• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

TURPI & TRADITA

November 4, 2020 by dgreca

Building a Cohesive Community through Healthy Relationships-

By @Albanian-American Cohesion Community-

Our Albanian culture is so rich and unique.  We love being Shqiptar/e (Albanian) in the United States of America.  Far away from homeland, (kaluar oqeanit) we see the waiving proud Albanian flag, hear people speak Albanian in local stores and see students in Colleges wearing Albanian Eagle shirts while studying and leading!  Just like any other culture and immigrant group we have faced many obstacles, challenges and struggles.  We are resilient, we are compassionate and more importantly we are united for the common good.

We care that our very own are experiencing domestic violence, mental illness, drug addiction and/or shamed by the very traditions that we uphold. We honor our sisters and brothers who have lost the battle with this silent killer and many others who have suffered in silence and still do.  

We hold a deep admiration for the brave and trailblazers of our community including our ancestors, mothers, fathers, sisters, brothers, aunts, uncles, nieces, nephews, friends and activists of our community who embrace our differences and have supported us through difficult times.  We respect all of you who have let us grow free and supported us all the way despite the fact that we have been shamed for fighting mental illness, being LGBTQ, marrying outside of our race/ethnicity, fighting our struggles with drug/alcohol addiction, divorced or other.  We are very proud of us building a community that reflects today’s Albanian-American generational successes, struggles and values.  “Turpi and Tradita” (shame and traditions), impact us all in ways that we as a cohesive community are trying to highlight.   

The birth of this movement, @Albanian-American Cohesion, began in September 2020 when many of the Albanian-American activists, advocates, academics, practitioners, organizations,  victims and survivors despite COVID-19 and US election turmoil came together to promote belonging with a common vision of appreciating and valuing our culture, while always challenging ourselves to be better because we love, respect and value our community.  

On, Tuesday, October 20th, 2020, the Albanian-American Cohesive Community partnered with Albanian Student Leadership Association (ASLA) at John Jay College of Criminal Justice led by social-justice fierce students Antoneta Pepkolaj, Uendi Muhameti, Arjola Ferhati and Gabriela Pllumbaj together with Albanian-American Women’s Organization Motrat Qiriazi in New York to honor Domestic Violence Month and give our victims and survivors a platform to share their stories and evaluate the services available to our community. Panelists included Ariana Metalia, Licensed Mental Health Counselor, Drita Popovic, Lifestyle and Wellness Coach and Mental Health Advocate, Suada Cecunaj, Domestic Violence Advocate. A special greeting was provided by Beti Beno Tsamblakos Esq., President of Albanian-American Women’s Organization Motrat Qiriazi.

The topic of domestic violence in the Albanian-American community is a taboo despite the fact that we anecdotally know that our daughters, sisters, aunts, nieces, neighbors and friends are suffering in silence.  Prof. Anila Duro, Adjunct Professor and Doctoral Candidate, strongly believes that it is our collective responsibility to speak up and do something—silence is complicit and harmful to our lives.  One-way academics such as Prof. Duro and Ariana Elezaj, Master of Public Policy and Administration graduate student at John Jay College believe that we can tackle social and mental health issues is through rigorous academic research.  Prof. Duro together with John Jay Students and members of the Albanian-American Cohesion working group and other community partners have launched the first scientific study to measure the prevalence of domestic violence with a mission to build healthy, respectful and cohesive relationships in our community.  This project has sparked the interest of a large group of Albanian-American Women advocates from East to West coast.  The Albanian-American Cohesive Community is taking an important role in the design of the study as researchers are embodying participatory action research methods.  Our goal is to empower our community, to create a safe space by telling our stories in a confidential and anonymous way where the findings lead to awareness, education, resources, and interventions.  We are measuring for all types of unhealthy personal relationships including the invisible types such as emotional, verbal, financial, and social. 

