dgreca – Page 5656 – Dielli

Kultura e lirisë përballë mizeries morale

December 19, 2012 by dgreca

Ndue Ukaj/

Kosova duke kaluar nga robëria në liri dhe nga liria deri te pavarësia, ka realizuar kështu dy aspirata fundamentale, të cilat ja kanë mbajt gjallë shpirtin veprues dhe dinamikë ndër vite. Mirëpo, pas përmbyllës së këtyre dy etapave, ka munguar dhe vazhdon të mungoj ideja mbi çfarë baze morale dhe intelektuale synohet te ndërtohet vendi. Kjo gjendje, ka krijuar amulli dhe plogështi në vend.

Çdo shoqëri, në çdo kohë, ushqehet nga disa ideale të larta, që bahen parime të brendshme dhe që e mbajnë gjallë. Mbi këto parime e ideale, krijohet kulturua e interesit të përbashkët.

Pas sendërtimit të aspiratës për liri dhe pavarësi, shqiptarët e Kosovës e kanë humbur busullën e orientimit. Nuk ka më ndonjë parim intelektual e moral mbi të cilin synohet të ndërtohet vendi ynë. Nuk ka më ndonjë ideal që e ushqen qytetarinë tonë. Përkundrazi, qytetarët e këtij vendi, ushqehen me të keqen dhe e keqja ka filluar të bëhet parim i përditshëm, që i ofrohet nëpërmjet politikës, arsimit, medias, etj. Përballë kësaj gjendje degraduese, asnjë alternativë e shëndoshë dhe shpresëdhënëse, s’duket në horizont.

Mungesa e një alternative dhe e një ideje progresive e pozitive, ka bërë që një shoqëri e tanë të rrokulliset ne mizerie morale. Në këtë situate, ku kapadaillëku i ka zënë vendin inteligjencës, është e vështirë me prit zhvillime pozitive. Shoqëria jone, është lirua nga prangat e robërisë, por s’e ka kultivua kulturën e lirisë dhe demokracisë. Në mungesë të kësaj edukate dhe në mungesë të edukatorëve, mediokriteti ka lëshua rrënjë kudo, duke e shndërrua mosdijen në një normë të pashkruar, por të domosdoshme për “suksese”. Kjo ka sforcua tej mase një klasë pseudopoltikanësh e psuedoanalistësh. Kosovës, tashmë një kohë të gjatë i mungon një klasë idealistësh e intelektualësh, që guxojnë, por edhe që dinë t’i dalin përballë të keqes, jo me një të keqe tjetër, por me një ide më të mirë. Kosovës, i mungon një klasë intelektuale, që duhet të dalë dhe të jep alternativa të shëndosha e të motivuara nga idealet e mirëbërsisë (koncept i Branko Merxhanit). Kjo gjendje, ka bërë që ideali i njerëzve tanë të jetë fudullëku, pushteti pa meritë, dija pa kritere, arritja pa mund, karriera pa punë. Këto vese, na kane çorientuar gjithë sistemin. Një kastë mediokrish e rrahagjoksësh drejtojnë vendin, ndërkohë që partitë, mediat, institucionet akademike dhe arsimore, janë shndërrua në duzina që prodhojnë numër dhe jo cilësi. Në Kosovë, është fashitur çdo ideal për të krijuar një shpirt unik e shtetformues. Në anën tjetër, sentimentet ndaj pushtuesve osman janë shtuar dhe rritur deri në dashuri, ndërkohë që adhurimi për vlerat tona të njëmendta bie çdo dite e me shumë. Shqiptarët e Kosovës jetojnë pa ndonjë ideal të lartë, pa asnjë synim madhor, pa asnjë qellim afatgjatë dhe pa plane strategjike shtetërore. Këndej pari, këto parime i ka zëvendësuar improvizimi dhe alibia e arsyetuar banalisht: për ne kujdesën të huajt. Në gjithë këtë amulli, një rol tejet negativ kanë luajtur edhe mediat, të cilat nuk kanë bërë përpjekje minimale të jenë në shërbim të së drejtës, të së mirës dhe të përhapjes së kulturës së lirisë, që është porta e vetme drejt demokracisë së shëndoshë.

Çfarë i duhet shoqërisë sonë? Këtë pyetje e shtrojnë idealistët e paktë, që me ankth e shqetësim shestojnë rrokullisjen e shoqërisë sonë në mizerie morale, që zënë fill me debatet absurde në tempullin e demokracisë (parlament) dhe aneminë e opozitës për të dhanë një ide shtytëse më të shëndoshë e më progresive. Po këtë anemi, e ndeshim edhe në sferën e përgjithshme publike, te shoqëria civile, mediat dhe intelektualët. Andaj, Kosovës më shumë se kurrë, i duhet një ide e re shoqërore, që i del përballë të keqes që ka triumfuar kudo. Kjo s’është e lehtë, por s’është e pamundur. Duhet një ide e mire, që pikësynim ka interesat e përgjithshëm dhe të mirat e përbashkëta. Kjo filozofi ndërton ideale të përbashkëta. E kjo behet nëpërmjet një klase të shkolluar mirë dhe me parime të shëndosha humane dhe kombëtare, nëpërmjet një inteligjencie që është e aftë dhe e guximshme m’i këput zinxhirët e mendjes, siç do te kërkonte F. Konica. Katandisja jonë në mizerie është bërë me vetëdëshirë. Ne vendin tonë, ende nuk shihet një frymë e re, as ne media, as në kulturë, as ne sferat tjera, qe do t’i thoshte me dije dhe alternativa stop te keqes dhe njëkohësisht do të shfaqte alternativa e ide të menduara mirë, në përkim me ambiciet e vendit. Politika ka përgjumur edhe atë klasë intelektuale që kemi pas. Një pjesë e ka fut nën sqetullat e pushtetit dhe e ushqen me ndonjë kockë, sa për t’ia mbyll gojën. Një pjesë e ka katandis në mjerim ekonomik. Mediat dhe analistët e shumte, janë ose mediokra ose shfaqen me ide rrënues. Nuk mjafton vetëm të kritikohet ky sistem dhe ky pushtet. Duhet dhënë alternativa e ide të qarta si dilet nga kjo gjendje. Opinioni publik, është i uritur për ide kreative dhe ndërtuese. Ai nuk ka nevojë për kundëride të këqija. Në këtë sens, e shoh tejet shqetësues fakti se edhe ato pak ide te ndryshme qe shfaqen në politikë e herë pas here edhe në media, s’kanë substancë, janë jashtë çdo realiteti kombëtar e ndërkombëtar dhe pak duken të jenë qëllimmira. Kjo ka bë që shoqërinë tonë ta kap një ndjenjë e plogështisë, ndërsa inteligjencien e paktë, një ndjenjë e indiferentizmit, e arsyetuar me fjalët: asgjë s’bahet më mirë. Populli, po ashtu ushqehet nga një ndjenjë të perkohëshmerise. Kombet nuk ushqehen me ndjenjat e përkohshme, sikur çdo gjë ndodh për sot. Kosova ka nevojë për një rilindje te re shpirtërore, e kjo tashmë është bërë nevojë imediate.

E keqja më e madhe shoqërisë i ka ardhur nga degradimi i inteligjencies. Ky degradim i ka krijuar kushte te favorshme kësaj kaste politike, që gjendet ne deficit të gjithfarshme, m’u sjell si te dojë me fatin e një vendi. Kjo degradim, ka shkërmoq idealet dhe sot, politika është bërë ushqim dhe shujtë e përditshme për shqiptarët. Kultura, është marxhinalizuar, ndërkaq njerëzit e kulturës, trajtohen si “për gjynah”. Nuk ka mundësi një komb me ec drejt përparimit, pa pas edukatorë, njerëz të kulturës, njerëz te dijës, qe dinë ta ushqejnë me vlerave të njëmendta. Është tashmë fakt i pranuar se politika ka ngulfatur çdo gjë. Ne shohim sesi njerëzit e konjukturave të ndryshme, varin maska dhe atyre ju besohet verbërisht. Këtu bëjnë pjesë edhe disa pseudo akademikë, që të vetmen gjë që e bëjnë mirë për Kosovën është mjegullnaja dhe plogështimi i shoqërisë.

Kosova duhet ta flakë idenë se shteti jeton për vete dhe luksin e tij. Vendi ynë duhet të ushqehet me ide tjera, me ide kulturore e ideale kulturore, sepse vetëm këto ide e ideale, mund ta mbajnë gjallë fanarin e ndezur të një shpirti gjallërues kombëtar.

