Bisedoi Keze Kozeta Zylo*/
Bisedë me zëvendës drejtoreshën dhe mësuese e programit dy gjuhësh në Waterbury, Sonja Alku Selenica
Zëvendësdrejtoresha dhe mësuese Sonja Alku Selenica është histori suksesi në Mërgatën shqiptaro amerikane. Sonja Alku Selenica punon në Waterbury, CT.H.S. Chase Elementary School. Ndonëse ndjej keqardhje që nuk është evidentuar më parë puna e saj 21 vjecare në medien shqiptare si një mesuese e dy gjuhësisë anglisht dhe shqip në Waterberry Connecticat, prapë shkruaj sic thotë populli më mirë vonë se kurrë. Para 26 vjetësh për herë të parë Bordi i Edukimit dhe ligji amerikan i arsimit iu siguroi institucionalisht programin dy gjuhësh. Rastësisht lexova qëndrimin tuaj në faqen e Mark Gjonaj, apo ndër të tjerë se për herë të parë në NY apo në botë, u hap programi dy gjuhësh në një shkollë në Bronx dhe komenti juaj më bëri të zbuloj këtë histori tëmrekullueshme suksesi.
Në PS: 108 në Bronx ka filluar vetëm një klasë shqip dhe anglisht e grupmoshës së më të vegjëlve në Bronx, ku gjejme rastin dhe i përgëzojmë. Ka pasur përpjekje që nga viti 2017 që u duk dhe u reklamua kudo në faqet e gazetave shqiptare në vitin 2018, qysh 8 vjet se u hap, por në fakt nuk dha asnjë rezultat. Kemi qenë shumë entuziast, media jonë Alba Life e ka dhënë disa herë në ekran me intervista, publikime me shkrim, mbështetje ku natyrisht pjesëmarrja e shumtë e nxënësve në shkollat tona ka pasur ndikimin e mjaftueshëm për t’ju treguar bordit se sa shumë shqiptarë duan të mësojnë shqip. Sidoqoftë ligji amerikan egziston për këto programe dygjuhësore dhe e bën më të lehtë në se sigurohen nxënës shqiptarë të një moshe për të hapur klasën.
Zonja Selenica ju keni reaguar në atë faqe se hapja e shkollës në Bronx nuk është e para e këtij lloji në Amerikë. Ju keni shkruajtur se duhet të kemi mirënjohjen dhe për punën e të tjerëve, pasi ju keni 21 vjet që jeni në programin dy gjuhësh në Waterburry. Cili është qëndrimi juaj dhe na flisni më konkretisht për programin dy gjuhësh në klasën tuaj?
Faleminderit Kozeta,
Programi Dygjuhȅsor Shqip në qytetin Waterbury në Connecticut është hapur në vitin 2000 dhe vazhdon akoma. Në 21 vitet e para unë kam qenë mësuese e programit, më pas znj. Manuela Strumi ka vazhduar me këtë detyrë. Sivjet është viti i 26-të i programit Dyghuhësor Shqip në shkollën H.S. Chase Elementary.
Jam optimiste për hapjen e programit në Bronx dhe ju uroj te gjithëve mbarësi dhe sukses! Kjo është njȅ nismë me vlera për komunitetin shqiptar të Bronx-it!
Cfarë ju frymëzoi për të realizuar këtë program special dhe që i shërben Amerikës dhe Kombit shqiptar?
Unë kam patur nderin që të punoj si mësuese e këtij programi dhe të siguroj vazhdimësinë e tij të suksesshme për dy dekada. Frymëzimi im kanë qenë nxënësit dhe familjet shqiptare. Përgjegjësia ime ka qenë që fëmijët të kenë mundësi të jenë të suksesshëm pavarësisht pengesave tȅ gjuhës. E kam ndjerë si detyrë jo vetëm profesionale por edhe morale që të lehtësoj tranzicionin dhe të ndihmoj në kapërcimin e vështirësive të pashmangshme që sjell emigrimi si për fëmijët ashtu dhe për prindërit shqiptarë. Përsa i përket realizimit të këtij programi ai ishte rezultat i nevojës, për arsye të rritjes të numrit të nxënësve shqiparë të ardhur në Waterbury gjatë luftës nȅ Kosovë.