The benefits of this community work are many:

  • Healing
  • Not feeling alone
  • Empowerment 
  • Inclusion
  • Helping others
  • Help younger women see the signs/prevention
  • Identify victim blaming—not your fault
  • Know the exact areas where we can intervene by educating our community

Clinicians such as Ariana Metalia, LMHC stressed the importance of caring for our mental wellbeing in tandem with our physical health. She stated our community needs further education about the overlapping relationship between our mental and physical health. In discussing these topics openly with the proper information, we can normalize mental illness as a general health concern the same way we view any other disease or illness. Her hope is that Albanians can feel comfortable reaching out for help when they are experiencing mental health concerns, and furthermore that we can get to a place where therapy and psychiatric treatment can be utilized as preventative tools for support, not just when a crisis arises or when an issue becomes unmanageable for the family. She also highlighted trauma informed care as a movement that every healthcare professional and the general public should become aware of. It is well known that Albanians have a long history of traumatic experiences as a result of their fight for self-determination from occupying forces. She stated that these wars have lasting effects in both the minds and bodies of the people in our homeland and the diaspora. We need to acknowledge that trauma is tied so deeply in our history and understand how this can affect our health across lifetimes. At present, Ariana Metalia, works for Northwell Health and runs a private practice doing weekly individual therapy with teens to help manage anxiety and depression. She has confidence in the Albanian community’s ability to come together and believes that in sharing the correct information and starting these discussions in a constructive manner, we can reach so many of our families to inspire change, by tapping into the strong, helpful, caring unity that we Albanians are known for.

Advocates of our community, Bedrie Tale, Board Member of Our Voice (Zëri Ynë) and an active member of Shoqni-Albanian American Women’s Club emphasized that breaking the stigma of “marre” is key to feeling healthy and the importance of communication and raising awareness so our children can grow up healthy mentally and physically. 

Suada Cecunaj, Domestic Violence Advocate and Financial Analyst, explores the need to reevaluate this idea of turp (shame) and the proper word we should be using is guilt (faj). Shame is I AM BAD, guilt is I did something bad. No one is biologically bad. It is our actions and bad choices that cause us to feel guilty. We can recover from bad choices in a healthy manner if we remove shaming. Guilt is beneficial, we can learn from our mistakes and grow as people. There are no benefits to shame other than belittling, excluding, and dehumanizing one’s self. After all we are all human and we are all prone to mistakes.

Drita Popovic, Lifestyle & Wellness Coach and Mental Health Advocate, fearlessly addressed wellness, physical and psychological health and put the emphasis on the importance of women taking care of themselves.  Topics like wellness and self-care are not openly discussed within our community. This could be due to the stigma of mental illness or lack of cultural knowledge on the importance of self-care and mental health. Such topics have been silenced for far too long and people should and must start having open discussions. Many refer to self-care as selfish behavior, but others should not be allowed to dictate the life you live. Physical and psychological help are connected and are equally important. When facing an overwhelming emotional experience, many people feel lost, isolated and alone. Therapy and coaching are not a magic pill, it takes commitment and dedication, it is a way to relieve that sense of aloneness and form a trusting relationship with someone who accepts you as you are. Each individual is complex and requires a personalized approach. Regardless of the problems a person might be facing, professionals are active participants who offer empathy, authenticity, expert insight, and focus on your wellbeing. Regardless of the issues you are facing today you can get help and support, feel empowered to grow and thrive towards self-fulfillment. 

With every act of self-care your authentic self gets stronger, and the critical, fearful mind gets weaker. Every act of self-care is a powerful declaration: I am enough, enough is enough. 

Advocate and Activist like Suada Cecunaj always uplift us by reminding us that we have a beautiful culture, but we must change the mentality discussing issues that impact us on a daily basis. Our primarily goals are to empower survivors of gender based violence so this does not happen to anyone else, educating our community that there is help out there, ensuring that we are in this together and continue to address this idea of “marre—shame” that you should have not let this happen to you.  

Prof. Duro who is also the Faculty Advisor of ASLA is a firm believer that “knowledge is power” and that is why students, activists and practitioners need to conduct more research to highlight our experiences, generate theory that is so deeply rooted in our culture and provide evidence-based interventions.

Beti Beno Tsamblakos Esq., President of AAWO Motrat Qiriazi, Ariana Elezaj, Secretary of AAWO Motrat Qiriazi, and its Board of directors are very enthusiastic and supportive about this initiative. In her remarks, Ms. Beno underscored the organization’s commitment to be here to spread awareness and break the silence.  We want our community to know and understand what is happening in silence so that does not ever happen again to our sisters, mothers and daughters.  The victims of domestic violence not only endure physical and psychological sufferings but continue to suffer the long-term effects and stigma to this very day.  We want to bring dignity and acceptance to the survivors of domestic violence as they integrate into society but foremost we call upon and empower younger generations, like the Albanian Students at John Jay College of Criminal Justice, to have their voice in society as they strive for equity in family life and their workplace.  Let this be the beginning of a long-term partnership and let us start the healing process together and be their voice. 

