dgreca – Page 54 – Dielli

REVOLTA NË ZHAPOKIKË

June 8, 2021 by dgreca

Studiuesi Xhezo Cana sjell para lexuesit studimin “Revolta në Zhapokikë, 1948” e botuar nga Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit. Në një rrëfim për “Dielli”-n e “Vatrës” New York, dhënë gazetarit Sokol Paja, studiuesi Xhezo Cana në studimin e tij skanon imtësisht Revoltën në Zhapokikë ky synimi ishte të çlirohej Shqipëria prej regjimit komunist dhe formimi i një Qeveri Nacionale. “Zhapokika” ishte një revoltë që arriti në përplasje me armë në dorë të popullsisë së zonës me forcat e policisë dhe të ndjekjes. Qëllimi ishte për të kundërshtuar reformat e regjimit të ri që kishte ardhur, por edhe një revoltë antikomuniste. Pas kësaj përplasje numri i viktimave që pësuan burgje dhe përndjekje është mbi 100 vetë. Numri i viteve të burgjeve dhe të internimit është vështirë të llogariten. Ata u futën në burg dhe u ridënuan dhe internuan disa herë deri në vitet 1990.

NISJA E REVOLTËS NË ZHAPOKIKË

Në fillim të vitit 1947 në Gjirokastër po gjykoheshin grupet kundërshtare të regjimit komunist, kryesisht të nacionalistëve të Tepelenës. Fjalët përhapeshin kudo, për arrestimet që ndodhnin jo vetëm ne rrethin e Tepelenës. Xhemal Brahimi, një djalë 25-vjeçar nga Zhapokika, bën takime me shumë të pakënaqur nga regjimi. Shkon te Sulo Zaimi, ish-major dhe njeri me eksperiencë. Në fshatin e tij dhe në ato përreth ai ka krijuar grupe të besuarish që mund ta ndjekin. Për të realizuar ngritjen me armë kundër regjimit ai bëri në fshehtësi disa mbledhje. Mbledhja e parë u bë te Ledhi i Madh. Morën pjesë pothuaj gjithë ata fshatarë të Zhapokikës që më pas rrëmbyen armët. Burrat dhanë fjalën për të kundërshtuar qeverinë e re. Takimet e para ishin për të parë mbështetjen që kishin në popull. Kudo ankoheshin për taksat e larta që vuri qeveria komuniste dhe reforma që po ndërmerrte. Mehmet Kalemaj, me orgjinë nga Çorrushi e banues në Zhapokikë, deklaroi se “u lajmërova për Revolta në Zhapokikë, 1948 25 mbledhje në Zhapokikë, mua më lajmëroi Safet Kamberi”. Në takim ishin, midis të tjerësh, Xhemal Brahimi, Sulo Kaso, Shaqo Limja, e Mete Shahini nga Luftinja, Mehmet Yzeiri, Safet Yzeiri, Azis Nurja, Jashar Feimi dhe Xhemal Rizai nga Zhapokika. Mbledhja drejtohej nga Xhemal Brahimi, i cili deklaroi: “Ne do ta çlirojmë Shqipërinë nga regjimi komunist dhe do të ngremë një Qeveri Nacionale.” Sipas Mehmet Kalemaj, Xhemal Brahimi thoshte se “kemi me vete Abas Ermenin që ka ardhur në Shqipëri, Ali Nivicën, kemi shumë persona në qeveri si Sejfulla Malshovën, Koci Xoxën. Kemi lidhje me qytetet të tjera të vendit, kemi mbështetjen e ushtrisë. ” Barjam Kamberi thoshte se në Tepelenë kemi mbështetjen e Shefqet Sadullait nga Damsi, por edhe në fshatra të tjera kemi përfaqësuesit tanë. Kishin mbështetës nga fshati Dukaj, Salari, por dhe nga zona Lopësit. Gjatë bisedave të ndryshme ishte shtruar dhe opsioni i arratisjes, pasi regjimi komunist kishte dhënë provat e përdorimit të dhunës, por ishte kundërshtuar nga shumica, duke arsyetuar se kishin familje dhe fëmijë dhe nuk mund t’i braktisnin. Arratisja me gjithë familjet ishte e vështirë. Në takime tregohej kujdes për të përhapur pakënaqësitë dhe për të shtuar radhët. Drejtuesit e rebelimit, Barjam Kamberi dhe Xhemal Brahimi paraqesin si mbështetës ish-majorin Sulo Zaimi, njeri me eksperiencë, nga Allkomemaj. Sulo Zaimi kishte njohje me Islam Radovickën, kur kishte qenë në shërbim në kohën e Zogut, por edhe gjatë kohës së luftës. 26 Xhezo Cana Sulo Zaimi bëri një takim në Allkomemaj me Xhemal Brahimin, Islam Shaqirin, Xhevit Qerimin, Abaz Hekalin, përfaqësues të Mallakastrës, Beratit dhe Tepelenës, ku u dha udhëzime për krijimin e çetave për t’u përgatitur për rrëzimin përfundimtar të qeverisë. Lidhjet midise qendrave në Berat, Zhapokikë, dhe Mallakastër, por edhe Tiranë, mbaheshin nëpërmjet Zaim Mehmetit dhe Nazif Xhaferit, Demir Kasos dhe Skender Beqirit. Sipas dosjes hetimore, rezulton se me Demir Kason, Xhemal Brahimin etj, kanë bërë takime në arën e Nazif Xhaferit nga Zhapokika, në Gllavë, në Velabisht, në Luftinjë, në Levan-Cirua, në Allkomemaj dhe Tepelenë. Kanë organizuar grupe dhe nëngrupe me detyra të përcaktuara. Në këtë organizim të rezistencës kanë me vete edhe Demo Kason (Demir Allkushi), nga Gllava. Ky ishte një oficer në lirim. Grupi i tij u kap thuajse në të njëjtin kohë dhe u ndëshkua me burg. Mendojnë se në Mallakastër, në krahinën e Lopsit dhe në zonën e nahijes së Beratit kanë përkrahës me armë në dorë. Nga diskutimet që bëheshin mbrëmjeve, pas punëve në lagje apo fshatra, u vendos që çeta të quhej “Çeta e Baba Shefqeti”, i cili sapo ishte pushkatuar, më 14 janar 1948 së bashku me Zenel Shehun, Syrja Vasjarin dhe Atë Gjergj Sulin. Sulo Kaso dhe Mehmet Yzeiri shkonin në arë dhe takonin njërzit që punonin, ju paraqisnin gjendjen dhe i ftonin të merrnin pjesë në mbrëmje në vende të caktuara. Nuredin Xhaferi nga Zhapokika, në dosjen gjyqësore, deklaron: “Pasi u mblodhëm në Luftinjë, Revolta në Zhapokikë, 1948 27 të nesërmen shkuam në Zhapokikë. Kënduam një këngë të Baba Shefqetit dhe pastaj shkuam në pyllin Kaçke dhe atje qëndruam një natë. Na solli bukë Jashar Qerimi dhe Musa Qazimi nga Zhapokika. Pastaj shkojmë në Luftinjës. Çeta punon për shtimin e radhëve. Bëhet një mbledhje në Luftinjë. Pastaj shkojmë ne Kamçisht dhe punojme për shtimin e radhëve. U bë një mbledhje ku erdhën edhe Ali Sulua, Gani Gojdheli, Selfo Jaupi, Qamil Asllani. Foli Barjam Kamberi, Xhemal Brahimi. Vullnetrarët që erdhën në këtë takim në Kamcisht ishin të shumtë. Ditën tjetër tagrambledhësi lajmëroi policinë. Në takim vinin dhe disa të rinj për të marr pjesë në çetë, por nuk i pranuan, pasi nuk kishin dhe armë. Ju dha se do ti pranonin herë tjetër. Policët e lokalitetit Shefqet Didaj dhe Seit Caushi bashkohen me çetën e krijuar, sekretari i lokalitetit mban lidhje për t’u bashkuar më vonë. U krijua një frymë ku njerëzit thuajse flisnin hapur. Por fjala kishte shkuar në Tepelenë. Policia vjen te shtëpia e Xhemal Brahimit dhe gjen vëllain, Xhemilin që kishte ardhur me leje nga ushtria (i kishte vdekur gruaja dy muaj më parë dhe kishte dy fëmijë). Kërkonin Xhemal Brahimin, por atë as vëllai nuk e kishte takuar, pasi ai ishte në lëvizje. Ishte fundi i shtatorit të vitit 1948. Mbledhja e zgjeruar u mbajt në vendin e quajtur Mëlovë. Xhemal Brahimi bëri thirrje të bëheshin ushtarë në luftën për demokraci. Ky kishte bërë disa takime në gjithë ata që e mbështesnin në rrethet fqinjë me Tepelenën, deri dhe në Tiranë. Kishte korrierë që mban lidhjet me këto pika.

DREJTUESIT E REVOLTËS SË ZHAPOKIKËS

Pasi u evidentuan mbështetësit në të gjithë fshatrat u vendos që çeta të zgjidhte drejtuesit e saj. Kjo u bë në një takim në Zhapokikë më 28 shtator 1948. U zgjodhën drejtuesit e kësaj revolte. Komandant, si më i moshuar dhe me eksperiencë, u caktua Bajram Kamber Ahmataj, 59 vjeç. Sekretar politik, Xhemal Brahimi. Mehmet Yzeiri, nënkomandant, Sulo Kaso dhe Sefer Yzeiri, anëtarë të shtabit. U bë betimi tradicional me nga 10 lekë të shkuara midis dy buzëve, të cilat më pas bëhen qiri për faltore. Formula: “Po tradhtova, më pret plumbi kokës”. Çeta do të kishte hymin e saj, me vargjet për malin e Tomorrit, i cili simbolizon qendrën atdhetarë bektashiane. Sipas shumë gjasave është e shkruar nga Baba Shefqeti, babai i Teqesë së Koshtanit, i cili ishte një nacionalist dhe antikomunist i deklaruar dhe që u pushkatua nga regjimi komunist. “Ejani o popull, mblidhuni me ne. O baba Tomori lësho një rrufe. Armët ne i kemi fshehur nën dhe. Do të bëjmë luftë flakë e batare si luftoi me pallë trimi Skënderbe.” Krerët e çetës shkuan në lagjen Keçërisht të Zhapokikës, aty u hapën dyert. I pritën si shpëtimtarë. U dhanë ushqim e strehë. Xhemali mbajti një mbledhje tjetër në lagjen Mukaj të Luftinjës. Mbledhja zgjati tri orë. Në mëngjes iu bashkuan të tjerë burra me armë. Revolta në Zhapokikë, 1948 29 Qëllimi i takimit ishte regjistrimi i vullnetarëve për të qenë gati me armë në dorë, që kur të vinte nevoja të ngriheshin për të përmbysur regjimin. Për këtë, pas tre ditësh u la takimi tjetër në lagjen Keçërisht të Zhapokikës. Në këtë mbledhje, përveç atyre ne që kishin qenë në mbledhjen e Zhapokikës, morën pjesë: Musa Sherifi, Haxhi Shahini, Elmaz Mehmeti, Teme Mehmeti, Dervish Maliqi. Të nesërmen Xhemal Brahimi me Muharrem Shabanin nga Zhapokika shkuan në fshatra të tjerë, ku kishin lidhje. Kështu u la detyra dhe për të tjerë. Mbledhja te Lëmi i Madh në Melovë, midis fshatrave Zhapokikë e Luftinjë, u bë rreth orës 10 paradite, më 27 shtator 1948, me 27 pjesëmarrës. Nga fshati Zhapokikë: Bajram Kamber Ahmetaj, Begë Veis Rodha, Nuredin Xhafer Rodha, Xhell Riza Cenokaci, Hajri Zilfo Mahmuti, Teme Mehmet Paja, Seit Caush Lamka, Sefer Yzeir Sela, Mehmet Yzeir Sela, Haredin Alush Sela, Safet Kamber Ahmeti. Nga fshati Luftinjë ishin: Xhemal Brahim Asllani, Xhemil Hysen Aslani (Liçi), Shaqo Lime Muçodemaj, Salo Kaso Dida, Maliq Dervish Dida, Mete Kaso Dida Shefqet Taip Dida. Nga fshati Kamçisht ishin: Gani Kojdhel Muçobega, Xhemal Selfo Muçobega, Halil Sulo Çela, Selfo Xhemal Memlika, Riza Daut Cenokaci. Gjithashtu morën pjesë dhe Sulo Zaim Malaj nga Allkomemaj dhe Muharrem Bektash Llanaj nga Levani Çeta do të kishte grupin e dorezës për të marr veprime e atentateve kundër kundërshtareve e sidomos atyre ekstremist komunistë që mbështetnin Qeverinë Komuniste. Sipas dëshmisë së Beg Rrodhes anëtar të këtij grupi ishin: Sefer Yzeiri, Barjam Kamberi, Safet Kamberi dhe Shaqo Limja. Sipas dëshmive të arrestuarve, por që jo gjithmonë janë të besueshme, pasi dëshmitë janë dhënë në kushtet e torturave, drejtuesit e çetës kishin vendosur të vrisnin drejtuesit e rrethit Tepelene si Rebani Shehun, Karaman Mehmetin dhe Myslim Dëron, i pari përgjegjës i rrethit dhe i dyti sekretar i lokalitetit Luftinjë.