NJË HIMN NDERIMI PËR RAMIZ KELMENDIN

December 19, 2012 by dgreca

Nga Xhemail Ali Peci/Londer/

Për më shumë se gjashtë dekada jemi mësuar të hapim dritaret e mëngjesit – gazetat, e të kërkojmë dhe t’i lexojmë e t’i shijojmë shkrimet e tij, t’i hapim gazetat dhe revistat, e duke i shfletuar edhe duke shpresuar, por edhe duke besuar se do të gjejmë firmën e shkrimeve të tij, në të cilat ai ka rrahur tema, ka shtjelluar motive, ka hapur debate, ka nxitur prirje, ka zgjuar ndërgjegje, ka bërë thirrje kundër plagës dhe plagëve të shumta. Ai është bërë kështu bashkëmendimtari dhe bashkudhëtari ynë i pandashëm dhe i pandalshëm. Ai, (siç do të thoshte poeti Xhevahir Spahiu: kush mbjellë dashuri do të korrë dashuri, kush mbjellë urrjetje do të korrë urrejtje), ka mbjellur dashuri. I pajisur me një dhunti të rrallë për fjalën e shkruar, por edhe me një dashuri e me zell të veçantë po për fjalën e shkruar, me një kulturë të thellë e të formuar dhe me një kërshëri të gjallë e përherë të zgjuar edhe për të lexuar sa më shumë, me një shije të holluar artistike dhe me një stil të shkrimit aq të ëmbël – si dhe sa vet stili í ligjërimit të tij, ai ka lënë gjurmë në mendësinë tonë intelektuale, Ai ka hapur shtigje e na ka trasuar rrugë, ai na ka mësuar e këshilluar për të shkruar dhe për të gjykuar drejt. Ai na e ka zgjuar dashurinë për letërsinë, për të bukurën dhe të madhërishmen, për udhëpërshkrimin, për reportazhin, për publicistikën, për fejtonin, për rrëfimin, për melodramën, për novelën, për skicën letrare, për romanin, për gazetat, për teatrin, për radion, për televizionin. Është e vërtetë se nuk është marrë aq shumë me ‘temat e mëdha’, por ai është marrë me plagët e mëdha që na kanë shkaktuar dhe po na shkatojnë akoma pasoja të mëdha e dhembje edhe më të mëdha. Ai është një ndër luftëtarët e rrallë të dritës që nuk e lëshon penën nga dora, edhe pse 82 vjeç! Edhe në këtë moshë e në pikë të vapës, ai është në Festën e Librit, sepse libri është bashkudhëtari i tij, dhe se ai është Mjeshtri í Penës së Artë, i cili gjakimin e tij për të bukurën dhe të madhërishmen e ka dashurinë e tij të lindur – të veçantë dhe të dhuruar nga natyra, e cila është treguar aq dorëlirë në faljen e një dhuntie të tillë, sa të rrallë po aq edhe të admiruar.Ai – Kalorës í Letrave dhe i Arteve, e edhe Kalorës i Hijshëm i Dashurisë. Ai – Nestor í Urtë e Mentar í Hollë, Ai – Njeriu í Fjalës së Ëmbël e me Peshë. Ai – Ikona e Gazetarisë në Kosovë. Ai – Doajeni i Gazetarisë në Kosovë por edhe më gjërë, Veterani i Kulturës, Teatrologu i Shquar, Lëruesi i Letrave Shqipe, Shijuesí i së Bukurës, Admiruesi dhe Frymëzuesi i Fjalës, Adhuruesi i Madh i Faik Konicës, Dekani i Gazetarisë dhe í Fakultetit të Gazetarisë ‘Faik Konica’, Publicisti dhe Romancieri, Gazetari dhe Veprimtari, Uliksi që kthehet në Itakën e tij Letrare të Rinisë së tij të Vrullshme: Ulqinin, Ai – që Ulqinin ngado shkon e ngado vete: e merr me vete.

Ai – Zë tek ‘Zëri’, Ai – Rilindësi tek ‘Rilindja’, Ai – për Përparimtaren tek ‘Përparimi’, Ai – Pena e Re tek ‘Jeta e Re’ e Mësuesit të Tij me Fjalë Miradije – Esad Mekulit, Ai – Kosovari tek Ulqini, Ai – Ulqinaku tek ‘Kosovarja’, Ai – Telegrafikisht te ‘Ekspres-i’, Ai – në hap me kohën e tek ‘Koha Ditore’, Ai – Vrojtuesi í Një Epoke – tek ‘Epoka e Re’, Ai – tek e Djeshmja, e Sotmja dhe tek e Nesërmja Jonë.

Ai – Krijuesi që e kishte filluar krijimtarinë e tij letrare duke mëtuar që me elegancën e stilit të tij të ngjallte elegancën e shijes së gjinisë së bukur (e që nuk ka dyshim se pas spastrimit të minave, është mbase misioni më delikat që mendja njerëzore ka mundur të ketë); Krijuesi i cili e ka formësuar stilin e vet të veçantë, apo siç do të shprehej Lasgushi ‘brumësimi estetik i frymës estetike’, me një mision po aq të vështirë: zgjimi i shtresave dhe nënshtresave – thellë ndërgjegjës njerëzore.

Ai – Sokol Halili i Dashuruar në Tanushën, në Letërsinë dhe në Magjinë e së Bukurës dhe së Madhërishmes: E, unë Tanushën e kam pa! Tanusha – Mona Liza e Ciklit të Kreshnikëve në Visaret e Kombit…

Ai – Dora e Tij e Djathtë të cilën Atdheu ia fali me aq Dhunti dhe me po aq Dashuri të shkruante për Faik Konicën, Ai: Dora që na e Ri – Zbuloi Epitetin më të Bukur në të gjithë letërsinë dhe në të gjithë kulturën shqiptare, e që Jeronim De Rada kishte Falur për Elena Gjikën: ‘Mirësia Ëngjullore e Zemrës Suaj’, Ai – Zemërthirrja aq Zemërbardhë për Një Dashuri të Barabartë mes Shqiptarëve.

Ai – Zemërbardhë mes Zemërbardhëve, dhe Zemërbardhë prej Zemërbardhëve.

Ai – për të cilin Perëndia dhe Natyra kishin bërë garë se cila do ta bënte sa më Zemërbardhë, dhe se cila do t’ia bënte Penën e Tij: porsi Vala e Drinit të Bardhë!

Ai – Njeriu í Penës dhe í Punës, që iu Fal me gjithë Qenien e Tij Krijuese Misionit Fisnik të Fjalës. Ai që na porositë përherë ta nderojmë e të mos e harrojmë KURRË: kulturën tonë dhe traditën tonë, trashëgiminë tonë historike dhe kulturore. Ai që bëri Thirrje për të Falur dhe që na mësoi e na mëson të Falim, dhe se pë se duhet të Falim e për hir të kujt duhet të Falim: Për hir të Ardhmërisë së Shqipërisë dhe të shqiptarëve.

Ai: në Fushën e Letrave e në Verrat e Llukës.

Pa penën e tij, pa udhëpërshkrimet e tij, pa prozën e tij, pa tregimet e tij, pa romanin e tij, pa dramën dhe melodramën e tij, pa publicistikën e tij, pa fejtonet e tij, pa reflekset e tij, pa margjinat e tij, pa çapitjet e tij, pa çapitjet e reja midis rrjeshtave – të tij, pa shkrimet tërthorazi troç – të tij, pa teatrin e tij, pa shkrimet e tij, jo vetëm letërsia, jo vetëm kultura dhe arti ynë, por në mënyrë të veçantë bota jonë mendore dhe shpirtërore, do të ishte shumë më e varfër, shumë më e vobektë, sepse Vepra Letrare dhe Publicistike e Tij: është Pasuri e Jona Shpirtërore.

Është thënë me të drejtë se soneti është kurora më e bukur e poezisë. Dy fejtonet e tij, ‘Letërkëmbimi ynë në shekuj’ dhe ‘Polemika në Letrat Shqipe’, janë një prej pjesëve më të bukura të kurorës së publistikës së tij në veçanti, por dhe të publicistikës shqiptare në përgjithësi.

Ai – ligjëruesi i lëndës “Histori e letërsisë shqiptare nga Rilidnja e deri sot”, bashkorganizatori i Kuvendit për Bashkimin e Pajtimin Kombëtar, Prijësi í Urtë í Armatës së Gazetarëve, të cilën e Formoi dhe e Forcoi, e Rriti dhe e Ngriti, e Orientoi Drejt dhe e Konsolidoi Qartë, me Emrin aq Domethënës: FAIK KONICA.