In the powerful words of Drita Popovic, change comes through teamwork and inclusion. We are strong alone, but powerful together and through open discussions change is possible. Let’s brake stigmas and stop allowing others to dictate what topics we speak about and how we live our lives. “Time to make change not just speak about the importance of change” @Albanian-American Cohesion. For questions or collaboration inquires please feel free to contact

aacohesivecommunity@gmail.com.

Filed Under: Featured Tagged With: Albanian-American Cohesion Community, Ariana elezaj, Turpi & Tradita

Shqiptarët heronj e ata terroristë…!

November 4, 2020 by dgreca

– Atetantori shqiptar, viktima shqiptar…!

– Dhe ta mendosh, që shqiptari nga emigrant ekonomik kthehet në një xhihadist rruge, është me plot gojën vraje veten. Tjetri del të pijë një cigare, ti e vret në emër të Allahut. Tjetra zbret nga urbani, ti e vret në emër të Zotit…./

Nga Ilir Levonja-Dielli-

Pak para se të ndodhte akti terrorist i Vjenës, shqiptarët mbushën faqe të tëra me një mjek të suksesshëm në Amerikë. Dhe me të drejtë. Modeli i mirë gjithmonë duhet ndjekur. Për kë nuk e kanë bërë? Zgjidhet një shqiptare në parlamentin europian, megjithëse me shtetësi suedeze, rrahën gjoksin. Dalin dy këngëtare në Angli, rrahin gjoksin, menderen, çirren nga fyti. Por rrudhen si dreqi sapo ndodh e kundërta. Me të ndodhur akti i Vjenës, kanë filluar të fshehin sytë, fytyrën, duart etj. Madje po justifikohen. Përse? Sepse atentatori ishte me origjinë nga trojet shqiptare. Diku nga periferia e Tetovës, sot në juridiksionin e shtetit të Maqedonisë së Veriut. Sikur ai që bëri gjëmën të mos ishte me origjinë shqiptare, do kishim mbushur faqet me solidaritetin tonë fallco, si ngahera e për t’u dukur, se solidarizohemi me Austrinë. Por na ka rënë kokës. Atetantori shqiptar, viktima shqiptar. Dhe ta mendosh, që shqiptari nga emigrant ekonomik kthehet në një xhihadist rruge, është me plot gojën vraje veten. Tjetri del të pijë një cigare, ti e vret në emër të Allahut. Tjetra zbret nga urbani, ti e vret në emër të Zotit. Dhe pikërisht për ironi të fatit të mbrapshtë të sojit nga vjen, vret një kalimtar që rezulton gjaku i yt. Ajo çfarë është e trishtueshme me ne, është loja me besimin. Jemi kaq o burra, kaq zhurmëtar sa e kemi kthyer besimin në një sfidë sociale. Dhe jo rastësisht në Shqipëri më shumë ka minare a objekte kulti se sa fabrika e kantiere. Por çfarë vret më shumë është edukata fetare që vjen nga vendet e lindjes. Dhe a e dini përse, se andej vijnë edhe paratë. Vendi ynë nuk investon në buxhetin e besimeve, për rrjedhoj nuk i kontrollon dot. Madje as nuk ka ndonjë informacion. Madje ua lejon futjen e parave qofshin këto edhe të nxira. Vetëm në shtetin e Ahmet Zogut buxheti i besimeve buronte nga taksat dhe kontrollohej. Sot në shtetin e kuadrove të nomeklaturës as që bëhet fjalë. Në fund të fundit kishën e Nolit internacionalistët e vet e lanë në mërgim. Kështu edhe me xhamitë. Besimi plot urtësi i gjyshërve patriotë, u zëvendësua me militantë të xhihadit. Një masë e gjerë që nga njëra anë predikon islamizmin, nga ana tjetër ndihet e persekutuar. Kudo ku dalin flasin për një përvuajtje a paragjykim, pavarsisht se shkaqet mund të jenë edhe naive. Dhe ajo që është më e trishtueshmja, është imponimi. Mund të mos ta kesh fare mëndjen tek besimi, qoftë i tyre apo i ndonjë tjetri, ata të imponohen. Ndërkohë të shfaqin pakënaqësi pa fund me paragjykimin social. Aq sa sot tema të tilla janë gati eksplozive për një debat të hapur. Madje një besimtar mylsiman është kthyer në një internacionalist duke mohuar thelbësoren, kombësinë e vet. Sot myslimanët e Shqipërisë janë sa turq, sa arabë, sa sirianë, sa egjiptianë etj., po shqiptarë asesi. Dhe jo vetëm ata, por gjithë e kudo në trojetet e tyre. Nuk e kanë për gjë të luftojnë për ISIS-in, ashtu sikur nuk e kanë për gjë t’i kthejnë kurrizin Shqipërisë në një rast agresioni. Ndaj është e dhimbshme të zbulosh në kampet e Sirisë plot muxhaedinë internacionalistë nga trojet shqiptare. Por ne kurrë nuk e pranuam përse-në, nuk pyetëm përse arritëm deri këtu? Ashtu sikur ishte e tmerrshme ngujimi në mes të Tiranës i një familje që nuk besonte në institucionet e vendit dhe në dritën e diellit. Megjithatë trumbetuam plot pasion propogandën e një qeveritari dështak nga maja e avionit. Kësisoj mos të na vij turp që është shqiptar ky Kujtimi se, më për kokës do dëgjojmë. Jemi tashmë një problem universal.