LIDHJET E REVOLTËS ME FAKTORË TË TJERË

Sipas deponimeve nga hetimet e më vonshme rezulton se drejtuesit e çetës kishin lidhje edhe me faktorë të tjerë brenda dhe jashtë Tepelenës. Brenda Tepelenas shumica ishin njerëz që kishin lidhe miqësore me njëri-tjetrin. Kështu, sipas dëshmisë së më vonshme gjatë proçesit gjyqësor, rezulton se mbahej lidhje me Shefqet Sadullan dhe Tefik Lumanin nga Damsi, Demo Aliu dhe Jaho Sinani nga Dukaj, me katundet Salari, Dhemblan e Sinanaj. Hasan Yzeiri, Sulo Sadiu dhe Muharrem Bekteshi nga Levani ishin punëtorë në Selenicë dhe punonin për të shtuar radhët atje. Dino Dervishi nga Gjerbasi kishte lidhje me Kamçishtin, me Ali Sulon. Muharrem Shabani nga Zhapokika mbante lidhje me Llane Ahmetin nga Gllava. Caush Ago nga Koshtani, mbante lidhje me çetën. Hysen Zequa nga Klosi kishte lidhje me Revolta në Zhapokikë, 1948 Sulo Zaimin dhe me Xhafer Yzeirin. Sipas dëshmisë së Mehmet Kalemaj, Xhemal Brahimi thoshte “se do të shkoj në Lushnjë të takoj Ramadan bej Dervishi, që të lidhem me ta.” Xhafer Shabani nga Frashëri lidhej ndërmjet Mehmet Yzeirit. Si ndërlidhës me Beratin ishin Llane Ahmeti nga Gllava dhe Skënder Plashniku që kishte mik Sulo Kason; Muharrem Shabani nga Zhapokika lidhej me Jonuzin (Luftinja), që ndodhej në Tiranë. Shefik Allkushi, nga Gllava, në dëshminë e tij thotë se ne një takim në shtëpinë e Demir Kasos ishte dhe Hajri Zilfo nga Zhapokika (kunati i tij). U diskutua për krijimin e çetave, pasi do vinte koha e përplasjeve. Nga dëshmitë hetimore të Gani Dashos nga Kalivaçi rezulton se ai kishte njohje dhe kishte strehuar në vitin 1948 Caush Nesiun, Xhemal Brahimin dhe Barjam Kamberin 5 ditë te vendi i quajtur Bishti i Mëhallës. Këto lidhje janë nxjerrë nga dosjet hetimore dhe nuk janë faktuar që të gjitha të jenë të vërteta. Kjo pasi, siç e kemi thënë, dëshmitë hetimore janë marrë në kushtet e torturave dhe shpesh për të përftuar të burgosurit u detyruan që t’ia hidhnin fajin njëritjetrit, ose edhe njerëzve që nuk kishin fare lidhje me këtë rezistencë. Mbështetjen më të madhe ata e kishin te popullsia e këtyre fshatrave të cilët gjithmonë ishin baza e furnizimit të tyre jo vetëm me ushqime, por edhe me armatime. Kështu mund të përmendim familjet e Elmas Pajes, Xhafer Muçodema, Ramo Sinani, Mete Saliu, Rexhep Kamberi, Mehmet Hamzai etj.

PËRPLASJA PËRFUNDIMTARE NË FSHATI PLASHNIK E NË LAJTHIZË TË GLLAVËS

Nga data 1 tetor deri datën 8 tetor 1948 kishte kaluar mbi një javë nga udhëtimi i çetës, nga Luftinja në Kamçisht, Levan, Allkomemaj. Ishin arrestuar 5-6 veta, kishte pasur përplasje me forcat e ndjekjes. Pasi kaluan malin e Rabijes, u nisën drejt fshatit Zhapokikë të Beratit e mandej në fshatin Plashnik afër Gllavës. Forcat e ndjekjes të ardhura nga Berati, por edhe nga Tepelena, kishin rrethuar vendin. Në Shkozë të Gllavës panë se ishin të rrethuar nga forcat e ndjekjes. Është data 8 tetor 1948. Shaqo Muçodemaj, Sefer Yzeiri, Mehmet Yzeiri, Salo Kaso, Xhemal Brahimi (të betuarit) luftuan deri sa i hodhën gjithë bombat dhe i zbrazin gjithë fishekët që kishin me vete. Sipas deponimit të Xhemil Asllanit, vëllait të Xhemalit, thuhet: “Gjatë kohës që ishim të rrethuar Xhemal Brahimi dhe Sulo Kasua shkuan në katundin Plashnik te kunati i Sulo Kasos për të gjetur mbështetje, por atë nuk e gjetën aty dhe u kthyen serish”. Forcat e ushtrisë dhe policisë kontrollonin gjithë territorin. Në përplasje, Mehmet Yzeiri dhe Salo Kaso mbetën të vrarë nga forcat e ndjekjes. Nga forcat e ndjekjes, sipas dëshmisë në procesin gjyqësor, dy policë mbetën të vrarë në rrethana të paqarta. Numri i forcave të ndjekjes ishte i madh. Forcat e çetës po shteronin. Armatimi i saj ishte modest dhe jo i mjaftueshëm për të rezistuar. Kishin mbi një javë përpjekje. Prisnin forca që t’u vinin në ndihëm, Revolta në Zhapokikë, 1948 43 por nuk dukeshin gjëkundi. Në datën 8 tetor 1948, u arrestuan Hajri Zilfo Mehmeti, Beg Veizi Rrodhja, ndërsa ditën tjetër u arrestuan Gani Kodheli, Haredin Alush Sela, Mehmet Shahin Muçodema, Nuredin Xhafer Rrodhja, Mehmet Kaso etj. Çeta u shpartallua. Disa u fshehën, deri sa u kapën. Të tjerë shkuan në shtëpitë e tyre ku i prisnin forcat e ndjekjes. Disa u vetëdorëzuan. Shaqo Limja e Sefer Yzeiri iu fshehën policisë për disa muaj. Komandant Bajram Kamber Ahmataj, ish-xhandari 60-vjeçar, e zgjati arratinë nëpër stane e pyje deri në janar 1949. U kap i fundit, u kap në befasi në fshatin Malëshovë të Përmetit. Në datën 10 tetor 1948, forcat e ndjekjes arrestuan Xhemil Asllanin, vëllain e Xhemal Asllanit (Brahimit).

RRETHANAT POLITIKE DHE EKONOMIKE NË TË CILËN LINDI REVOLTA E ZHAPOKIKES

Pas fitores së komunizmit një pjesë e mirë e nacionalisteve u detyruan të emigronin në vende të ndryshme. Po një pjesë e konsiderueshme, e cila kishte familjen dhe e kishin të pamundur të iknin, ndenjën me një shpresë të pakët se gjërat mund të rregulloheshin më pas. Reforma qe u ndërmorën menjëherë pas çlirimit preken një numër te madh njerëzish edhe ata që deri atëherë kishin qenë përkrahës të luftës. Populli i thjeshtë, pavarësisht propagandës komuniste, nuk ishte shumë i lidhur me ideologjinë, por më shumë me ekonominë dhe hallet e veta. Lufta i kishte lodhur njerëzit. Zona e Tepelenës, sidomos fshatrat e Krahinës së Buzit, Luftinjës, Zhapokikës, ku zhvillohen ngjarjet e këtij rebelimi, kishin qenë dhe fronti i luftës italo-greke e viteve 1940-41, e cila kishte sjell shumë pasoja. Në këtë luftë kishte shumë viktima, shtëpi të shkatërruara dhe populli vuajti pasojat e luftës, duke u shpërngulur në vende të tjera. Vetëm krerët nacionalistë kishin njohuri mbi pasojat e komunizmit, prandaj ata të shqetësuar propagandonin herë 14 Xhezo Cana hapur dhe herë fshehur për këto pasoja që e prisnin popullin nga regjimi komunist. Në ditarin i vitit 1943 të Asaf Dragotit, ish eksponent i Partisë Komuniste, mësojmë se Syrja Vasjarin, nacionalist, i kishte deklaruar: “Bashkëpunimi me ju [Partin Komuniste], është i mirëpritur në qoftë se ju hiqni yllin e bolshevizmit dhe luftojmë vetëm për atdhe”. Duke parë dosjet gjyqësore të nacionalistëve Syrja Vasjari, At Gjergj Sulit, Baba Shefqeti, si dhe të komisarit batalionit “Baba Abaz”, Zenel Shehut, të vitit 1947, kur u arrestuan, krijon një mendim real për zhvillimin politik të kohës. Këta patriotë antifashistë, që kishin kontribuar për çlirimin e vendit, shikonin se ngjarjet po rrëshqisnin me një shpejtësi të papritur. Këta patriotë, shumica nacionalistë, u mblodhën ne takime te veçanta, herë në Gjirokastër dhe herë në Tepelenë, herë në Teqenë e Koshtanit, te baba Shefqeti, apo ne shtëpinë e ndonjërit dhe diskutonin për pasojat që po sillte komunizmi. Këto pakënaqësi filluan të organizoheshin sidomos pas zgjedhjeve të para (dhjetor 1945), ku Partia Komuniste ngeli forcë e vetme në drejtimin e vendit; kjo për shkak të goditjeve që iu bënë kundër kundërshtareve politikë gjatë vitit 1945. Sipas deponimeve në dëshmitë gjyqësore pretendohet se “u bë rithemelimi i Ballit Kombëtar”, ku qendra e tij ishte Tirana, ndërsa kishte degë në shumë rrethe të vendit. Po sipas këtyre deponimeve në dosjet gjyqësore rezulton se koordinatori i Ballit Kombëtar të Gjirokastrës ishte Baba Ali Tomorri, nga Shalësi i Revolta në Zhapokikë, 1948 15 Tepelenës, i cili më vonë u pushkatua së bashku me nacionalist të tjerë. Këto dëshmi mbi rithemelimin e Ballit Kombëtar nuk janë vërtetuar dhe mund të mos jenë të vërteta, pasi deponimet gjyqësore bëheshin nën tortura të jashtëzakonshme. Një gjë është e vërtetë, shumë nga nacionalistët u organizuan në takime dhe flisnin kundër pushtetit komunist. Lidhja e këtyre elementëve me Ballin Kombëtar ishte për faktin se komunizmi kishte bërë një propagandë në bllok kundër tyre, për ta demaskuar në popull si organizatë tradhtare. Në këtë mënyrë dënimi i këtyre elementëve të rezistencës se “gjoja krijuan Ballin Kombëtar” kishte si qëllim të justifikonin në popull këto dënime. E vërteta është se ata ishin kundër sistemit komunist dhe këtë e kishin shprehur në biseda dhe në takime të ndryshme që bënin me njëri-tjetrin. Kishte dhe një rezistencë, që herë ishte e organizuar dhe herë spontane. Vetë Zenel Shehu dëshmon për këtë arsye në gjyqe. Pas reformës agrare dhe pakënaqësisë që u formua, Zenel Shehu mbështeti organizimin e kësaj rezistence. Rezistencë ndaj komunizmit kishte edhe në Përmet, Delvinë, dhe në fshatrat kryesore të Tepelenës. Sipas Sotir Haxhiut, lindur dhe banues ne Sheper, Gjirokastër, vjeç 47, i arrestuar, rezistenca në Gjirokastër drejtohej nga Baba Ali Tomorri; në Tepelenë Zenel Shehu, kryetar, Syrja Vasjari, sekretar, Baba Shqfqeti, etj. ; në Tiranë vepronte Islam Radovicka. Ai mbante lidhje me Sulo Zaimin, Barjam Kamberin dhe shumë të njohur të tjerë të Jugut. Po kush ishte Islam Radovicka, me të cilin mbanin lidhje anëtarët e rinj të rezistencës? Ai ishte komandanti ushtarak që drejtoi forcat komuniste në Zonën e Parë Operative Vlorë-Gjirokastër, një ndarje administrative e krijuar nga komunistët. Ai ishte nga fshati Radovickë i rrethit Përmetit, i cili kishte kryer disa shkolla ushtarake dhe kishte shërbyer ne disa zona si Shkodër, Tiranë etj. Në vitin 1943, si shumë të tjerë, u vu në shërbim të luftës partizane dhe e caktuan komandant te Zonës parë Operative VlorëGjirokastër. Pas lufte, i pakënaqur nga reformat që po merrte komunizmi si dhe shtrëngimi që po i bënin sidomos fshatarësisë, ai u lidh me elementë kundër vendosjes së regjimit komunist. Ai u zgjodh deputet në Revolta në Zhapokikë, 1948 17 zonën e Përmetit në zgjedhjet e vitit 1945. Arrestohet me 7 shkurt 1948, së bashku me grupin e deputetëve si Shefqtr Bej, Faik Shehu, Enver Sazani, Sheh Karbunara, Kol Kuqali, Kost Boshnjaku, Selaudin Tota, Abdyl Kokoshi etj, dhe dënohet me pushkatim; numri i të dënuarve, me gjithë bashkëpunëtorët, arriti në 40 vetë. Këta deputetë kishin filluar të organizoheshin kundër “pushtetit popullor”, prandaj duhej të goditeshin, pasi shikoheshin si kundërshtarë politikë.

