje, kuptohet pa i dhënë përgjigje.

Delegacioni i nivelit të lartë grek erdhi për të testuar politikën shqiptare në adresë të saj në prag të ndryshimeve të mëdha. SHPA “Çamëria” e sapo krijuar reagoi me anë të një letre, duke ja prezantuar edhe ambasadës greke në Tiranë, në adresë të Kryeministrit Micotaqis, por dhe mikpritësit, presidentit të asaj kohe Ramiz Alisë. Çamëria me këtë rast riformuloi dhe bëri prezente kërkesat e saj të pandryshuara, që nga kongresi i parë i Shalësit, fundi i shtatorit 1944 dhe ai i Dytë Çam në Vlorë, shtator 1945, nëpërmjet Komitetit Antifashist Çam, si përfaqësuese e vetme legjitime e popullatës çame në atë kohë. Rikthimin apo riatdhesimin, Ripronësimin dhe Gëzimin e të gjitha të Drejtave Njerëzore dhe qytetare në vatrën e tyre. Ramiz Alia, i pyetur nga një gazetar shqiptar para takimit, nëse parashihej një ngritje e Çështjes Çame, deklaroi për herë të fundit të karrierës së tij, se “Çështja Çame ekziston në një mënyrë të caktuar dhe do të zgjidhet në një kohë të caktuar”. Pritej qe Ramiz Alia ta ngrinte këtë çështje, por ai preferoi të heshtte përsëri gjate bisedimeve zyrtare, duke mos i dhënë me këtë rast një shkasë Kryeministrit grek të prononcohej zyrtarisht.

Kryeministri Micotaqis, i pyetur vetëm nga gazetarë shqiptarë, në kthim nga vizita e tij e parë në Shqipëri, deklaroi: “Problemi Çam nuk ekziston dhe për qeverinë greke konsiderohet i mbyllur”.

Si aktivitet me rëndësi duhet të përmendim daljen e numrit të parë të gazetës “Çamëria”, më 25 mars 1991, nën drejtimin e prof. Bashkim Kuçukut dhe Arshin Rexhës. Më kujtohet kur doli artikulli i parë i shkruar nga prof. Bashkim Kuçuku, me titull:…” Çamëria, Palestinë e Harruar…”, pati jehonë të madhe te komuniteti çam dhe në mbarë opinionin shqiptar.

Veç aktivitetit politik, sensibilizues dhe njohës, vijoi puna dhe për krijimin e ansamblit Çamëria, me artistët Bashkim Braho, Qani Biraçi, Agush Meleqi etj. Ansambli dha shfaqje në gjithë Shqipërinë dhe në Turqi, Kroaci, Spanjë, duke marrë dhe çmime të para. Për të njohur të rinjtë me traditën e valleve karakteristike, si Vallja e Osman Takes etj. u thirrën veteranët çamë Ibrahim Hoxha dhe Xhemil Demi. Takimi i parë masiv i komunitetit çam u bë me rastin e 27 qershorit 1991, në Akademinë e Arteve, për të përkujtuar ditën e gjenocidit. Shoqëria Çamëria filloi të rivendosë kontaktet e mohuara me institucionet dhe figurat më të larta politike në Tiranë

Në periudhën e parë të krijimit të SHPA ”Çamëria” ka pasur relativisht shumë veprimtari brenda dhe jashtë Shqipërisë, për zgjidhjen e problemit të madh çam. Në takimet me personalitete të shteteve të ndryshme dhe ambasadat e tyre në Tiranë, shpesh pyetja e parë qe u vinte në mendje atyre ishte: Sa është numri i popullsisë së Çamërisë, që jeton sot në shtetin shqiptar? Ky veprim i SHPA ”Çamëria” në dokumentimin popullisë sonë ishte i domosdoshëm, dhe u krye nën drejtimin e Krytarit të parë të saj – Docent Abaz Dojaka.

Në përgjithësi se si ka punuar ShPA “Çamëria” që nga themelimi i saj, më 10 Janar 1991, deri në vitin 2000, është trajtuar pjesërisht në librin tim “Genocidi Grek Kundër Çamërisë vazhdon”, vëllimi i parë dhe i dytë, por këtu po trajtojmë disa probleme dhe takime të ndryshme gjatë rrugëtimit të SHPA “Çamëria” ndër vite, si edhe aktivitetit e kryesisë së Përgjithme dhe të degëve dhe luftën që është bërë kundër zërit të SHPA “Çamëria” nga elementë të ndryshëm, me ose pa pushtet shtetëror, si dhe lufta e shtetit grek për shuarjen dhe përçarjen tonë, luftë që e kemi pasur vazhdimisht që kur u dëbuam nga vatrat tona.

PD që ishte në pushtet dhe kishte shumicën në parlamentin shqiptar në vitet e para pas 1990, miratoi ligjin Nr.7839 Date 30.6.1994 mbi “Gjenocidin Grek kundër Çamërisë”, duke njohur 27 Qershorin si Ditën e Gjenocidit, gjë që për ne ishte një mbështetje domethënëse. Fillimi i PD-së u duk i mbarë, prandaj mbështetja e elektoratit çam ishte pothuajse i gjithë me PD-në.

Ndërsa PS nuk shfaqi asnjë interes ose mbështetje të zgjidhjes së çështjes çame. Elementët çamë që militonin ose simpatizonin PS-në ishin pothuajse të papërfillshëm. Me kalimin viteve kursi i dy partive të mëdha, PD-së dhe PS-së alternonte në varësi të interesave të tyre partiake dhe personale në raport me shtetin grek. Në vëllimin e parë “Gjenocidi grek kundër Çamërisë Vazhdon”, janë dhënë një pjesë e vogël e veprimtarisë së SHPA ”Çamëria” në raport me kancelaritë Euro-Atllantike, por veprimtaritë e organeve të zgjedhura gjatë asaj periudhe kanë qenë aktive dhe dinamike në përgjithësi nga gjithë popullsia e komunitetit çam në Shqipëri në të gjitha 27 degët.

Këtu do të trajtojmë vetëm disa momente të punës sonë, që ruhen në arkivin personal të Shoqatës. Më datë 27 Nëntor 1997 kërkuam takim me Ambasadoren e SHBA-ve Znj. Mariza Lino, por ata na kumunikuan se ambasadorja ishte e zënë dhe mund të na priste Sekretarja Politike e Ambasades, Znj. Lynn Gurion. Nga ana e SHPA ”Çamëria” morën pjesë Hilmi Saqe, Arshin Rexha dhe Agush Veliu. Nga ana jonë u trajtuan të gjitha problemet dhe shqetësimet tona dhe gjithë historia që nga 1913 dhe deri në vitin 1991, duke përfshirë gjenocidin grek, spastrimin e plotë etnik të Çamërisë nga shqiptarët myslimanë, si dhe trajtimin negativ ndaj çështjes çame nga diktatura moniste. Sekretarja Lynn pyeti:

– A i keni shtruar këto kërkesa ministrit të Jashtëm Milo?

– A keni marrë takim me Ambasadorin grek në Tiranë?

– Qeveria shqiptare a i ka shtruar këto probleme delegacioneve greke?

Dhe disa pyetje të tjera.