Filed Under: Politike Tagged With: e ata terroristë, Shqiptarët heronj, Vjena

MESHA E LIRISË

November 4, 2020 by dgreca

Shkruan : Sokol PAJA – 30 vjet më parë Dom Simon Jubani pasi kishte vuajtur padrejtësisht 26 vjet në burgjet komuniste celebron meshë për herë të parë pas 23 vitesh ateizëm zyrtar në Shqipërinë pa Zot. Mesha e parë e lirisë në Shqipërinë komuniste më 4 nëntor 1990 në Kapelën e Varrezave të Rrmajit në Shkodër, shënoi pluralizmin fetar dhe fillimin e fundit të regjimit ateist që sundoi në Shqipëri për  afro 50 vjet. Mesha e parë e lirisë ishte një hap i guximshëm i klerikut Dom Simon Jubanit dhe besimtarëve katolik që u pasua 2 javë më vonë me faljen në Xhaminë e Plumbit, duke shënuar rikthimin e besimit të  mohuar padrejtësisht nga diktatura komuniste. Mesha e lirisë ishte një rikthim edhe më i fuqishëm institucional, shpirtëror, fetar dhe ideologjik në zbraztirën që shkaktoi ateizmi në Shqipërinë totalitare. Me ardhjen në pushtet komunistët shqiptarë ushtruan një terror dhe raprezalje fizike dhe institucionale ndaj klerit të gjitha besimeve në Shqipëri. Institucionet, faltoret, kuvendet, shtypshkronjat, mediat dhe drejtuesit më të lartë fetar u persekutuan në mënyrë të pashëmbullt. Mesha e lirisë ishte një thirrje mbarë popullore për liri dhe vetëdijësim patriotik për Shqipërinë dhe lirinë që do vinte më pas. Humnera ateiste po mbushej me frymën dhe shpirtin e Zotit të shpallur armik  për më shumëse dy dekada në Shqipërinë moniste. Meshtari i lirisë Dom Simon Jubani lindi në Shkodër më 8 mars 1927 dhe ndërroi jetë më 12 korrik 2011. U burgos dhe u përndoq nga regjimi diktatorial me 26 vjet burg duke vuajtur në burgjet më të tmerrshme të diktaturës shqiptare. Dom Simon Jubani, ishte prifti i guximshëm Jezuit, atdhetar e shqiptar i madh që e donte shumë lirinë, përparimin e zhvillimin e kombit e shtetit pa diktaturë por me liri, progres e zhvillim. Dom Simon Jubani sfidoi regjimin ateist shqiptar me kremtim të Meshës së Shenjtë në varreza të Rrmajit në Kapelën e Shenjtë në një kohë kur ende Sigurimi  i Shtetit vazhdonte e përndiqte këdo që shfaqte prirje jo vetëm fetare por  gjithçka që binte ndesh me diktaturën komuniste. Në moshën 16-vjeçare Dom Simoni filloi seminarin në shkollën Jezuite në Shkodër. Në vitin 1958 mori urdhërat e meshtarisë dhe u dërgua në Mirditë si famullitar. U lirua nga burgu më 13 prill 1989. 