International Virtual Conference – Latest Trends in Digital Health

June 8, 2021 by dgreca

by Rafaela Prifti/

As “healthcare to all” pushes innovations to build new partnerships and collaborations around the world, Albanian Americans here and in diaspora recognize the immense opportunities and are making strides in Telehealth sectors.

The posting of International Virtual Conference – Latest Trends in Digital Health described it as “an outstanding opportunity to learn more from world leaders in Digital Health about the latest developments that are shaping health systems.” The agenda listed: opening remarks by Tory Cenaj, founder and publisher of Partners in Digital Health, keynote speaker Charles Nahabedian, recipient of a national award of outstanding contributions for pioneering work in wireless, followed by two Roundtable discussions with experts in medical and health-related areas, and a Plenary Session with presentations by Dr. Marsela Ceno, President of the Society of Albanian doctors in Germany and Dr. Sulejman Mani Çelaj, Co-Founder of Albanian American Medical Society.

Co-hosts, Tory Cenaj of Partners in Digital Health Institute and Dr. Neshad Asllani, Head of Executive Board at Klinika Digjitale, underlined the vast opportunities presented by tech advances in building new partnerships and collaborations to provide healthcare services to all. Against the backdrop of the coronavirus pandemic, which laid bare the extreme health disparities in the US and around the world, the innovations are evolving fast but that is only part of the story. Behind the stunning undertaking in technology, there needs to be a well-coordinated effort of innovators, health care advocates, lawmakers, medical community, providers all the way to the patients. “Through technology advances, policy makers, the medical community and health citizens can work toward the best health outcomes at affordable rates for all,” Tory Cenaj told Dielli. As it happens, she remembers being featured in Dielli as a young promising high school graduate the year of her college acceptance. Yes, her mother has saved the paper clipping. Although it was before my time at Dielli as English Editor, it is a point worth-visiting in the future.

“The pandemic has catapulted digital health adoption and solutions to the forefront of patient care. Through technology advances, policy makers, the medical community and health citizens can work toward the best health outcomes at affordable rates for all. Kosovo and all those in the Balkan region, stand to gain through advancing partnership, collaboration and education. The Telehealth and Medicine Today Kosovo Chapter plans to impact the market with future education and policy events. With family in both Albania and Kosovo, healthcare remains a priority for me in the region,” was Ms. Cenaj’s comment for Dielli.

To get to “the best health outcomes at affordable rates for all” as Tory Cenaj put it, one has to have “the product” that’s up to the task. Behind that innovation is Charles Nahabedian, CEO of VideoKall Inc. The company has invented the first known, face-to-face guided service, in a medical enclosure. In 2018 VideoKall was prototyping an unmanned health clinic in Baltimore. The creators at VideoKall believe that ‘micro clinic’ cabins will change a routine doctor’s visit. In terms of a possible launching date of the product for markets like Kosova, Albania and the Balkans, Mr. Nahabedian, response to Dielli was: “The date depends upon the level and type of local support for small trials; defining the business appropriate for any country; and finding the appropriate financial, operational and medical partners to make it happen.”

At the Virtual Conference, the keynote speaker, Charles Nahabedian, related a personal experience from his childhood to make a point that then as now Healthcare begins with access. His company’s product brings healthcare to where people are which benefits remote communities as well as senior and assisted living communities. “Covid led to a boom in Telehealth,” he said in his presentation. Adding that “the pandemic accelerated the decline in healthcare, it did not cause it,” VideoKall founder proceeded to make a strong case for better solutions in healthcare. ClinicStop cabin is designed to hold medical instruments to take the medical readings like a stethoscope, thermometer blood pressure cuff, glucose monitor with accuracy. It is operated remotely, and the nurse practitioner appears on a screen via satellite video.

On the point of access to medical services supported by data, I contacted Dr. Neshad Asllani, Head of Executive Board of Klinika Digjitale. He said that its online service “has seen an increase of 800% in the course of the pandemic.” On its platform, patients can access from 45 providers and specialists from USA, EU countries, Africa and Asia making their services available in 14 languages in the US, EU, UK and around the globe. “The service is almost completely automated. On it, two relevant features are the Second Opinion program and treatment abroad in cases when it is not available domestically,” said Dr. Neshad Asllani of Klinika Digjitale, co-host of the Virtual Conference on June 2. Touching on the issue of hemorrhaging of Albanian medical graduates, he said: “Klinika Digjitale offers its services to the Albanian diaspora all around the world, and at the same time integrates the medical community of the diaspora in Europe and USA (out of about 3,000 Albanian doctors, 1,800 of them are in Germany). ‘While they are away from the homeland, this helps to “fill the gap back home” as well as serve the Albanian diaspora.”

In terms of goals, he said that Klinika Digjitale aims to increase its presence in the US. “We are in negotiations with a number of online American companies. The opportunities are bountiful, the possibilities are real, and the will is limitless. We have the medical staff and a solid experience, as we are leaders of digital health in Europe,” Dr. Neshad Asllani, Head of Executive Board at Klinika Digjitale told Dielli.

With regard to issues of security and privacy, growing concerns with groups of population who believe in conspiracy theories, and questions on the cost to patients, I directed my questions by email to Charles Nahabedian. Here is our Q&A:

Q. In the age of a growing number of cyber attacks, do you have concerns about security in the digital health?

A. Simple answer is yes, now and for a long time. Vendors of computer and telecom-based systems must use all the technology and techniques to make it impossible to hack, and if they do get hacked, the effort for the hacker is more than the reward. Our base system is inherently secure because of the privacy and the architecture. The greatest points of vulnerability have special protections on our side of the interoperability points.

Q. When dealing with groups of populations that are prone to conspiracy theories, or resist vaccinations or wearing masks, do you anticipate to encounter hesitations or misgivings with your product?

A. Based upon primary research, we expect that at least 60% of the population will want to use our product. From the perspective of realizing that acceptance, we will be educating potential users prior to actual service in their geographical area.

Q. Do you have a launching date in mind for markets like Kosova and Albania or the Balkan region?

A. The date depends upon the level and type of local support for small trials; defining the business appropriate for any country; and finding the appropriate financial, operational and medical partners to make it happen.

Q. While you said that your product comes at no fee for the patients, Nana Frimpong MD, Vice President, Africa at Vezeeta.com, raised the issue of “providers charging premiums for convenience”. How do you square that?

A. Our platform is offered on the premise that a medical provider is servicing the patient from a medical and financial perspective. We “white label” our products, so that the name of the provider is on the patient device. In a free market, the provider can charge whatever they deem appropriate – higher in some areas where they can afford it, perhaps because of convenience, and lower in areas that are economically challenged. My statement is that in the US, the patient should not have to pay more than in mini clinics. What i did not say, is that there are organizations that can subsidize the patient equipment, such that the provider can charge less because there is little or no capital recovery of the patient equipment. In a country where there is a government plan, the pricing would be up to the government administering healthcare and these access points (e.g., visits could be free or low-cost to unload physicians and clinics, or the access could be on a subscription basis).

As a final observation, the International Virtual Conference did present the latest developments and digital trends that are shaping health systems. Innovations in technology backed by new partnerships and collaborations around the world present opportunities for all to bring the “next generation stuff” within sight of this one.

BERISHA ”NON GRATA”, KONGRESMENI REPUBLIKAN LEE ZELDIN I KERKON ARSYET SEKRETARIT BLINKEN

June 8, 2021 by dgreca

Shpallja “non grata” e ish-kryeministrit Sali Berisha është bërë pjesë e diskutimeve të mbledhjes virtuale të Komisionit të Punëve të Jashtme të Shtëpisë së Bardhë.

Kongresmeni republikan Lee Zeldin i ka kërkuar sekretarit amerikan të Shtetit, Antony Blinken informacione specifike për vendimin ndaj Berishës duke theksuar se ai vetë ka bërë hulumtime, por s’ka gjetur asgjë për përfshirje korruptive të ish-kryeministrit dhe ish-presidentit shqiptar.

Në përgjigje të tij, Blinken u shpreh se momentalisht nuk mund të ndajë asgjë me kongresmenin për këtë çështje, por nëse ai kërkon më shumë informacion mund të paraqitet në Zyrën e Legjislacionit apo në Zyrën e Zëdhënësit për Çështjet Publike.

Sipas Blinken edhe procedurat për t’i ndaluar hyrjen në SHBA Sali Berishës kanë qenë standarde si për gjitha rastet e tjera, ndërkohë thekson se SHBA vijon të shohë përtej kufijve për ata që sfidojnë parimet e demokracisë.