Meritat për krijimin e kësaj mundësie i takojnë të gjithë atyre të përmendur më poshtë duke filluar me Drejtoreshën e atëhershme të Departamentit të Dygjuhësisë, zonjën Raquel Hernandez Bonessi. Ajo në bashkepunim me z. Bill Howe, Këshilltar i Edukimit Shumëkulturor në Departamentin e shtetit të Connecticut, krijoi programin për Impaktin e Refugjateve nëpër Shkolla dhe Emergjenca e Imigrantëve (Refugee School Impact and Emergent Immigrant Program) të drejtuar nga znj. Ganimete Myftiu. Për të testuar fëmijët në gjuhën angleze, u emërua zt. Shpëtim Mete. Po kështu për të lidhur prindërit me shkollat u emëruan znj. Veprore Manelli dhe Gladys Wright. Drejtori i atëhershȅm i Shkollës Fillore Chase, Dr. Frank Zillo ka qenë gjithashtu një nga mbështetësit e parë të programit tonë. Znj Donika Tasimi, Zt. Medali Beshi, znj. Nikoleta Kollcaku dhe znj. Nexhmie Lami ishin ndër mësuesit e parë shqiptarë të punësuar në ato vite në shkollat publike të qytetit Waterbury.
Nëse nxënësit e viteve të para ishin refugjatë të luftës së Kosovës. më pas programi vijoi të plotësojë nevojat e njȅ komuniteti që po rritej për shkak të familjeve të reja që u vendosën në Waterbury. Këta erdhën për t’u bashkuar me familjarët e tyre që kishin imigruar shumë kohë më përpara në Waterbury për t’i shpëtuar regjimit komunist (ata erdhën me viza të bashkimit familjar). Në vitet në vazhdim shumë familje shqiptare erdhën si fitues të Llotarisë Amerikane (Green Card Lottery). Këto familje nuk ishin vetëm nga Shqipëria, Maqedonia, po edhe nga Greqia dhe Italia. Për këta të fundit, emigrimi në Amerikë ishte emigrimi i dytë dhe sakrificat bëheshin për herë tȅ dytë si nga fëmijet ashtu dhe nga prindërit.
Cilat kanë qenë disa nga vështirësitë tuaja për realizimin e këtij programi dygjuhësh?
Puna ime nuk qëndronte vetëm në mësimdhënie. Ishte e rëndësishme që unë të ndihmoja prindërit për nevojat e tyre të ndryshme. Një nga detyrat e mia ishte mundësimi i komunikimit ndërmjet stafit te shkollës dhe prindërve. Në disa raste kërkohej pjesëmarrja në takimet për fëmijet me nevoja të vecanta pasi ata ishin testuar dhe ky ishte një moment i veshtirë për prindërit dhe për mua. Një tjetër vështirësi ka qenȅ njohja dhe përgatitja ditore për programin mësimor të gjashtȅ niveleve të klasave, nga kindergarten në klasën e pestë. Zakonisht një mësues përgatitet vetëm për programin mësimor të klasës së tij/saj. Po më kryesorja ka qenë që programi të tregonte rritje në rezultatet e nxënësve nga viti në vit. Kjo ka ndikuar në jetëgjatesinë e programit. Prindërit kanë qenë të kënaqur me fëmijën e parë dhe kanë regjistruar edhe fëmijët e tyre më të vegjël. Më pas kushërinjte e tyre kanë ardhur dhe janë regjistruar në programin tonë e keshtu me rradhë.
Ka shumë programe dy gjuhësore nga gjuhë të ndryshme të botës dhe me ligj nga shteti amerikan janë të miratuara të paktën kështu egziston në New York, si u integruat ju me Bordin e Edukimit si dhe me nxënësit shqiptarë?