DOM SIMON JUBANI DHE PREDIKIMI NË MESHËN E LIRISË 

“Vllazën dhe Motra! Le t’i kujtojmë për një minutë në heshtje të gjithë këta të vdekun që kemi ndër këto vorreza dhe të gjithë ata Vllazën e Motra tona, që kanë ra për një Shqipni Europjane gjatë këtyne 46 vjetve të shkueme. Në vitin 1443, kur Heroi i ynë Kombëtar, Gjergj Kastrioti, u arratis prej Stambollit dhe u kthye në Atdhe, e përshëndeti Popullin Shqiptar me këto fjalë: “Lirinë nuk ua solla unë por e gjeta midis jush!” Unë, i padenjë për këte mision po ju tham: Se, fenë nuk ua pruna unë, por e gjeta të ndezun ndër zemrat Tueja! Shkodra qytet me një histori ma të lashtë se dymijvjeçare, Shkodra dikur kryeqyteti i Ilirisë, Shkodra e Gentit e Teutës e Agronit, Shkodra që deri para 50 vjetësh i ka dhanë gjithë Shqipnisë tonin moral kulturor, politik, fetar e ekonomik, kjo Shkoder asht gati edhe sot me bashkpunue me Tiranën e me të gjitha qytetet e Shqipnisë, sepse trashigimtarët e Gjergj Balshës së madh dhe të Marin Barletit, mbasardhësit e Bushatlive, të Fishtës, të Oso Kukës, të Don Ndoc Nikës, të Don Ndre Mjedjës, të Gurakuqit, trashigimtarët e Frashërlive, të Konicës, të Fan Nolit gjinden këtu në këto troje Shqiptare, të gatshëm me e ripërtri edhe njëherë traditën e autoritetin që ka gëzue Shqipnia mbrendë e jashtë Atdheut! Amen.”.

DOM SIMON JUBANI NGA “MESHA E PARË” TE “BURGJET E MIA”

Dom Simon Jubani i la lexuesit shqiptar një trashëgimi të jashtëzakonshme kryeveprat e tij : “Mesha e parë” dhe “Burgjet e mia”. Në këto dy libra Dom Simoni rrëfen çdo detaj të ferrit komunist  që kaluan jo vetëm klerikët fetarë por mbarë populli shqiptar për gjysmë shekulli. Në librin “Mesha e parë” Dom Simoni shprehet se: “gjatë diktaturave, askush nuk e din vedin të sigurtë sepse nuk e din cilin ke pro e cilin kundra, orë e çast i ban analizë ndërgjegjes së vet: mos ja kam prishë humorin sovranit, mos fola me ndokënd pak si tepër, mos kam ngjallë dyshime me ndonji llafe të pa matun, me dy kuptime, mos i buzqesha pak, duhej të më shkonte buza vesh më vesh prej servilizmit, mos nuk u tregova i rreptë sa duhet me armikun e klasës”. Në lidhje me  ridënimet e të burgosurve brenda burgjeve e kampeve të punës në librin “Burgjet e mia” Dom Simon Jubani shpjegon zinxhirin e spiunëve dhe shprehet se: “Mbas zyrës së përkthimeve, vijshin spijujtë tjerë pa shkollë: kuzhinieri, pastruesi, marangoni, këpucari, rrobaqepësi, llogaritari, magazinieri. Këta na delshin dishmitarë, kur duhet të dënoheshin rishtaz”. Dom Simon Jubani te kryevepra e tij “Burgjet e mia” thotë se në diktatura ishte e domosdoshme rebelimi ndaj nënshtrimit diktatorial.  Prifti Jezuit shpjegon ankthin e tmerrshëm në diktaturë: “Ndër regjimet diktaktoriale, ma mirë se kushdo, jeton ai që rebelohet, që nuk i dhimbet jeta. Të tjerët, që nga ma i randësishmi, deri te ma i mbrami shërbëtor i diktatorit, jetojnë të gjithë në ankth, pa e dijtë ke kanë mik e kë anmik, tue pritë kur po ngrihet trekambëshi e po bahet gati stoli. E sigurisht s’i bjen kurrë ndër mend me marrë pjesë ndër komedinat që kemi luajtë gjithë zell e qejf në birucat e burgut. Sepse, qyqarët, lejnë e desin në skenën e tragjedisë”. Dom Simon Jubani në kryeveprën e tij “Mesha e parë” arsyeton persekutimin e kishës katolike prej komunistëve: “Komunistat donin ta shembnin tue vra, tue burgosë, tue internue, suprimue të gjitha institucionet kristiane në Shqipëri. Këta ndërtuen qindra institucione dhe shkolla ateiste por s’mundën të zëvendësonin kristianizmin me fletushkat e Marksit. Komunizmi na bani edhe ma të famshëm se na shtoi numrin e martirëve” arsyeton tragjizmin dhe persekutimin ndaj klerit fetar në Shqipëri, në librin e tij kryevepër, Dom Simon Jubani.