Lee Zeldin: Kohët e fundit ju keni njoftuar sanksione kundër ish-presidentit të Shqipërisë, Sali Berisha dhe për shumë nga ne, kjo erdhi si e papritur. Sa i takon historisë së tij politike me SHBA-të, ai ka qënë një mysafir dhe aleat i ish-presidentëve Bush, gjithashtu një kundërshtar agresiv i George Soros. Çfarë informacioni specifik mund të ndani me komitetin për të justifikuar këtë lëvizje dramatike?

Antony Blinken: Ne vijojmë të shohim përtej kufijve, rreth atyre të cilët janë të përfshirë në aktivitete korruptive, ata që nënvlerësojnë të drejtat e njeriut apo që paraqesin sfidë për demokracinë apo parimet demokratike. Në rastin e tij ne patëm një çështje të cilën e zhvilluam nëpërmjet procesit normal, përfshirë avokatët tani. Do të isha i lumtur ta ndaja me ju nëse do të ishte e dobishme, se për çfarë flitet ekzaktësisht.

Lee Zeldin: Po, a ka ndonjë informacion specifik që ju mund të ndani me komitetin në këto çaste?

Antony Blinken: Nuk kam asgjë për të ndarë në këto çaste me komitetin, por do të isha i lumtur të komentoja, të sigurohesha që ta ndaja me ju dhe me këdo që është i interesuar.

Lee Zeldin: Po përpiqesha të bëja disa hulumtime për të gjetur se në çfarë afere korrupsioni është i përfshirë ai dhe nuk arrita të gjeja asgjë. Ku duhet të shkojë një gazetar që kërkon informacione? Aktualisht ka disa ecejake mes Departamentit të Shtetit, vendimit tuaj mbi sanksionet kundrejt tij dhe familjes së tij, përfshirë palës mbrojtëse të zotit Berisha. Pra ku duhet të shkojë një gazetar për të marrë informacione mbi korrupsionin që ju i referoheni?

Antony Blinken: Para se të kalojmë tek media, anëtarët janë të lutur të vijnë në zyrën tonë të çështjeve legjislative dhe ne do të sigurohemi që ju merrni informacione. E dyta, sa i takon medias i’u lutem të vini tek zyra e zëdhënësit të punëve të jashtme dhe ne do të sigurohemi që në përputhje me detyrimet që kemi, atë informacion ta ndajmë me ju.

Lee Zeldin: A jeni ju në dijeni për burime të hapura informacioni që mbështesin pretendimet se ka patur korrupsion në të cilin është përfshirë z.Berisha?

Antony Blinken: Jam i sigurtë që çdo kush nga gazetarët mund t’a bëjë atë pyetje në deklaratat për media që ne mbajmë çdo ditë në departamentin e shtetit për të marrë çdo informacion që ne kemi në dispozicion për publikun.

Lee Zeldin: Për të qartësuar diçka që ka lidhje me mbrojtjen e z. Berisha, thjesht po përpiqem të kuptoj se çfarë është e vërtetë dhe çfarë jo. A keni komunikuar ju apo dikush në emrin tuaj me z. Soros? Thjesht po përpiqem të kuptoj se çfarë është e vërtetë dhe çfarë jo!

Antony Blinken: Unë jo, por nuk mund të flas në emër të të gjithë Departamentit të Shtetit, por unë jo!

SHKOLLA SHQIPE “ALBA LIFE” MBYLLI VITIN SHKOLLOR

June 8, 2021 by dgreca

Shkolla Shqipe “Alba Life” NY, Mbylli Me Plot Sukses Vitin Shkollor Akademik 2020 2021 Me Një Program Shumë Të Pasur Në Online/

Nga Keze Kozeta Zylo/

Qershori është dita ndërkombetare e fëmijëve dhe këtë ditë jo vetëm që e festojmë me plot dashuri me nxënësit, por përkon dhe me mbylljen e vitit shkollor dhe me sfidën me pandeminë botërore.

Çfarë dite e dielltë ishte dita e shtunë, si suksesi i Shkollës Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit që vepron dhe mëson nxënësit në të gjitha lagjet e Nju Jorkut! Sfida me pandeminë dhe mësimi me Gjuhën Shqipe ishte një punë e madhe nga më profesionalet dhe më frytdhënëset! Kjo shkollë me të 13 klasat në Online nuk e humbi për asnjë ditë mësimin e Gjuhës Shqipe. Ishte e para shkollë në Diasporë që hapi programin në Online qysh në muajin shtator, 2021, dhe prej asaj dite nuk e ka ndërprerë mësimin asnjëherë, por me kulturë dhe profesionalizëm e vazhdoi gjithë vitin. Bordi së bashku me mësueset tejet të kualifikuara, shumica të licensuara nga shteti amë dhe Nju Jorku sollën risi të reja didaktike dhe pedagjogjike duke e bërë shumë të larmishëm programin dhe duke tërhequr mjaft nxënës jo vetëm nga shtetet e Amerikës, por Kanadaja dhe Europa. Mësueset zbatuan me rigorozitet disiplinën shkencore të pedagogjisë si teori e mësimit dhe e mësimdhënies, por edhe të kushtëzuara nga vetë zhvillimi i formave dhe i përmbajtjeve të punës mësimore në platformën në Online. Disa mësuese kishin nga dy klasa në Online për gjatë vitit të cilat punuan me plot përkushtim. Gjithmonë e gjithmonë e vlerësoj dhe e çmoj në maksimum secilin mësues pranë shkolles sonë dhe në Diasporë për përpjekjet shpesh herë dhe të mundimshme për të arritur deri këtu.

Ky vit ishte i jashtëzakonshëm për shkak të pandemisë botërore, Covid 19-të. Ndërsa mendoj për shprehjen e vitit për Altruizmin kuptoj se mësuesit realizuan gjënë më të çmuar për njeriun që do të thotë: “Respekt dhe devotshmëri vetëmohuese ndaj shërbimit me plot kulturë për te tjerët”.

Të gjitha mësueset vlerësuan lart bashkëpunimin me themeluesit si vizionarë për këtë mision kombëtar si dhe gjithë stafin qe i janë bashkuar këtij programi tejet professional dhe serioz. Mësuesit i mbështetën nxënësit e Diasporës në kohrat më të vështira! Doemos kanë bekimin e tyre!

Program shumë i pasur për mbylljen me plot sukses të Vitit Akademik 2020 – 2021

Programi i klasave të nivelit të parë

Programi u nda në dy grupe, në dy seanca të shfaqjes për shkak të numrit të madh të klasave. Programi filloi në orën 10 paradite.

Z.Qemal Zylo themelues dhe drejtues i TV dhe Shkollës Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit që operon në të gjitha lagjet e Nju Jorkut si dhe anëtar i Kryesisë së Këshillit të Arsimtarëve në Diasporë përshëndeti mësuesit, nxënësit dhe prindërit në emër të Bordit të Shkollës.

Ai tha se është një kënaqësi e veçantë t’ju përshëndes sot me rastin e mbylljes së vitit shkollor akademik 2020-2021 e t’ju falënderoj për përkushtimin tuaj për këtë detyrë të rëndësishme mbarë kombëtare të mësimit të gjuhës shqipe.

Viti mësimor që po mbyllim sot ishte viti me i vështirë në historinë e shkollës shqipe “Alba Life” pasi ishte viti ku të gjithë ju u përballët me vështirësi të mëdha që na shkaktoi pandemia botërore, Covid 19.

Mësimi gjatë këtij viti mësimor u zhvillua në Online dhe ka qenë ndryshe nga vitet e mëparshme që e zhvillonim nëpër klasa dhe për këte u desh një trainim dhe përgatitje shumë serioze e të gjithë mësuesëve të shkolles sonë për t’i bërë orët e mësimit të gjuhës shqipe sa më interesante dhe me një informacion të gjithanshëm. Mesimet e larmishme që sillnin mësuesit e shkollës sonë të përgatitura e prezantuara në Google Meet ishin të një niveli shumë të lartë pasi në të nuk përfshiheshin vetëm materialet bazë didaktike të teksteve të para Abetares, Abetares dhe librave të gjuhës, por në to janë pasqyryar edhe shumë materiale nga tekstet ndihmëse të miratuara dhe veçanërisht të platforms “Schoolme”, që ishte një ndihmesë tjetër që e bëri shumë interesant mësimin në Online të gjuhës shqipe.

Shkolla jonë është shumë krenare që ishte e para shkollë në Diasporë që filloi mësimin qysh javën e parë të shtatorit të vitit të shkuar dhe nuk humbi asnjë orë mësimore gjatë këtij viti akademik.

Po ashtu interesimi i nxënësve ka qenë shumë i madh gjë të cilen unë e kam vërejtur nga vëzhgimet që kam bërë në të gjitha klasat ku nxënësit hynin qysh në minutën e parë të mësimit dhe e kishin vështirë të largoheshin nga ekrani pas mbarimit të mësimit. Ky është një vlerësim shumë i lartë i punës së mësuesëve: Adelina Lacaj që zhvilloi mësim në dy klasa, Dr. Manjola Dulit, mësueseve Entela Muda, Vlera Thaqi, Gela Bulku, Fatbardha Shiqerukaj, Mirvete Veselaj, Sonilda Koci Kadria dhe Vjollca Skënderi qe po ashtu dha mesim në dy klasa.

I përgëzoj të gjitha mësueset që përmenda më sipër si dhe koordinatoret Arta Xhaferi, Blerim Gjocaj, Eligerta Cuka si dhe bashkëthemelueset Kozeta Zylo dhe Dr.Valbona Zylo Watkins që kanë dhënë një ndihmesë të vazhdueshme.

Pa dashur të zgjatem konkluzioni i Bordit të shkollës shqipe “Alba Life” është se viti mësimor 2020-2021 ishte mjaft i suksesshëm në cilësi dhe në numër të nxënësve pasi e shtrimë aktivitetin jo vetëm në lagjet dhe shtetin e Nju Jorkut që i kishim vitet e mëpareshme, por këtë vit ne patëm nxënës nga shkollat Halifax Kanada, shkolla në Chicago, nga Florida, Alabama, Washington State, Pensilvania, Masachusets, Spanja, Suedia e të tjerë .

Ju faleminderit të gjithë nxënësve, mësuesëve dhe prindërve që bashkëpunuam në këtë mission kombëtar dhe ju uroj suksese në programin e sotëm të fundvitit dhe pushime të mbara e suksese në vitin e ardhshëm mësimor.

Faleminderit të gjithëve për vemendjen tuaj.

Programi u hap me këngën “1 Qershori” kënduar nga kori i Shkollës Shqipe “Alba Life”, New York

Mësuese Sonilda Koci që operon në Brooklyn, solli pranë ekranit nxënësit më të vegjël duke filluar nga mosha 4 vjeç të cilët si zogj ndër pemë të gjelbërta çuçurisnin ëmbël shqip. Ajo i kishte pagëzuar si Flilizat e rinj të Shkollës Shqipe “Alba Life”. Ata ishin: Abella Bora Delisi, Aleena Osmani, Ana Skrapalliu, Arabella Gjeka, Besart Hysolli, Emily Gardella, Era Kondakciu, Ethan Çela, Hana Demiri, Nikolas Niko Gard, Rian Dobrova.

Mësuese Vlera Thaqit që operon në Staten Island dhe me nxënës nga Long Island, Westchester solli nxënësit të cilët recituan këto poezi si: Chloe Kaso, Gjuha Jonë nga Naim Frasheri, Nina Kastrati- Gjuha Shqipe nga Gjergj Fishta, Saranda Halstad- Abetare, Abetare nga Xhevair Spahiu.