Është e rëndësishme të përmendet që qyteti i Waterbury-t e ka mirëpritur komunitetin shqiptar dhe Bordi i Edukimit ka aprovuar iniciativën e Programit Shqiptar Dyghuhësor me mendje dhe zemër të hapur dhe për këtë shpreh mirënjohjen time. Bordi i edukimit ka aprovuar programet në bazë të ligjeve Federale dhe atyre të shtetit Connecticut. Nevojat varen nga numri i nxënësve në komunitetin e qytetit Waterbury që flasin një gjuhë tjetër (Spanjisht, Shqip apo Portugalisht). Procesi i pranimit është i konsoliduar prej shumë vitesh dhe drejtohet nga Departamenti Dygjuhësor. Në shkollat publike të qytetit të Waterbury-t kur një prind regjistron fëmijën në shkollë, ai/ajo plotëson një formular që quhet Pyetësor i Gjuhës (Language Questionnaire). Në bazë të përgjigjeve të këtyre pyetjeve vendoset nëse një Test i Aftësisë së Gjuhës Angleze (English Language Proficiency Test) është i nevojshëm. Mbas këtij testi nëse rezultati është “proficient’ (i afte në Anglisht) atëherë fëmija regjistrohet në një klasë të rregullt. Nëse rezultati i testit është ‘limited’ (njohuri të limituara në anglisht) ose ‘non English speaker’ (nuk ka njohuri në gjuhën angleze), atëherë prindit i shpjegohen programet që ofrohen në qytetin tonë dhe prindi zgjedh atë që dëshiron.
Për nxënësit shqiptarë ofrohen disa programe si forma ndihme: 1. Anglishtja si Gjuhë e Dytë – ESL (English as a Second Language), 2. Programi Dygjuhësor Shqiptar modeli në grupe (Albanian Bilingual – Pull Out program) ose 3. klasë e rregullt pa shërbime shtesë (regular ed.). Programi ESL ofrohet në të gjitha shkollat e qytetit, kurse ai dygjuhësor ofrohet vetëm në shkollën fillore Chase dhe fëmijëve nga lagje të ndryshme të qytetit u krijohet mundësia që të vijnë në shkollën tonë për këtë arsye. Domethënë ky program nuk është i detyruar po një zgjedhje e prindërve. Për të mbajtur këtë program për një periudhë kaq të gjatë ka qenë e rëndesishme që të gjthë njerëzit e lidhur me të (në Amerikë ne i quajmë stakeholders) të shikojnë rezultate pozitive.
Fëmijët shqiptarë që kanë ndjekur Programin Shqiptar Dygjuhësor dhe programin ESL në shkollat publike të Waterbury-t e kanë shpërblyer këtë besim që funksionarët e qytetit na kanë dhënë. Ata na kanë bërë të gjithëve krenar si me sjelljet e tyre ashtu edhe me rezultatet e larta akademike! Në qytet kemi fituar besimin që familjet shqiptare e vleresojnë lartë arsimimin e fëmijeve të tyre dhe femijët shqiparë bëhen qytetarë të denjë që kontribuojnë pozitivisht në shoqërinë dhe komunitetin e Waterbury-t.
Nga përvoja juaj kaq e gjatë 21-vjecare cilat janë disa nga përfitimet e mësimit të gjuhës shqipe që kanë pasur nxënësit, prindërit, shkolla ku drejtoni?