Ai që na i ka shpalosur aq bukur dhe na i ka risjellur në kujtesën tonë me gjithë sfondin e madhështisë së tyre, figurat madhore historike si Mithat Frashërin e Mustafa Krujën, trimat n’za të Rugovës kreshnike, si Zhukë Haxhija e Ker Sadria, si luftëtaren dhe atdhetaren shkodrane Marie Shllaku, e: ‘Bege Maliqja e cila luftoi kundër Malit të Zi e veshur me kostume kombëtare meshkujsh, me plis e me shall, që mbante një pushkë të gjatë sa trupi í saj’; Ai na e ka kujtuar me dhembje dhe me mallëngjim një prej skenave të shumta trishtuese e cila í është vërtitur aq shpesh në kujtesën e tij: ‘pushkatimi makabër í Sali Ukellës para fëmijëve në Parkun e Karagaçit’…

Ai – Romancieri që e ka shprehur mendimin e tij për romanin në mënyrë aq filozofike: ‘Romani shkruhet vetëm në qoftë se të “shkruan” ai. Romani vetë. Kam bukur do vjet që nuk po më “shkruan”, jo vetëm asnjë roman, por edhe asnjë – tregim…’

Ai – që na e përkujton aq shumë, sa satirën po aq edhe thënien e Luigji Pirandellos: Është madhështore të jesh i ndershëm. Ai, í cili na përkujton Eugjenio Montalen, të cilin më 1967 e patën shpallur: Senator të Përjetshëm. Ai që na shtynë të besojmë se letra ka më shumë forcë se floriri, dhe se zakoni i burrave të mirë është zakoni i Perëndisë, pra është Zemër-Thirrja që na e la Lasgushi, se shkrimtarët dhe poetët duhet të nderohen dhe të kujtohen, në radhë të parë: për Ditëlindjen e Tyre.

Ai – Shkrimtari të cilin e ka lënduar sa vendlindja po aq edhe atdheu, e megjithatë Ai – Njeriu í Ndjenjave të Holla, i ka dashur dhe i don që të dyja: ‘Vendlindja ka mundësi të të harrojë dhe sa vjen e më shumë po harron. Po ama vendlindësi a njeriu i lindur në një vend assesi s’ka se si e harron vendlindjen’.

Ai – i cili ka shkruar gjithë admirim për De Radën. ‘Telegrafikisht: Nismëtar Nismëtarësh, se e ka futur një shekull të tërë (XV) në letërsi’, kurse vet e ka futur në veprën e tij letrare dhe artistike, kohën tonë dhe njeriun tonë me të gjitha vijat dhe vrragat e veta.

Ai – që me mendimin e tij se: ‘Shkrimtari, thonë, krijon në gjallje të vet bazamentin e përmendores, ndërsa ardhmëria është ajo që ia vë (ose jo) bustin’ (‘Kokrra kripe’), ma kujton thënien e madhe të De Radës se: ‘pena e atyre që do të dinë ta përdorin si duhet, do t’i durojë të gjithë shekujt’.

Ai – që në 82 vjetorin e tij, na shtynë t’ia themi me modesti, se shqiptari megjithatë ta falë edhe suksesin, dhe se Perëndia nuk i do veç ata që i merr të ri, por edhe ata të cilët i duhen tokës: më shumë se qiellit, dhe se njerëzit si Ai na shtynë të sfidojmë tragjeditë e përjetuara e të shumta – me trilogjitë e shkruara, ndonëse aq të pakta në kulturën tonë kombëtare.

Ai që në “rruzarën e kujtimeve të tij” (siç do të shprehej me një thënie kaq të bukur), do ta shpalsote një botë të plagosur të një fëmijërie të këputur, duke parë që në moshën e tij 14 vjeçare: “kushedi sa pushkatime, para syve të mij, plagë, gjak, vrasje dhe varje”, masakra dhe reprezalje, siç na e ka shpalosur ate në shkrimet e tij.

Ai që nuk shkëputet dot nga mendimet e kohëve të vështira: ‘Mendimet më flakrojnë në kalesë të afërm e të largët. Kujtimet më vlojnë…Vijnë e më ravizohen para sysh qindra përjetime të vogla e të mëdha të luftës në femininë time, ngjarje që më poqën para kohe, më rrëmbyen femininë, gazin, gëzimin’ (‘Xhita në Qiell’).

Ai që ‘në pasqyrën e mendjes’ e vërtitë shpesh pyetjen: ‘Pse gjithmonë bie shi në varreza?’, duke u përkulur përpara babait të tij Jakup Brahimit: në shenjë Nderimi dhe Respekti të thellë, por edhe duke iu ngritur në këmbë, ndonëse në moshën 82 vjeçare, Babait të “Albanias” – Faik Konicës, me po të njëjtin Nderim dhe me po të njëjtën Mirënjohje, e me emrin e të cilit: E Pagëzoi dhe e Përjetësoi Tempullin e Dijes.

Ai – i cili ashtu si Ernest Koliqi që pat shkruar për Tregtarë Flamujsh, shkroi për Tregtarë Kapelash: varësisht se cili pushtues do vinte, atë kapelë do vinin kameleonët e tipit të Rremë Kapuçit, e të cilët mjerisht, ishin të shumtë!

Ai – i cili me poetikën e stilit të tij, si për ta sfiduar atë botë të vijave dhe vrragave, ka shkruar edhe për ‘cicërrimat e buzëve’, e në kërkim të një gjakimi të përjetshëm që nuk shterret kurrë tek krijuesit e përmasave të mëdha, ka pohuar se: ‘Emra të bukur kanë vetëm vajzat e bukura’; e për Besën në rrëfimin e tij ‘Xhita në Qiell’, ka shkruar me aq delikatesë: ‘Ajo kërkoi vetëm një akullore, e unë kisha qejf me ia dhanë krejt një ambëltore’! Po kush më bukur se Ramiz Kelmendi, ka ditur ta japë Pafajësinë për dashurinë e sinqertë?!

Vallë, a nuk është Ai – Një Shpirt Poetik që e thuri Poemën e Tij për Ofelinë, dhe vallë a ka ndonjë Mbishkrim më Monumental për Teatrin tonë Kombëtar, sesa ky:

Ajo fali sonte rozmarina në skenë. Fali vjollca e krizantema. Borzilokë e manushaqe. E unë po ia fal, ja, një kurorë me dafina lavdie për Ofelinë. Një kurorë me dafina për të parin hap të saj. Një kurorë me dafina për natën e bukur që na fali. Një kurorë me dafina për të nesërmen e saj. (‘Kokrra Kripe’)

Vallë, a i ka thurur kush më bukur Një Himn Rugovës, sesa Fjalët Lapidare: E gëzoi me lot Rugova dasmën e vet të madhe. Derdhi lot gëzimi sot Rugova… Edhe qielli me të bashkë. Lot e gas. E puthje. E lojë Rugove. E këngë të reja për rrugën e re të dritës, prej rugovasish të rinj kënduar. E fytyra të rrudhura që gazmojnë. E shkollare Rugove që shpërthejnë, që çajnë përpara. Dasmë të madhe ka sot Rugova – u çel rruga e dritës. (‘Kokrra Kripe’)…

Pastaj Muzeu i Luvrit. Mona Liza. Më joshin mbi të gjitha, sytë e saj, një palë sy, që mbeten enigmë në shekuj. Sy që qeshin…Luvri është muze muzesh…Luvri është parajsa. (Letra nga Parisi: Udhëpërshkrime).

Vallë a mund të ketë Mbishkrim më Monumental, sesa Fjalët për Parajsën Tjetër, për Ate të Librit: Datë mbi data në historikun tonë shpirtëror është edhe kjo e sotmja: 25 nëntor 1982…Tempull mbi tempull është tempulli që i ngremë librit sot…Vatër mbi vatra që do të na ngrohë dhe “fëmijët tanë e fëmijët e fëmijëve tanë” është pikërisht Biblioteka Popullore dhe Universitare e Kosovës, që u përurua s’ka si bën më mirë dhe të cilën po e pagëzoj edhe unë – si zëdhënës krenar i mija e mija të gëzuarve e të përgëzuesve si unë…Kosova u përurua edhe me këtë faltore shpirtërore, me këtë vatër të re kulturore, me këtë tempull të rritës sonë…Faltore e tempull dritëdhënës, siç tha me një rast Franc Kafka, “ditar i një populli”. Mbanie mend këtë datë: 25 nëntor 1982! (‘Kokrra Kripe’)

Ai është Shkrimtari, për të cilin – ashtu si edhe për Ernest Koliqin: Shqipëria është Nusja e Shpirtit Tonë, dhe se Ai është Njeriu – për të cilin Librat, ashtu si edhe për poetin e madh të lashtë persian Saadiun, janë: Nuse të Mendimeve.