Mësuese Mirvete Krasniqi Veselaj që operon në Bronx kishte përgatitur nxënësit si Kevin Duka nga Philadephia me poezinë: “Abetare, Abetare dhe Keci”, Bora Kurtolli: “Kosova ime”, Julia Loci: “Kenga tik tak tik tak, poezia “Shkronja”, Ariel Dalliu: “Abetare dhe shkronja A”, Edion Shiqerukaj: “Dua të luaj dhe shkronja E”, Alisa Gjika: “Kenga 1 Qershori dhe poezia Abetare”

Mësuese Vjollca Skënderi që ka dy klasa në Brooklyn dhe Queens kishte përgatitur këta nxënës si: Aleksia Kola me poezinë: “Librat rrinë radhë radhë”, Eliana Cuko, Chikago: “Abetarja ime”, poezi nga Kozeta Zylo, Kiara Hila: “Gjuha Shqipe”, Klea Kola: “Abetare, Abetare”. Shtoj këtu se shumë prej nxënësve të dy klasave ishin me pushime në vende të ndryshme dhe nuk kishin mundësi për të marrë pjesë në këtë program të fundvitit.

Mësuese Gela Bulku që operon në Brooklyn i kishte përgatitur nxënësit jo vetëm me poezi nga shtëpia, por dhe në mjedise me peizazhe të mrekullueshme nga Nju Jorku duke kënduar këngë shqiptare.

Programin e hapi me këngën “Zogu dhe Abetarja” kënduar nga Dëbora Shehu e cila iu uroi: “Gëzuar festën e Abetares dhe mbylljen e vitit shkollor të gjithë nxënësve të Shkolles Shqipe “Alba Life”.

Udhëtim nëpër shkronja u intepretua nga: Adisa Tahiri, Aria Stoja, Brandon Grada, Dëbora Shehu, Enzo Rustani, Jori Lamçe, Laura Torollari, Rilind Shehu.

“Vallet shqiptare” u vallëzuan me plot pasion nga Jori Lamçe dhe Enzo Rustani

“1 Qershori!” Interpretoi, Aria Stoja

Ndërsa kënga 600 vjeçare shqiptare “Moj e bukura More“u këndua nga Brendon Grada

Mësuese Fatbardha Shiqerukaj që operon në Bronx u paraqit në këtë program me këta nxënës si: Simelba Xhaferri: “Librat rrinë radhe radhe”, Lediana Hasanaj: “Dijeni botërore”, Fatjon Gjocaj: “Shoku im”, Fatjona Gjocaj: “Truri”, Yllëza Sejdiu, Emma Watkins: “Shqiponja” nga Xhevahir Spahiu, Leon Gashi: “Alfabeti”, Saranda Krasniqi: “Për një shkronje”, Luan Krasniqi: “Nëna Shqipëri”, Edvin Dalliu: “Unë jam”, Rami Elkordi: Yunis Elkordi.

Për shkak të numrit të madh të klasave, programi u shfaq në dy grupe dhe orë të ndryshme duke filluar me saktësi nga ora 10 të e paradites.

Programi i klasave të nivelit të dytë

Në grupin e dytë programi u hap me Dr. Manjola Dulin, mësuese në Queens. Nxënësit e saj të rritur në moshë sollën një larmishmëri me slide show në Power Point, duke shfaqur mësimet shumë të rendësishme që kishin përgatitur gjatë vitit. Ato ishin nga gjithë Kombi, Shqipëria Kosova, Dibra, Mali I zi, Çamëria, Arbëreshët, Presheva etj. Nxënësit që morën pjesë me këto projekte ishin: Agon, Agona dhe Loreta Sadiku: Projekt “Çamëria” nga Georgia. Klaus dhe Stivi Veshi: “Luftrat e Skënderbeut nga NYC. Adina Zdruli nga Kanada interpretoi poezinë nga “Naim Frashëri”, Lir Shala nga Kanada: “Projekt i Shkollës Shqipe, “Lufta e Kosovës”. Zana Shala nga Kanada: Poezia “1 Qershori”. Klevis Zhala nga NYC: Poezia, “Shqiponja”.

Isabel Zhala, NY: Vjershë e Naim Frashërit: “Ti Shqipëri më ep nder”. Det Ramosaj Kanada, poezia: “Sa të dua Kosovë. Ryan Pjetergjoka NY: Poezia “I dashur Atdhe”. Adea Kastrati nga Long Island: Interpretim për “Rozafën”. Giuliano Meta NY: “Ujërat dhe lumenjtë e Shqipërisë”. Francesco Hila, New York.

Mësuese Adelina Lacaj e cila u paraqit me dy klasa ne Bronx dhe Brooklyn solli përvojën e saj dhe nxnësit që kishte përgatitur në Bronx sollën larmishmëri me projekte për Atdheun dhe përshtypjet e nxënësve gjatë këtij viti. Ata ishin: Arelt Xhaferri: “Përshëndetja e prindërve/ Figura të njohura shqiptare Skënderbeu/ Ismail Qemali/ Nënë Tereza. Jessica Ndregjoni: “Përpjekjet për të folur shqip/ Sendet tradiocionale shqiptare në shtëpitë tona”. Jonathan Ndregjoni: “Gjeografia, peizazhi bota bimore dhe klima”. Keida Shiqerukaj: “Bashkëbisedimi shqip në klasë dhe rëndësia e tij”. Adrian Krasniqi: “Lojërat në klasë”. Harry Lumshi: “Gabimet shqiptare”. Kenkrest Lumshi: “Industria ushqimore në Shqipëri”. Kleidi Zaimi: “Arbëreshët e Italisë”. Fiona Zaimi: “Qytetet dhe Trevat tona- dallimet midis tyre”. Sofia Sandria: “Ilirët dhe trevat e tyre / Powerpoint Ksamili/ Mali i Jezercës dhe ngjitjet alpine”. Nora Balidemaj: “ Mësonjëtorja e parë shqipe / Filmi dhe përshtypjet”. Albo Peraj: “Muzika dhe instrumentet e ndryshme. Tipet e ndryshme të valleve dhe lidhja e tyre me historinë”.

Mësuese Entela Muda me klasën e saj në Staten Island solli nxënësit me intepretime të ndryshme duke e pasuruar programin dhe me vallen e Kosovës interpretuar mjeshtërisht nga nxënësit e Shkollës Shqipe “Alba Life”. Ata ishin: Dea Watkins e cila kishte përgatitur esenë: “Gjuha e Nënës”. Amina Shegaj: “Krujë, O qytet I bekuar” nga Naim Frashëri, Reona Kovaçi: “Korça” nga Naim Frasheri, Blin dhe Rubik Rugova: “Korça” nga Naim Frashëri, Ariana Daci: “Kundër Mallkimit të Gjuhës Shqipe” nga Petro Nini Luarasi. Ne ekran me plot entuziazëm dhe mjeshtëri u shfaqën valltarët e shkollës me “Vallen e Kosovës”.

Mësuese Vjollca Skenderi solli dhe dy emrat nga Suedia si: Uklea dhe Kleidi Buzi.

Mësuese Adelina Lacaj paraqiti nxënësit e saj ne Brooklyn si: Erla Lamce: “Iu uroi mirëseardhjen prindërve , nxënënsve dhe mësuesve/ Riviera Perëndimore –Deti Adriatik dhe deti Jon. Blenda Sehu- Mesimi Online për Vitin 2020-2021/ pyetje drejtuar shokëve. Elio Tahiri: “Mbresat e vitit / familja në Shqipëri (gjyshi- gjyshja )/ Teknologjia (avantazhet dhe disavantazhet e saj.) Enson Nallbani- Karakteri shqiptar- kultura, arti dhe shoqëria. Zenel Agolli: “Diversiteti i trevave shqiptare – arti i të gatuarit”. Altea Balla: “Shqipëria një vend i bukur turistik- udhëtim në Atdhe/ këngët vallet dhe veshjet popullore. Kelvin Rustani, përmbledhje e viteve të tij në Shkollën Shqipe “Alba Life”. Përshëndetje dhe falënderim stafit të shkollës. Jon Agolli- Përmbjedhje e temave të punuara gjatë Vitit/ Muzika shqiptare dhe vecoritë e saj në Shqipëri dhe Amerikë, këngetarët e famshëm në botë, gatimet tradicionale. Detion Shehu: “Mbresat tona për Shqipërinë, Udhëtim ndjenjash dhe falënderim stafit të shkolles”.

Programi u mbyll me vallen e Tropojës interpretuar nga nxënësit e Shkollës Shqipe në Bronx dhe Brooklyn.

Në fund të gjithë u përshëndetëm mallshëm me njeri-tjetrin, duke shpresuar dhe lutur se së shpejti do të shihemi në shtator nëpër klasat tona në shkollat e Nju Jorkut. Ndarja pati dhe lot mësuesesh dhe gëzime për cfare I dhuruan profesionalisht dhe me plot perkushtim nxënësve në këtë mision Kombëtar.

7 QERSHOR, 2021-NEW YORK

ARRATISJA NGA FERRI

June 8, 2021 by dgreca

Nga Agim Xh. Dëshnica/

Ngjyrimet e vjeshtës shtriheshin në ultësira, ashtu si mjegullat e largëta zbardhnin përgjatë kreshtash e në maja malesh.

Ishin kohë të turbullta me lajme të frikshme. Veriu i Shqipërisë, i dëgjuar në Europë për bukurinë e madhështinë e bjeshkëve, ngjante midis reve me një burg graniti, ku rapsodët u binin lahutave me këngë për Aga Ymerin e burgosur. Spaçi, Qafë Bari, Burreli, Bulqiza, Rubiku e kishin humbur historinë e hijeshinë e emrit.

Nëse rastisje të udhëtoje në ato vise me kamion, ulur pranë shoferit, të trazonte shqetësimi i fshehtë, kur ai të thoshte, pa e pyetur:

– Kjo rruga nga e djathta të çon në minierën e Spaçit, ajo tjetra – në Qafë Bar. Minatorët janë të burgosur, njerëz me shkollë.

Ti e dëgjoje e s’kishe guxim t’i ktheje përgjigje.

Kamioni merrte majtas e djathtas. Honet e ngrysur rrotulloheshin e lëviznin si porta të gurta. Nuk dukej askush. Duhej të hyje në atë ferr të padukshëm, për të mësuar seç ndodhte atje.

Astrit Drini, lindur në Tiranë, pasi mori diplomën për gjuhë – letërsi, u caktua mësues në një katund të thellë midis maleve të veriut. Shtëpia, shëtitjet në bulevard, biblioteka e ngrohtë, miqtë e shokët, tashti ishin larg, matanë maleve, tutje reve. Megjithatë, në shkollë ai ndihej mirë me nxënësit e vet, teksa e dëgjonin me vëmendje. Shpesh takohej edhe me burrat e atij vendi baritor, ku qielli i pakët dukej si çati e kaltër. Dëgjonte dhe mbante shënime për gjithçka me vlerë, fjalë të rralla, vargje nga këngët epike, gojëdhana e gjë e gjëza. Në mbrëmje, në dhomën e vogël ngjitur me shkollën, lexonte deri vonë detyrat e nxënësve dhe përgatitej për të nesërmen. Por shkruante edhe letra për nënën, sidomos, pasi i ati qe larguar nga jeta, si edhe për shokët, që të mos mendonin se i kishte harruar. Ose krijonte ndonjë poezi, apo tregim. Fshatarët, të lodhur në ato orë, flinin.

Kaluan kështu disa vite.

Një natë ai dëgjoi jashtë dritares zhurmën e një motori makine, pastaj hapa njerëzish e, më në fund, trokitje në derë. U ngrit dhe pa nga dritarja operativin e zonës në krye të tre policëve të armatosur. Ua hapi derën ngadalë.

– Urdhëroni! – u tha. Por, oficeri ia priti qysh në prag:

– Astrit Drini, në emër të popullit, je i arrestuar!