Ju përgjigjëm të gjitha pyetjeve të znj.Gurion.

As Milot, as ambasada greke dhe as qeveria shqiptare s’ishin me ne, në asnjë nga këto. Në fund i dorëzuam një material të plotë të Çështjes Çame, së bashku me kërkesat tona për qeverinë e SHBA-ve.

1-Në fund zonja Grion na premtoi se të gjitha kërkesat tona do ja bënte prezent ambasadores Mariza Lino.

2- Do të bëjmë prezent kërkesat tuaja në organet tona eprore.

Takimi kaloi në mirëkuptim të plotë.

Në fund i shprehëm bindjen, se tek SHBA-të ne kemi besim se problemet e shtruara do të mbështeten nga Departamenti Amerikan i Shtëtit për zgjidhje adekuate. Takimi zgjati 60 minuta.

Nga viti 1997 – 2000 kam drejtuar SHPA ”ÇAMERIA”. Forumet drejtuese të degëve dhe ajo qendrore punonin për Çamërine, natyrisht pa asnjë lloj shpërblimi. Por pavarësisht kësaj detyrat duhet të kryeheshin njëlloj, madje më mirë se i shërbenim një çështjeje tepër të rëndësishme. Një event që vlen të evidentohet është me rastin e 27 Qershorit 1998 të Genocidit grek kundër Çamërisë. Shtetarët shqiptarë dhe organet përkatëse të tyre kishin planifikuar dhe organizuar pikërisht në ditën gjenocidit grek ndaj nesh një koncert grek në Hotel Rogner të Tiranës, ku do të merrte pjesë dhe presidenti i Shqipërisë. Ndërsa ne, SHPA”Çamëria” kishim organizuar një mbledhje përkujtimore në Muzeun Historik Kombëtar dhe në mbrëmje në qendër të Tiranës te monumenti i Skënderbeut kishim planifikuar një homazh për të rënët e Çamërisë nga gjakësorët grekë duke ndezur

qirinjë të shumtë dhe me pjesëmarrje të gjerë.

Në të njëtën kohë nëpërmjet “Radio Kontakt-it”, njoftuam kundërshtimin tonë të drejtë dhe me forcë të zhvillimit të koncertit të provokuar nga grekët në Tiranë dhe organizatorët shqiptarë. Në Tiranë pati një reaksion jo të vogël atë mbrëmje të dhimbshme për ne nga qindra pjesëmarrësit e mitingut tonë dhe jo vetëm ata. Nga ana tjetër një grup të rinjsh kishin njoftuar Hotel Rongerin, se nëqoftëse do të jepej koncert grek atje do të kishte pasoja të mëdha për vet Hotel Rognerin, organizatorët e atij koncerti grek dhe pjesëmarrësit në atë koncert antishqiptar.

Vonë në mbrëmje morëm njoftim se grekët nuk dhanë asnjë koncert atë natë në Tiranë dhe presidenti i vendit nuk kishte vajtur.

Më datën 18 dhe 19 Nëntor 1999 u organizua “OSCE Istanbul Sumit”, ku merrnin pjesë gjithë personalitetet kryesore të shteteve përkatëse dhe më kryesori ishte presidenti i SHBA-ve, Bill Klinton. Nga SHPA ”Çamëria” merrnin pjesë H. Saqe, H. Minga dhe G. Haxhiu. Falë organizatorëve, ne ishim të privilegjuar si SHPA “Çamëria”, mbasi na siguruan lidhje direkt me telefon dhe me fax me të gjithë delegacionet e OSBE-së që merrnin pjese në këtë Samit. Në fakt gjatë këtyre dy diteve u lidhëm direkt me personelin e delegacioneve të SHBA, Britanisë, Gjermanisë, Kanadasë, Austrisë, Italisë, Hollandës, Izraelit, Zvicrës, Francës etj. Problemin, shqetësimin dhe kërkesat tona ua transmentuam direkt përfaqësuesve zyrtarë të shteteve që merrnin pjesë me shkrim dhe me gojë. Numrat e telef onave dhe Fax të tyre disponohen edhe sot. Përfaqësuesit zyrtarë të kryetarëve të shteteve që merrnin pjesë në delegacionet përkatëse, na siguronin se çështjen tonë do t’a kalonin te eprorët e tyre. Po kështu patëm takime me ambasadat e huaja kryesore të akredituara në Tiranë. Kemi organizuar protesta relativisht të mëdha sa herë që delegaciont kryesore të shtetit grek bënin vizita zyrtare në Tiranë, ose me rastin e dites së 27 Qershorit 1944 të gjenocidit grek kundër Çamërisë. Natyrisht për realizimin e këtyre veprimtarive ka pasur edhe shumë shkopij nën rrota nga reaksioni antiçam dhe antishqiptar, nga lobet greke brenda vendit tonë, të organizuara dhe te paguara nga shtet-kisha greke, madje kohët e fundit këto janë shtuar shumë.

E keqja qëndron tek shteti dhe partitë politike shqiptare, që gjithmonë kanë luajtur dhe luajne politikën e Strucit.

Po ne a kemi pasur të meta? Patjetër, por për një gjë jemi të sigurtë: Disa vite përpara te SHPA ”ÇAMËRIA” nuk ka pasur ngecje në vend, aktiviteti dhe veprimtaria e saj kanë qenë jo të vogla, si brenda Shqipërise ashtu dhe jashtë saj.

Nëqoftëse kemi pasur ndonjë herë kënaqësi të madhe shpirtërore, ka qenë pikërisht koha kur gjithçka fizike, shpirtërore dhe ekonomike ia kemi kushtuar çështjes çame, jo vetëm gjatë drejtimit të Shoqërisë, por që para themelimit të saj, në dhjetor 1990, së bashku me shumë bashkëatdhetarë të tjerë.

Plagët tona rrjedhin gjak akoma, ndaj ne nuk mund të heshtim! Askush nuk e vë ujin në zjarr për ne. Shteti shqiptar, partitë politike shqiptare, me sa duket do të vazhdojnë të luajnë politikën e Strucit, si gjithmonë, duke injoruar problemin çam dhe të Çamërisë. Prandaj, si ish- themelues i Shoqatës “Çamëria” dhe Kryetar i saj në vitet 1997-2000, mendoj se del detyrë kryesore e SHA ”Çamëria” që të aktivizojë të gjitha degët, në Tiranë dhe në rrethe dhe të merren vendime të rëndësishme për forcimin e luftës sonë të drejtë për zgjidhjen e problemit çam. Çamëria është shpirti i gjithë çamëve. Ajo ka qenë dhe do të mbetet përjetë, derisa pasardhësit tanë ta gëzojnë atë. Me siguri dita e zgjidhjes së problemit tonë do të vijë, siç i erdhi Kosovës.

Kongresmeni Keith Self emërohet Kryetar i Nënkomisionit të Punëve të Jashtme për Europën

January 10, 2025 by s p

Washington, D.C., 8 Janar 2025 – Kongresmeni Keith Self, anëtar i respektuar i Kongresit të Shteteve të Bashkuara, është emëruar Kryetar i Nënkomisionit të Punëve të Jashtme për Europën. AFA shpreh urimet e përzemërta ndaj kongresmenit Self, i cili pasqyron përkushtimin dhe angazhimin e tij për forcimin e marrëdhënieve transatlantike dhe trajtimin e çështjeve kritike gjeopolitike në Europë.