Përfitimet janë akademike dhe emocionale/sociale. Ato janë të lidhura dhe ndikojnë në mënyre pozitive te njera tjetra. Së pari është e rëndësishme që nxënësit dhe familjet e tyre të ndihen që i perkasin një komuniteti (‘a sense of belonging’ në anglisht), që ata të ndihen të mirëpritur në shkollë. Mësuesit dhe mësueset e shkollës Chase si ata aktuale dhe ata që tashmë kanë dalë në pension kanë mirëpritur me dashamirësi nxënësit shqiptarë. Ata kanë bashkëpunuar me mua dhe prindërit për mbarëvajtjen e nxënësve në mësime dhe janë kujdesur për shëndetin emocional të tyre. Mësuesit në Chase nuk janë vetem mësues të mirë, mbi të gjitha ata janë njerëz të mirë. Ata i trajtojnë fëmijët me dinjitet dhe respektojnë kulturën e sakrificën e familjeve imigrante. Programi shqiptar dygjuhësor vazhdon akoma, dhe mësuesja aktuale është Emanuela Strumi. Ajo ka punuar në këtë pozicion për pesë vite me radhë dhe po bën një punë shumë të mirë. Roli im në ndihmën e komunitetit shqiptar tani ka ndryshuar nga ai i mësueses te ai i nëndrejtoreshës. Familjet shiptare e dinë që e kanë derën e hapur dhe drejtoresha Znj. Lori Eldridge, nëndrejtori Zt. Ivan Hernandez dhe unë do të bëjmë gjicka që ne kemi mundësi për t’i ndihmuar.
Sa klasa keni pasur në këtë program dy gjuhësor me bazë gjuhën shqipe?
Ky program ofrohet për të gjitha nivelet e shkollës fillore; nxënës nga Kindergarten deri në klasën e pestë. Programi dygjuhësor funskionon si ‘pull out program’, që do të thotë se nxënësit janë në një klasë të rregullt (regular education classroom ) dhe çdo ditë shkojnë në klasën dygjuhësore në grupe të vogla – nxënësit e një niveli/klase janë bashkë, Aty instruksionet janë në të dyja gjuhët, në shqip dhe në anglisht. Instruksionet dhe diferencimi i materialeve dhe detyrave për nxënësit është në varësi të nivelit gjuhësor. Çdo vit fëmijët testohen me një provim shteti që quhet LAS Links. Ky provim teston 4 komponentet e gjuhës (dëgjimi, e folura, shkrimi dhe leximi në anglisht) dhe rezultatet konsiderohen në rezultatet e pergjithshme të shkollës. Prindërit njoftohen çdo vit për progresin e fëmijëve në gjuhën angleze në të katër komponentet e gjuhës.
Si i keni siguruar librat, materialet bazë të gjuhës shqipe?
Librat janë siguruar rregullisht nga Departamenti Dygjuhësor i qytetit. Nga fonde te akredituara për programet dygjuhësore kemi mundur të blejmë libra vetëm në gjuhën shqipe si dhe libra në të dy gjuhët, shqip dhe anglisht. Në vitin 2017, unë dhe Miriam Giskin, një mësuese e leximit nga shkolla jonë, siguruam një fond nëpërmjet Fund For Teachers, Fondacioni Dalio. Një pjesë e këtij fondi u perdor për materiale leximi në gjuhën shqipe që u bënë pjesë e biblikotekës së shkollës H.S. Chase në menyrë që nxënësit të kenë mundësi të zgjedhin libra në shqip.
Kur keni ardhur në Amerikë?
Kam ardhur në Amerikë në dhjetor të vitit 1999. Megjithëse kam kaluar më shumë se gjysmën e jetës sime në Amerikë, vitet e jetuara në Shqipëri kanë qenë shumë të rëndësishme për formimin tim. Dua të theksoj që kam përfituar nga një shkollim shumë i mirë në Shqipëri. Kam patur mësues që i kujtoj me respekt të vecantë për njohuritë që kishin për lëndën e tyre. Nuk mund të rri pa përmendur mësuesen e parë znj. Kumrie Shehun. Gjithashtu mësuesit e mi të gjimnazit në Peshkopi që nuk ishin thjesht mësues matematike apo fizike po ishin Matematicien dhe Fizikante të mirëfilltë. Kujtoj këtu me shumë respekt zt. Flamur Gjymyshka, zt. Rustem Paci dhe zt. Flamur Shehu. Kujtoj Iljaz dhe Hide Bulkun që hapën derën e shtëpisë së tyre për të dhënë mësime në anglisht për mua, motrat e mia dhe shumë moshatarë të asaj kohe.