Ai – Njeriu të cilit ia kanë besuar për t’i pagëzuar fëmijët dhe brezat, dhe se Ai e ka bërë këtë gjithmonë sipas proverbit latin: Çka ka në emër, ka në zemër!

Ai – Nestori í Urtë e Mentarí í Hollë, të cilit në gjithë jetën e Tij, í kanë pri Tre Frymëzuesit e Tij Kryesorë: Jakup Brahimi, í cili herë si Jakup Ferri në epikën historike, e herë si Idriz Guri – që hiqte zorrët zvarrë tek ‘Kryengritja Shqiptare’ e Mihal Gramenos, por që nuk e linte pa e bërë Shqipërinë me hir o me pahir: nuk i linte pa í shkolluar fëimjët; Sali Ukella – një levend, një kreshnik malesh, pamja e fytyrës të të cilit do të lëshonte Zemër – Klithjen e tij aq të dhimbshme: RAMIZ MOS MË HARRO!; dhe Mendja Briliante të Cilës Ai i Falet Gjithmonë, sa Denjësisht po aq edhe Përunjësisht: FAIK KONICA, me emrin e të cilit AI: PAGËZOI DHE GATOI BREZNITË ORËMIRA.

Ai – do ta ndiente prezencën e këtyre Tre Frymëzuesve të Tij të Përjetshëm, ashtu siç e ndiente Dante Hijen e Virgjilit në Komedinë Hyjnore, ashtu siç e ndiente dhe e parafytyronte Milosao Hijen e Plakut Balë në Parnasin shqiptar. Figura e Virgjilit nuk i pengonte rrezet e Diellit të binin edhe më qartë, e në përfytyrimin e Gavril Darës – të Riut, aurora çohej mbi Shqipërinë, dhe Shqipëria binte me agimin…

Ai – merrte forcë nga Ata, dhe Shpirti i Tij í Madh, ku Ai mbajti gjallë Prushin e Frymëzimeve të Tij Djaloshare, gjatë gjithë jetës së mbushur me Vija dhe me Vrragë, gjallërohej dhe lartësohej edhe më, sa herë që ato Hije të Shëmtuara e të Mallkuara që s’na u ndanë kurrë, e ndiqnin këmba-këmbës, e survejonin dhe e anatemonin: herë 7 e herë 77, herë me maska e herë pa maska, po AI nuk u dha…

Ai nuk u dha sepse si një Bekim të Rrallë që shekujt falin në nderim të Breznive Orëmira, si një Pagëzim që ka bërë Dora mbi Djepin për të Përjetësuar Ëndrrën e Luftëtarëve të Dritës, Tre Zëra e mbanin të mos binte e të mos jipej kurrë:

Zëri i Babait: RAMIZ, MOS U DORËZO KURRË!

Zëri i Sali Ukellës: RAMIZ, MOS MË HARRO.!

Dhe Zëri í Faik Konicës: RAMIZ, MË PËRJETËSO, E MOS PUSHO KURRË SË SHKRUARI…

Ai – Firma e Tij në Republikën e Letrave Shqipe.

Ai – Sokol Halili i Letrave Shqipe.

Lexues dhe Adhurues të Shkrimeve të Tij, në të cilat Gjuha Shqipe është vetë Gjuha Zonjë, ku Fjala Shqipe Shkëlqen me Yllësinë e saj të Rrallë, ku Fjala Shqipe Rrëmben me Bukurinë, me Butësinë, me Bardhësinë dhe me Hijeshinë e Saj, Gdhendur dhe Latuar me Durim Shenjtori e me Qëndismë prej Filigrani: si një Zjarr i Përhershëm i Ilirishtes drejt Shqipes (siç ligjëronte Lasgushi) që ka Përcëlluar të gjithë ata që kanë Gjakuar për ta Shkruar një Shqipe të Bukur, të Qartë, të Rrjedhshme, Elegante, e të Qëruar hithrash dhe ferrash.

Firma e Letrave Shqipe dhe e Publicistikës Shqiptare:

RAMIZ KELMENDI.

Me ‘Penën e Tij të Artë’:

PENA që kaloi nëpër thjerrëzat e dy kritikëve më të shquar e që ishin edhe bashkëkohanikët e tij, e tek të cilët nuk kalohej lehtë, madje tek të cilët nuk kalohej aspak lehtë në provimet e letërsisë: Hasan Mekuli – i cili ia dha Epitetin aq të Merituar të Talentit Epik, dhe Rexhep Qosja – i cili ia dha Epitetin e Merituar për Penën e Tij të Artë. PENA që mori, përmbi çdo gjë, Bekimin e Zake Zhujit dhe të Jakup Brahimit, por që diti aq bukur se si ta përjetësonte një bekim të tillë: Falë u qofsha të gjithë mësuesve të mi ernestkoliqianë.

Falë u qofshim të gjithë Atyre, që si Lasgushi me Lirikat e Tij, duke Përcëlluar Drejt Shqipes Zjarrin Drithërues të Ilirishtes, kanë shpalosur Shpirtin e Tyre Fisnik dhe Bujar, sa edhe Zoti vetë ua Bekon Shqipen e Ligjërimit të Tyre, me të cilën Ata, si në Një Mermer Monumental me Bekim Perëndie dhe Pagëzim Shamibardhash sipër, u bënë dhe u bëjnë Thirrje Breznive Orëmira:

TË HESHTIN ARMËT E TË FLASIN LIBRAT!

RAMIZ KELMENDI dhe Pena e Tij e Artë – Vetë Sibila e Ulqinit: Metafora e Madhe në Republikën e Letrave Shqipe.

Biografi e shkurtër-

Xhemail Ali Peci u lind në Mitrovicë, ku kreu shkollimin fillor dhe të mesëm. Studimet e larta, në Degën e Letërsisë dhe Gjuhës Shqipe, i mbaroi me notën mesatare 10, në Fakultetin Filozofik – Universiteti i Prishtinës, ku edhe i vazhdoi studimet pasuniversitare.

Në Londër, ka marrë Diplomën për Përkthime Publike në Gjuhën Angleze, nga Instituti i Linguistëve. Ka kryer gjithashtu studimet e larta për Shërbimet Publike.

Në Birbeck College të Londrës ka vijuar kurset për Diplomaci dhe Marrëdhënie Ndërkombëtare.

Aktualisht vazhdon studimet për Master, në: Studimet Amerikane, Historia dhe Politika (Instituti i Studimeve Amerikane në Londër), ku është duke përgaditur temën: Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Çështja Shqiptare.

Punon si përkthyes profesional në Mbretërinë e Bashkuar.

Deri tani ka botuar librat: Poemë për Shqiptarët e Amerikës (Londër, 2010), Poemë për Gjeneralin Klark (Tiranë, 2011), Uilliam Xheferson Bill Klinton ose Himn për Njerëzimin (Londër, 2012), ALBANIA – Poemë për Shqipërinë dhe Shqiptarët (Londër 2012), Shqipëria – Shtojzovallja e Europës (udhëpërshkrim), si dhe trilogjinë letrare kushtuar Ramiz Kelmendit: I – Ramiz Kelmendi – Sokol Halili i Letrave Shqipe, II – E Bukura dhe e Madhërishmja në Penën e Ramiz Kelmendit, III – Ramiz Kelmendi dhe Sibila e Ulqinit (Londër 2012).

Shkruan poema, udhëpërshkrime, studime letrare, romane dhe drama.

Në dorëshkrim ka librat, që pritet të botohen vitin e ardhshëm: Adem Jashar Shiqpëria (ese), Dr. Gëzim Alpion dhe Fuqia e Fjalës (studim), Sali Bashota – Poet i Shpirtit (studim), Poemë për Sytë me Qiej të Shqipërisë, si dhe një roman me temë dashurie nga jeta e Alfred Nobelit…

ORGANIZATA E KOMBEVE TË BASHKUARA NDERON NËNË TEREZEN

December 19, 2012 by dgreca

Nga Frank Shkreli/

Më 1985 Nënë Tereza ishte ftuar të fliste para Asamblesë së Përgjithëshme të Kombeve të Bashkuara me rastin e 40-vjetorit të themelimit të kësaj organizate botërore. Sekretari i Përgjithëshëm i Kombeve të Bashkuara në atë kohë Perez de Cuellar, e paraqiti murgeshën shqiptare Nënë Terezën me këto fjalë: ”Këtu është një sallë fjalësh. Disa ditë më parë në këtë tribunë folën burrat më të fuqishëm të botës. Mirëpo, tani kemi privilegjin të kemi mes nesh gruan më të fuqishme në botë. Nuk besoj se është e nevojshme tua paraqesë atë. Ajo nuk ka nevojë për fjalë. Por Ajo ka nevojë për veprat tona. Mendoj se gjëja më e mirë që mund të bëjë unë është ta nderoj atë dhe tu them se ajo është më e madhe se unë, ajo është më e madhe se të gjithë ne së bashku. Ajo është Kombet e Bashkuara. Ajo është paqëja në botë.”