Kongresmeni Self ka qenë dhe mbetet mbështetës i palodhur i komunitetit shqiptaro-amerikan, duke ndihmuar në ndërtimin e lidhjeve të fuqishme ndërmjet Shteteve të Bashkuara, Shqipërisë dhe Kosovës. Udhëheqja dhe miqësia e tij kanë luajtur një rol të rëndësishëm në promovimin e vlerave të përbashkëta si paqja, demokracia dhe mirëqenia.

Jeta dhe veprimtaria e Ndre Mjedës si poet dhe albanolog

January 9, 2025 by s p

Inesa Sulaj/

Mjeda poet – Figura e Ndre Mjedës është një nga figurat më tërheqëse në mbarë historinë e letërsisë shqipe. Mjeda ishte novator në poezinë shqipe. Ai solli polimetrinë, kombinimin e vargjeve teke me çifte, kombinimi i vargjeve 10 rrokshe me vargje 5 rrokshe.Mërgimi, malli dhe brenga për atdheun, si dhe e kaluara e lavdishme e tij, , si dhe e kaluara e lavdishme e atdheut jane temat të cilat mbizotëruan në poezinë e Mjedës . Edhe pse i ri ai ishte i gatshëm të shkruante poezi malli, edhe poezi atdhetare edhe poema historiko-mitologjike, falë talentit të shquar, por edhe përgatitjes së tij shumë të mirë gjuhësore e stilistike dhe përgatitjes intelektuale. Që në arsimimet e para në fshatrat e katundit është gjetur një vjershë e cila tregonte për talentin e Ndre Mjedës, një ndër hartimet letrare më origjinale të hershme të tij.
Në vjeshtë të vitit 1883 Ndre Mjeda shkruajti poezitë e para origjinale, përktheu e filloi të përshtaste nga poetë të huaj romantikë. Mjeda përzgjodhi për të shqipëruar poezitë europiane ndër më të njohurat e kohës, por këtë e bëri përmes personalitetit të tij artistik. Në 1884 ai filloi të përshtaste poezi si Fratricide e poetit Giusseppe Vllavrasi i Toskënisë, dhe Vaji i Dallëndyshes të cilën e përshtati nga Tomaseo Grossi.

Poezia Vllavrasi i Toskënisë u hartua në kushte të një depresioni të brëndshëm shpirtëror të Mjedës, natyra e poezisë ishte shqiptare, fabula shqiptare por edhe problemi ishte tipik shqiptar. Kjo poezi u bë popullore në Shqipëri dhe u përfshi ne Ahengun Shkodran duke u kënduar në dasma e koncerte. Gjithashtu me anë të kësaj poezie Mjeda frymëzoi piktorin Kol Idromeno për të krijuar një ndër veprat më interesante me titullin Gjakmarrja.

Pasi mësoi nga traditat e vlerat folklorike të popullit, nga gjuha e gjallë e tij Mjeda shkroi poezi të tilla si : Mikut tem Pal Morettit, Mall per atdhe,Vaji i Bylbylit, Gjuha shqipe. Që në moshën 20 vjecare hartoi poezine Vaji i Bylbylit e cila u bë një nga veprat më të shquara të kohës dhë të letërsisë sonë të traditës. Kjo poezi nuk do ishte vetëm një nismë e mbarë për fillimet e tij poetike por do të mbetej përcaktuese e rrugës që ai do të ndiqte deri në fund të këtij rrugëtimi në fushën e krijimtarisë letrare. Kjo poezi u bë antalogjike hyri në tekstet shkollore e u përkthye në shumë gjuhë të botës. Ndre Mjeda e ndjente gjuhën si element kryesor tregues të kombësisë. Njohës me rrënjë të gjuhëve të shumta, ai e vlerësoi gjuhën shqipe që tanave jau del, si një dritë pa hije .

Poezia Gjuha Shqipe , refleksion i vuajtjeve që kishte poeti për gjuhën e tij ,e cila ishte aq e bukur dhe e fisme por s’trajtohej e tillë nga rrethet studimore të kohës.. Në fund të vitit 1888 krijoi një tufë me poezi brilante si Malli për atdhe, Shtegtari, Po shkon me bujt te Zoja, Varri i Skonderbegut.3 Mjeda shkruante poezi kur kishte problem me veten,kur e mbulonte gjendja e pashpresë atëhere kur e kaplonte pesimizmi. Poezitë e tij largoheshin nga ngjyrimet politike dhe i përqaseshin trajtave letrare,të cilat synonin botën e brendshme të njeriut. Ndre Mjeda krijoi jo vetëm Juvenilian e mirënjohur por edhe poemat Lissus, Scodra e Liria dhe ato do të jenë jo vetëm një “histori e popullit“ por do të jenë dhe një histori e shpirtit të tij , dhe sidomos histori e filozofisë dhe e gjuhës së tij.
Ndërsa Mjeda hartonte poezinë Scodra ai luante me mitologjinë , duke krijuar figura që vetëm një ëndërrimtar mund t’i fantazonte. Poema Lirija është një nga kryeveprat e poezisë shqipe e cila është prova e parë e Mjedës për ti kthyer lirikat e tij në një stil klasik, një stil të përsosur, që ishte niveli më i lartë i të shprehurit poetik.

Në 1902 me rastin e përfshirjes së Mjedës në çështje e Iballës për hapjen e një shkolle të parë shqipe në Alpet e Veriut si dhe për ato të bashkimit të shqiptarëve në kryengritjen antiosmane, ai hartoi poezinë “Bashkoju”. Ideja themelore e poezisë përbëntë thirrjen spontane të brëndshme , por të përjetshme të Mjedës drejtuar popullit shqiptar për të qënë i bashkuar.
Më 20 nëntor 1908 pas përfundimit të Kongresit të Manastirit, Mjeda hartoi më një frymë tringellimin“Andrre”e cila u përkthye në anglisht, italisht, rusisht, rumanisht etj. Në të njëjtin ditë e cast ka hartuar dhe poeti tjetër i njohur, Gjergj Fishta, sonetin me titull “Tingllim”. Ishte një shpërthim poetik i mrekullueshëm i dy poetëve të mëdhenj në çastin solemn të shpalljes së vendimit të alfabetit, që në fakt ishte shpallja e pajtimit kombëtar. Mjeda shkruante poezi kur ishte i frymëzuar, kur donte të çlironte vetveten nga përjetime të tensionuara. Poezia për Mjedën ishtë mbi të gjitha “mënyra e jetës, e jetës integrale”.Poezia për Mjedën ishte një dhunti hyjnore, Mjeda e shihte poezinë si një produkt të natyrshëm të qënies dhe vetëdijes së tij.