Filed Under: Featured Tagged With: Dom Simon Jubani, MESHA E LIRISË, Sokol Paja

ZGJEDHJE

November 3, 2020 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/ Themeluesit e Amerikës ishin të kujdesshëm për të shmangur krijimin një demokracie të drejtpërdrejtë, pasi shqetësoheshin se demokracia e drejtpërdrejtë do të ishte e barabartë me sundimin e turmës. Kështu u vendos që qytetarët e secilit shtet të votojnë për zgjedhësit (kolegj zgjedhor), të cilët nga ana tyre zgjedhin presidentin. Senatorët u zgjodhën nga legjislaturat e shtetit – jo nga populli. Vetëm anëtarët e Dhomës së Përfaqësuesve u zgjodhën drejtpërdrejt.
Etërit themelues shikuan të kaluarën për udhëzime se si të ndërtonin një qeveri të ekuilibruar – me kufizime të kujdesshme, kontroll e balancë – dhe askush nuk ndikoi në mendimin e tyre më shumë sesa burri i shtetit Romak Ciceroni (106-43 pes) Gati dy mijë vjet pas kohës së tij, Ciceroni u bë arkitekt i kushtetutave që ende drejtojnë jetën tonë. Për themeluesit e Shteteve të Bashkuara dhe homologët e tyre politikë në Britaninë e Madhe, shkrimet e Ciceronit ishin baza e edukimit të tyre. Ciceroni shkroi se si një shtet duhet të organizohet më së miri, dhe vendimmarrësit e shekullit XVIII prej tij kuptuan atë që thoshte.
Libri i parë dhe zotërimi më krenar i John Adams ishte Ciceroni përkthyer në anglisht nga William Blake (1757-1827). Bazuar në këtë libër, Adams paraqiti idenë e tij për një kushtetute të përzier ose të ekuilibruar. Ai nuk favorizoi as monarkinë as oligarkinë dhe as demokracinë, por një kombinim të tyre. Modeli ishte vetë Roma, por e përmirësuar. Drejtuesit e Romës kishin patur fuqi pothuajse mbretërore. Ajo u përmbajt pjesërisht nga përdorimi i gjerë i vetove, dhe nga një Senat, i dominuar kryesisht nga familje të mëdha politike. Politikanët zgjidheshin në detyrë nga populli.
Ky model nuk është aq shumë i largët nga kushtetuta e Shteteve të Bashkuara me balancën midis ekzekutivit dhe legjislativit, si dhe kufizimet, që u hoqën, të cilat e bënin demokracinë e pastër të paplotësuar. Kur George Washington, duke medituar mbi vështirësinë e sigurimit të një qeverie të qëndrueshme, tha, “Çfarë triumfi për mbrojtësit e despotizmit të zbulojnë se ne jemi të paaftë për të qeverisur veten, dhe se sistemet në bazë të lirisë së barabartë janë thjesht ideale dhe të gabuara”, ai mund të ishte duke cituar Marcus Tullius Cicero.