Sipas gj asës, duke përfillur fjalët e ish-Sekretarit të Përgjithëshëm Cuellar, se Nënë Tereza kishte nevojë për veprat dhe jo fjalët e OKB-së, të hënën pasdite më 17 Dhjetor, Asambleja e Kombeve të Bashkuara shpalli 5 shtatorin, dita kur ka ndërruar jetë e lumnuara Nënë Tereza, si Dita Ndërkombëtare e Bamirësisë. Shqipëria, nepërmjet ambasadorit të saj Z. Ferit Hoxha ishte një nga vendet kryesore sponsorizuese të kësaj rezolute dhe Misioni Shqiptar në Kombet e Bashkuara luajti një rol kyç në miratimin me konsensus të saj. ”Nëpërmjet një lobimi të fuqishëm, rezoluta arriti të marrë bashkë-sponsorizimin e më se 20 vendeve anëtare të Kombeve të Bashkuara”, thuhet në një deklaratë të Ministrisë së Punëve të Jashtëme të Republikës së Shqipërisë në lidhje me vendimin e organizatës botërore.

Në fjalën e tij me këtë rast, Ambasadori i Përheshëm i Republikës së Shqipërisë pranë Kombeve të Bashkuara, Z. Ferit Hoxha, pasi falenderoi Hungarinë për për punën që bëri gjatë konsultimeve për miratimin e kësaj rezolute, ndërkohë që theksoi rolin që luan dhe duhet të luaj Bamirësia në çdo shoqëri dhe në botë në përgjithësi, me krenari foli edhe për Nënë Terezën si simbolin e Bamirësisë në botë duke thënë:

”Duke zgjedhur datën 5 shtator, dita kur bota humbi Nënë Terezën, si Dita Ndërkombëtare e Bamirësisë, Asambleja e Përgjithëshme me këtë vendim ndihmon që ta bejë këtë ditë më domethënse për njerëzit anë e mbanë botës dhe në të njëjtën kohë i shërben më mirë objektivit të rëndësishëm për të njohur më mire dhe për të mbështetur veprat e Bamirësisë anë e mbanë botës…..Shqiptarët do të jenë përherë krenarë me Nënë Terezen, për veprën dhe trashëgiminë e saj, gjë që ne e konsiderojmë si dhuratën më të mirë që mund t’i kemi dhënë njerëzimit.”

Ambasadori shqiptar pranë Kombeve të Bashkuara, Z. Ferit Hoxha u tha delegatëve se ”Ne do të kujtojmë gjithmonë njërën prej thënjeve të saj, pasi këjo deklaratë nënvijon esencën ose thelbin e veprës së Nënë Terezës: ”Me gjak jam Shqiptare. Me shtetësi jam Indiane. Me besim jam murgeshë katolike. Si e tillë, i përkas të gjithë botës”.

Është ekzaktërisht këjo thirrje e Nënë Terezës, përfundoi ambasadori shqiptar pranë OKB-së, që do të festohet çdo vit me 5 shtator për të kujtuar rolin e pazëvendsueshëm të Bamirësisë në çdo shoqëri dhe në çdo vend të botës, ashtuqë të njihet edhe puna dhe kontributet, në këtë fushë, të të gjithë personave të ndryshëm dhe nga rajone të ndryshme anë e mbanë botës.

Ministria e Punëve të Jashtëme e Shqipërisë, nepërmjet një deklarate për mediat e ka përshëndetur këtë vendim, me të cilin, sipas saj, ”vendet anëtare të OKB-së, duke njohur e vlerësuar rolin e pazëvendësueshëm të akteve të bamirësisë në zbutjen e krizave humanitare dhe vuajtjeve njerëzore, i bëjnë një homazh të merituar aktivitetit e trashëgimisë së Nënë Terezës, e njohur ndërkombëtarisht dhe e vlerësuar botërisht për përkushtimin dhe punën e saj gjatë gjithë jetës në ndihmë të të sëmurëve, të varfërve e njerëzve në nevojë”, përfundon deklarata e Ministrisë Shqiptare të Punëve të Jashtëme.

Nuk ka emër më të madh as më të mirë se Nënë Tereza, siç tha edhe ambasadori shqiptar pranë OKB-së, Z. Ferit Hoxha – rreth të cilit të mobilizohen burimet botërore njerëzore dhe materiale, përfshirë edhe ato të OKB-së në përkrahje të rolit që luan Bamirësia, pasi sipas rezolutës, varfëria vazhdon të ekzistojë në të gjitha vendet e botës, pa marrë parasyshë situatat ekonomike, shoqërore dhe kulturore.

DASHURIA,ËSHTË MBIEMRI I CDO LETËRSIE

December 18, 2012 by dgreca

(Intervistë e poetit Petraq Risto dhënë gazetares Raimonda Moisiu)/

“Një autor i mirë nuk mund “ta lëshojë veten” në duart e mediokritetit dhe të shkruaj “me porosi nga poshtë” vepra të natyrës rozë, të lehta, pa gravitacion, të cilat në njëfarë mënyre mund të përtypen lehtë, madje dhe mund të shiten, por që nuk kanë vlera gjithëpërfshirëse, konkurruese, elitare…”/

-Përshëndetje z.Risto. Kam shfletuar dhe lexuar me interes të veçantë vëllimet tuaja me poezi “Mollë zhvirgjëruar nga rrufetë ”, “Lojë shahu në shekullin e XXI”, “Ëngjëlli me virus H5N1”, “Hallelulja”, “Apo-ka-lypsi”, “Mënd+afsh”(100 poezi dashurie dhe epicëllimi),“Lexuesi i buzëve: Ar+sy+eja”, “Miq të dyshimit”, etj. Sinqerisht, ngazëllehesh nga mjeshtëria e kulturës profesionale dhe thelbi artistik e filozofik i penës suaj poetike. Cila ka qënë eksperienca juaj e parë në gjininë e poezisë?

-Kam shkruar që në moshë të njomë, mbase 9 vjeç. Disa krijime naive të asaj moshe ende i ruaj. Po natyrisht hapat e parë seriozë duken në adoleshencë, në shkollën e mesme, në vitet studentore.

Në fëmijëri mbaj mend se u futa në kurse fizarmonike, në grupe shahistike, madje dhe në skuadra futbolli, por përfundova në grupime letrare dhe në bibliotekën e qytetit tim të lindjes, Durrësit. Mbaj mend profesorin e parë të letërsisë në shtëpinë e pionierit, Mark Dema, i cili kishte përkthyer “Eneidën” e Virgjilit dhe, herë pas here, megjithëse ende të vegjël, na lexonte fragmente nga përkthimi i tij. Pastaj mësuesit e letërsisë luajnë një rol të rëndësishëm për formimin e një talenti të ri. Diktere Mustafaraj, Dhurata Agaraj në tetëvjeçare e më vonë Shezai Ballhysa, Matish Gjeluci, Lazam Koldashi, Ana Kovaçi, Dhimitër Nina e të tjerë në shkollën e mesme “Naim Frashëri”, na e bënin më të dashur letërsinë. Gazeta “Adriatiku” ishte një nga dritaret e para ku ne publikonim krijimet tona dhe Shaban Hidri, Thoma Qendro, Haxhi Shima, Hasan Ulqini, Isidor Dhimitriadhi dhe, veçanërisht, gazetarja Kozeta Mamaqi, na prisnin me dashuri dhe më kanë ndihmuar shumë, mua, por edhe shokët e mi Ilia Deden, Bashkim Hoxhën e të tjerë të talentuar durrsakë. Shpesh në pushimin e orarit zyrtar më mbyllnin në redaksi dhe më linin të shtypja në makinë shkrimi poezitë e reja…

-Çfarë mendoni se ju ka bërë poet: geni, shkolla apo rastësia?

– Mendoj se talenti lind, nuk fabrikohet e natyrisht as nuk klonohet. Teoria se duhet të kesh 1 përqind talent dhe 99 përqind punë, nuk më duket e saktë. Natyrisht për një talent kanë rëndësi të gjitha komponentët dhe kultura, vullenti etj. Por ato gjithnjë janë sekondare. Në këtë shekull të informacionit me të vërteta të reja, secili nga ne mund të ketë më shumë kulturë se bie fjala Shekspiri, por është e pamundur të krijosh “Makbeth”, “Hamlet” apo “Mbreti Lir”… Ndaj dhe kritika botërore thuajse është në një mendje se talenti më i madh, i pakapërcyer, i pavjetëruar, gjithnjë i freskët dhe pikë referimi, mbetet gjeniu Shekspir.