Mjeda albanolog – Kontributi i Mjedës, përveç në fushën e poezisë është mjaft i vlefshëm dhe i vyer edhe në fushën e Albanologjisë. Që në moshë të re ,kur ai ishte student në seminaret jezuite, ai studio shkrimtarët e vjetër si Buzukun, Budin dhe Bogdanin si dhe alfabetet e tyre. Gjuha e të cilëve sipas Mjedës mund të shërbente për një afrim të mundshëm në mes të 2 kryedialekteve të shqipes,qoftë edhe pasurimin e gjuhës shqipe. Ai mblodhi thuajse gjithë gramatikat shqipe si dhe krijoi një biblotekë albanologjike rreth 80 libra, punë që se kishte bërë asnjë tjetër. Që në fillim të viteve 1886-1887 Mjeda filloi punët me alfabetin e gjuhës shqipe. Atij i bënte përshtypje se alfabeti i cili përdorej në librat shqip kishte karakter italianizant dhe nuk shprehte natyrën e tingujve të gjuhës shqipe. Që në fillimet puna e tij me alfabetin shqip u karakterizua nga një rigorozitet shkencor, ç’ka ishte në natyrën e Mjedës. Duke ruajtur parimin bazë, Mjeda mënjanoi shkronjat jolatine, si dhe u përpoq të minimizojë fenomenin e diagramave që vërehej ne Katekizmin e Kristoforidhit duke zëvendësuar më shkronja diakritike.

Gjatë studimeve në Krakow (1891-1892) ai u përfshi në rrethin e gjërë të studimeve albanologjike kryesisht studime historike,folklorike,gjuhësore e etnografike.Në 1891-1896 Mjeda hartoi një vepër të rëndësishme siç ishte Fjalori Etimologjik i Gjuhës Shqipe .Ndre Mjeda falë një formimi shkencor të plotë, pati largpamësinë që duke u mbështetur në konceptet filologjike më të përparuara të kohës, të përqafonte teorinë e prejardhjes ilire të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe. Natyra dhe prejardhja e gjuhës shqipe përbënte një nga preokupimet kryesore të Mjedës. Që në 1892 Mjeda filloi të thurte plane për hartimin e një vepre gramatikore krahasuese të shqipes, sepse kjo lidhej me planet e tij për t’u kthyer në atdhe e për të ndërtuar një shkollë shqipe të mesme mbi baza shkencore, kjo u realizua vetëm në vitin 1900.
Në periudhën që ai studioi ne Krakow, ai pati letërkëmbim të dendur me albanologun austriak Gustav Meyer si dhe albanolog të tjerë të huaj. Angazhimi i Meyer do luante rol të dukshëm në mbrojtjen e planeve e guximshme të Mjedës për ortografinë e re të shqipes.

Ndre Mjeda së bashku me Meyer u përpoqën të zbulonin lidhjen mes gjuhës shqipe, ilirishtes dhe mesapishtes. Në vitin 1896-1897 Gustav Meyer së bashku me ndihmësin e tij Ndre Mjedën boton Studime Shqiptare V dhe VI. Studime Shqiptare VI u botua në 30 shtator 1897 në Vjenë dhe ishte e përbërë nga tekste shqiptare të ndara në dy pjesë , ku pjesa e parë ishte me tekste gegërisht të cilat ishin punë e Ndre Mjedës dhe pjesa e dytë me tekste toskërisht. Në 1898 Mjeda mori statusin e shkrimtarit dhe historianit zyrtar në Krakovë, Poloni.

Në vitin 1900 ai hartoi një gramatikë krahasuese të gjuhës shqipe, ku binte në sy prirja e Mjedës për të përdorur metoda krahasuese.7 Në kohën që Mjeda ishte duke hartuar gramatikën e krahasuar të gjuhës shqipe, ai zotëronte shumë mirë italisht, latinisht, greqisht e vjetër, frengjisht, spanjisht, portugalisht, polonisht, serbokroatisht dhe gjermanisht. Ai përpiqej të studionte pasurinë leksikore, fenomenet dialektologjike morfologjike, fonetike, si kanë ndryshuar me kohë dhe krahina të ndryshme.

Një ndër meritat më të shquara të tij, është se në kushtet e pushtimit Osman, themeloi dhe drejtoi shoqërine gjuhësore Agimi. Albanologu Mjeda ishte personi më aktiv i saj i cili punoi me këmbëngulje për alfabetin e gjuhës shqipe me shenja diakritike si dhe për hartimin e teksteve shkollore. Gjatë periudhës së veprimtarisë së shoqërisë (1901-1909) u hartuan rreth 30 tekste shkollore me alfabetin e shoqërisë Agimi.Tesktet shkollore Agimi patën një përdorim të gjërë dhe disa prej tyre u ribotuan katër herë duke u përdorur deri ne vitin 1930. Në vitin 1934 u botua Vrejtje mbi artikuj e premna pronës të gjuhës shqipe kjo vepër e rendit Mjedën ndër të parët studiues shqiptarë që ka trajtuar problemin e ndërlikuar të origjinës së përemrave pronor.

Mjeda ishte i pari albanolog shqiptar që mori pjesë Kongresin e XIII Ndërkombëtar të Orientalistëve ne Hamburg në 10 shtator 1902 . Tema që mbajti në këtë Kongres e cila u referua nga Mjeda në gjuhën latine ishte “Shqyrtimi i qellzoreve në dialekte të ndryshme të Shqipërisë”. 8Në këtë Kongres Mjeda u njoh dhe u përkrah nga shumë personalitete shkencore të kohës nga mbarë bota sic ishin, Holger Pedersen (filolog danez),Maurice Bloomfield (filolog amerikan) ,Karl Patsch (historian austriak) etj. Pas mbarimit të këtij kongresi ,Mjeda hartoi nje vepër kushtuar alfabetit shqip me titullin Promemoria ne cila është një analizë për punën e Mjedës për modifikimin dhe popullarizimin e alfabetit të tij me shenja diakritike. Alfabeti i hartuar prej Mjedës me disa ndryshime, kishte fituar miratimin e dijetarëve më të mëdhenj të Europës, pothuaj pjesës më të madhe të ipeshkvijve shqiptarë si dhe administratës austriake. Në 1904 pas zgjidhjes përfundimtare të problemit të alfabetit Mjeda hartoi Abetaren, Arithmetiken , Katekizmin, Këndime për shkolla të para të Shqypniesë, Numeratore për shkolla të para të Shqypniesë,Të mbledhunit e mbësimeve të krishtena për shkolla të para të Shqypniesë, Drejtues i drejtshkrimit, Histori e Shejtë. Këto libra u botuan në Vjenë dhe u ndanë në katër konsullata,Shkodër,Prizren,Shkup dhe Durrës. Abetarja Shqipe e Mjedës u përdor rreth tre dekada në shkollat shqipe,sidomos në veri dhe u shfrytëzua nga shume autorë hartues abetaresh. Abetarja e Mjedës është ndër të parat abetare shqipe që u transkriptua sipas alfabetit latin të Kongresit të Manastirit,nga vetë autori Ndre Mjeda në 1910. Veprimtaria e Mjedës në Kongresin e Manastirit përbën fazën më kulmore e më të shquar ,në mes të punës së tij shumëvjecare për alfabetin shqip. Mjeda sakrifikoi punën e tij 20 vjeçare për hir të interesit të kombit dhe pranoi alfabetin e Stambollit. Pas hartimit në mënyrë të sukseshme të librave për arsimin fillor, Mjeda në shkurt 1909 hartoi dy libra të tjerë, Historia dhe Gjeografia për shkollën qytetare të cilat në përmbajtjen e tyre historinë dhe gjeografinë e Shqipërisë.