Filed Under: ESSE Tagged With: Astrit Lulushi, zgjedhje

SHËMBULLI KINEZ PO PUSHTON BOTËN

November 3, 2020 by dgreca

Nga DANILO TAINO-Corriere della Sera/

George Kennan, një nga strategët më të mëdhenj të politikës së jashtëme amerikane të shekullit të shkuar, më 1946 dërgoi nga Moska në Washington një Long Telegram, në të cilin përimtonte natyrën e Bashkimit Sovjetik dhe propozonte një metodë për të përballuar regjimin e Stalinit. Telegrami i gjatë përfundonte kështu: “Më së fundi, rreziku më i madh që mund të kemi në të përballuarit e komunizmit sovjetik do t’ishte që ne t’i lejonim vetes të bëhemi si ata me të cilët matemi”. Ishte një ftesë për të bërë dallimin e Shteteve të Bashkuara e të Perëndimit nga diktatura kolonialiste e BRSS, për të mos ndjekur gjurmët e saj me iluzionin për të fituar n’atë mënyrë belegun e mbasluftës. Me këtë logjikë Kennan qe njëri ndër arkitektët e Planit Marshal të 1948. 

Në këta muaj kemi hyrë si sonambulë në rrezikun që diplomati amerikan e quante si “më të madhin”, të verbuar natyrisht jo nga Bashkimi Sovjetik por nga regjimi kinez. Shëmbulli kinez është bërë zotërues duke filluar nga përgjigja ndaj Covid-19.

Kundërveprimi ndaj pandemisë i Evropës, i Shteteve të Bashkuara dhe i demokracive të tjera ka qënë, në panikun e krijuar nga vrulli i virusit, pa e menduar gjatë, pothuajse si një refleks i kushtëzuar: të mbyllemi në shtëpi, siç ka bërë Kina. Ndoshta i kuptueshëm në fazat e para të rritjes epidemike, kur bota ishte e papregatitur: nuk e njihte koronavirusin, shihte të vdekurit, nuk kishte strukturat për të përballuar krizën. N’ata çaste u vendos – së pari n’Itali – të ndiqej shëmbulli i zbatuar nga Pekini: lockdown. Ndoshta ishte e pashmangëshme: kush befasohet nuk ka kohë të arsyetojë. Problemi është se zgjidhja kineze është e zbatueshme me sukses vetëm në Kinë, në fakt duket se ka funksionuar mjaftueshëm (e kuptueshme retorika ngadhnjyese e presdidentit Xi Jinping). Në demokracitë – ku nuk mund të vendoset një polic para çdo apartamenti të infektuar, ku informacioni nuk mund të jetë i kufizuar, ku kritikët nuk mund të futen në burg – është e pamundur të kallkanoset jeta. Për fat është e pamundur.

Është kjo kundërshti që ka penguar Evropën dhe Shtetet e Bashkuara të mundnin pandeminë, prandaj ende sot numërojmë të infektuarit e të vdekurit. Kemi zgjedhur një mënyrë për të përballuar krizën që nuk mund të ishte e jona, që nuk mund të kishte sukses. Jemi bërë mjaftueshëm kinezë, në kuptimin e pasuesve të Partisë komuniste kineze, dhe jemi duke paguar pasojat. Të thuhet se gjëndja është jashtë kontrollit, ose rrezikon të jetë është pranimi i pamundësisë për të kontrolluar një dukuri me metodat dhe instrumentët e një diktature. Ajo që ishte në mos e ligjësueshme, së paku e kuptueshme në kohët e para të pandemisë, është e papropozueshme sot: nëse një mënyrë nuk funksionon, nuk ka kuptim të ngulet këmbë në të e për më tepër të përsëritet.