-A keni ndonjë ndjesi të veçantë kur shkruani një poezi të bukur?

-Natyrisht, kur shkruan një poezi origjinale, me vlera, gëzimi është i veçantë…Poezitë e bukura nuk janë shumë, flas për poezitë me vlera antologjike dhe konkurruese.

-Kur shkruani, cili është vendi më i preferuar, në studio, në natyrë, apo krejt rastësisht, edhe duke pirë kafe diku?

-Krijoj kudo, madje duke ecur me lindin motive dhe vargje. Por jam mësuar të ulem dhe të shkruaj në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë, në shtëpi, në libraritë dhe parqet e Nju Jorkut… Flas për poezinë… Kurse proza kërkon të ngulmohesh në tryezë, do vullnet të hekurt. Unë shkruaj kryesisht drejt e në lap-top, jam mësuar që në rininë e hershme, apo kur isha gazetar që të punoja drejt e në makinën e shkrimit. Dhe kjo më ka ndihmuar shumë.

-Ç’është dashuria për ju” Kur e ndjen një burrë se është i dashuruar dhe cili është sekreti që fuqishëm ka influencuar në poezinë tuaj? Si ia arrini ta reflektoni dashurinë në poezi?

–Dashuria është mbiemri i çdo letërsie. Një poet shkruan për dashurinë e tij, shkruan dhe për dashuritë e realizuara, por edhe ato që kanë mbetur thjesht si bisqe zhgënjimi, shkruan dhe për dashuritë e të tjerëve, për fatet njerëzore. Pra, në njëfarë mënyre, poeti është një Fluger në Çatinë e kuqe të Dashurisë: u përgjigjet të gjitha erërave.

-Poezia është dhe inteligjencë?

-Natyrisht që është dhe inteligjencë. Bota ka me miliona poetë, ka mijëra poetë shumë të mirë dhe qindra apo dhjetra poetë të mëdhenj… Dallimin mes tyre e bën dhe këndvështrimi original, dhe ndjeshmëria e hollë, dhe thellësia e mendimit, pra, edhe shkalla e shkëlqimit të inteligjiencës vetiake…Dhe kjo është pjesë përbërëse e talentit.

-Çfarë ju shtyn të shkruani një poezi-protestë me ton qytetar e intelektual?

– Poeti është një qytetar i botës, është një sy në ballin e botës dhe një zemër në gjoksin e botës. Poeti nuk mund të shoh luftërat, mjerimin, padrejtësitë duke qenë i qetë në studion e tij… Poeti është natyrë rebele, poeti i përjeton tragjeditë e të tjerëve si të tijat… Poeti gjithnjë është protestues, natyrisht me gjuhën poetike…

-Ju përveçse poet, jeni edhe tregimtar e romancier. A i shihni këto zhanre si sfidë? Cila është sfida për të shkruar një tregim apo roman? Zhanrin e tregimit dhe romanit e “bëtë të vinte te ju”, apo është preferencë e përhershme, e natyrshme?

– Prozën e kam shkruar që në moshë të re… Ngaqë studiova për Gazetari dhe punova dhjetë vjet si gazetar, natyrisht që krahas poezisë u zhdërvjelltësova dhe në prozë me përshkrimet, skicat, reportazhet. Lëvizja në të gjithë krahinat e vendit, njohja e realiteteve dhe fateve njerëzore të nxit që të shkruash edhe prozë. Kështu, në fund ë viteve ’80, botova librin me tregime “Vdekja e palaços”dhe më vonë librin po me tregime “Ndalohet vrasja e ujqërve”.

-Kur ju shkruat romanet “Avioni ‘Madam Baterflaj’ , “Bukuroshja fantazmë dhe unë Zoti Prek Vdek”, dhe tani sëfundmi “Një grua me Urdhrin e Ujkut”, të vlerësuar nga kritika e kohës, i keni quajtur këto sfida vetjake krahas poezisë? Çfarë i dallon subjektet tuaja nga ato të autorëve të tjerë?

– Përvoja me romanet është e një natyre specifike. Gjetjet e romaneve unë i qëmtoj në një truall poeti, ngaqë vazhdimisht kam parapëlqyer subjektet surealiste, apo shkollën e realizmit magjik. Jam shprehur dhe herë tjetër se trevat e Ballkanit me historitë e tyre i shpallin thuajse të gatshme subjektet e jashtëzakonshme, të çuditshme dhe magjike, natyrisht, subjekte që brenda tyre kanë edhe klithmën e realizmit njerëzor.

-Si shkoni në lidhje me akumulimin dhe informacionin e nevojshëm, që ‘ju udhëzon’ për ta nxjerrë sa më mirë një roman apo tregim? Teksa iu hedh sytë, të japin përshtypjen e “ngjarjeve” reale, apo duhet t’i vlerësojmë për kuptimin e tyre simbolik, importin moral dhe substanca humaniste në përputhje me interpretimin tradicional historik, të jetës, midis modernes, artit dhe filozofisë?

-Gjinia e romanit dihet që është shumë e vështirë, kërkon kohë, mundim, vullnet, informacion. Romanet i shkruaj me vrull poezie, madje, ndonjëherë, edhe me frymëzim poeti. Këtu duhet patur kujdes që poezia të mos jetë zonjë shtëpie, por mysafire… Mbledhja e informacionit ka shumë rëndësi për romanin, por nuk hyj tek ata shkrimtarë që qëmtojnë për një kohë të gjatë, i jap më shumë rëndësi lojës me fantazi. Kur shkruaj një roman i jap rëndësi nisjes dhe di vendin ku do shkoj, por rrugët e zgjedhura për të arritur atje, nuk i përcaktoj hollësisht, madje nisem pa porositur hotel, apo taksi, dhe pa përcaktuar stacionet ku do ndalem; dinamika dhe shpirti i aventurës më pëlqen të shkrihen në një roman.

-A mendoni se OLD TIMES rezonojnë ndryshe me audiencën e sotme dhe shoqërinë, krahasuar me audiencën e viteve ’70-‘80?

-Natyrisht që çdo kohë ka dhe specifikën e vet, modën e vet… por autori serioz më shumë sesa kapriçiove të kohës, duhet t’i bindet shijeve të veta… Një autor i mirë nuk mund “ta lëshojë veten” në duart e mediokritetit dhe të shkruajë “me porosi nga poshtë” vepra të natyrës rozë, të lehta, pa gravitacion, të cilat në njëfarë mënyre mund të përtypen lehtë, madje edhe mund të shiten, por që nuk kanë vlera gjithëpërfshirëse, konkurruese, elitare…

-Të gjithë krijimtarinë tuaj të deritanishme, me rreth tridhjetë libra të botuar brenda dhe jashtë vendit, të cilën e keni përfshirë në kolanën “Enciklopedia e zhgënjimit”, a mendoni se ky zhgënjim kozmik është realist në vitet e para të këtij fillimshekulli?

-Përgjithësisht raca njerëzore në historinë e saj është zhgënjyer; të vdekurit dhe të zhgënjyerit gjithnjë kanë qenë shumica. Edhe në ditët e sotme ndodh kështu. Rënia e një sistemi, përpjekjet e një sistemi të mbetur për të mos rënë, patericat ekonomike, politike, diplomatike, nuk arrijnë të futen nën sqetullat e shumicës, apo 99 përqindshit njerëzor. Imagjinoni një rrugë gjigante ku shtatë miliard njerëz ecin jo me këmbë, po me paterica!… Natyrisht, që është e vështirë të krijosh një Enciklopedi të tillë, por letërsia, shpesh dhe natyrisht me dashje, konceptohet si utopi, apo si ëndërr…

-Ka kohë që ju shkoni dhe vini në ShBA, madje një pjesë të kohës vjetore e kaloni në Nju Jork. Si po ju duket Kontineti i Ri, a mund ta gjeni të plotësuar veten si shkrimtar?