Gjykata Speciale dhe Padrejtësitë ndaj Çlirimtarëve të Kosovës: Delegjitimimi i Pretenduar i Shtetësisë së Kosovës

January 9, 2025 by s p

Prof. Dr. Fejzulla Berisha/

Gjykata e Specializuar për Kosovën, e krijuar pas presioneve ndërkombëtare dhe miratimit nga Kuvendi i Kosovës, ka ngritur shqetësime të thella për njëanshmërinë e saj. Shumë ekspertë e kanë cilësuar atë si një strukturë njëetnike që shkel parimet e drejtësisë së brendshme dhe të drejtës ndërkombëtare. Fokusimi i saj njëanshëm ndaj Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK), duke injoruar krimet masive të kryera nga Serbia, është një prej kritikave kryesore. Ja disa aspekte kyçe që kërkojnë vëmendje:

1. Diskriminimi i Drejtësisë dhe Fokusi i Njëanshëm

• Krimet e Forcave Serbe: Gjatë luftës së vitit 1998-1999, forcat serbe kryen krime të rënda ndaj popullatës civile shqiptare, duke përfshirë vrasjen e mbi 13,000 njerëzve, dhunimin e mbi 20,000 femrave dhe zhdukjen e mbi 1,600 personave. Asnjë prej këtyre krimeve nuk ka marrë vëmendjen e duhur nga gjykatat ndërkombëtare.

• Fokusi vetëm te UÇK-ja: Aktakuzat e Gjykatës së Specializuar janë drejtuar vetëm ndaj ish-pjesëtarëve të UÇK-së, ndërsa krimet e forcave serbe mbeten të pandëshkuara. Kjo krijon perceptimin se viktimat shqiptare trajtohen si agresorë, ndërsa agresorët e vërtetë mbeten të paprekur.

2. Shkeljet Kushtetuese dhe Sfidat ndaj Sovranitetit të Kosovës

• Shkelja e Sovranitetit Shtetëror: Krijimi i Gjykatës së Specializuar jashtë sistemit të drejtësisë së Kosovës përbën një ndërhyrje të papranueshme në sovranitetin shtetëror të Kosovës.

• Mospërputhja me Kushtetutën e Kosovës: Kushtetuta e Kosovës garanton barazi para ligjit dhe ndalon çdo formë diskriminimi. Në praktikë, Gjykata vepron në mënyrë diskriminuese, duke trajtuar vetëm shqiptarët si të dyshuar për krime lufte.

3. Raste Konkrete të Padrejtësisë

• Dënimi i Salih Mustafës: Procesi gjyqësor ndaj Salih Mustafës ka ngritur dyshime mbi standardet e drejtësisë, përfshirë përdorimin e provave të dyshimta dhe dëshmitarëve të motivuar politikisht.

• Rasti i Hashim Thaçit dhe Kadri Veselit: Ish-presidenti dhe ish-kryetari i Kuvendit dhe të tjerët po mbahen në paraburgim për mbi 4 vite pa gjyq, duke u bazuar në dëshmi të mbledhura nga Serbia, një palë me interesa politike kundër Kosovës.

• Injorimi i Masakrave Serbe: Krimet masive si Masakra e Reçakut dhe ajo e Mejës mbeten të pandëshkuara, ndërsa Gjykata përqendrohet te incidente të supozuara të UÇK-së që nuk janë të krahasueshme në përmasë dhe natyrë.

4. Ndikimi i Serbisë dhe Rusisë në Narrativën Ndërkombëtare

• Dëshmi të Manipuluara: Dëshmitë e përdorura nga Gjykata shpesh vijnë nga burime serbe, të cilat janë të motivuara politikisht dhe të ndikuara nga propaganda kundër Kosovës.

• Mbështetja e Rusisë: Rusia, aleate e Serbisë, ka mbështetur përpjekjet për të diskredituar UÇK-në dhe për të relativizuar krimet serbe, duke ndikuar në perceptimin ndërkombëtar ndaj Kosovës.

5. Standardet e Drejtësisë Ndërkombëtare

Drejtësia ndërkombëtare duhet të respektojë parimin e barazisë dhe të shmangë çdo standard të dyfishtë. Gjykata e Specializuar bie ndesh me këto standarde sepse:

• Fokusohet vetëm te një grup etnik: Konflikti i viteve 1998-1999 përfshiu krime nga të dyja palët, dhe drejtësia duhet të trajtojë të gjitha viktimat në mënyrë të barabartë.

• Injoron krimet serbe: Mosndjekja penale e udhëheqësve serbë për krimet masive krijon një padrejtësi të dukshme.

Çfarë Mund të Bëhet?

1. Rritja e Presionit Ndërkombëtar: Kosova duhet të angazhohet më shumë me aleatët si SHBA dhe BE për të siguruar drejtësi të barabartë dhe për të ngritur shqetësimet mbi njëanshmërinë e Gjykatës.

2. Përforcimi i Diplomacisë: Një fushatë e koordinuar diplomatike është e nevojshme për të ndryshuar narrativën ndërkombëtare dhe për të theksuar krimet serbe.

3. Rishikimi i Qëndrimit ndaj Gjykatës: Kuvendi i Kosovës duhet të analizojë dhe diskutojë mënyra për të adresuar ndikimet negative të Gjykatës së Specializuar, përfshirë shkeljet.

Themelimi i Gjykatës Speciale dhe Lidhja me Kushtetutën e Kosovës

1. Gjykata Speciale është themeluar përmes një ndryshimi kushtetues dhe me miratimin e Ligjit Nr. 05/L-053 për Dhomat e Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit të Specializuar. Kjo do të thotë se veprimtaria e saj bazohet në Kushtetutën dhe ligjet e Kosovës, por funksionon si një organ me kompetenca të veçanta ndërkombëtare.

2. A mund të ndërhyjë Gjykata Kushtetuese e Kosovës? Gjykata Kushtetuese ka mandat për të vlerësuar kushtetutshmërinë e ligjeve dhe institucioneve, por në rastin e Gjykatës Speciale, situata është më delikate për shkak të autonomisë së saj të veçantë për të vepruar jashtë ndikimit të institucioneve vendore.

3. Rruga e Vetme për Sfidimin e Gjykatës Speciale: Nëse vendimet e Gjykatës Speciale konsiderohen si kundërkushtetuese, ato nuk mund të sfidohen direkt në Gjykatën Kushtetuese të Kosovës. Megjithatë, një interpretim i gabuar i Kushtetutës mund të hapë mundësinë e diskutimeve përmes procedurave ndërkombëtare ose ndryshimeve kushtetuese.

4. Sfida në Nivel Ndërkombëtar: Në rast të kundërshtimeve të mëdha, mund të parashtrohen ankesa në forumet ndërkombëtare për të drejtat e njeriut, si Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Gjithashtu, një rishikim i vetë mandatit të Gjykatës Speciale mund të kërkohet nga institucionet e Kosovës përmes bashkëpunimit me aleatët ndërkombëtarë.