Me gazin e mbyllur të Degës, ndërmjet policësh të heshtur, ai udhëtoi në drejtim të panjohur. Makina, pasi eci me tronditje për disa orë nëpër udhën e ashpër malore, më tej vazhdoi më qetë. Mesa dukej, kishte dalë në asfalt. Diku frenoi. Astritin e nxorën të lidhur nga gazi, e pasi kaluan nëpër ca korridore të ndriçuar keq, e mbyllën te një qeli e errët. Ai e gdhiu natën herë fjetur e herë zgjuar. Vriste mendjen më kot. Çfarë kishte ndodhur!? Ç’paskësh bërë, vallë, që s’e dinte as vetë!? Përse e kishin përplasur aty si një vrasës!?

Një natë e morën policë të tjerë dhe e çuan në zyrën e hetuesit. Ajo ishte me pajisje të zakonshme, me telefon, letra e makinë shkrimi. Hetuesi, me moshë mbi të tridhjetat, rrinte ulur dhe shënonte përgjigjet për emrin, mbiemrin… Papritur, Astritit iu duk sikur ai i hodhi në kokë ujë të ftohtë, kur i tha:

– Kemi të dhëna se ti merresh me thashetheme kundër pushtetit! Se u lexon nxënësve e djemve të fshatit poezi të dyshimta. Por, nga burime të besueshme dimë edhe se ke menduar të arratisesh!

Astritin e hutuar sikur e përshkoi diçka si rrufe.

– Ato që më thatë nuk qëndrojnë! – ia ktheu hetuesit. – Unë jam mësues. Fshati më nderon. Njerëzit e mi presin që unë të kthehem në Tiranë, pas një largimi kaq të gjatë.

Por pyetjet, britmat, fyerjet e kanosjet filluan e vazhduan radhas. Më në fund, Astritit iu desh të përballej edhe me shpifjet e dëshmitarëve të rremë.

Makina e shkrimit nxinte letra me sajime për zyrtarët më të lartë, për gjykatësit e prokurorët. Pas torturave, që nuk zgjatën më pak se tetë muaj, i erdhi radha prokurorisë dhe gjykatës. Iu bë gjyq politik.

Astriti, bir i një patrioti të dëgjuar, u dënua me burg për agitacion e propagandë, gjë që atij as që i kishte shkuar ndër mend kurrë ta bënte.

Mirdita me hijeshitë e saj, me emërvende shqip, me male, pyje e livadhe, shkëlqente, kurse Spaçi i saj i kallte dridhmën gjithkujt. Ishte burg, kamp, katakomb me njerëz të gjallë. Fani, ditë e natë, rridhte e zhurmonte si Akeronti, lumi i ferrit. Qindra e qindra sy kërkonin në heshtje fajtorët pa faj. Atje, ku tërëçka qe e rrethuar nga gërxhe të ngrysur, kureshtja dhe hamendja bridhnin nëpër guvat e rrezikshme. Ai vend ishte një tokë e djegur, e ashpër, e gurtë. Brenda rrethimit me tela me gjemba jetonin skllevërit e shekullit, bijtë e kombit shqiptar, për faje të çuditshme, me dënime të pabesueshme për nga egërsia. Njëri kishte folur pak si tepër, tjetri pati shkruar poezi të dyshimta! Disa kishin dëgjuar në radio lajme të huaja, apo u mësonin të tjerëve frëngjisht e italisht. Dikush paskej menduar të kalonte i vetëm kufirin, për të kërkuar një jetë më të mirë. Miniera e Spaçit mund të krahasohej me një mal shtresash të pasura piriti, me bakër e ajër mbytës. Të burgosurit hynin në galeritë e nëndheshme me vagona, si “varka e Karontit“, që lundronte me shpirtra mëkatarësh, për në rrethet e ferrit. Ashtu si cerberët, policët në hyrje të tunelit kotrollonin me rreptësi të munduarit. I vetmi mik i të burgosurve ishte një qen me shpirt njeriu të mirë. Rrinte e luante me ta. Çdo mëngjes i përcillte deri te gryka e galerisë. Ulej atje dhe priste gjersa ktheheshin. Por, papritur, një ditë ai u gjend i vrarë, i goditur në kokë me kazmë a lopatë!

Për ekzistencën e minierës-burg me emrin Spaç, askush nuk fliste. Askush nuk dinte seç bëhej atje. Misteri, si re e zezë, mbulonte gjithçka me heshtjen e harrimin. Edhe në Fjalorin Enciklopedik, miniera e Spaçit, mungonte. Përmendej shkarazi në zërin Spaç si fshat i vogël e me pak banorë.

Jashtë burgjeve, njerëzit shkonin në punë dhe ktheheshin në shtëpi. Të rinjtë shëtisnin në bulevard. Disa hynin në kinema e teatër. Shumë vetë – në stadiume, me thirrje të fuqishme, shfrehnin dufin e mërzisë. Shkrimtarët e poetët merrnin çmime. Artistët këndonin e kërcenin në festivale. Shtypshkronjat ngrinin mure me libra lavdërimesh për regjimin. Për Spaçin-burg s’thuhej asnjë fjalë. Të vetmit që prishnin heshtjen, si përherë, në lartësitë e tokës mëmë, ishin shoferët e maleve.

Në pushimet e shkurtra Astriti shtrihej mbi mineral dhe e merrte gjumi menjëherë. Gjumë me ëndrra, me pamje që ndërroheshin shpejt. Nëna i sillte gotën me çaj të ngrohtë. Motrat lotonin për vëllanë e mirë. Ndonjëherë atij i bëhej sikur i ngjallej i ati, i afrohej e i jepte zemër:

“Mbaju, bir!”

Shokët të trishtuar i zgjatnin paketën e cigareve.

Në kamp Astriti u miqësua me një njeri të mirë, Naim Perlatin, i diplomuar për ekonomi në Budapest. Në universitetin hungarez ai njihej si djalë i zoti e bujar. Në prag provimesh drejtonte rrethe studentësh. Me t’u kthyer, u emërua në fakultetin ekonomik. Shquhej si pedagog me aftësi të rralla. Leksionet e kontabilitetit e të financës i jepte lirshëm pa letër para. Lënda bëhej edhe më tërheqëse për studentët, kur Naimi shtronte probleme ekonomike me disa variante.

Një ditë, pas një pune të lodhshme si këshilltar në Ministrinë e Financave, i paraqiti ministrit një dosje me studime për zbutjen e vështirësive ekonomike. Pas pesë ditësh, e njoftuan të paraqitej në zyrën e ministrit, në prani të sekretarit të partisë, zevendësministrave dhe drejtorëve. Atje e mori fjalën i pari sekretari i partisë:

– Propozimet e tua mbajnë erë revizionizëm! – i tha Naimit. – Janë kundër vijës së partisë në ekonomi, pra armiqësore!

Ndër të tjera, ai e quajti Naimin “rebel hungarez.”

Nuk e lanë të fliste. Shfajësimet ishin të kota. Tani duhej vetëm të dëgjonte mendimet e shefave. Në fund të javës e arrestuan brenda në zyrë. U dënua me 15 vjet burg.

Astritit, emri i tij Naim, i kujtonte poetin e madh të Shqipërisë. Kishte një natyrë të dashur, me sytë e qeshur e të çiltër. Kultura e gjithanshme ia ngrinte edhe më lart vlerat si njeri. Pëlqente letërsinë dhe artin. Përkthente lehtësisht vargje nga poetët hungarezë. Në kohën e pushimit ata të dy bisedonin me zë të ulët. Astriti e pyeste shpesh për Budën e Peshtin, Danubin e urat, për rrugën, ku shkrimtari i njohur Molnar krijoi romanin me famë “Çunat e rrugës Pal”, për vajzat hungareze dhe violinistët virtuozë ciganë. E pyeste për kompozitorin Frans List, për poetët Vëresh Marti e Shandër Petëf, për shumë shkrimtarë të lirisë.

Kur ra fjala për Migjenin, Astriti tha:

– Si do të ndihej në këto kohë me poezitë e veta Migjeni, gjersa me to i pati rënë më qafë etërve katolikë?

– Sigurisht, si shpirt i ndjeshëm, do të dëshpërohej për fatin e tyre.

Astriti, pas lodhjes dërrmuese, ulur pranë Naimit, shpesh pëshpëriste vargjet e njohur të Dantes:

“Nessun magior dolor che ricordarci i tempi felici ne la misseria.” Me këto fjalë të trishta të poetit fiorentin, qetësohej si nga një cigare me duhan sheldia të Shkodrës. Njëherë i tregoi Naimit papritur:

– Natën kam nisur të zgjohem nga një ankth i ri. Mendimi i arratisjes nuk më ndahet!

Të dy, pas punës, rrinin ulur pranë e pranë, në diellin e pakët të atij fundi tetori. Nga malet, siç tregonte era e ftohtë, po afrohej dimri.

Naimi e pa Astritin dhe buzëqeshi.

– Është e pamundur ajo që thua! Shiko rrethimin, rojet me mitrolozë!

– Mendoj të arratisem në punë e sipër, kur ngarkohen kamionët.

– Shumë prej atyre që janë orvatur të arratisen, janë kapur, pa u larguar shumë. Ashtu ndodhi edhe me ata tre, që, duke gërmuar shtresat e mineralit, u gjendën padashur jashtë rrethimit. Po për nënën e motrat a ke menduar?

U dëgjua çanga për apelin. Biseda e tyre u ndërpre.

Gjatë vizitës mjekësore, mjeku i burgut shfaqi mendimin që Naimi dhe Astriti të punonin jashtë. Kaluan javë e muaj dhe ja, Astriti pa një kamion me targat e Tiranës. Shofer ishte Hamzai, një shok i rinisë, vëlla e shkuar vëllait. Ndërsa shikonte nivelin e ngarkesës dhe u binte gomave me shkelm, ai tha:

– Nëna e motrat të puthin sytë! Shpresojnë të dalësh nga burgu para kohe!

Kur po hanin supën e zezë, ai i pëshpëriti Naimit:

– Nuk je më kot profesor i madh ti! Kam vendosur të mos mendoj më për asgjë.

– Tani qetësohu! Merr e lexo libra e gazeta të kampit, siç bëj edhe unë!

Dhe ja, pas mundimesh, Astritit i erdhi dita e lirimit. Para se të largohej, ai u takua me shumë vetë. Me Naimin u përqafua me lot në sy.

– Mirupafshim! Nuk do të të harroj kurrë! Lirim të shpejtë!

Sapo doli, pa një kamion.

– Shofer, të lutem, merrmë deri në Milot!

Tek Ura e Matit zbriti dhe shkoi në këmbë për në Mamuras, ku tani jetonin e punonin nëna e motrat. Tërë ditën të ngratat në arat e fermës me bel e shat! Në verë korrnin grurë, pastaj merreshin me mbledhjen e misrit e të perimeve. Kur po ktheheshin nga puna, u befasuan. E panë nga larg, tek priste jashtë. Të tria, të lumtura sa s’ka, nuk i mbanin dot lotët e gëzimit. Pas aq vuajtjesh, larg nga britmat e fyerjet, tani ai përqafonte njerëzit e tij të shtrenjtë. U kënaq nga bisedat plot gëzim e nga gjellët e shijshme. Pothuaj i pati harruar. Pyeti për gjithçka. Folën edhe për punën.

Pas tri ditësh, Astriti u paraqit në seksionin e arsimit.

– Ju e dini, kam qenë mësues! – tha atje. – Mund të jap mësim në ndonjë nga shkollat e këtushme.

– Eshtë jashtë mundësive të mia! – ia ktheu shefi. – Të drejtat e tua për të shërbyer prapë si mësues duhet t’i kërkosh në Tiranë!

Dërgoi një letër në ministri. Pas një heshtjeje të gjatë, mbërriti përgjigja:

“Çështjen tuaj e kemi në shqyrtim. Mund të gjejmë një vend pune në minierën e Martaneshit.”