-Natyrisht ka shumë probleme. Kur hyri Demokracia në fillim të viteve ’90 dhe me miqtë e mi shkonim të protestonim në Qytetin Studenti, mbaj mend që i thosha vetes: “Je 39 vjeç… e ardhmja është përpara”. Dhe, ç’është e vërteta, gjatë këtyre 20 vjetëve kam shkruar shumë, sepse fitova atë Liri që më mungonte. Kam botuar shumë libra, jam botuar në Francë më 2009, në Meksikë (2008), në Rumani (2008) dhe në ShBA (2011) me një libër elektronik të sistemit Kindle, shpërndarë nga amazon.com. Jam botuar në revista e gazeta letrare europiane dhe amerikane, apo në antologji të ndryshme… Këto janë arritje që dikur nuk mund t’i mendoje, vetëm që janë arritje individuale, me përpjekje individuale. Ime bijë, Sidorela, më ka kthyer në anglisht romanin “Një grua me Urdhrin e Ujkut” dhe nga viti i ardhshëm do synoj botimin e kësaj vepre në ShBA.

-Shpresoni? …Po vëllim poetik do synoni të botoni në ShBA?

– Natyrisht, shpresoj. Kuptohet, që edhe në letërsi ka rëndësi Fati, sepse jo vetëm që vijmë nga një vend i vogël dhe nga një gjuhë e vogël, por vijmë dhe pa rekomandime të rëndësishme. Po kuptoj që në Amerikë është vështirë të çash me poezinë metaforike, atje poezinë aktualisht po e kërkojnë më shumë të natyrës anekdodike, të zhveshur nga metaforat. Mungojnë poetë të formatit të Whitman-it, Auden-it, Eliot-it, Pound-it, Stivens-it, Dylan Thomas-it etj.Para disa kohësh revista prestigjioze letrare amerikane “Lips:” ( Buzët”), ku përfshihen poetët më të mirë profesionistë, botoi poezi të miat dhe të sime bije, Sidorelës; revista elektronike ‘Muse pre pres’, gjithashtu më publikoi një cikël me rreth 20 poezi; apo revista “Cuthord” më veçoi në një konkurs të shtetit të Kolorados…, por këto janë ende pak për një autor që kërkon shumë nga vetja, por edhe nga institucionet letrare në ShBA. Mbase pas 4-5vjetësh, kur të bëhem edhe qytetar amerikan, mund të më hapen më shumë drita jeshile… Rëndësi ka që të kem shëndet dhe të vazhdoj të jem aktiv… Nëse arrij të përfundoj disa nga subjektet e mia në romane, mbase mundësitë do të jenë më të mëdha. Shpresa vdes e parafundit, sepse i fundit vdes njeriu që shpreson. Dhe autorët janë ata që shpresojnë edhe në pikën e fundit të dritës.

-Pse shkruani? A keni disiplinë në të shkruar? E përfytyroni veten pa shkruar ndonjëherë?

-Pyetja “pse shkruani?”, është e ngjashme me pyetjen “pse dashuroni?”. Unë punoj çdo ditë për letërsinë, punoj në çdo kohë, mbase edhe kur fle. Punoj shumë kur eci, madje, edhe kur diskutoj. Ndizem nga diskutimet, kam dëshirë të kundërshtoj, madje, shpesh ‘rryma kundër’ më sjell në qejf si salmonin… Ende s’e kam menduar si mund të shuhet zjarri brenda meje, mbase duke u rrëzuar mbi të…

-Si jeni ndier përballë botës së frikshme të mediokritetit, klaneve, hipokritëve dhe inferioritetit? Çfarë kuptoni me shprehjet “vetëgjymtim dhe vetëvrasje intelektuale”?

-Unë kam një natyrë tepër shoqërore, më pëlqen humori, nuk jam cinik, por ‘di të luaj’, i dua të talentuarit, por nuk i urrej të patalentuarit kur ata nuk janë të rrezikshëm, por, natyrisht, kur kthehen në të rrezikshëm, kur kujtojnë se duhet të blejnë ca spaleta kolonelësh dhe gjeneralësh në uniformat që shiten anës udhëve me pluhur, atëherë revoltohem, bërtas, por jo aq sa të më marrin për të marrë. Mediokriteti letrar duke qenë gjithnjë shumicë, në çdo kohë dhe në çdo vend ka bërë ligjin… Reformatorët, të talentuarit e kanë patur të vështirë të përmbysin këtë hierarki të rreme. “Dallgët janë anonime, vetëm anijet që i çajnë kanë emër”, është një varg i poezisë sime.

-Si ju janë dukur autorët që kanë marrë Çmimin Nobel në vitet e fundit? Jeni zhgënjyer prej tyre?…

-Kritiku amerikan Harold Bloom para disa vitesh është shprehur se Çmimin Nobel shpesh e marrin autorët idiotë… Mendoj se në të kaluarën, por edhe sot janë bërë edhe gabime dhe përmenden me të drejtë rastet e Tolstoit, Borhesit etj. që “shpëtuan” pa e marrë këtë çmim… Por kam mendimin personal se, përgjithësisht, Nobeli ka shkuar tek autorët që e meritojnë për shembull poetët Nobel në vitet e fundit kanë qenë Brodsky, Paz, Heaney, Transtromer, etj., të gjithë e meritojnë; kam lexuar poezi të tyre dhe, natyrisht, që janë poetë të shkëlqyer. Por edhe Kadare, Murakami, Adonis, Umberto Eko, e të tjerë autorë të mëdhenj mund ta merrnin këtë çmim të madh. Mendoj se çmime të formatit të tillë, bota e 7 miliardë njerëzve duhet të ketë më shumë.

-A ka kritikë të mirëfilltë letrare sot? Ç’mund t’u thoni kritikëve të sotëm?

– Kritikë letrare ka, shpeshherë disa prej tyre janë ndalur edhe në krijimtarinë time. Por, sidoqoftë, në këtë drejtim kërkohet më shumë nga katedrat universitare, institucionet e specializuara, autorët me përvojë. Për krijimtarinë time kanë shkruar Razi Brahimi, Alfred Uçi, Anton Papleka, Natasha Lushaj, Moikom Zeqo, Virgjil Muçi, Vaid Hyzoti, Roland Gjoza, Agim Vinca, Agim Shehu, Dalan Shapllo, Adriatik Kallulli, Fatmir Terziu, Mihal Gjergji, Sokrat Paskali, Nuri Plaku, Demir Gjergji, Qazim Shehu, Granit Zela, Shpendi Topollaj, Qazim Shemaj, Rezarta Dhoga, Albert Zholi, Sejdo Harka, ju dhe disa të tjerë. Por fakti që një kritik nuk përfiton asgjë nga shkrimet e tij, i bëjnë ata më të tërhequr e më pak aktiv.

-Ka nga këta personalitete si Razi Brahimi, Vaid Hyzoti, Roland Gjoza, etj., që ju kanë vënë në avangardën e poezisë moderne e postmoderne shqipe, siç ju cilëson për shembull Razi Brahimi “poet novator”. A mendoni se realisht jeni vendosur aty ku ju takon?

-Nuk di si të shprehem në këtë rast, por krijuesi serioz e kupton vendin që i takon. Por në këtë periudhë, veçanërisht në dhjetëvjeçarin e fundit kur unë botova shumë libra cilësorë poetikë, disa romane dhe vëllime me tregime, si dhe katër libra me poezi në Francë, Meksikë, Rumani dhe ShBA…, nuk m’u dhanë çmime letrare, madje, nuk u përfshiva edhe në ndonjë antologji… Eshtë kjo arsyeja që më shumë se një herë jam shprehur se në kontekstin shqiptar, kur mungon “syri” i vëmendshëm, kur instucionet janë gati të ngrira dhe katedrat universitare-ripërtypëse, pra, në këto kushte ,“kalaja letrare” duhet të merret nga jashtë, jo se autori ka nevojë të pushtojë ‘kala’, por ai duhet të imponohet në betejat globale, gjë që natyrisht është rruga më e vështirë, por besoj se është edhe rruga më bindëse.

-Pra, vazhdojnë përpjekjet për të marrë kalanë nga jashtë? Fakti që tani një pjesë të kohës e kaloni në Nju Jork, mendoni se do t’ju ndihmojë në këtë drejtim?

-Eshtë tepër e vështirë për ta marrë atë kala, sepse janë përpjekje tërësisht individuale, me libra që i përkthen vetëm ime bijë Sidorela, tani nënë me dy fëmijë. Por, nëse boton dhe ke sukses edhe jashtë vendit, besoj se si autor ia ke arritur qëllimit. “Lavdia ka logjikën e ujit dhe pa e kërkuar e gjen vetë nivelin”, është një vargu im. Kam gati të përkthyer romanin në anglisht “Një grua me Urdhrin e Ujkut” si dhe një vëllim me poezi, po në anglisht.

-Ku shkruani më shumë, ku keni më tepër frymëzim në Tiranë apo në Nju Jork?