Gjykata Speciale për Kosovën: Një Mjet i Delegjitimimit të Shtetësisë dhe Luftës për Liri

Gjykata Speciale për Kosovën, e njohur zyrtarisht si Dhomat e Specializuara dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar në Hagë, është themeluar për të gjykuar krimet e pretenduara të ish-pjesëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) gjatë dhe pas luftës së viteve 1998-1999. Pavarësisht qëllimit të saj të deklaruar për ndjekjen penale të krimeve të rënda, ky institucion është perceptuar nga shumë kosovarë dhe analistë ndërkombëtarë si një mjet që rrezikon të delegjitimojë luftën për liri të Kosovës dhe të dobësojë shtetësinë e saj.

Rol i Serbisë dhe Rusisë në Narrativën Ndërkombëtare

Serbia dhe Rusia kanë luajtur një rol të rëndësishëm në formësimin e narrativës ndërkombëtare për Kosovën. Krijimi i Gjykatës Speciale u mbështet nga raporti i Dick Martyt të vitit 2011, i miratuar nga Këshilli i Evropës, ku akuzat për “trafik organesh” dhe krime të tjera të supozuara shërbyen si bazë për veprim. Ky raport, i mbështetur fuqishëm nga Rusia dhe Serbia, u përdor për të lobuar për përfshirjen e këtyre akuzave në forume ndërkombëtare, pavarësisht mungesës së provave konkrete.

Raporti i Dick Martyt (2011)

Raporti i Dick Martyt akuzonte UÇK-në për krime të rënda, përfshirë trafikimin e organeve. Pavarësisht se një hetim i mëvonshëm i BE-së (2014) nuk gjeti prova për trafik organesh, akuzat vazhdojnë të përdoren si justifikim për ekzistencën e Gjykatës Speciale dhe për të dëmtuar imazhin ndërkombëtar të Kosovës.

Krimet Serbe dhe Standardet e Dyfishta Juridik

Një nga kritikat kryesore ndaj Gjykatës Speciale është se ajo gjykon vetëm krimet e supozuara të ish-pjesëtarëve të UÇK-së, ndërkohë që krimet masive të kryera nga regjimi i Sllobodan Millosheviçit janë lënë jashtë juridiksionit të saj. Ky standard i dyfishtë krijon perceptimin se lufta çlirimtare e Kosovës po kriminalizohet.

Aktakuzat Kundër Liderëve të UÇK-së (2020)

Liderët kryesorë të UÇK-së, përfshirë ish-Presidentin Hashim Thaçi, Kadri Veselin, Jakup Krasniqin dhe Rexhep Selimin, u arrestuan dhe u transferuan në Hagë me akuza për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit. Ndërkohë, asnjë zyrtar i lartë serb nuk është ndjekur penalisht për masakrat masive në Kosovë, si ato të Reçakut, Krushës, Mejes apo Izbicës, të dokumentuara nga institucione ndërkombëtare si OSBE dhe OKB.

Përdorimi Politik i Gjykatës Speciale

Gjykata është perceptuar si një instrument politik i kontrolluar nga faktorë të jashtëm. Serbia dhe Rusia përdorin proceset e Gjykatës për të promovuar qëndrimin e tyre se Kosova nuk është një shtet i pavarur, por një “krahinë separatiste” që mbështetet nga SHBA dhe BE për interesa gjeopolitike.

Retorika e Sergei Lavrov (Ministri i Jashtëm i Rusisë)

Lavrov ka deklaruar vazhdimisht se Gjykata Speciale është një dëshmi që “liderët e Kosovës janë kriminelë lufte,” duke sugjeruar se shteti i Kosovës është produkt i një “projekti të paligjshëm” të Perëndimit.

Dëmi ndaj Shtetësisë së Kosovës dhe Imazhit Ndërkombëtar

Duke ndjekur penalisht liderët historikë të Kosovës dhe duke kriminalizuar luftën e UÇK-së, Gjykata minon jo vetëm figurat individuale, por edhe legjitimitetin e shtetit të Kosovës. Arrestimi i liderëve të njohur ka krijuar vakum institucional dhe ka dobësuar imazhin ndërkombëtar të Kosovës.

Aktakuzat gjatë Procesit të Dialogut Kosovë-Serbi

Disa nga aktakuzat kundër liderëve të Kosovës u ngritën pikërisht kur dialogu Kosovë-Serbi po hynte në faza kritike, duke dobësuar pozitat negociuese të Kosovës. Arrestimi i Hashim Thaçit në nëntor 2020 ndodhi pak para zgjedhjeve presidenciale në SHBA, kur pritej që një marrëveshje historike të nënshkruhej me ndërmjetësimin amerikan.

Çfarë Mund të Bëjë Kosova për të Kundërshtuar Delegjitimimin?

1. Lobimi Ndërkombëtar: Kosova duhet të angazhohet në një fushatë të fuqishme lobimi në SHBA dhe BE për të nxjerrë në pah padrejtësitë historike dhe juridike që lidhen me Gjykatën Speciale.

2. Dokumentimi dhe Provat Historike: Institucionet kosovare duhet të vazhdojnë të dokumentojnë dhe promovojnë prova të krimeve serbe gjatë luftës për të balancuar narrativën ndërkombëtare.

3. Diplomacia e Koordinuar: Një diplomaci më e koordinuar dhe më e qëndrueshme me shtetet që e njohin pavarësinë e Kosovës mund të zbusë efektet negative të procesit gjyqësor.

4. Komunikimi Publik: Institucionet duhet të komunikojnë më mirë me opinionin publik ndërkombëtar për të shpjeguar të vërtetën e luftës dhe sakrificave të popullit të Kosovës.

Gjykata Speciale për Kosovën është shndërruar nga një mekanizëm drejtësie në një mjet që përdoret nga Serbia dhe Rusia për të delegjitimuar shtetësinë e Kosovës dhe për të kriminalizuar luftën e saj për liri. Kosova duhet të angazhohet fuqishëm në diplomaci, drejtësi ndërkombëtare dhe lobim politik për të mbrojtur të vërtetën historike dhe për të forcuar legjitimitetin e saj ndërkombëtar.

SHQIPJA NË MAQEDONINË E VERIUT ËSHTË GJUHË ZYRTARE

January 9, 2025 by s p

Xhelal Zejneli/

Me Marrëveshjen e Ohrit si dhe me Ligjin për përdorimin e gjuhëve, shqipja në Maqedoninë e Veriut është gjuhë zyrtare.

Çështja e përdorimit të gjuhës shqipe në Maqedoni, përkatësisht në Maqedoninë e Veriut është rregulluar me Marrëveshjen e Ohrit, të nënshkruar në Shkup më 13 gusht të vitit 2001, në gjuhën angleze. Nënshkrues kanë qenë: kryetari i Republikës së Maqedonisë, Boris Trajkovski, kryeministri i RM-së, njëherazi edhe kryetar i VMRO-DPMNE-së, Lubço Georgievski, kryetari i PDSh-së, Arbën Xhaferi, kryetari i LSDM-së, Branko Cërvenkovski dhe kryetari i PPD-së, Imer Imeri. Dëshmitarë kanë qenë: përfaqësuesi i posaçëm i BE-së, politikani francez Fransoa Leotar (François Léotard, 1942-2023) dhe përfaqësuesi i posaçëm i ShBA-së, diplomati amerikan Xhejms Perdju (James William Pardew Jr., 1944-2021). Lidhur me përdorimin e gjuhës shqipe, në Marrëveshjen e Ohrit ndërmjet tjerash thuhet:

6. Arsimimi dhe përdorimi i gjuhëve

1. Lidhur me shkollimin fillor dhe të mesëm, mësimi do të zhvillohet në gjuhën amtare të nxënësve, e njëkohësisht në mbarë Maqedoninë do të aplikohen standardet e unifikuara për programet akademike.