Pra, arsimi për të kishte marrë fund. I humbi shpresat. Pa e zgjatur, vendosi të punonte në argjinaturat e Thumanës. Tani pranë familjes, sado i internuar, ndihej i lirë e larg trishtimit. Mund të lexonte libra, madje edhe të shkruante. Papritur, nëna e lodhur u sëmurë rëndë dhe nuk jetoi më. U dëshpëruan të gjithë dhe derdhën lot. Pas një viti, motrat, njëra pas tjetrës, u martuan me djem të internuar. Astriti mbeti fill i vetëm. Papritur, prej një të liruari nga kampi i Spaçit, mori vesh se Naimi kishte ndërruar jetë nga një goditje në zemër. U hidhërua dhe qau si fëmijë,

Një ditë në zyrën e punës Astritit i thanë:

– Objektet mbaruan. Punëtorëve u kemi gjetur punë në vende të ndryshme. Ti do të shkosh në një nga minierat e kromit!

Në qetësinë e natës, sado që ai përpiqej t’i largonte mendimet e trishtuara, ishte e kotë. Mendimi i arratisjes iu zgjua me ankth sërish. Shkoi përsëri në zyrën e punës.

– Më dërgoni në Bulqizë!

– Jo! Kemi porosi nga kryetari që të shkosh në minierën e Librazhdit!

Nuk kundërshtoi. Bëri gati plaçkat. Mori librat, letrat e fotografitë, që ishin mbajtur me aq kujdes nga e ëma, la qytezën dhe u nis për në Librazhd. Atje e caktuan të punonte në ngarkimin e kamionëve me materiale gjithfarësh. Dhe, veç kësaj, i bënë të ditur se nuk mund të largohej prej atje pa lejen e Degës së Punëve të Brendshme.

Kaloi një vit. Në klubin e minierës pa Hamzanë, i buzëqeshi dhe iu afrua.

– Tani punoj këtu! – i tha.

– Eh! Ç’fat të mbrapshtë paske pasur! – psherëtiu miku i tij.

Kaluan dy muaj të lodhshëm, në vapë e pluhur. Vjeshta, me ngjyrat e zbehta, erdhi përsëri. Kamioni i Hamzait u duk prapë pranë Astritit. E ky, ndërsa punonte, i foli shokut me zë të ulët:

– Nuk mundem më! Jam i lodhur, sa s’ka ku të vejë!

– Ke të drejtë!

– Shpesh vras mendjen për të ikur nga kjo jetë e rëndë. Rruga ime për shpëtim është vetëm arratisja.

– Po nga do t’ia mbash? Do ta kesh mjaft të vështirë t’ia arrish! Duhet shoshitur hollë ajo gjë!

Pas një jave, Hamzai i tha:

– Më kanë caktuar edhe mua me disa shoferë, për të hequr hedhurinat e minierës. Nesër filloj. Ky është një rast i mirë për mua!

– Të kuptoj! Tani edhe unë do të përpiqem të bëj diçka për ty!

Astriti sa nuk thirri nga gëzimi, teksa shtrëngonte spondet e karrocerisë të makinës së ngarkuar me mineral.

Në mbarim të pesë ditëve, dëgjoi Hamzanë, tek i thoshte me gjysmë zëri:

– Kur të jem në rrugën e fundit, sapo të bjerë muzgu, futu në vendin prapa meje, nga krahu i timonit, uli perdet dhe shtrihu te shtrati im! Rrugës bëj sikur po fle!

Me t’u kthyer kamioni, Astriti i dha Hamzait çantën me sendet e veta dhe e nisi punën shpëtimtare me gjallëri si asnjëherë. Hodhi poshtë karrocerisë, sa me duar e sa me lopatë, dhera, gurë, dërrasa, teneqe, hekurishte të vjetra. Pluhuri mbytës mori përpjetë. Ishin pikërisht çastet, kur u fsheh në kabinë.

Skoda çeke, duke shfryrë, la pas pluhurin e dendur si re shtrëngate. Njerëzit bënë mënjanë, thirrën dhe e shanë shoferin. Pastaj zunë hundët dhe mbyllën gojën. Te peshorja shoferi mori fletëdaljen e zakonshme: “Mbeturina, ton 10”. Rrugës, duke e ngarë skodën shpejt, vërente i shqetësuar pasqyrën. Në drejtimin e kundërt u duk një Gaz – BÇ. Mandej, njëri pas tjetrit, kaluan me zhurmë tre kamionë pa ngarkesë. Hamzai i përshëndeti me fenerët e parë, duke e kthyer kokën pak majtas. Po errej. Nën hijen e një mali me pisha, skoda me motorin e ndezur u ndal.

– Dil shpejt dhe fshihu në ndonjë vend! – dëgjoi Astriti zërin e Hamzait. – Pastaj ngjitiu malit përpjetë!

Dhe ai ashtu bëri. Pas ca, nuk e shihte më skodën. Ajo kishte humbur pas një ktheseje malore. Astritit tashmë i rrihte zemra me forcë. Ishte shtrirë njësh me shkurret në gjirin e pishave të larta e të dendura. Kaluan ndonja njëzetë minuta. Së lartmi pa, tek u duk në xhade, një skodë tjetër. E, sakaq, një shqarth i trembur rrëshqiti nëpër trungun e një druri dhe humbi nëpër degë, ndërsa një mëllenjë e vonuar i fluturoi mbi kokë. Të gjitha këto lëvizje e zhurma e bënin Astritin të tronditej. Priti sa u err mirë dhe eci në vijë të drejtë nëpër pyllin, që merrte përpjetë. I ndihmuar nga shkëlqimi i vagët yjor, ecte pa pushuar me sa i hanin këmbët. Pa vënë gjë në gojë e pa pirë një pikë ujë. Diku përplasi gjurin te një trung, më tej krahun. U shtri pak, sa t’i qetësoheshin dhimbjet. Por, shpejt u ngrit dhe nxitoi. Kur shkrepi drita, u bë rrafsh me tokën, nën shkurret e përskuqura, poshtë bredhave, përzjerë me pisha. Në atë gjendje, përgjonte me kujdes, merrte frymë me gojën mbyllur me shami të lagur dhe flinte disa çaste. Ishte një gjumë komitësh. Më së fundi, kur pa se ndodhej mbi një kreshtë, mori frymë i lehtësuar. Megjithëse shqetësimi nuk i qe ndarë, ashtu i fshehur e i shtrirë, vështronte qiellin dhe ndihej i lirë. Qetësi e thellë! Asnjë gjurmë kafshësh apo njerëzish! Ftohtë si në janar, ndonëse dëbora nuk kishte nisur të binte. Hapi çantën, piu ujë dhe hëngri pak bukë me djathë të bardhë e me ullinj. Nata ra sërish. Poshtë, aty – këtu, dritare shtëpish të shpërndara ndrinin si yje, por shpejt dritat ndër to u fikën. Tek – tuk ndonjë dritë shfaqej e shuhej ashtu siç këputeshin yjet në qiell.

Qenia në mal nuk ishte befasuese për të. I kujtohej koha e luftës, kur tok me familjen pati jetuar dy vjet në një fshat mes maleve të Shpatit. Bashkohej atëherë me moshatarët, barinjtë e vegjël të dhive. I pëlqente të turrej pas dhisë së humbur në pyll me thirrjet “hajt, ca – ca!” Thellë në male, në shtëpinë e kryeplakut, i ati kishte strehuar një kapiten italian, që pati dezertuar nga lufta. Quhej Pepino Foresti. Sado e kërkuan milicët, nuk mundën ta kapnin. Me qylaf mbi kokë ai, me mustaqet varur mbi buzë, veshur me gunë e me shallvare, nuk dallohej aspak nga fshatarët e atyre anëve. I pari i shtëpisë e thërriste Ferit. Hera – herës, Astriti i vogël gëzohej, kur babai, tok me burra të tjerë të armatosur, kthehej në fshat pas shtegtimesh të gjata.

Në mbarim të luftës familja e tij u kthye në Tiranë. Babanë e vunë të shërbente nja dy vjet në ushtri, në një qendër furnizmi. Atje ai mori në punë edhe kapitenin Pepino, si edhe disa ushtarë italianë, të cilët në vitin e fundit luftuan përkrah partizanëve shqiptarë. U gjeti edhe një dhomë, sa për të fjetur. Më pas, anijet e avionët e aleatëve vinin i merrnin robërit dhe i kthenin nëpër familjet e tyre.

Një ditë kapiten Foresti e takoi të atin e Astritit i qeshur.

– Nësër nisem me avion për në Itali! – i tha.

– Gëzohem shumë! Urime dhe udhë të mbarë!

– Ju keni qenë për mua një engjëll shpëtimtar! Ju pres të vini ndonjëherë atje!

Ai nxori nga çanta e i dha fotografinë e vet, tek ishte shënuar edhe adresa e shtëpisë.

Astriti, pasi mbaroi filloren, vazhdoi shkollën e mesme, gjithnjë i shquar në mësime. Ai bënte mirë, sidomos, hartimet. Mësusesit ia vlerësonin shumë. Por atij i pëlqente të shkruante, veçanërisht për natyrën e bukur shqiptare, i nxitur nga mbresat e fshatit në Shpat. Njëherë, në pushimet e verës, mori pjesë në një marshim nxënësish drejt Jugut, që zgjati një muaj. Astritit i kujtohej rruga e lodhshme Tiranë – Berat. E kur e lanë pas Beratin dhe kaluan Qafën e Sinjës, në mbrëmje pushuan në kodrat e Ballshit. Për të mos u lagur nga vesa e mëngjesit, u shtrinë nën disa fiq degëgjerë. Ndërsa sodiste yjet lart, ai dëgjonte muzikë nga një altoparlant i largët. Por, gjatë atij udhëtimi në Jug, nga një mal në tjetrin, nxënësit flinin edhe nëpër kasolle dhish. Në ndonjë rast zinin vend buzë përrenjve të panjohur, tek, nën zhurmërimën e rrjedhës, i merrte gjumi lehtë.

Vitin tjetër, pasi u shpërndanë dëftesat, maturantët i nisën me kamion për hapjen e një rruge në veri. Nga Miloti mbërritën në katundin e humbur Vablinë, mbi lumin Mat. Atje shihej tymi i oxhaqeve, por jo shtëpitë. As thirrje gjeli s’ndihej, as blegërimë bagëtish. Puna ishte e rëndë, ushqimi i keq e i pakët, fjetja përtokë, mbi degë drurësh, nën çadrat e grisura, faqe malit. Shumica e nxënësve vullnetarë u dobësuan. Disa edhe u sëmurën e i çuan me kuaj në Ulzë. Të gjithë qenë bërë sterrë të zinj, si afrikanë, megjithëse dielli në atë vend ndërmjet maleve shkëmborë, i shihte a s’i shihte katër orë në ditë, e pastaj humbte në hapësirë. Në mbarim të punës, që niste në tre të mëngjesit dhe mbaronte në tre pasdite, Astriti me shokët largoheshin nga çadrat. Gjenin vende me gëmusha dhe shtriheshin në bar deri sa ngrysej. Hapnin libra, si “Për bukën e gojës” të Gorkit, që nuk u lexua kurrë.

Një ditë mbi kryet e tyre u shfaqën befas tri gra me furka, si tri shtojzovalle. Njëra prej tyre, ajo e mesit, pyeti:

– A me Zogjin e Parë jeni, or djelm ?

Djemtë u ngritën në këmbë dhe qeshën.