Në Amerikë është një shprehje “It takes a village to raise a child.” që do të thotë “Duhet nje fshat i tërë për të rritur një femijë”. Dhe unë jam mirënjohëse për të gjithë njerëzit në ‘fshatin im’ që kanë kontribuar në edukimin dhe të ardhmen time. Në familjen e nënës sime kemi patur tre mësues, tezja ime Shpresa Shehu ishte mësuese e gjuhë letërsisë, tezja Shadije Shehu ishte mësuese e histori-gjeografisë dhe daja im, Behar Shehu, ishte mësues matematike. Nëse unë kisha nevojë për ndihmë pas mësimit, shkoja te shtëpia e Lalës (kështu e thërrisja gjyshin) ku gjeja gjithmonë dashuri, ngrohtësi dhe përkudesje. Një nga vëllezërit apo motrat e nënës sime do më ndihmonte me mësimet, detyrat e shtëpise dhe do të më jepte libra nga biblikoteka e tyre që unë do t’i lexoja me shumë deshirë.
Një nga humbjet më të mëdha të një emgranti kur lë vendin e vet është humbja e kapitalit njerëzor, dhe këta janë njerëzit që më mungojnë dhe i kujtoj me mall, respekt dhe dashuri. Janë gjithashtu njerëzit që më bënë të dua shkollën dhe të jem një mësuese e dedikuar. Shpresoj që në punën time si mësuese të kem patur të njëjtin ndikim tek nxënësit e mi që secili nga këta mësues ka patur tek unë. Mësuesit janë ata që rrisin dhe edukojne brezin e ri dhe një shoqëri që është e ndërgjegjshme dhe e vlerëson këtë kontribut është një shoqëri e suksesshme.
Cili është edukimi juaj në Shqipëri dhe në Amerikë?
Unë besoj që nuk do të pushoj ndonjëherë së mësuari, do të jem gjithmonë një “lifelong learner” (nxënëse e përjetshme). Në Shqipëri kam përfunduar Bachelor studies në 1997 në fakultetin Ekonomik në degën Financë Kontabilitet. Në Amerikë kam vazhduar studimet pasuniversitare në Southern Connecticut State University ku u diplomova me Masters Degree në TESOL (Teaching English to Speakers of Other Languages). Më pas kam përfunduar masterin e dytë në Remedial Reading and Language Arts nga Central Connecticut State University. Në 2014 kam mbaruar studimet në Educational Leadership and Administration me një Sixth Year Degree nga Southern Connecticut State University.
Jam licensuar nga shteti i Connecticut që të jap mësim nga klasa parashkollore deri në klasën e 8-të në Regular Ed. (si mësuese e një klase të rregullt), gjithashtu kam certifikatat përkatëse në ESL (për të mësuar nxënësit të cilët nuk kanë anglishten si gjuhë të parë) dhe Remedial Reading (për të ndihmuar nxënësit që kanë vështirësi me leximin). Në administrimin e shkollave kam kaluar provimin e shtetit për Certifikaten 092, një certifikatë që duhet për të punuar si drejtues shkolle.
Cilat janë disa nga projektet tuaja për të ardhmen?
Unë do të vazhdoj të dua mësimin dhe mësimdhënien. Të mësuarit në jetë nuk përfundon asnjëherë. Në muajt në vijim dua që të jem pjesë e një programi të ri për të mësuar se si të udhëheqim me guxim. Roli im në shkollë ka ndryshuar nga mësuese në drejtuese dhe si rrjedhojë dhe natyra e studimit tim ka ndryshuar. Ky trajnim është jo vetëm akademik, por edhe shpirtëror. Qëllimi është zhvillimi i bazës shpirtërore dhe aftësive udhëheqëse për të cilat shoqëria jonë e sotme ka nevojë.
*Autorja e shkrimit mban titullin e lartë: Kalorës i Urdhrit të Flamurit nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Medaljen e Meritës Presidenciale dhënë nga Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani. Është publiciste, shkrimtare, autore e tetë librave, mësuese dhe bashkëthemeluese e Shkollave Shqipe “Alba Life” në New York, Ambasador i Kombit, Gruaja e Vitit 2022, NY dhënë nga Motrat “Qiriazi”.