-Kam një zakon që në fund të çdo poezie dhe të çdo krijimi tjetër vendos datën… Dhe në Nju Jork kam shumë datime. Më pëlqen Nju Jorku, atje e shfrytëzoj kohën krijuese më mirë. Në Tiranë ndizem më shumë nga çasti dhe për një poet kjo, gjithashtu, ka rëndësi. Duke qenë natyrë tepër shoqëror më nxisin bisedat, replikat, debatet me miqtë krijues, por në këtë kohë interneti këtë mikroklimë me miqtë mund ta krijosh dhe në Nju Jork…

-Projektet tuaja për të ardhmen? Çfarë ju ka mbetur peng?

– Po shkruaj. Kjo ka rëndësi. Kam gati një vëllim të ri poetik dhe po punoj për përfundimin e romanit “Salla me hijet prej letre”. Një autor ka shumë pengje, por duke qenë se jam ende në kulmin e energjive krijuese, besoj se disa nga këto pengje do t’i shkarkoj në tryezën e punës. Kam shumë subjekte romanesh të shkurtër, që i kam nisur t’i shkruaj kohë më parë, 15, 10 apo 5 vite më parë, të cilat do luftoj t’i përfundoj…

-Edhe ato bëjnë pjesë në kolanën tuaj “Enciklopedia e zhgënjimit”?

-Po… Një autor gjithnjë është në anën e të zhgënjyerve.

-Mesazhi juaj për shkrimtarët e poetët e rinj…

-Nëse kanë talent të plotë, duhet t’i përkushtohen letërsisë me një punë të madhe. Mirë do të ishte të qëndronin në anën e të zhgënjyerve të përjetshëm për t’i shërbyer shoqërisë në zhvillimin dhe përsosjen e saj.

-Ju faleminderit!

-Dhe unë ju falënderoj për intervistën.

Bisedoi:Raimonda MOISIU

Nëntor, 2012

RINDERTIMI I NJE MASAKRE

December 18, 2012 by dgreca

Nga Celo Hoxha*/

Në gjysmën e parët të viteve ‘40 thuajse çdo qytet shqiptar kishte aeroportin e tij. Përveç 10 bashkive kryesore, avionët uleshin dhe në qytete të vogla si Kruja dhe Shijaku. Linjat e fluturimit, disa herë në javë, funksionin me shumë qytete të huaja, më tepër me ato italiane.Ndoshta më të rëndësishme ishin fluturimet brenda Shqipërisë. Dy herë në javë ishte fluturimi për pasagjerë, vajtje-ardhje, Tiranë-Shkodër, po ashtu kishte fluturime Tiranë -Shkodër-Kukës, Tiranë-Korçë-Gjirokastër, Tiranë-Vlorë-Gjirokastër, Tiranë-Devoll ose linja e drejtpërdrejtë me tre herë në javë Tiranë-Peshkopi. Komunistët, sa erdhën në pushtet, i prishën këto aeroporte, dhe tokën e tyre e përdorën për mbjelljen e mistrit, thekrës, etj.

Ato pak hektarë tokë nuk e zgjidhën kurrë problemin e ushqimit. Në 1946 Shqipëria shkoi, për shkak të politikave antiekonomike të qeverisë komuniste, në krizën e urisë. Prishja e aeroporteve tregon vetëm një gjë: kahun e trajektores dhe pjerrësinë e tatëpjetës së procesit që historianët e kanë quajtur, padrejtësisht, për shumë kohë: procesi i rindërtimit të Shqipërisë.

Legjenda u thur rreth një institucioni fiktiv të quajtur Ministria e Rindërtimit, e cila ekzistoi vetëm nja 3-4 muajt e fundit të luftës. Në 13 janar 1945 ky institucion u suprimua me të drejtë, sepse Shqipëria kishte hyrë në rrugën e shkatërrimit ekonomik të saj. Sigurisht, demagogjia e rindërtimit nuk u shua.

Rindërtimi i urave, për shembull, u bë nga firmat italiane që vepronin në Shqipëri. Ura e Sukthit e ndërtua nga firma “Simoncini”. Firmat “Marinucci”, “Ferrobeton” dhe “Simoncini” ndërtuan Urën e Rrogozhinës. Ura e Matit u ndërtua nga sipërmarrja “Tudini & Talenti”. Firma “SIQELP” rindërtoi urat e Veriut. Një firmë tjetër ndërtoi rrugën Vlorë-Himarë. Firmat italiane rindërtuan zona të ndryshme të Tiranës dhe u morën me rregullimin e porteve të Durrësit, Vlorës dhe Sarandës. Firma “Tamburlini & Monai” rregulloi Urën e Pankovës. Në fund iu konfiskua pasuria këtyre firmave dhe të tjerave. Filozofia ekonomike e regjimit komunist ishte therja e pulës që bënte vezët.

Që në muajin parë në pushtet, komunistët grabitën (ata përdorën fjalën rekuizim) gjithçka: drithëra, ushqime, ilaçe, lëndë ndërtimi, vajra lubrifikante, makina. Veprimtaria e komunistëve ishte identike me veprimtari banditësh, nga ata që kemi parë në filma me temë kërkimin e arit.

Të nisur nga një informacion se gjermanët kishin thyer në tregun shqiptar gjatë luftës rreth 600-700 mijë franga ari, qeveria komuniste nuk la gur pa lëvizur për të zbuluar ku kishte shkuar kjo masë ari.

Ata e kërkuan floririn dhe nëntokë. Për shembull, unazën e floririt të Iljaz Vrionit e nxorën nga varri i tij dhe për të ka dokument sekuestrimi. Iljaz Vrioni, firmëtar i pavarësisë, kishte vdekur në 1932.

Tatimi i jashtëzakonshëm ishte një ligj kriminal. Ai i bëri shoqërisë shqiptare atë që nuk ia kishte bërë asnjë pushtues. Firma e Aristidh Lekës nga Durrësi, e krijuar që në 1845, u kishte mbijetuar për një shekull shumë pushtimeve të huaja. Komunistët e asgjësuan me një të rënë të lapsit. Ata i vunë një tatim që firmës iu desh ta shlyente duke sakrifikuar gjithë trashëgiminë e saj shekullore. Në fund, pasi e rropën, e fshinë fare nga faqja e dheut.

Ata që nuk ishin në gjendje të paguanin tatimin e jashtëzakonshëm mbaheshin në burg deri sa të “bëheshin” në gjendje ta paguanin. Kush i ka lexuar kujtimet e Thanas Floqit, nuk i ka të panjohura histori të tilla. Në 1914 i ka përdorur Haxhi Qamili. Kjo lloj mënyre e marrjes së tatimit quhet pengmarrje.

Për tatimin e jashtëzakonshëm merrej çdo gjë që ishte në pronësi të fatkeqëve, me përjashtim të veshjeve, krevatit të fjetjes, dhe ushqimit të familjarëve për një muaj.

Çfarë bëhej me mallin e sekuestruar? Ja një shembull: 1500 radio që iu grabitën firmës Prenushi iu falën seksionit të propagandës të ushtrisë që i sekuestronte.

Po me vlerat financiare që grumbulloheshin çfarë bëhej? Paguhej ushtria, policia dhe administrata që kujdesej për mbledhjen e tatimit të jashtëzakonshëm, për burgosjen e tregtarëve ose ekzekutimin e tyre.

Libri “Konfiskimi i pronës dhe grabitja e arit”, i botuar nga ISKK, është një koleksion i imët i masakrës ndaj pronës, kapitalit dhe punës së ndershme të qytetarit shqiptar. Libri është përqendruar më shumë në evidentimin e fakteve, duke i lejuar më pak hapësirë analizave, me qëllim që dhe më skeptikët të vënë në punë mendjen e tyre, pa u ndikuar shumë nga qëndrimi i autorit.

Në tekstet e historisë ende nuk artikulohet veprimtaria e komunizmit si një veprimtari banditësh. Aty flitet për rindërtim, krijim të kooperativave, zgjerim të sektorit shtetëror. E vërteta vazhdon të fshihet pas termave të sajuar nga propaganda e diktaturës, makineria e të cilës është çmontuar, të paktën zyrtarisht, që prej 20 vjetësh.

Unë kam besim se një ditë gjërat të thirren me emrin e tyre, por nëse kjo nuk ndodh shpejt, shoqëria shqiptare thjesht humbet kohë, ndërkohë që i ka shpërdoruar 70 vjetë për t’u përballur me të vërtetën.

*Përshtatje nga referati i mbajtur në konferencën “Rishikimi i të shkuarës komuniste, si domosdoshmëri për të ardhmen e vendit”, organizuar nga Instituti për Studimin e Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit dhe fondacioni “Konrad Adenauer”, 17 dhjetor 2012.