Astritit i kujtohej edhe shkolla e lartë, kur studentët merrnin pjesë në stërvitje e marshime të lodhshme ushtarake larg Tiranës. Ndërsa shkrepëtinte rrufeja, në shi e breshër, ata flinin nën kamionët e repartit, të mbuluar keq me fletë plastmasi. Në Kaptinën e Martaneshit, në një pllajë të rrethuar me pisha e ahe të lartë, ngritën çadrat. Edhe atje ai kishte vërejtur qartë yjet e qiellit mbi mal. Dukeshin sikur preknin majat e drurëve. Të nesërmen, si mbaroi stërvitja, u largua me dy shokë nga fushimi, për të parë vendin përqark. Dolën nga pylli dhe zbuluan një hapësirë të pafundme. Qafa, gryka e maja malesh humbisnin larg në mjegullnajën joshëse. Buzë një udhe kuajsh panë një barakë, ngritur me trungje e dërrasa. Te një tabelë e vjetër, që varej shtrembër, lexuan: “Grumbullim, shitblerje”. Hynë brenda. Një burrë i parruar e thatim mbështetur mbi banak, sa i pa tre ushtarët, drejtoi trupin.

– Mirë se keni ardhë, hej burra! – u tha.

– Mirë se të gjejmë e t’u ngjatë! – ia ktheu Astriti.

Të tre hodhën sytë rreth e rrotull, pastaj mbi shitësin.

– A ke biskota, apo petulla? …

– Besa, kurgjo s’kom! – buzëqeshi shitësi. – Veç krypë për gjanë e gjallë! Ata të çitetit më konë qitë prej liste.

Djemtë vështruan njëri – tjetrin e, pasi e nderuan si ushtarakë të vërtetë, dolën në heshtje.

Udhës hasën dy burra të dobët e të verdhë dyllë, me dy kuaj të ngarkuar me dru. Askush prej tyre nuk ua hodhi sytë. Tek largoheshin, u ngjanin hijeve. Vetëm natyra e bukur ishte treguar bujare me ta, me drurë, ujë e ajër të pastër.

Astritin, nga një anë jeta e mundimshme, nga ana tjetër burgu e kampi, e kishin rregjur me vështirësi. Duke menduar, ai shqetësohej për gjithçka. Ç’bëhej në minierë? Me siguri, mungesa e tij kishte rënë në sy. Do t’u qenë sulur automjeteve nëpër xhade, duke kërkuar letër-njoftimet e udhëtarëve. Ndoshta do të kishin pyetur edhe shokun e tij. Kur kujtoi motrat, pati një therje në zemër. Kaloi në mendje gjithë rrugën që kishte lënë prapa, qelinë, kanosjet e çirrjet, hetuesit, burgun dhe minierën e frikshme.

Herët në mëngjes, ajri qe i ftohtë, por i pastër e i qartë. Pasi largoi kujtimet, hapi hartën brenda shkurreve dhe u njoh me vendin ku do të kalonte, si dikur ushtar. Vendosi: “Duhet të dalë tek mali kundrejt me borë shekullore, aty – këtu mbuluar me shkurre. Kufiri kalon mbi të. Atje nuk ka postë kufitare, ndoshta as roje me qen kufiri. Por, mbase edhe mund të ketë, se do të jetë dhënë alarmi kudo. E, pra, duhet ta lë kalimin për natën vonë, kur asnjë frymë e gjallë nuk lëviz.” Po e ndiente veten si luftëtar lirie. Për të arritur deri atje, duhej të ulej poshtë me kujdes nëpër terr, larg udhëve, shtëpive e staneve. Duheshin kapërcyer disa përrenj, që nuk ua dinte emrin. Priti errësirën dhe u nis. Yjet e ndihmuan të ecte më tej e të mos binte në ndonjë humnerë. Më në fund e kuptoi se kishte arritur në pllajë. Befas, shquajti një flakadan, që lëvizte drejt tij. Ra për tokë nën një shkurre. Ndaloi frymëmarrjen dhe shtrëngoi në dorë një kaçavidë të mprehtë. Kishte dëgjuar nga një i burgosur, banor i atyre anëve, se disa hapësira të shkreta të kufirit ruheshin nga fshatarë vendas të paguar. Flakadani, duke sajuar një hije të gjatë, iu afrua dhe qëndroi pothuaj mbi kokën e tij. Dukej sikur mendohej. Pastaj u largua shpejt e shpejt. Ai ndenji i shtrirë rreth një orë, hetoi me vesh, u zvarrit si në zbor, u ngrit pak dhe eci me kujdes nëpër tokën rrëshqitëse në drejtimin për ku qe nisur. Kur arriti buzë një tatëpjete, i ngjeshi mirë hapat mbi tokë.

Eci e eci pa ndaluar dhe në të zbardhur qe futur në një pyll të dendur, ndryshe nga toka e zhveshur që kishte lënë prapa. Eci sa u bë ditë me diell. Në disa trungje pa të gdhendur emra sllavë. E ndjeu se e kishte kaluar kufirin. Këngët e këndesëve e njoftuan se ndodhej pranë një fshati. Dëgjoi me vëmendje zëra e të folura shqip. Të binte në dorë njerëzish të mirë, ishte fat i madh. Në një rrugë pa një fshatar me kazmë e lopatë, që mbushte gropat me zhavor. Në çast e hëngri dyshimi: “Po sikur ky të jetë mik me kufitarët shqiptarë?” Mori zemër e i tha:

– Tungjatjeta, or mik! Puna e mbarë!

Fshatari ndali punën dhe e vështroi djaloshin e lodhur. Mjekra e parruar, mënyra si fliste, tregonin se kishte bërë udhë të gjatë.

– Mbarë paç! Nga vjen kështu?

– Nga Shqipëria.

– Ke ikur?

– Po, besa! Siç më sheh! Kam disa ditë që udhëtoj. Jam i lodhur dhe i pangrënë.

– E shoh. Urdhëro në shtëpi!

Astriti u qetësua, kur kujtoi se në ato fshatra shumë vetë ishin pritur me bujari. Shqiptarët e përtejmë e dinin se ç’ndodhte në atdheun amë.

“Më duket shpëtova nga e keqja më e madhe!” – mendoi. E dinte se do të binte shpejt në duart e oficerëve maqedonas, apo serbë! Tashmë ishte në këtë botë një i huaj, i arratisur e i panjohur. Çdo gjë mund të ndodhte.

– Pa merak! – i tha burri fshatar, kur po e shoqëronte për në postën e policisë. – Më keq se atje prej nga vjen, s’ke për të qenë asnjëherë!

Te një zyrë në Strugë e morën në pyetje pesë oficerë, ndër ta një civil slloven. Gjuhën shqipe e njihnin të gjithë për bukuri. Pyetjet i bënë pa përkthyes. Megjithatë, çfarë t’u thoshte oficerëve kureshtarë një mësues, herë i harruar thellë në male, herë i burgosur e së fundi i internuar në minierë? Slloveni u befasua, kur mori vesh se si ai shqiptar i ri me shkollë të lartë, pati vuajtur aq shumë për shkak të poezive romantike.

– Pas disa javësh, do të shkojmë bashkë në kampin e refugjatëve shqiptarë në rrethinat e Lubjanës! – i tha

Astritit iu desh të priste edhe një muaj afër Ohrit, pastaj udhëtoi drejt kampit. Atje, pas dy javësh, mbërriti përfaqësuesi i konsullatës italiane. Atij nëpunësi fisnik me pamje të qeshur, i tregoi të vetmet dokumente që kishte, letër-njoftimin dhe fotografinë e Forestit.

– Ky këtu është një oficer italian i luftës. Ja, emri dhe adresa! – i tha.

Pasi ndenji dy muaj në kamp, një autobus blu erdhi dhe mori tridhjetë vetë, ndërmjet tyre edhe Astritin. Kur trari vija-vija i kufirit u ul pas shpine, do të thoshte se kishin kaluar në botën e lirë. Mori frymë i lehtësuar, pas aq tronditjesh shpirtërore e fizike, si të kishte dalë nga thellësia e ferrit.

Udhëtim i këndshëm përmes fshatrave dhe në rrugët e asfaltuara të Triestes me ndërtesa pesë e gjashtëkatëshe, qysh nga koha e Habsburgëve, më pas e Austro-Hungarisë, tashmë e Italisë, qytet i pasur e port i madh në bregun lindor të detit Adriatik. Autobusi frenoi para hotelit Continental, një ndërtesë e bukur dhe e lartë, e mbështetur mbi harqe guri të gdhendur nga duar mjeshtrash. Ndërsa po pinte kafen, vuri re kamerierin, që po shoqëronte drejt tij një vajzë të hijshme bionde, një djalë të gjatë me pak mustaqe dhe shoferin e tyre, një burrë të shëndoshë me kapele. Ata kishin pyetur për të në hyrje të hotelit. Disa punonjës i treguan një zotni pak të hequr, të veshur thjesht, por pastër, ulur pranë dritares në kafene…

Shoferi mbylli me kujdes dyert e veturës “Ferrari”, ku kishin zënë vend tre vetë. Makina elegante u shkëput pa zhurmë dhe u largua nga qendra e qytetit.

Astrit Drini u zgjua nga drita e mëngjesit në një vilë të rrethinave të Triestes. U la, u vesh mirë e bukur, doli në paradhomë, u ul në kolltuk dhe ra në mendime. Të djeshmen e kishte pritur plaku i shtëpisë Pepino Foresti. Në lirim ai pati dalë me gradën gjeneral, pasi kishte shërbyer në qeverinë e De Gasperit, si edhe në disa qeveri që erdhën më pas. Qenë përqafuar si miq të vjetër dhe kishin biseduar gjatë.

– Ja, ç’vlerë ka fotografia e viteve të shkuar! – kishte thënë Foresti. – Kur ma treguan, thërrita nga habia dhe gëzimi. Më vjen keq, shumë keq, që nuk do ta takoj kurrë babanë tuaj, atë njeri të mirë, që më shpëtoi jetën. Me sa shoh, ju i ngjani nga sytë dhe balli.

Tani, ndërsa dera po hapej ngadalë, Astriti dëgjoi përshëndetjen e njerëzishme, që veç nëpër filma e pati dëgjuar :

– Buonxhiorno, xhiovanoto! Avete dormito trankuilo?

Djali u ngrit menjëherë në këmbë para plakut të thinjur.

– Buonxhiorno, xhenerale! Sono feliçisimo ke çi trovo sano e salvo qui, nela vostra amikevole kaza.

– Gracie!

Ndërkohë sherbyesja u solli kafetë. Me filxhanin e bardhë në dorë, Foresti vijoi:

– Sinjor Drini! Mendoj se ju këtë vit duhet të bëni një kurs në Milano, për zotërimin e italishtes. Vitin e ardhshëm do të studioni për letërsi në Rimini. Pasi të merrni diplomën, do të jepni gjuhën e letërsinë shqipe në ndonjë shkollë të lartë linguistike në Romë, a gjetkë. Të mirat e tjera vijnë më pas.

Astriti dëgjonte dhe falënderonte të zotin e shtëpisë. Fjalët i ishin prerë. Ai, ndonëse kishte përballuar e duruar aq tortura e padrejtësi, tani para plakut të thinjur e burrëror, dukej si fëmijë. Kishte lot ndër sy…

Gjatë studimeve nisi ta digjte malli për njerëzit e dashur në atdhe, për ata që vuanin e vriteshin nëpër kampe.

Pasi u diplomua, në ditë të veçanta, u jepte mësim studentëve arbëreshë e italianë, dhe i nxiste të lexonin në shqip poezinë e burgut:

O ti, o Orë e malit, pse rri këqyr më kot?

Rrudh ballin e menduar, e n’faqe të rrjedhin lot!

Po pse i prane këngët, moj shtojzovalle e bukur,

mes drurësh e hutuar, e heshtur e përhumbur?

O shqipe e lirë mbi kep, me sytë e turbulluar,

prej sqepit vrer të del nga ankth i përvëluar!

Tek jeta hiqet zvarrë, pa gjurmë e pa mbresë,

Sizifi i dërrmuar po shuhej nën ngarkesë…