2. Financimi nga shteti do të sigurohet për arsimimin sipëror në gjuhët të cilën e flasin të paktën 20 për qind e popullatës në Maqedoni, e në bazë të marrëveshjeve të posaçme.

3. Gjatë regjistrimit në universitetet shtetërore të studentëve të rinj të cilët iu takojnë bashkësive që nuk janë popullatë shumicë në Maqedoni do të aplikohet parimi i diskriminimit pozitiv, gjithnjë derisa regjistrimi nuk e shpreh si duhet përbërjen e popullatës në Maqedoni.

4. Në tërë Republikën e Maqedonisë dhe në marrëdhëniet ndërkombëtare gjuhë zyrtare është gjuha maqedonase.

5. Cilado gjuhë tjetër të cilën e flasin të paktën 20 për qind e popullatës, po ashtu është gjuhë zyrtare, sikurse është arsyetuar këtu. Në organet e Republikës së Maqedonisë, cilado gjuhë zyrtare tjetër nga maqedonishtja mund të përdoret në pajtim me ligjin, sikurse është elaboruar më tej në aneksin B. Cilido person që jeton në njësinë e pushtetit vendor në të cilin të paktën 20 për qind e popullatës flasin gjuhë zyrtare ndryshe nga maqedonishtja mund të përdorë cilëndo gjuhë zyrtare për të komunikuar me zyrën rajonale të pushtetit qendror, kompetent për këtë komunë; zyra e tillë do të përgjigjet në atë gjuhë në mënyrë plotësuese në maqedonishte. Cilido person mund ta përdor cilëndo gjuhë zyrtare për të komunikuar me zyrën kryesore të pushtetit qendror, e cila do t’i përgjigjet në atë gjuhë, në mënyrë plotësuese në maqedonisht.

6. Lidhur me pushtetin vendor në komunat ku bashkësia e caktuar përbën të paktën 20 për qind e popullatës së komunës, gjuha e asaj bashkësie do të përdoret si gjuhë zyrtare, në mënyrë plotësuese maqedonishtja. Në raport me gjuhët, të cilët flasin të paktën 20 për qind e popullatës së komunës autoritetit lokale në mënyrë demokratike do të vendosin për përdorimin e saj në organet publike.

7. Në procedurat penale dhe qytetare gjyqësore të cilitdo nivel, personi i akuzuar ose cilado palë do të ketë të drejtë të përkthimit në shpenzim të shtetit të të gjitha procedurave, si dhe të dokumenteve në pajtim me dokumentet përkatëse të Këshillit të Evropës.

8. Cilat do dokumente personale të qytetarëve që flasin gjuhën zyrtare ndryshe nga maqedonishtja po ashtu do të lëshohen në atë gjuhë, në mënyrë plotësuese në gjuhën maqedonase në pajtim me ligjin.

* * *

Ligji për përdorimin e gjuhëve

Çështja e përdorimit të gjuhës shqipe në Maqedoni, përkatësisht në Maqedoninë e Veriut është rregulluar edhe me Ligjin për përdorimin e gjuhëve, “Gazeta Zyrtare e RM-së, Nr. 7, datë 14.01.2019. Ky ligj përmban 25 nene të përfshirë në shtatë faqe. Në tre nenet e para të ligjit të sipërthënë thuhet:

Neni 1

(1) Në tërë territorin në Republikën e Maqedonisë dhe në marrëdhëniet e saj ndërkombëtare gjuhë zyrtare është gjuha maqedonase dhe alfabeti i saj cirilik.

(2) Gjuhë tjetër që e flasin së paku 20% e qytetarëve (gjuha shqipe), gjithashtu është gjuhë zyrtare dhe alfabeti i saj, në pajtim me këtë ligj.

(3) Në të gjitha organet e pushtetit shtetëror në Republikën e Maqedonisë, institucionet qendrore, ndërmarrjet publike, agjencitë, drejtoritë, entet dhe organizatat, komisionet, personat juridikë që kryejnë autorizime publike në pajtim me ligjin dhe institucionet tjera, gjuhë zyrtare krahas gjuhës maqedonase dhe alfabetit të saj është edhe gjuha që e flasin 20% e qytetarëve të Republikës së Maqedonisë dhe alfabeti i saj, në mënyrë të përcaktuar me këtë ligj.

(4) Në njësitë e vetëqeverisjes lokale gjuha dhe alfabeti që e shfrytëzojnë së paku 20% e qytetarëve është gjuhë zyrtare, krahas gjuhës maqedonase dhe alfabetit të saj cirilik. Për përdorimin e gjuhëve dhe alfabeteve në të cilat flasin më pak se 20% e qytetarëve në njësitë e vetëqeverisjes lokale, vendosin organet e njësive të vetëqeverisjes lokale.

Neni 2

(1) Qytetarët kanë të drejtë ta përdorin cilëndo nga gjuhët e theksuara zyrtare dhe alfabetet e tyre nga neni 1 paragrafët (1) dhe (2) të këtij ligji, ndërsa institucionet nga neni 1 paragrafi (3) të këtij ligji si dhe institucionet tjera e kanë për obligim që t’u mundësojnë qytetarëve shfrytëzim, përdorim dhe zbatim të atyre gjuhëve zyrtare dhe alfabeteve të tyre në cilëndo qoftë procedurë, si edhe zbatim të atyre procedurave në atë gjuhë zyrtare dhe në atë alfabet.

(2) Në pajtim me të drejtën e qytetarëve që ta përdorin cilëndo nga gjuhët e cekura zyrtare nga neni 1 paragrafët (1) dhe (2) të këtij ligji në procedurat gjyqësore, administrative, ekzekutive, procedurat parahetimore dhe hetimore, procedurat penale dhe për kundërvajtje, procedurat kontestimore dhe jashtëkontestimore, procedurat për ekzekutimin e sanksioneve, si dhe procedurat tjera të parapara me ligje tjera. Gjykatat, prokuroritë publike, si dhe të gjitha organet tjera, trupat dhe institucionet tjera janë të obliguara ta mundësojnë shfrytëzimin, përdorimin dhe zbatimin e cilësdo prej gjuhëve zyrtare nga neni 1 paragrafët (1) dhe (2) dhe alfabetet e tyre në ato procedura dhe procedura tjera.

(3) Në institucionet e pushtetit shtetëror në Republikën e Maqedonisë nga neni 1 paragrafi (3) i këtij ligji, gjuhë zyrtare krahas gjuhës maqedonase dhe alfabetit të saj është edhe gjuha të cilën e flasin së paku 20% e qytetarëve të Republikës së Maqedonisë dhe alfabeti i saj në: komunikim, përdorim dhe zbatim në të gjitha procedurat e qytetarëve para të gjitha organeve të cilat e përbëjnë pushtetin shtetëror (Kuvendi i Republikës së Maqedonisë, Presidenti i Republikës së Maqedonisë, Qeveria e Republikës së Maqedonisë, gjyqësia, prokuroria publike), Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë, Avokati i Popullit i Republikës së Maqedonisë, në procesin zgjedhor, arsim, shkencë, shëndetësi, kulturë, gjatë zbatimit të autorizimeve policore, në veprimtarinë radiodifuzive, noteri, përmbarim, objekte infrastrukturore, evidencën e amzës, dokumentet personale, financat, ekonomi, si dhe në sferat tjera.

Neni 3

Funksionarë të zgjedhur ose të emëruar të institucioneve nga neni 1 paragrafi (3) dhe neni 2 paragrafi (3) të këtij ligji, si dhe institucionet tjera selia e të cilave është në Shkup ose komunat në të cilat së paku 20% e qytetarëve flasin gjuhë të ndryshme nga gjuha maqedonase, në komunikimin e tyre zyrtar e përdorin gjuhën maqedonase dhe alfabetin e saj cirilik, si dhe gjuhën që e flasin së paku 20% e qytetarëve dhe alfabetin e saj, nëse së paku njëri prej funksionarëve të zgjedhur ose të emëruar flet gjuhë zyrtare të ndryshme nga gjuha maqedonase.

* * *

Nga sa më sipër shihet në mënyrë të qartë dhe të padiskutueshme se shqipja në Maqedoni, përkatësisht në Maqedoninë e Veriut është gjuhë zyrtare.

Çështja e përdorimit të gjuhës shqipe në Maqedoninë e Veriut nuk është çështje partiake. Përdorimi i shqipes është çështje kombëtare e një rëndësie madhore. Rrjedhimisht, askush s’ka të drejtë të bëjë tregti me gjuhën. Gjuha është elementi themelor i identitetit të një kombi. Kuptohet, ka edhe raste kur në një shtet flitet gjuha e ndonjë populli tjetër. Gjuhë amerikane s’ka. Amerikanët apo australianët flasin anglisht. Nuk është mirë të merren me të drejtën e përdorimit të gjuhës shqipe ata funksionarë apo edhe politikanë të cilët nuk kanë njohuri të mjaftueshme për këtë çështje. Po qe se nuk e ke lexuar Marrëveshjen e Ohrit dhe Ligjin për përdorimin e gjuhëve, atëherë çështjes së përdorimit të gjuhës shqipe do t’i qasesh në mënyrë diletante. Po qe se për çështjen e lartpërmendur nuk ke njohuri të mjaftueshme, atëherë mos u prononco publikisht. Me një prononcim të tillë personi publik, pushtetari apo politikani krijon huti në publik. Prononcimi i tillë – i pamatur, mund të ketë për pasojë defaktorizimin e faktorit politik shqiptar. Të thuash se shqipja në Maqedoni nuk është gjuhë zyrtare do të thotë ta çosh ujin në mullirin e armikut, do të thotë t’i bësh shërbim armikut.

Duke qenë se çështja e gjuhës është zgjidhur me Marrëveshjen e Ohrit, atëherë vënia në dyshim e karakterit zyrtar të gjuhës shqipe në Maqedoninë e Veriut, zhvlerëson edhe marrëveshjen e sipërthënë. Ajo është një marrëveshje me karakter ndërkombëtar, është një marrëveshje që e ka ndalur një luftë, atë të 2001-shit.

Askush s’ka të drejtë të ruajë “pushtetin” në dëm të përdorimit zyrtar të gjuhës shqipe. Për ta bërë zyrtare gjuhën shqipe, ky popull ka derdhur mund. Janë dashur dekada. Ajo që është ngritur ndër dekada dhe me shumë sakrifica, nuk mund të shembet apo të nëpërkëmbet për hiçgjë. Qëndrimi në pushtet nuk mund të bëhet në dëm të shqipes.

Për shqipen zyrtare, faktori politik shqiptar duhet të jetë një, duhet të jetë unik, i bashkuar. Tregti me gjuhën s’bëhet dot për asnjë kusht, për kurrfarë kuazipushteti.

* * *

Faktori politik shqiptar, pozitë dhe opozitë, duhet të kërkojnë që shqipja të figurojë, jo si gjuhë që e flasin mbi 20 për qind e popullatës, por si gjuhë shqipe. Sot shqiptarët janë mbi 20 % prej Struge deri në Likovë. Bëhet fjalë për rreth 700 mijë shqiptarë në trojet etnike historike, si popull rrënjës, autokton. Faktori politik shqiptar duhet ta ketë parasysh faktin se shqiptarët ballafaqohen me dy gjëra:

– e para, rënia e shkallës së lindshmërisë (e natalitetit) dhe

– e dyta, shpërnguljen e të rinjve për në Gjermani dhe gjetkë.

Mund të ndodhë një ditë që në ndonjë pjesë të Maqedonisë veriperëndimore numri i popullatës shqiptare të bjerë nën 20 për qind. Forcat anakronike, retrograde antishqiptare sllavo-maqedonase këtë presin. Ato do të kishin thënë: “Në këtë zonë jeni më pak se 20 për qind, ndaj ju privohet e drejta e përdorimit zyrtar të shqipes”.

* * *

VMRO-ja nuk duhet të çelë tema që i trazojnë ndjenjat kombëtare të popullit shqiptar. VMRO-ja është parti anakronike, retrograde dhe e pareformuar. Ajo a e ka parasysh faktin se më pak se 4 për qind e serbëve në Kosovë, serbishten e kanë gjuhë zyrtare.

Faktori politik shqiptar duhet të kërkojë që gjuha shqipe të jetë zyrtare në tërë territorin e këtij vendi. Faktori shqiptar duhet të kërkojë që nxënësit sllavo-maqedonas të nisin ta mësojnë gjuhën shqipe në shkollë, duke filluar nga klasa e tretë fillore. Të jetosh në një qytet të banuar nga 80 për qind shqiptar dhe të mos e dish gjuhën e popullit shumicë absolute, kjo paraqet diskriminim klasik. Kjo ta përkujton aparteidin.

Faktori politik shqiptar në asnjë mënyrë nuk duhet të lejojë që nëpër shkollat e mesme shqipe viti shkollor të fillojë dhe të mbarojë me ekzekutimin e himnit sllavo-maqedonas. S’ka shqiptar në Maqedoninë e Veriut që e respekton simbolin shtetëror dhe himnin e këtij vendi, përpos në raste ceremoniale.

Faktori politik shqiptar duhet të kërkojë që Dita e Flamurit, d.m.th. 28 Nëntori, të jetë në Maqedoninë e Veriut festë shtetërore.

Faktori politik shqiptar duhet të kërkojë ndryshimin e himnit dhe të simbolit shtetëror të këtij vendi, për arsye se në to nuk përfshihet asnjë vlerë e historisë dhe e kulturës kombëtare shqiptare. Ultranacionalistët sllavo-maqedonas duhet ta dinë shqiptarët e kanë edhe simbolin e vet kombëtar, edhe himnin e vet kombëtar. Ata njëherazi duhet ta dinë se pa shqiptarët s’ka Maqedoni të qëndrueshme.

Xhelal Zejneli