Problemi është se pandemia do të zgjasë shumë. Nuk do të zgjidhet në nivel Kombesh të veçanta, përfshirë edhe Kinën, do të mbetet e rrezikëshme deri sa virusi të jetë mundur në një pjesë të mirë të botës. A është e mundur të mbetemi në perspektivën e një lockdown-i mbas një tjetri, të një stop and go të shoqërive dhe ekonomive të tëra? Ndoshta për gjithë vitin 2021 e përtej? Me përfundimin e shkatërrimit të bashkësive të tëra, të varfërimit të vëndeve që tani të varfëra dhe t’atyre gjithënjë më pak të pasura, të vërdallosjes së burrave e grave nga frika me rezultate sëmundjesh shkatërrimtare psikologjike e shoqërore? Të vazhdohet të ndiqet sot modeli kinez pa patur asnjë mundësi për t’u barazuar me të, nuk do të thotë vetëm një dënim për një kohë të gjatë me varfërim dhe ankth në çdo vështrim të jetës: do të thotë edhe t’i jepet shëmbullit totalitar, iliberal e policor kinez një fitore mbi pjesën tjetër të botës, mbi demokracitë, t’arritur madje pa luftuar, çeljen e një faze t’errët, e me gjasë jo paqësore për gjithë botën.

Me koronavirusin do të na duhet të bashkëjetojmë për shumë kohë. Duhet të fuqizojmë masat shëndetësore, veçanërisht për të mbrojtur infermierët, mjekët, të moshuarit e të sëmurët më shumë në rrezik. Do të na duhet të investojmë për të pakësuar vdekjet. Por në të njëjtën kohë duhet të rihapim botën simbas shëmbujsh të ndryshëm nga ata që zhvillon Kina si pasojë e drejtpërdrejtë e mënyrës së qeverisjes në diktaturë. Pa kulturë, pa liri zgjidhjesh e lëvizjesh, pa të drejtë rrahje mendimesh e kritikash do të jemi të gjithë jo vetëm më të varfër e më të angështuar: do të jemi edhe të njëjtësuar me modelin e Vëndit nga u nis pandemia. Përgjegjësia e shoqërive demokratike e të lira është t’a shmangin, siç këmbëngulte 75 vite më parë George Kennan. Të dyshohet se qeveritë nuk janë në gjëndje t’a bëjnë është e ligjëshme. Por më e ligjëshme është të vihen para përgjegjësive të tyre.

“Corriere della Sera”, 27 tetor 2020     Përktheu Eugjen Merlika      

Filed Under: Analiza Tagged With: Danilo Taino, PO PUSHTON BOTËN, SHËMBULLI KINEZ

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 321
  • 322
  • 323
  • 324
  • 325
  • …
  • 5724
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Dashuria që e kemi dhe s’e kemi
  • “Jo ndërhyrje në punët e brendshme”, dorëheqja e Ismail Qemalit, gjest atdhetarie dhe fletë lavdie
  • Arti dhe kultura në Dardani
  • Gjon Gazulli 1400-1465, letërsia e hershme shqipe, gurthemeli mbi të cilin u ndërtua vetëdija gjuhesore dhe kulturore e shqiptarëve
  • “Albanian BookFest”, festivali i librit shqiptar në diasporë si dëshmi e kapitalit kulturor, shpirtëror dhe intelektual
  • VEPRIMTARI PËRKUJTIMORE SHKENCORE “PETER PRIFTI NË 100 – VJETORIN E LINDJES”
  • 18 dhjetori është Dita Ndërkombëtare e Emigrantëve
  • Kontributi shumëdimensional i Klerit Katolik dhe i Elitave Shqiptare në Pavarësinë e Shqipërisë 
  • Takimi i përvitshëm i Malësorëve të New Yorkut – Mbrëmje fondmbledhëse për Shoqatën “Malësia e Madhe”
  • Edi Rama, Belinda Balluku, SPAK, kur drejtësia troket, pushteti zbulohet!
  • “Strategjia Trump, ShBA më e fortë, Interesat Amerikane mbi gjithçka”
  • Pse leku shqiptar duket i fortë ndërsa ekonomia ndihet e dobët
  • IMAM ISA HOXHA (1918–2001), NJË JETË NË SHËRBIM TË FESË, DIJES, KULTURËS DHE ÇËSHTJES KOMBËTARE SHQIPTARE
  • UGSH ndan çmimet vjetore për gazetarët shqiptarë dhe për fituesit e konkursit “Vangjush Gambeta”
  • Fjala përshëndetëse e kryetarit të Federatës Vatra Dr. Elmi Berisha për Akademinë e Shkencave të Shqipërisë në Seancën Akademike kushtuar 100 vjetorit të lindjes së Peter Priftit

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT