Xhemail Peci – Dielli

NJË HIMN NDERIMI PËR RAMIZ KELMENDIN

January 13, 2017 by dgreca

Me rastin e shkuarjes në amshim të profesorit, publicistit, veprimtarit dhe shkrimtarit Ramiz Kelmendi: Njeriut që u bë Shembëlltyrë e që tërë jetën mbeti një Urti e Lartë/Nga Xhemail Peci/Në letrat shqipe, sa herë flasim me të, ajo me zjarr të shenjtë flet me ne: Shqipëria. Dhe kur sa herë i duhet të flas dhe sa herë i duhet të shkruajë, ajo flet vetë tek letërsia. Kur kohët janë ziliqare e kur thurin lajka me lule, dhe danajtë sjellin dhurata e stolira, po s’folët ju e po s’shkruat ju, për mua kush do flasë? Thellë shpirtit na flet zemërmira: Ramiz, do nxjerrësh nga arkivat zërat e zemrës sime, dhe do hapësh edhe ca libra leximi. Do shkruash me majën e penës sate si anza vet, e do flasësh thellë nga frymëzimi, Do shkruash për zogjtë e mi, ashtu siç shkruan për fletët e Sibilave të Virgjilit. Unë do ta vë dorën në zemër, e ti do ta vësh zemrën në letër. O, do më shkruash prej shpirtit! Kam etje në sytë dhe në bebëzat kam mall, e zemra më mbytet në vaj prej mallëngjimit. Nëpër fletët e gazetave nisi rruga ime kur shkruan me gjak dritës së kandilit. Kam një mall në shpirt, dhe një brengë në zemër e kam si flaka e vetë Qiririt. Nga Kongresi i Berlinit më thau malli e s’më shkroi kush si ti Letra prej Ulqinit!

Orakulli i Dodonës u nis të ma sillte një lajm e një kartë të ma falte si një ogur. Tek vijat e kufirit, degët e Lisit Ilir shtrydhën gjakun, e lotët më rodhën si krua: zgur! Do shkruash me shkronjat e shpirtit tim, edhe për Bashkëluftëtarët e Skëndërbeut! Ramiz, u shua Lahuta, ra heshtja, graniti u thye, ndaj penën rroke, o burrë i dheut!Do flasësh hijshëm dhe me shije, e tok do të kesh edhe buzëqeshjen filozofike. Si Diogjeni: Lëshomani hisen e diellit, do ua thuash kur shfaqen zaret cinike. Do vishesh hijshëm si Lasgushi dhe do ecësh me gjithë takt, Pejës dhe Prishtinës. Do qeshësh lirshëm si Mitrushi, e fjalën si zambak në gjak, sikur lule mbirë në mes të stinës.

I kujt ishte ai zë, e nga vinte ai mall, ajo thirrje dhe ato klithma prej thellësive të zemrës?!…Mbi Penën e Artë ka rënë – bekuar e bardha e shamive të lokemadheve të Rugovës, përmbi penën e bardhë ka rënë zemërthirrja e breznive orëmira. Në magjinë e fjalëve, ka rënë bekimi i shenjtë i Lisit të Gjakut, ka rënë o nënë mbi të: Heshtja e Armëve!

Ka rënë e bardha e bukurive të Pejës, e tok me të gjakimi i Lasgushit për Drinin e Bardhë. Ka rënë, o mëmë, në zemër prej ditëve të burgut, shpresa se një ditë ka me zbardhë. Ka rënë shami e bardhë e Ajkunës e tok me të edhe Lumbardha e Anakreontit. Ka rënë Ujëvarë e Bardhë e Mirushës mbi penën e denjë, siç bie sipër fjalëve vetë bekimi i Zotit.

Do shkruash fejtone e do nxjerrësh pluhurit të harresës gjithë ato Letërkëmbime. Do nxjerrësh edhe Polemikat në Letrat Shqipe, e zemrën tok me penën ndër ligjërime: unë marrë nga zemra jote, ti merr nga zemra ime! Unë vie tek ti e ti vie tek unë, në urën e pesherëtimave rrethuar me gardh e hekura, populli s’duhet të bëjë gjumë!

Do ta falë dorën time të djathtë, se kam mall të më shkruash për Faik Konicën! E prapë ta falë dorën time të djathtë se e dua një mbishkrim edhe për Elena Gjikën. Kur i shkroi De Rada: Mirësisë engjëllore të zemrës suaj, e dua veç prej duarve tua! Ramiz, dy dashuritë si Perëndia t’i falë: Migjenin dhe Konicën në zemrën si krua.

Në shtegun e ballit si shtegun e malit, e dua ligjërimin e gjakut në fjalët e tua. Në thelpinjtë e zemrës i dua fjalët që si Drini i Bardhë, të rrjedhin aq fort për mua. Mes përmes Shqipërisë dua t’i bie, si Lasgushi e me të Fishtës atë gjuhë Perëndie, se me flatrët e fjalës sate sa lart e ngrite atë penë me rreze drite: e ngrite një Republikë të tërë Letërsie!

Zemërthirrjen e Petro Nini Luarasit, dua ta shkruajë prapë në ballë të kohës, kur tha se njëqind herë po të biem, sërish duhet të ngritemi. Shqiponjës kur flatrat i dhanë fatosat e kombit – Rozafa kur i mëkoi me qumështin e gjirit. Me penën tënde dua ta shkruajë se breznitë orëmira perënditë ilire i zgjojnë prej gjumit.

Ramiz, u nise për në Portën e Madhe të Letërsisë, kur i kishe vetëm 16 pranvera! Me firmën tënde Hija e Lirisë! Bardhësi Rugove mbolle në flatra fjalësh, se fryma jote e fundit sot e mot është: Fjala!. Sot kalove nga e njëjta Portë e u përcolle nga Republika e Lirisë! E Breznitë Orëmira të puthën ballin për tek përjetësia: Ramiz, thellë penës dhe zemrës sate, më e shenjta dashuri jam unë: Shqipëria!

Londër, 11 janar 2017

SHQIPET JU PËRSHËNDESIN

December 13, 2015 by dgreca

Nga Xhemail Peci/

“Bijt e Shqipnisë janë të përhapun në mbarë rrokullin toksore (“gjaku inë i shprishur”) dhe të gjithë, me të rralla përjashtime, i ndiejnë të gjalla në zemër lidhjet me vendin ku linden ata vetë ose prej kah u erdhën të parët. Këto lidhje – verigë e mrekullueshme që shtrin hallkat e veta nëpër kontinente të planetit – mund të jenë vetëm landore ase shpirtnore, po edhe të përzieme. Arbreshët e Italisë, për shembull e duen Shqipninë me nji ndiesi poetike të thjeshtë, në të cilën kujtimet e largëta historike shkrihen në një dritë andrre: n’at ndiesi nuk lëviz asnji lakmi landore dobije, veç dishiri bujare m’e pa vendin e zanafilles edhe fisin qi i u dhuroi gjakun e dejvet, të maltësuem sa ma tepër në shkallë qytetnije e lavdije. Ne tjerët e duem Shqipnin shpirtnisht e njiherit landorisht sepse, mbrendë e jashtë, d.m. th. n’atdhe e n’mërgim, dishirojmë t’a shofim të nderueme, po, por edhe të përparueme në mënyrë qi në truell të saj të mundemi me jetue sa ma lum na vetë ose, s’paku, bijt tonë, po qe se na vetë, për nji arsye a për nji tjetër, mbesim e vdesim përjashta.” (Ernest Koliqi)

Marin Barleti: Secili shkon rrjedhës së gjakut të vet.

Thirrja e zërit të gjakut i prekë zemrat dhe përshëndetja e shpalosur si një zemër-thirrje poetike në një ditë nëntori, nuk ka si të mos sjellë ndërmend thënien e Marin Barletit se secili shkon rrjedhës së gjakut të vet.

Thirrjet e poetëve të një kombi shpesh bëhen obelisqet që ngriten në ballë të kohës. Duke paralajmëruar të ardhmen që do të vijë, poetët shpesh e sfidojnë realitetin e kohës së tyre në emër të një realiteti të ri. Zemër-klithjet e poetëve si Naim Frashëri, Pashko Vasa apo Fan Noli u bën obelisqe kohësh dhe epokash: O Moj Shqypni… O malet e Shqipërisë…O Flamur gjak, o flamur shkabë, o vend e vatër, o mëmë e babë…

Pjetër Budi: Qoftë për të mirën e dheut të Arbërit!

Përshëndetja e përbashkët sa edhe ogurbardhë: Shqipet ju përshëndesin, gjithsesi më kujton një nga zemër-thirrjet më kuptimplote në gjithë poezinë dhe letërsinë shqipe, një thirrje aktuale sot e mot. Thirrja që skaliti në ballë të kohës e me zërin e zemrës së tij, poeti Pjetër Budi: Qoftë për të mirën e dheut të Arbërit!…

Në mënyrë të veçantë, rrugëtimi i përbashkët i dy misionareve të kulturës shqiptare, nuk ka se si të mos ngjajë me një rrugëtim të shqiponjave. Gjithsesi një rrugëtim simbolik për të cilin profesor Selman Riza thoshte: “Shqipja jonë ka dy krerë. Përse të mos bëhet edhe gjuha e bashkuar prej dy krye-dialekteve?”

Për më shumë se kaq, një zemër-thirrje si kjo, jo rastësisht më kujton shkrimin e titulluar Zef Skiroi, poet i vllaznimit gjithshqiptar të Ernest Koliqit, një shkrim gjithë përkushtim për poemën “Kthimi” të Skiroit:

“…I mallëngjyeshëm bie në gjunjë dhe puthë tokën e andrrueme. Ndjenë shpirtat e moçëm që e përshëndesin…Poeti lundron drejt Shqipnisë i qarkuem prej shpirtnave të mëdhej t’arbëreshëve dhe në brigjet e atdheut të rigjetun, e prisnin Hijet e Madhërishme t’Stërgjyshënve shqiptarë:

”O gjaku i jynë

që këthehe prap në zëmbërë

i dëlir po sikur shkove.”

Shpirta që përshëndesin! Hije që presin! Sërish malli. Malli që çanë malin. Malli, për të cilin sërish Ernest Koliqi, në shkrimin tjetër Papas Petrotta, Flamurtar i Kulturës Shqiptare (Malli arbresh për Shqipni), gdhendte kronikat e një malli që do të shfaqet e ri-shfaqet për të satën herë, në lëndinat e lotëve e në Fushën e Korabit, në kapërcyell të shekujve e në portet dhe aeroportet. Gjithsesi një ndjesi dhembshurie dhe krenarie:

“Çdo shqiptar zemër-ndjeshëm pushtohet zakonisht nga nji përshtypje e gjallë çudije kur rasa e qet m’u takue me arbreshë. Mbas pesëqind vjetvet jo vetëm qi krenija e Arbërit nuk asht shue në gjak të tyne por asht fuqizue.”

Pra, edhe një rrugëtim në shërbim të kulturës dhe të artit është një dëshmi e radhës gjithë përkushtim dhe admirim, gjë që merr një kuptimësi të veçantë për vetë përshëndetjen, për shprehjen e përzgjedhur, si dhe për fjalën e gdhendur në ballin e kohës.

Dy fjalë zemre që në vete gjithsesi bartin mall e që shpalosen flatrave të shqiponjës, fjalë që kalldrëmeve të kujtimeve në kështjellë të kujtesës ngrejnë edhe krenarinë e ligjshme.

Rrugë që shpalosin shtigje drite, udhëtime që në vete kanë sa përshendetje po aq edhe takime e përqafime.

Në një mision si ky dhe në një vizion si ky, fjala gjithmonë merr flatra. Fjala është një krua galdimi. Është një ujëvarë e bardhë, një diademë në ballë. E thënë simbolikisht, e tërë rilindja mendore dhe shpirtëroe e një kombi fillon kur shqipet filluan t’ua mësonin shqipen, shqipeve të shqipeve. Në vlerësimin e një misioni të tillë, një nga poetët e thelpinjve më të hollë lirik të këtij kombi thuri shprehjen nga më të bukurat. Duke thënë me të drejtë se “Rilindja e bëri Shqipërinë për shqiptarë”, Lasgush Poradeci në nderim të Breznive Orëmira përkujtoi se këto brezni, lartësuan atë që ai e pagëzoi aq bukur: Pelerinatën e Gjakut.

Pelerinata e Gjakut

Në rrugëtimin e tij të gjatë e në lartësim të kësaj pelerinate të shenjtë, një shpend i rrallë sa edhe krenar, po shfaqej sërish në kujtesën e këtij kombi të lashtë sa vetë trojet e tij stërgjyshore. Po valonte prapë në fushën e larë me gjak. Sa më lart që ngritej ai shpend, aq më shumë rritej shpresa, aq më shumë zgjohej ndjenja, aq më e qartë bëhej e pritmja e një kombi. Simbolika e një shpendi në një fushë gjaku, si dhe simbolika e shprehjes në shpalim të përshëndetjes, marrin një kuptim të veçantë duke u shkrirë në njëra-tjetrën, si një mishërim epokash dhe shekujsh. Si një shpalim kujtimesh të së kaluarës krenare që kur mbreti Agron lëshoi zemër-klithjen e tij: Vraje vdekjen! Që kur Pirrua iu drejtua ushtarëve të tij: Unë jam shqiponja, ju jeni bijtë e mi! Që kur kryekalorësi i lirisë u foli bijve të Arbërisë: Lirinë nuk ua solla unë, por e gjeta këtu në mesin tuaj!…Që kur Lekë Dukagjini dha urdhërin ushtarak sa edhe atdhetar: “Embetha” (Mbi ta!)…

Në kapërcyell të shekujve, ky shpend i shenjtë u bë dëshmitar i ngjarjeve të parreshtura, u bë udhërrëfyes në rrugën e madhe të lirisë, rrugë e cila shpesh u shkri në epitete që në vete kishin shkronja gjaku, si: Shqiponja e gjuhës shqipe (Petro Nini Luarasi), Martiri i gjuhës shqipe (Papa Kristo Negovani)…

Shtegtoi ky shpend krenar shekujve dhe epokave, ngriti krye e sfidoi perandori të shumta dhe të njëpasnjëshme. Sfidoi dhe fitoi, doli ngadhënjimtar. Kombi që aq shumë e mbajti në zemër, që aq shumë e ushqeu me gjak si vetë Nositi zogjtë e tij, i prirë nga ky shpend jo rrallë e ndjeu veten krenar, duke u bërë ngadhënjimtar nëpër beteja të shumta, edhe pse aq shpesh të pabarabarta.

Prandaj edhe rrugëtimi prej misionaresh të kulturës në shtegun e dritës është vetë përshëndetja që shpalos një ogur të bardhë. Në yllësinë e fjalës shqipe Migena Arllati e thurë një qëndismë prej mëndafshi, madje deri në ato përmasa sa poetja dhe përshëndetja shkrihen në një. Për më shumë se kaq, nën petkun e simbolikes përshëndetja merr përmasat e një embleme ilire, dëshmi se toka bujare e gjakut ka shkruar kronikat e veta gjithmonë si një etje të përhershme për rreze drite: “Shqipet ju përshëndesin!”

Vjen nga larg një zog i shkruar

Yllësia e fjalës shqipe shpalos kështu një zemër-thirrje, e cila shtrihet në lashtësi siç shtrihet edhe vetë kënga lirike: “Vjen nga larg nje zog i shkruar, ndër kurbetet shkon mërguar!” Ashtu siç do të këndonin poetët e një kombi të lashtë sa vetë një shpend i shenjtë: “Një shqiponjë e arratisur fluturon” (Lasgush Poradeci), “Shqiponjat flututojnë lart” (Ismail Kadare)…

Në psherëtimat lirike dhe në këngët epike, një shpend i shenjtë në një fushë gjaku po bëhej shpresa ripërteritëse e një kombi. Sa më lart që ngritej ky shpend në qiell, aq me shumë përulej përpara tij një komb i tërë, tek i cili mendjet e tij më të ndritura kishin rrënjosur idenë se vetë gjuha shqipe ishte shpirti i këtij kombi. Në mijëvjeçarët e shkuar shumëçka do të mblidhej tek rrugëtimi dhe fluturimi i gjatë i këtij shpendi, prandaj edhe përshëndetja qe shpalos poetja gjithnjë e më shumë merr përmasat e një oguri të bardhë. Veçse në rrugëtimin e saj, poetja dhe profesoresha nuk është vetëm. Poetja dhe gazetarja janë në rrugëtimin e tyre të përbashket prej misionareve të kulturës dhe artit. Elikona ilire dhe Etleva dardane. Migena Arllati (Kosovarja nga Elbasani) dhe Lumira Kelmendi – pa dyshim një pasardhëse e denjë e pararendësve të saj. Që të dyja në një mision tepër fisnik, në një vizion që nënkupton një përshëndetje si një emblemë ilire. Gjithsesi, që nënkupton edhe një parafrazim të thënë për Breznitë Orëmira: “Ndërsa lirinë e pajisin me një vel hyjnor, atdheun e veshin me rrobe të shenjtëruara!”

Migena Arllati: Shqipëria ime, shenjtëria ime!

Për të satën herë, në yllësinë e fjalës shqipe shpaloset kështu një sfond në të cilin lirika dhe epika shkrihen në një. Migena Arllati e njeh zemër-klithjen e simotrës së saj, poetes Afërdita Skënderi, se: “Dheu i Jugut e sheh ëndërr dheun e Veriut!” Prandaj, është poetja ajo që bashkon malet dhe njerëzit, brigjet dhe zemrat. Migena Arllati bashkon Elbasanin me Erenikun. Me gjuhën e simbolikes dhe të metaforës, ajo e shpalos kaq bukur një kurorë drite. Duke shkruar një poemë biografike “Peri i gjatë” (pjesë e cilës është poezia e titulluar Gëzuar Nëntorin Kuq e Zi) ajo në të vërtetë ka shkruar preludin e një agimi që po zbardhëllon. Duke mbajtur kështu ne njërën dorë një qëndismë me mëndafsh vetetimash, dhe në dorën tjetër ngjyrat e ylberit të cilat nëpërmjet fjalës shqipe ia falë atdheut, zonja Migena ngre ne piadestal shqipen me dy krena, madje ne ato përmasa ku simfonia e shqipeve bëhet një me simfoninë e fjalës:

Dielli mё ngroh shqip
edhe Hёna shqip mё flet
bijё e Elbasanit
nuse e Gjakovёs
nё damarё lёviz gjak i njёjtё

…

Kёtu Ereniku gurgullon shqip

….

Mali me malin s’bashkohet
por njerёzit bashkohen njё ditё,
kokёn nё Shqipёri
trupin nё Kosovё

veshur me Himnin e Flamurit
dy grushta dhé nё duar
kёtu s’kam qenё kurrё e huaj!

Ajo e di se ka me ardhë…Ajo e parandien se ka me zbardhë…sepse ajo është poetja e cila bashkëbisedon me atdheun duke e shprehur krenarinë e saj të ligjshme, gjithmonë nëpërmjet yllësisë së fjalës shqipe, si nje ogur të bardhë: “Shqipëria ime, shenjtëria ime!”

Zonjat e Mëdha të kulturës shqiptare

Sa herë që flasim për zonjat e mëdha të kulturës shqiptare, nuk ka se si të mos shfaqen në kujtesë edhe ato që hapën rrugë e çelën shtigje. Pararendëset që meritojnë gjithë respektin dhe nderimin, ndjenjën e pafund të mirënjohjes e të përkujtimit. Fjala vjen, s’ka se si të mos na kujtohet Elena Gjika, e cila me të drejtë është quajtur Muzë e Qytetërmit në mes të Lindjes dhe Perëndimit, tek i shkruante Jeronim de Radës se: “Akademia duhet të jetë shpirti i një kombi”, se “çdo lëvizje politike duhet të priret nga një lëvizje kulturore e letrare.”

Armand Pommier, në monografinë e tij për Elena Gjikën (“Zonja konteshë Dora D’Istria”, Paris, 1863), duke shpalosur portretin e kësaj zonje të madhe të kluturës shqiptare, mes tjerash shkruante: “Nën ndikimin e një sistemi dobiprurës, ku baraspeshohen më së miri ana morale dhe ana fizike, u zhvilluan në përmasa dhe në harmoni me të vërtetë magjepëse mençuria dhe trupi i Elenës. Së shpejti, fama e saj për zgjuarsi e bukuri do jehonte aq larg. Më 1849, ishte një vazjë e re e fort e hijshme, e gjatë, e hajthme, elegante, aq edhe e lidhur, privilegj i mrekullueshëm i racave helenike; fytyra e saj me një ovale të përkryer, me një harmoni të shkëlqyer të kontureve në tërë hollësitë e tyre, ishte me një bardhësi shpërthyese, tonuar lehtë në të trëndafiltë dhe gjallëuar nga sytë kafe mrekullorë, vështrimet depërtuese dhe të gjalla të të cilëve mbartin ngrohtësi e mirësi, flokë të zinj rethonin si kurorë ballin e saj të gjerë, mbi të cilin shkëlqenin gjithë llamburinat e gjenisë.”

Na shfaqen kështu në kujtesë edhe Sevasti e Parashqevi Qiriazi, gazeta “Ylli i Mëngjesit” dhe ëndrra aq fisnike që ylli i mëngjesit do të binte përmbi qepallat e një atdheu të lirë e të shumëvuajtur.

Kur kishte rastisur që njëra nga motrat Qiriazi ta vizitonte mëuesin e gjuhës shqipe Koto Hoxhin, në burgun famëkeq të Jedi Kulles, mësuesi atdhetar nga Qestorati i Gjirokastrës pat thënë me krenari të ligjshme: Unë vetëm trupin e paskam të burgosur, por shpirtin të lirë!…

Nuk ka se si të mos vete mendja edhe tek Musine Kokalari e tek Dr. Sabiha Kasimati, tek sakrifica dhe përkushtimi tyre, tek dashuria për gjuhën shqipe, për kulturën, për letërsinë, për të bukurën dhe të madhërishmen. Gjithsesi, edhe për misionin që ato bartnin mbi shpatullat e tyre. Këto Zonja të Mëdha të kulturës shqiptare e të letrave shqipe, e vunë krenarinë përmbi lumturinë. Këto martire të lirisë e të demokracisë, dashurinë për Shqipërinë e vunë përmbi pasurinë.

Natyra shqiptare qe treguar aq dorëlëshuar në faljen e dhuntive ndaj këtyre zonjave të mëdha të kulturës shqiptare, por jo edhe fati. Në shkrimet dhe ligjërimet e tyre, ato thurën himne për lirinë e atdheut dhe të ardhmen e tij. Me vuajtjen dhe sakrificën e pashembullt, idealet e tyre ngadhënjyen përmbi padrejtësitë e kohës. Ato shkruan një porosi për përjetësi dhe një letërsi për lakmi. Fjala vjen, Marie Shllaku ishte një nga ato Zonja të Mëdha, që shkroi me gjakun e saj të dlirë, një nga krye-poemat epike të kombit të saj. Duke klithur përpara togës së zezë të pushkatimit, ajo e tha preludin e një dite që patjetër do të vinte: Kosovë, gjaku im t’u bëftë dritë! Studentja e re e cila ishte përcaktuar për të studiuar filozofi në Romë dhe e cila thellohej me zotësi edhe në letërsi, hyri në përjetësi dhe ashtu siç ishte ringjallur Mamica Kastrioti tek Shote Galica, ashtu njëlloj do të ringjallej edhe Shote Galica tek Marie Shllaku.

Prandaj është i nderuar një komb, djepin e lirisë të së cilit e përkundin edhe Zonjat e Mëdha të kulturës, gjithmonë duke rendur rrugës së pararendësve të tyre.

Zonjat e Mëdha dhe zemër-thirrja e mendjeve të ndritura të kombit shqiptar, zemër-klithja e njerëzve të penës e të pushkës, të tribunës e të aksionit, të fjalës e të veprës: Zonja Mëmë!

Gjithsesi, edhe zemër-thirrja e Naimit të Frashëllinjve, i cili sa bukur ka thënë, që e pastë bekimin aty ku ka rënë: Lum kush të rronjë, të ta shohë zonjë!

Zëri i zemrës gjithmonë flet ngapak, sepse zëri është dëshmi e qëndresës dhe e sfidimit të harresës, që nga koha e lashtësisë kur mbreti Agron tha: Vraje vdekjen! Që kur Gjon Buzuku nisi poemën e tij të madhe të gjuhës shqipe: U, Doni Gjoni…Unë e bekoj atë që të kujton! Unë e mallkoj atë, që ty të harron!

Gjon Buzuku, ky misionar ogurbardhë i gjuhës shqipe e ky prijatar, shfaqet dhe rishfaqet me mesazhin e tij të madh, njëlloj si përshëndetja e shqipeve: Kujtesa është bekim, harresa është mallkim!

Gëte: Sa ëmbël tingëllon gjuha e nënës në dhe të huaj!

Zëri gjithmonë është dëshmia më e mirë se në fillim ishte fjala, ashtu siç shkruan në Librin e Shenjtë! Zëri është dhunti, është një bekim i rrallë. Zëri gjithmonë e vret harresën, dhe sa herë që e vret harresën ai e shpalos edhe më shumë, edhe më qartë porosinë e mbretit Agron: Vraje vdekjen! Zëri bëhet kështu ura lidhëse në mes Tokës dhe Qiellit, në mes të dhuntisë së falur dhe përjetësisë së ëndërruar. Bëhet, ashtu siç thoshte Viktor Hygo, lutje – lidhja e infinitit të shpirtit me atë të Krijuesit të Universit. E zëri i artikuluar gjithsesi se dëshmon edhe për zonjat nga bota e lartësuar. Zëri që flet nëpërmjet mikrofonit, shpalos kronikat e një kulture të lashtë e tepër domethënëse në përmbajtjen e saj. Këto kronika marrin përmasat e dritareve prej kah e shohim botën dhe prej kah bota na sheh dhe na njeh më mirë. Të jesh në një mision të tillë do të thotë pra të kesh një mision të qartë drite, do të thotë se misioni i luftëtarëve të dritës është mision lirie. T’u japësh zë, t’u falësh zë këtyre kronikave do të thotë të jesh në shërbim të përhershëm që për qëllim ka lartësimin dhe shkëlqimin e kulturës. Ky mision shquhet për pasion, për vizion por edhe për përkushtim e qasje profesionale ku nu mungon kamera me syrin e shqiponjës, e ku si në një urë me tri harqe, yllësia e fjalës shqipe shpalos rreze drite. Kamera, mikrofoni dhe montazhierja: KultArt.

Dy kamerat e RTK-ës me sy shqiponjash

Figurativisht, ura me tri harqe ka edhe lentat e ylberit në yllësinë e fjalëve shqipe. Dhe ura që i lidhë brigjet, që figurativisht i bashkon copët e ndara, përbëhet nga tre emra: Kameramani Ahmet Konujusha, gazetarja Lumira Kelmendi dhe montazherja Fiorda Domi-Lokaj. Në të vërtetë, Radio Televizioni i Kosovës ka dy kamera, sytë e të cilave ngjajnë aq shumë me sytë e shqiponjave. Njëra është e kameramanit Fatmir Hadri, dhe tjetra e Ahmet Konjushës…

Emra që ngriten në shërbim të një misioni kaq fisnik siç është kultura e një kombi. Njerëz të devotshëm në qëllimin e tyre, por gjithsesi edhe profesione me gjurmë të denja prej pararendësish, si: Ali Hadri, Enver Hadri, Flamur Hadri…Pa harruar as një jetë të tërë me kamerë -Ruzhdi Domin, gjurmëve të të cilit ecën edhe montazherja e cila ndonëse në prapavijë, me përkushtimin dhe profesionalizmin në punën e saj, gjithsesi e meriton epitetin: “Bleta Shqiptare e Thimi Mitkos.”

Dhe cili syresh nuk nderoi edhe Koblenzin, apo thënë më drejt se cilin syresh do të nderonte Koblenzi, e në radhë të parë nuk do të nderonte vetveten. Ku është kultura shqiptare, aty janë edhe misionarët e saj. E ku shkojnë misionarët aty shkon dhe përhapet edhe më shumë kultura e një kombi. Jo vetëm në Akademinë kushtuar poetit Martin Camaj… Prandaj, në mënyrë të veçantë bashkatdhetarët në Koblenz, ua kanë borxh një shprehje të nderimit e të mirënjohjes për përkushtimin e përhershëm që kanë misionarët e kulturës. Le të shpresojmë se një ditë kjo patjetër do të ndodhë dhe se dita e një dëshmie të tillë nuk do të jetë larg.

Gjurmëve të pararendësve. Dy dëshmi se nuk ka rastësi!

Nga mikrofoni i gazetares Lumira Kelmendi të emisionit KultArt, poeti i vargut të gjakut-Ali Podrimja (Kosova, është gjaku im që nuk falet!), foli ndoshta për herë të fundit duke përkujtuar me dhembshuri se Kosova shpesh qe teatri tragjik i Ilirisë.

Nga po ky mikrofon, ca fjalë zemre ranë si ca buqeta me lule në një nderim nga më të rrallët për poetin i cili po njëjtësohej me atdheun e tij për fatin tragjik.

Duke shprehur nderimin dhe respektin e thellë, mirënjohjen dhe falënderimin për poetin e vargut të gjakut, gazetarja Lumira Kelmendi i thuri poetit një poemë përjetësie: Lamtumirë poet! E paq dheun e lehtë dhe paqen e amshuar!…

Gazetarja e talentit të dhuruar nga natyra, por edhe e përkushtimit të dëshmuar me një qasje dhe qartësi profesionale, në rrugëtimin e saj është e shoqëruar nga pararendësit e saj.

Nuk do mend se Migena Arllati në përkushtimin e saj për gjuhën e ka frymëzimin nga pararendësit e shquar të shqipes si Anonimi i Elbasanit e Theodor Haxhifilipi (Mësues Todri), pa harruar kurrë as emrat që nderuan dhe lartësuan vendin e tyre, si Aqif pashë Elbasani (një nga atdhetarët më të devotshëm e krahu i fortë i Ismail Qemalit), Lef Nosi (një nga diplomatët më të zotë që ka pasur Shqipëria, e babai i filatelisë shqiptare), Visarion Xhuvani (një prift patriot e një poliglot i shquar, krahu i djathtë i Fan Stilian Nolit në themelimin e Kishës Autoqefale Shqiptare), Ethem Haxhiademi (një nga dramaturgët më premtues që nxorën letrat shqipe), Sotir Paparisto (ligjëruesin e shquar të pedagogjisë e të psikologjisë në Normalen e Elbasanit), Kristaq Cipo, Mahir Domi, Aleks Buda dhe sa e sa të tjerë…

Veçmas në dashurinë për gjuhën, poetja dhe studiuesja në të djathtë të saj ka Konstantin Nelko Kristoforidhin (për të cilin me të drejtë është thënë se ai ishte “gjuhëtari që shëtiti këmbë gjithë Shqipërinë”, dhe i cili “e deshti gjuhën e mëmës si lulja dritën e diellit”), e në të majtë ajo e ka Aleksandër Xhuvanin (për të cilin profesori erudit Selman Riza pat thënë se: “përmes shkrimeve të tij shijojmë më të bukurën e shkodranishtevet.”)

Që të dy figura eminente e gjithmonë frymëzuese për dashurinë ndaj gjuhës shqipe. I pari, me epitetin nga më domethënësit: Babai i gjuhës shqipe. Dhe i dyti, një nga më të përkushtuarit për pastërtinë e gjuhës shqipe.

Njëlloj, në rrugëtimin prej gazetareje dhe misionareje të kulturës, Lumira Kelmendi qëndron mes dy krahëve, mes dy ikonave. Njëra figurë e nderuar sa dhe prijatare e gazetarisë televizive, kurse tjetra ikonë e fletorarizmës shqiptare: Qazim dhe Ramiz Kelmendi.

Gjithsesi, Migena Arllati dhe Lumira Kelmendi janë dy dëshmi që flasin zëshëm, se nuk ka rastësi!

Zëri dhe zonjat nga bota e lartësuar.

Zë zemrash në petale fjalësh.

Në flatra të shqiponjës.

Zëri dhe zonjat nga bota e lartësuar:

Shqipet ju përshëndesin!

Njëra është poetja – Migena Arllati, e cila gjakimin e saj e ka thurur në flatra fjalësh: Me gjuhën e rrjedhës së Drinit dua t’ju flas (poezia e shpërblyer “Burri i Dheut”), dhe tjetra është gazetarja-Lumira Kelmendi, e cila në një përshëndetje ndoshta të lashtë sa vetë mosha që ka toka bujare të gjakut, ka përmbledhur ogurin e bardhë të të gjitha breznive orëmira:

Orëmire!

Si në një udhëtim shqiponjash, poetja kthehet tek rrjedha e Drinit të përmallshëm të Lasgushit. Në po këtë rrugëtim, gazetarja kthehet tek fjala e cila ka hyrë nën urdhërat e bekimit hyjnor që nga lashtësia.

Që të dyja ecin nëpër shtigje drite duke iu falur një rrugëtimi të gjatë, për të cilin poeti Ernest Koliqi lëshoi zemër-thirrjen e tij të njohur: O gjuhë e folun, tre mijë prannvera!

Oremire!

Siç do ta përmbyllte gazetarja Lumira Kelmendi një nga kronikat e saj më të bukura me Arbëreshët e Italisë, duke përkujtuar kështu përshëndetjen nga më të rrallat dhe gjithsesi nga më domethëneset, me të cilën arbëreshët shfaqin dashurinë e tyre për gjakun e Arbërit:

Mirupafshim!

Nëntori. Doruntina dhe Motra e Gjergj Elez Alisë

Rrugëtim nëntori. Muaji që numrin nëntë e nxjerrë nga mitet dhe legjendat, që e bën njëmendësi pasi ka kaluar motet e mëdha, malet dhe bjeshkët, pasi ka zbardhëlluar mbi honet e shekujve.

Nëntori merr përmasat e një muaji që shënon një ogur të bardhë, sepse numri nëntë në letërsinë popullore shqiptare është një numër me fat. Në nëntor, si në një përmbyllje të një viti a të një rrugëtimi të gjatë, gëzimi i festës e përmbledhë gjithë vitin, e kurorëzon gjithë mundin.

Nëntori është muaji që e sjellë edhe Doruntinën. Pa çka se pyetja mund të përsëritet prapë, ndonëse nën petkun e simbolikes: Kush e solli Doruntinën? Fjala e dhënë apo dhembja e vëllait për të motrën? Pa harruar as dhembjen proverbiale të motrës për të vëllanë, e përjetësuar aq dhembshëm tek lotët e motrës përmbi plagët e Gjergj Elez Alisë…

Vrojtuar nga ky prizëm, duke e ndërthurur legjendën me njëmendësinë, albanologu suedez Ullmar Qvick ka shkruar: “Musine Kokalari ëndërronte Suedinë, ambientin e bukur dhe të qetë ku jetoi dhe veproi Selma Lagerlof, por mundësia e saj për të parë vendin tonë u shkatërrua nga tragjedia e saj personale, e cila ishte edhe tragjedia e vendlindjes së saj. Ajo motër e Gjergj Elez Alisë, siç e quan Eglantina Mandia, nuk erdhi kurrë në Vermlandë”.

Prandaj, pyetja shtrohet sërish: Kush e solli Doruntinën? Po Musinenë, kush e solli në Vermlandë?

Gjithsesi, fjala shqipe dhe yllësia e saj. Simotrat e saj. Sofra e përbashkët. Kronikat e kulturës dhe të artit që shpalosin kalldrëme kujtimesh, që hapin dritare agimesh duke ngritur atdheun në lartësitë që ai meriton. Kronikat e kulturës në kështjellë të kujtesës sonë historike…

Në Vermlandë. Në Kalabri. Në Koblenz…

Elikona ilire. Etleva dardane. Doruntina dhe Motra e Gjergj Elez Alisë. Mitet e zhveshura, legjenda dhe realiteti. Eposi i kreshnikëve: Rënka Diell! Dhe dyvargëshi i madh lirik i Pjetër Bogdanit: Veshur me Diell! Mbathur me Hënë! Legjenda e krushqve të ngrirë dhe poema e madhe e gjuhës shqipe: U, Doni Gjoni…

Kosovarja nga Elbasani dhe Kristinë Amonpur e RTK-ës:

Shqipet ju përshëndesin!…

Shqipëria dhe poezia në të cilën rrah flatrat liria e saj

Poeti romantik anglez Bajroni, do ta quante Shqipërinë toka se shpirtave të papërkulur. Tokë heronjsh në të tërë kohërat. Kështu do të shkruante Lamartini për Shqipërinë, kurse Frederik Mistral më 16 maj 1885, duke e përgëzuar për “lirikat me bukuri hynore”, dhe duke i quajtuar ato “një parfum i idileve biblike”, mes tjerash i shkruante Jeronim de Radës: “Ju përgëzoj, zotëri, që i keni përkushtuar muzën tuaj, dashurinë tuaj dhe jetën tuaj kultit të gjuhës suaj amëtare, lavdërimit të vendit tuaj dhe të racës suaj…Qofshi pra i lumtur që jeni përzgjedhë për të hartuar psalmet e Shqipërisë suaj të ëmbël. Poezitë tuaja të kulluara e të përshpirtshme janë monumente të atdheut tuaj.”

Një ogur të bardhë shprehte edhe Baroni Pol d’Eeturnel de Konstant (Senator francez), në letrën dërguar Kryetarit të Qeverisë, Iljaz Bej Vrionit, më 18 maj 1921, tek i shkruante nga Parisi: “E pasur, pitoreske, punëtore, paqedashëse dhe e respektuar, Shqipëria do të jetë Zvicra e Gadishullit Ballkanik. Udhëtarët e Botës së Lashtë dhe të Botës së Re do të venë aty për të kërkuar besimin dhe lirinë.”

Lui Benloeu, një filolog dhe albanolog i shquar, në shkrimin Forca e gjakut shqiptar (Dizhon, 19 mars 1877, si pjesë e studimit linguistiko-etnorafik “Greqia para grekëve”, botuar në Paris, 1877), shfaqte gjithashtu një admirim të hapur, duke shkruar: “Admironi megjithatë forcën e gjakut që ngadhënjen, madje edhe mbi urrejtjet fetare dhe mëson tolerancë për të gjithë anëtarët e së njëjtës racë”. Ndërkaq, në Analizë e gjuhës shqipe–Studim gramatikor krahasimtar (Paris, 1879), shkruante se kërkesat e popullsive të varfëra janë që të ruajnë lidhjet e gjuhës dhe të gjakut “me qëllim që të mos bëhen pre e fqinjëve të pandershëm në përgjim zgjerimesh të papërligjshme.”

Duke shkruar për poetët bashkëkohor shqiptarë, Mishel Mete (përkthyes i poezive, eseve dhe letrave të Ismail Kadaresë) në eseun e titulluar Poetë që flasin për një popull të tërë, do të vinte në pah se: “Gjuha shqipe mban domosdo një vend të privilegjuar në këtë kërkim të një identiteti kombëtar, elementi thelbësor i të cilit është ajo vetë.”

E përderisa Robert Eskarpit, më 1970 duke iu referuar veprës së Ismail Kadaresë, do të shprehej se: Një shqiptar përmban gjithë Shqipërinë, Alan Boske në parathënien e librit “Ismail Kadare dhe poezia e re shqipe” (Paris, 1973), do të përmbledhte gjithë misionin e artit poetik shqiptar në një fjali tepër domethënëse dhe të shprehur aq bukur: Shpirti i Shqipërisë gjendet në poezitë e saj më të mira.

Së fundmi, në parafrazim të poetit francez Lui Aragon, Shqipëria është një emër ku mblidhen shekujt. Një zemër ku zgjohen ardhmëritë…

Latif Berisha, Poeti dhe Profesori Martir:

Fluturimin e lirë të shqipeve në gjakun tonë

Në ligjëratat e tij për letërsinë e Romantizmit, një nga thëniet më të shpeshta që profesori dhe poeti martir i sillte në mbamendjen tonë prej studentësh, ishte zemër-klithja e poetit arbëresh Jeronim de Rada: Doemos do të vdesim në shtrat, në mos rënçim në prag të shtëpive tona!

Profesori sikur e kishte parandier fatin tragjik, por më shumë se kaq ai e kishte shpalosur profecinë e tij prej poeti: Ne nuk dëshirojmë asgjë më shumë se sa fluturimin e lirë të shqipeve në gjakun tonë!…

Një emër që rri përjetësisht në çdo zemër. Shqipe. Një poemë epike, një emër të cilin kombi e vuri gjithmonë përmbi mermeret e qëndisura. Emri i një shpendi të shenjtë në një fushë gjaku. Sa më lart që ngritet ky shpend, aq më shumë përkulemi përpara tij. Simfonia e fjalës bëhet një me simfoninë e shqipeve, ashtu siç shkroi poeti Ernest Koliqi në veprën e tij dramatike të titulluar në mënyrë simbolike Simfonija e Shqipevet:

N’buzët e reja t’ona

lulzon, sa here i çelim,

nji myster shum i vjetër.

fjalët e lashta e t’njoma,

qi kemi na te goja,

kumbuen, n’agim t’njerzimit

mbi brigjet ballkanike.

Kaluen breznit ormira,

kaluen breznit orzeza,

por gjuha e Ilyrvet t’moçëm

n’Shqiptar’t e soçëm mbet.

Simfonia e fjalës shqipe. Yllësia e saj që ngjitet brezit të qiellit. Mesazh i shapolsur si një qëndismë vetëtimash në flatrat e shqiponjës: Unë jam nxënëse e Sami Frashërit! (Musine Kokalari përpara trupit gjykues)! Unë jam për Shqipërinë si Republikë Aristokratike! (Marie Shllaku përpara trupit gjykues)…Zonjat e Mëdha të kulturës shqiptare. Që nga Elena Gjika, Parashqevia, Sevastia e deri tek Nermin Vlora dhe Vaçe Zela me zemër-thirrjen në të cilën shpalosen bardhësitë e atdheut: Rrjedhin këngë e ligjërime…

Pa dyshim, një gjakim i përhershëm, si ai i Princit të Poezisë Shqipe -Lasgush Poradecit: “duke përcëlluar drejt shqipes zjarrin drithërues të ilirishtes”, ashtu siç ëndrronte edhe Princi i Gjuhës Shqipe – Faik Konica, që t’i kthehet Shqipërisë, shkëlqimi i dikurshëm që kishte në kohë të Ilirisë.

Udhëtarët e Botës së Lashtë dhe të Botës së Re:

SHQIPET JU PËRSHËNDESIN!

ZËRI YT – SHI I SHPIRTIT TËND TË BARDHË

September 1, 2014 by dgreca

Proze Poetike nga Xhemail Peci/
Sa shumë bie shi në Zërin tënd! Sa shumë shi ka Zëri yt. Sa shumë pika shiu në Zërin tënd! Sa shumë ka rrugëtuar etja për të gjetur tingujt e Zërit tënd! Sa shumë është kredhur nata për t’u dehur në magjinë e Zërit tënd, në butësinë dhe në bardhësinë e tij, në meloditë që u ngjajnë rrëkeve të ujëvarave, në tingujt që u ngjajnë Himneve të Përjetshme të Parajsës. Sa shumë ka shtegtuar Hëna për të pushuar në muzikën e Zërit si një Paqe e Përjetshme, si një marrëveshje e nënshkruar në heshtje: në mes të artit dhe natyrës. Po vallë, bekimi i kujt qe, kur erdhi e ra mbi Zërin tënd? Vallë, kush e ka bekuar kaq shumë Shiun e Shpirtit? Sa shumë kanë rrugëtuar yjet për ta shtruar shtegun e dritës, e rrezja e diellit sa shumë është djegur për ta zënë shpejtësinë e Zërit. E Zanat me Shtojzovallet, sa shumë kanë ecur miteve dhe legjendave, për ta shtruar rrugën me qerpikët e syrit e me gjak të zemrës: andej nga vie ai Zë me forcë prej magjije! Sa shumë kanë folur kanarinat, derisa humbën fjalët në përgjërimin e tyre të pafund! Pastaj, nga dhembja: nuk folën më kurrë. Dhembjen me Zë e thonë, gjithmonë pa fjalë, në një muzikë që flet përmes tingujve, muzikë që i falet Zërit tënd. Sa shumë u dogj kënga e zogjve për dashurinë e plagosur, derisa u poq me Zërin tënd. Sa shumë shi ra në honet e shekujve, e sa shumë pika shiu shkruan kronikat e thërmuara nëpër gurë, në shtegtimin e tyre të lashtë sa dhembja, sa malli. Kronikat e tyre nëpër kalldrëmet e kujtimeve. E vetëtimat e mëndafshta rënë përmbi tufët e trëndafilave të freskët, këpusin dhembjen nëpër meloditë dhe magjitë e tingujve të Zërit. Parajsa u takon engjëjve. E Zemra jote – më e shenjta e kësaj bote – Parajsë e Zërit: nga thellësitë e pafundshme të stendave të muzeut të përjetësisë në krahanorin tënd, dalin si Himne të Zjarrta: Flatrat e Zërit. E Flatrat e Zërit shkëlqimin e Flatrave të Engjëjve e kanë. Sa shumë e duan Engjëjt Zërin tënd, sepse me Zërin tënd si një Bekim i Bardhë Perëndie, e heqin vallen e universit, dhe nga shpirti i luleve e shpirti i shiut, shpirtit të dritës i falin veç amshim. Sa shumë shi ka Zëri yt, sa shumë melodi dehëse, sa shumë hire dhe flatra sa shumë, sa shumë lenta ylberi në shkëlqimin e atij Zëri. Sa shumë shekuj rendën për të folur me Zërin tënd, sa shumë engjëj veshur me të bardha në qiellin e kaltërt: shpalosën mesazhe dashurie në ata tinguj melodie! Sa shumë ranë pikat e shiut – si ca copëza kristali përmbi kujtimet e netëve mbështjellura me vetminë e heshtjes! Për ku rendin ato pika shiu, në butësinë dhe në pafajësinë e tyre, për ku bien ata yje që thërmon nata me hënën e varur si një zemër-klithje e Zërit tënd, për ku digjen ata qirinj të vockël në qiellin blu – si qielli i pafund i syve tu?! Dhe prapë engjëjt, si ca shtegtarë të rrallë nëpër mijëvjeçarë, që nuk duken sheshit por që me fletët e tyre të bardha hije u bëjnë pikave të shiut – tej 77 perdeve të dritës: Përgjërimet e Parajsës si ca poema të përjetshme thurin nëpër pika shiu. Pastaj e shkruajnë emrin tënd të bardhë si një trëndafil në gotë, nëpër xhamat e dritares sate. Pikat e shiut rendin me ritmin e Zërit tënd, e Zëri yt rend me ritmin e Zemrës sate (Zemra jote – më e shenjta e kësaj bote!). E pikat e shiut puthin tingujt e Zërit. Bien në ca melodi gjithë dashuri përmbi fletët e luleve, përmbi krahët e shkruar të fluturave. Me butësinë e Zërit tënd bien. Gjuha e pikave të shiut është më e lashta. Më e lashtë se dhembja e gurit. Me ritmin e tyre, pikat e shiut i flasin gurit me gjuhën që veç shiu e di! Në rrugëtimin e gjatë sa shtegu i dritës, shiu zbret prej shkallëve të qiellit. Engjëjt ngjiten lart përmes bardhësisë së Shpirtit. Gjeniu i Paqes tha se një Gur Hënor që ndrinte në Zyrën Ovale, kishte një moshë prej 3. 6 miliardë vjetësh. Gjuha e shiut është shumë më e lashtë. Sa vetë dhembja, sa vetë malli, sa vetë dashuria. E Zëri yt – si Shpirti yt i Bardhë. Zëri me të cilin Krye-Engjët u flasin botëve: Zëri si margaritarë i rrallë. Të lutem, mos më thuaj se Zëri të takon vetëm ty! Gjuha e shiut u flet gjithmonë gurëve: Është çmendur zë i dhembjes! Më shumë se Zëri yt: Mëshirës Hyjnore, kush do t’i lutet për të treturit dhe të pagjeturit?! Kush e solli Doruntinën? Në netët me shi, kur pelerinë e natës shtrihej mbi Tokën e Arbërit: Kush e solli Doruntinën? Konstantini?! Fjala e dhënë, apo malli? Kush ra mbi muranën e zezë si honet e shekujve tinzarë? Lotët e motrës apo troku i kuajve me krifët e tyre të bardha, të bardha si dallgët e detit shkumbëzuar…Ka kohë që është çmendur zë i dhimbjes!…TË LUTEM MOS MË THUAJ SE ZËRI TË TAKON VETËM TY!…Në agimet e trëndafilta e në muzgjet e portokallta…Më thuaj: Kush u nda (si nëpër mitet dhe legjendat) për herë të fundit nga Poeti i Plisave të Dherit, i Vargut të Gjakut rënë sipër Pragut? Shami e kujt ra e bardhë si një mermer monumental, në qëndismën e fjalëve gjithë shkëlqim filigrani? Kush e paraljmëroi zgjimin e perëndive ilire? Në Tempullin e Dodonës, Elikonën ilire kush e ngjalli? Etlevën dardane kush e nxorri nga kryevepra e Poetit të Përjetësisë: Shenjtëresha duke lexuar?.. Shpresat, kreshta e bardhë e fjalës, lajmëtari i dritës apo ritmi i pikave të shiut në gjuhën me të cilën shiu i flet vetmisë kozmike?! Si lulet zemrën e si shiun shpirtin! Zëri është vetë Shiu. E Shiu është vetë Shpirti. Sa Shpirt i Bardhë! Shpirt i Luleve e Shpirt i Dritës! Shpirti si e Mirushës Ujëvarë. E Engjëjt i flasin Parajsës me gjuhën e pikave të shiut: SHPIRT I BARDHË!…

SOFRA E DIELLIT”RRËMBIMI I HELENËS”

June 29, 2014 by dgreca

Nga Xhemail Peci/

“A ishte kjo fytyra që fundosi me mijëra anije,/
dhe që dogji kështjella t’Ilionit me majat e tyre të pafundshme,/
Helenë e bukur, më bëj të pavdekshëm: me një puthje!”/
Kristofer Marlou: ”Dr. Faustus/
1.
Ç’dhunti e falur nga perënditë, shpalosur si n’një peng shpërblimi,/
tagrin e xhelozisë seç e pagoi edhe befas nisi e u bë zi dëshpërimi,/
në mes kujës e n’mes gjakut, në mes të lotëve dhe në mes të plojës,/
po shkonte kaluar e n’krah t’Paridit rënë si Hënë: Helena e Trojës./

Oh sa gjak dhe sa dhembje tok përzier janë me mllefin e mbledhur,/
nëntë vite rrjesht mëritë zier i kanë përbrenda e gati për t’u derdhur,
dhe në vitin e dhjetë vetë Parkat e mitologjisë fatin sa keq ua endin,
bukuri e nemur e Helenës me gjak dhe në plojë e lau gjithë vendin!

Një Hyjni e Olimpit bëhet sikur mjellmë, është Zeusi ai Zoti Mbret,
sa zog i mrekullueshëm i tha Leda, se zemrën ah sa fort zë e ia vret,
e gruaja e Tindarit, Mbretit të Spartës ç’iu lëshua pastaj tej pasionit,
lindet kështu Helena, dëshirë e hyjnive apo mallkim i ri prej fatit !?

Po vallë, përse qajnë Priami dhe Hekuba tej, e me lotët e tyre si shi,
Vetë perënditë Paridin ua kanë falë e pagëzimin e tyre për një fëmi,
ah sa ëndërr e tmerrshme, prindërve ç’ua shfaqë më tej një profeci:
Ai do të djegë muret e Trojës, ah ai do të ndjellë aty veç kob dhe zi.

Sa bari i pashëm që ishte Paridi! Edhe hyjnitë vetë dehte në dashuri:
e nimfa Oenone jepej në qejfe pas tij, shfaqej muzika e Panit magji,
ah sa keq i joshë mbret i pyllit me njëri-tjetrin, dhe tutje fijet e perit
i dredhin Parkat fatit, e prapë ç’e mbjellin tok n’mëri farën e tmerrit.

Mollë e sherrit qe e mallkuar apo zë i hyjnive klithja: Më të Bukurës,
harron Paridi Oenonë, e si për kob epitetin ia dhuron vetë Afërditës!
Dhe Afërdita di dredhi e ia premton gruan më të bukur në këtë botë,
e shkallët se ç’ia rrëfejnë n’ari Pallatin e Menelaut mbretit në Spartë.

Ah! Fytyra sikur drita e diellit ç’verbonte siç u verbua vetë Homeri,
e flokët si flakë yjesh, sytë e bukur sikur Deti Egje, një mollë sherri,
qafën si mermer e duart si zana vetë, vetullat më tej të zgjatura hark,
sfidë i bënin diademës ballit të Afërditës, dhe sfida seç u pikoi gjak.

E molla e artë vallë kujt do i jipej, me mbishkrimin: Më të Bukurës,
n’logun e bjeshkëve a n’logun e fushës ajo si në vetë logun e luftës,
si në një log zanash kur shiu i njomë si një qiell lotësh-barin e rritë,
e keza gjethlare e fitimit, dridhur prej ngashërimit, rrinte duke pritë.

Dhe i tha Hera: Ah ma jep ti mua mbishkrimin, premtimin do kesh,
i tha ajo edhe e futi në lojë: se zot i gjithë Azisë vetëm ti do të jesh,
Athina e mençur i tha tej: bari i ri unë prore do t’bëjë fitues në luftë;
E Afërdita e di se: jo skeptër po zemrën Paridit me çka t’ia mbushë.

O bari i ri e i pashëm, bari i Malit Ida, o Paris, mollën e artë ti mua:
ma jep! Dhe unë s’të premtoj as skeptrin dhe as fronin, po një grua,
një më të bukurën që është në botë, por një yll që n’shqim vezullon,
ah buzëqeshje e ëmbël, ah magji e kurthë, ah mashtrim që i verbon.

Ti – fuqi që në tallje gjunjëzon zemra hyjnish dhe mortarësh njëlloj,
lajkat apo furtuna e fatit të pafat – që loznin edhe me njerëzit njësoj,
flakët e dashurisë ndezën pasionin, e zjarr i dhanë Trojës jo më pak,
e prenë Priamin plak! Në ankth e në lebeti zhytur mëritë la me gjak.

Prapa mbeti hija e Paridit me Helenën, kalorës dashurie magjepsur,
lëmsh legjendash a te vërtetash pa fund kur thanë se e kishte gjetur:
prapë burri i saj n’Egjipt, se me Akilin u bashkua n’Ishull t’Bekuar,
se e varën n’dru, urdhër i Mbretëreshës Polyxo a Amori mallkuar!?

Ç’mori vallë Paridi, kush humbi e kush fitoi kur gjaku e lau Trojën,
në re gjaku mbuluar qe Greqia e në shi t’përgjakur ata lanë epokën,
përgjakur heksametrat e Homerit, zemrat trandur si Toka e Olimpit,
trofe i luftës pru në Trojë, a fantazmë e Helenës në krah të Paridit!?

Bukuri që verbon e dritë që dhe terrin e shpon, është vetë Helena,
s’ka parë jo Greqia femër më të bukur edhe as Homeri në rreshta,
të tillë s’ka parë as Zeusi, po Zot kjo flakë e ky gjak zie në zemër,
është Paridi vetë, verbuar prej bukurisë, Helenë ç’i thonë në emër!

Ah faj i zi, ah vaj e mëkat e rrënkim, a pasion i dehur në vërshim,
si Titania vetë në krahët e dashurisë Paridi, në afsh e në rrëmbim,
çante anije e tyre në mes dallgëve të detit, drejt Trojës ç’shkonin,
trazimin e gjakut përbrenda, dhe përpara: kobin që dot s’kujtonin.

Ç’dremitej Homeri nëpër epet e tij e tok me të po dremitej agimi,
e tutje brigjeve të detit, gishtërinjtë e trëndafiltë me vel trishtimi,
s’ish lëshuar si një shi i përgjakur Olimpit: Zeusi në vargje bardi.
e as Afërdita këmbëzbathur në det ecur, ishin Helena dhe Paridi!

Veshur i ka Helena rrobet e Greqisë, dheu i miteve edhe i arteve,
aty çdo nënë të birin e di si hyjni, e aty çdo krua nxjerrë Perëndi,
kujt më bukur ndenjur s’i kanë jo rrobet të mbërthyera për shtati,
ah ç’mynxyrrë dhe ç’lebeti – fushë e betejës për një qejf shtrati!?

Patkonjtë e kuajve u nxjerrin strall, dhe flegrat gjakun u nuhasin,
kujt do i mbajnë anën hyjnitë e ç’anmiq që as zotërat nuk i qasin,
Hënë e përgjakur ndrinë përmbi kufoma, s’po zbardhë dot agimi,
Pergament i Perëndive Helena, mallkim apo lot me zi trishtimi!?

Ah qejfi i një femre sa keq ka ndezur mëri zotërash në hakmarrje,
Kali i Drunjtë rri tek portat e Trojës, gaditur rri në luftën e madhe,
e ka ndjerë Helena dredhinë e Uliksit e zë t’i joshë si gratë e tyre,
po s’jepet Odiseu dot, shokët këshillon: kujdes sepse është yshtje!

O i ka endur pena e fatit penjtë e jetës, ç’ ogur i zi emër i Helenës,
Tezeut i lindi fëmijë, Menelaun e tradhtoi: Bir i Atreut t’Mikenës,
e ka lënë Hermionin foshnjë edhe joshur është në krahët e Paridit,
sa fat i zi e solli tek muret e Trojës e në gjak ç’u la toka e Olimpit!

Hutuar vështrojnë zotërat, gjaku rrjedhë rrëke, kufomat dergjen tej,
rrotull në betejë trima n’za: Agamemnoni, Idomeni dhe vetë Akili,
Patrokli e Menelau, Eneu edhe Hektori, trupa që heqen zi e zvarrë,
Hektorin e therrë Akili, Priami n’vaj e Andromaka e ve zemërvarr.

Lotojnë sytë e bukur të Helenës për plagën kulluar gjak të Paridit,
Filoketa ç’e qëlloi me shigjetë hekuri ah tej për tej shpuar gjoksit,
Oenona s’ia heq dot, se shpagim i bën për shpinën që ai ia ktheu,
bariu i pashëm kur ate përbuzi dhe Helenën afshit kur e mbërtheu.

Lotojnë pallatit tej, Kasandra edhe Hekuba me lotët shkuar çurgë,
Paridi ka vdekur e ngjitaz është Hektori, gjaku gurrë, toka murgë,
e Pyrrusi, i biri i Akilit e ka mbytyr Piramin sulur mbi të n’egërsi,
kështu re e vdekjes shtrihet n’logun e luftës, si kob i zi mbi Greqi.

Gjaku i një gruaje ka ndjellë gjak dhe viktimat iu takojnë hyjnive,
ç’po dridhej si purteka zemra e Helenës n’mes fatit dhe dashurive,
Menelau dhe Uliksi e kanë çarë rrethimin e rrotull sundon vdekja:
Ajaksi vdes në duart e Akilit e Agamemnonin e vret Klitemnestra.

Fyta-fyt grekët me trojanët, ndezur keq mëritë e perëndive mbi ta,
mes Scillës dhe Haridbës bukuria që i verbon rri, rri në zi Helena,
e nëpër heksametra gishtërinjtë e saj të trëndafiltë ç’i pikojnë gjak,
si zemra vetë, mallkim hyjnish a bukuri vrastare n’Ballkanin plak!

Dashuri e verbër apo përgjërim i përshpirtshëm i zemrës së Paridit,
tundim a rrëmbim i afshit, apo Parkat që endur e kanë perin e jetës,
e mbushur mëkatit, zili e mëri a dënim i dhënë prej vetë Perëndive,
e bukur si yll: Helena e Trojës a enigmë me gjurmë të lashtësive !?

SHAQIR FONIQI – ORAKULLI I RITA ORËS

January 7, 2014 by dgreca

Kosova është pjelloria e dasmës me flamur! (Ismail Kadare)/

Shkruan: Xhemail Peci/

“Në pemën e madhe të dijeve të njeriut mbi botën dhe jetën, estetika është një nga degët më të lashta…Përceptimi i bukurisë estetike shkakton nje kënaqësi shpirtërore të veçantë, kënaqësi estetike…Gazetari duhet të ketë frymëzim deri në hyjnizim…GAZETARINË NUK E DUA. E DASHUROJ!” (Shaqir Foniqi)

Në një nga poezitë e tij më të bukura, të titulluar Kur u largova nga shokët në mëngjes, Xhon Kits ka shkruar:

Ma jep penën e artë, më nuk mund të pres,

Të shtrihem mbi lule, atje tek është pylli,

Ma jep një letër më t’bardhë se ylli-

Ose dorën e engjëllit në mëngjes,

T’i bie harfës së argjendtë dhe qiejve në mes.

Edgar Alan Poe në vjershën Anabel Le, shkruante:

Shpirtin tim s’mund ta shqitni nga shpirti

I së bukurës Anabel Le.

Dhe çdo yll që shkëlqen, sytë e ëmbël rrëfen

Të së bukurës Anabel Le.

Në një poezi tjetër, Poe ka skalitur në skofi fjalësh portretin e një vazje: Vajzës s’hollë dhe rrëzor, që i thonë engjëjt: Leonorë!

Rene Shatobriani, apo siç është quajtur me epitetin Demon i Zemrave, duke kundruar peisazhin e bukur të natyrës, shkruante: “Një ditë po zbavtitesha duke këputur fletët nga dega dhe duke i hedhur një nga një në ujë. Secilës gjethe i kam dhënë nga një mendim, secilës gjethe të cilën e barte vala e lumit. Kam dashur të jem bashkudhëtar me to, kam dashur të jem në sipërfaqen e fletëve, në krahët e zogjve…”

Në po të njëjtat përmasa, poeti i ndjenjës së hollë dhe gazetari i fjalës së latuar e të mendimit të thukët, është frymëzuar dhe frymëzohet dita-ditës, për t’i vargëzuar “VAJZËS S’HOLLË DHE RRËZOR, QË I THONË ENGJËJT”: RITA ORË!

Poetët janë frymëzuar dhe frymëzohen në mënyra dhe në përmasa të ndryshme, duke shprehur nëpërmjet fuqisë së fjalës së tyre vizionin e tyre estetik, duke shpalosur konceptin e tyre artistik për botën imagjinare të artit e cila i frymëzon, si dhe për botën reale e cila i rrethon:

J. Sajfert theksonte se “kujtimet kanë rrugë të femrave” (poezia Gjurmët e gishtave), kurse eseisti dhe shkrimtari i shquar italian Umberto Eko, në një shkrim për Borhesin (Borges-i dhe ankthi im nga ndikimet) e quante ate pararendës të Kafkës dhe vinte në pah se: “Ajo që mbetet përgjithmonë e Borghes-it është aftësia e tij për t’i përdorur thërmijat më të imta të enciklopedisë për të krijuar muzikën e ideve. Unë kam provuar ta imitoj atë (edhe pse idenë për muzikën e ideve e pata marrë prej Joyc-it. Çfarë mund të them? Se përballë melodive të Borgesit, aq të afërta dhe aq lehtë të këndueshme (edhe kur janë a-tonike), të mbetura aq gjatë në kujtesë, si shembuj të veçantë, më bëhet sikur ai përjetësisht t’i kishte rënë pianos dhe unë t’i kem fryrë një okarine.”

Horhe Luis Borges, ndërkaq në Ulrika komentonte poezinë e Blejkut: “Një poezi e Uiliem Blejkut flet për vasha të buta si argjendi dhe skofiare si ari, kurse në Ulrikën kishte butësi dhe skofi. Kishte një shtat të hedhur, të gjatë, ca vija të rrepta të fytyrës dhe sy të surmë. Më tepër se fytyra më interesonte heshtja e saj e mistershme!”

Borhes, për të cilin një gazetar amerikan është shprehur se arti është ajo që pa Borhesi kur u verbua, tek Ulrika theksonte se: “Mrekullia me të drejtë vë kushte!” E për Maria Kadomna-n shprehej se me zërin e saj, ajo e botn e shndërronte në bukuri.

Poeti amerikan Alan Ginsberg, në eseun e tij tepër domethënës dhe po aq analitik: Poezia, dhuna dhe delet e trembura, vinte në pah:

“Poezia është shënim mbi venerimet individuale në shpirtin e fshehtë të individit, e meqenëse të gjithë individët e bëjnë Njeriun në sytë e Krijuesit, atëherë ajo është edhe shënim mbi venerimet në shiritin e Botës. Bota ka shpirt.”

Kurse, duke komentuar në shënimet e tij për Ulurimën, shkruante: “Një fjalë rreth politikanëve: poezia ime është një Ekstazë Engjëllore dhe nuk ka kurrfarë lidhjeje me tmerret e marra materialiste se kush mbi kë duhet të qëllojë. Misteret e imagjinatës individuale, trans-koncpetuale dhe jo-verbale, mendoj në Frymën Absolute, nuk i shiten kësaj vetëdije, nuk janë të dobishme për këtë botë, pos që mund ta detyrojnë për ta mbyllur grackën e vet dhe të dëgjojnë muzikën e sferave. Kush e mohon muzikën e sferave, e mohon edhe poezinë, e mohon njeriun dhe pështyn në Blejkun, Shellin, Krishtin dhe Budën. Në ndërkohë dëfreni. Universi është një lule e re. Amerikën do ta zbulojnë. Kush dëshiron luftë kundër trëndafilave, do ta gjejë. Fati është rrenacak i madh, ndërsa Krijuesi gazmor vallëzon mbi trupin e vet atje në Amshim.”

Në frymëzimin që për thelb ka përjetësimin, Shaqir Foniqi e admiron dhe e nderon, e lartëson por edhe e hyjnizon yllin e qiellit të muzikës, si një dhunti por edhe si një përsosmëri gjithë bardhësi, gjithë butësi, gjithë ëmbëlsi, gjithë hijeshi, gjithë skofi, gjithë madhështi.

Zemër-klithjet poetike se “bota ka shpirt”, se “Universi është një lule e re”, dhe se “Krijuesi gazmor vallëzon mbi trupin e vet atje në Amshim”, mishërohen tek një emër që jo vetëm Shaqir Foniqi e ka fort për zemër, pra tek: Rita Ora.

Rita Ora në vargjet e një poeti dhe në soditjet e tij, është mu si vashat e vargjeve të Uilliam Blejkut, në venerimet e Borhesit: e butë si argjendi dhe skofiare si ari.

Pra, Rita Ora është përplot butësi dhe skofi.

Një shpirt i lirë është një shpirt artisti

Shaqir Foniqi e ka projektuar përkushtimin e tij për artin dhe kulturën si në një përpjekje për një përmbledhje të majave, duke dashur që ta kompletojë kështu nismën për emrat më të nderuar të kulturës sonë: Aleksandër Moisiu, Bekim Fehmiu, Nexhmije Pagarusha, Gjelosh Gjokaj.

Gjakimi i tij për ta përmbyllur në analogji ciklin lasgushian të valles së yjeve, pa dyshim se kulmin e arrinë me këngëtaren Rita Ora, të cilës ia ka falur një prej epiteteve më poetike, një prej epiteteve më estetike (ku përfshihet e bukura dhe e madhërishmja), gjithsesi një prerj epiteteve më artistike: E PËRNDRITURA.

Dhe e Përndritura është RITA.

Duke u ndodhur në mes të epitetit nga më të rrallët, por edhe nga më të lartët: E PËRNDRITURA, si dhe në mes të emrit që në vete bartë lenta ylberi e rreze dielli kur zbardhë e agimit drita: RITA, poeti, krijuesi e gazetari, shijuesi i të bukurës dhe të madhërishmes, i të hijshmes dhe i artistikes, pa dyshim se qëndron përherë i frymëzuar: në mes të asaj që e ka thënë Borhesi për poezinë e Uillima Blejkut, dhe të mendimit që Borhesi ka shfaqur me një shije aq të hollë për Maria Kadomën.

Ka ndodhur rrallë, jashtëzakonisht rrallë që një meteor në qiellin kulturor, në këtë rast një Rita Orë, të ketë për çdo ditë, për çdo mëngjes një dorë që si kronikë kohe ka shprehur gjithë admirimin për të, ka shafqur gjithë nderimin për të, ka skalitur gjithë ato epitete për lartësimin e denjë të cilit doemos: mrekullia i vë kushte!

Shaqir Fonqi është poeti që prej kohësh është vënë në kërkim të një Dielli. Diell me Diell, Diell në Janar, Porta e Diellit, Diell në Shuplakë. Këto janë katër përmbledhjet e tij poetike të cilat në titujt e tyre kanë Diellin në thelpinjtë e hollë të zemrës krijuese, sepse me Diellin poetët e tokës bujare të gjakut, shpesh e kanë pagëzuar kohën, shpesh kanë shpalosur Rreze Dielli (një prej përmbledhjeve më të bukura poetike të Asdrenit, por edhe të lirikës shqipe), duke i folur kështu ardhmërisë sonë.

Dielli kështu bëhet dalëngadalë metafora me merin Rita Ora. Rita është ajo që e kanë thënë latinët e moçëm: çka ka në emër, ka edhe në zemër. Rita është si një kurorë e përkryer sonetesh me rima të bardha. Rita, ashtu siç ka vërejtur haqir Foniqi në librin e tij për Rita Orën, është një parashikim i rrallë të cilin e ka lënë si një testament kohe regjisori Besim Sahatçiu.

Nuk ka dyshim se ajo është një zbulim i rrallë, por edhe një frymëzim nga më të veçantët kundruall të cilit Shaqir Foniqi nuk mund të rrijë kurrë indiferent.

Ai u gëzohet sukseseve të saj, ai u kënaqet arritjeve të saj, ai u falet sukseseve të saj.

Fjala është Fryma e Shpirtit të Tij

Njeri me shpirt të lirë që e laton fjalën si shprehje të frymëzimit dhe të përkushtimit të tij artistik, por në mënyrë të veçantë njeri që u gëzohet talenteve të reja, prirjeve të reja, dhuntive të reja, zbulimeve të reja të artit dhe të kulturës sonë kombëtare, Shaqir Foniqi është treguar gjithmonë i gatshëm për t’i afirmuar ato, për t’i përkrahur ato, por edhe për t’i inkurajuar ato.

Fjala në lirikën e lartësimit të Rita Orës, është bërë kështu shpalimi më subtil i një shpirti të ndieshëm që hyjësisht e hyjëson ate që e admiron: sa për zërin e saj, po aq edhe për suksesin e saj.

Pagëzimi i vetmisë në zemër të natës, shpesh nuk mund të jetë tjetër veçse frymëzim nga më të rrallët ku bota e artit rri sot e mot në mes të njeriut dhe Perëndisë – si një ndërmjetësim nga më të veçantët, sepse siç e ka thënë Gëte: pavdekësia arrihet vetëm përmes artit.

Kishte të drejtë pra L. Venturni kur thoshte se çdo artist lë shpirtin e vet në veprën që krijon, thënie që sikur e kërkon gjenezën në gjurmë të asaj që shkruan Libri i Shenjtë: Dhe nuk do të kesh askë pranë, veç veprave tua!

I vetëdijshëm se frymëzimi është ndoshta bekimi më i veçantë, Shaqir Foniqi i është falur misionit të tij tepër fisnik, në të cilin gjithsesi, fjala është fryma e shpirtit të tij – ashtu siç është në ligjërimin e tij të hollë lirik edhe Rita Ora: “Lulja e kopshtit botëror të artit sipëror.”

Shaqir Foniqi është poet që nuk kursehet për asnjë epitet, por edhe është edhe shijuesi i të bukurës, si dhe vlerësuesi bujar i saj:“Jam i gatshëm për të besuar se femrat janë më pak të prirura për t’u korruptuar. Nisur nga ky besim, kërkoj që ato të kenë më shumë hapësirë për veprim. Pushteti i femrave është pushteti i zemrave; Engjëlli ynë, Rita Ora, është vetë kurora e Lavdisë sonë, sot dhe (për) gjithmonë! E meriton shlodhjen, pas lodhjes artistike, nëpër vite. Diva jonë Rita, duket se edhe Detit të Dubajit, i jep më shumë shkëlqim, më shumë drita! Gëzuar, Happy! (31 dhjetor 2012); Një përqafim artistik, para ardhjes së Ritës (Rritës sonë) në Kosovë, në Nëntorin e Pavarësisë së Shqipërisë! Superstar, yje të vërtetë, secila në mënyrën e vet! E artë. The Golden. God Bless, RITA! Eagle of Kosova; Lulja e kopshtit botëror të artit sipëror! The Flower of the World! Kartolinë njoftimi. Miq të mi, sikurse edhe mund të keni pritur, më në fund, me pak mund, por me shumë dashuri, përkushtim, admirim dhe adhurim, ka dalur në dritë, Albumi im artistik, E Përndritura Rita. Mendoj, se kësisoj, kam përmbushur një obligim professional, shpirtëror dhe moral…

LULJA E BUKUR E BOTËS ARTISTIKE. THE BEST FLOWER OF THE WORLD; PRIMADONA! DIVA, MBRETËRESHA, HYJNESHA, THE QUEEN; Dy Divat e skenës botërore, Kejt Apton dhe Rita Ora (jonë)! Çështja artistike, plot rrezatim dhe dritë, e quajtur, Ritë! Shikim artistic. Beauty! SUPER YLLI YNË QË PO E BËN MREKULLINË. AJO PO E SHKRUAN HISTORINË! RITA E KA DHUNTINË DHE FUQINË QË TË PREK GJITHËSINË. PËRPARA (E PARA)! GO, FIRST RITA, SUPERSTAR IN AWARDS! Kjo fotografi ka shumë histori, mesazh, bukuri, madhështi dhe Atdhedashuri! Tiranë, 2012! Rita vazhdon të rrezatojë dhe të admirojë! Rita: Hey love you all! Fans always in my heart; KULMINACIONI (PËRJETIMI) I ARTIT! GOLD AND DIAMANTS! Më 28 dhjetor 2013: Personalitetja shqiptare e Vitit 2013. Lutem dhe besoj se kështu, përherë do të jetë! Best wishes and good luck in 2014! Rita, faleminderit që ekziston. Rita, thank you for exist! Shaqa, sinqerisht. Sincerely! Rita Ora, me 27 dhjetor 2013: Respekt! Dhe Falimnderim Shaqir Foniqit. ME 2014 DHE PËRJETË, UROJ QË RITA, TË ARRIJË SUKSESE PLANETARE, E TË JETË PËRHERË KRENARE, RRUGA E SAJ (ASRTISTIKE), LE TË JETË YJORE DHE QIELLORE, SIKUR PRORE. BEST WISHES, AND BEAUTIFUL LUCK! …”

Trekëndëshi i Bermudeve dhe Tri Ikonat e Lagjes Dardania

Ulliam Xheferson Bill Klinton

Në librin e tij që është një manifest gazetarie: Teori dhe Praktikë Gazetarie (botuar nga Rugova Art 2012), Shaqir Foniqi duke shkruar për presidentin Bill Klinton, ka vënë në një sfond krejtësisht të merituar fjalët kuptimplote të Gjeniut të Paqes: “Ne kemi fituar luftën, kurse ju duhet ta fitoni paqen”, sikur ishte mesazhi më i madh për shqiptarët, i dalë nga goja e presidentit Klinton (TPG. Presidenti Klinton Vizitoi Kosovën, fq. 97).

Një thënie e tillë, pa dyshim se na e kujton thënien e Gjon Buzukut, këtu e gati pesëqind vjet më parë: “Kujtesa është bekim. Harresa është mallkim! Unë e bekoj ate që ty të kujton! Unë e mallkoj ate, që ty të harron!” (Meshari)

Nuk ka dyshim se presidenti Bill Klinton – Ikona e Paqes, qëndron si një urë lidhëse në mes shekullit XX dhe atij XXI por edhe si urë lidhëse në mes Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Paqes së Europës, është ikona e parë e Lagjes Dardania, e sheshit të saj dhe e horizontit të saj paqësor.

Aurora Rita Ora

Stendali thoshte se femrat e bukura janë si akademitë e romantizmit! Ato janë edhe gjykatëse edhe ndërgjyqëse! Zëri i saj, trupi i saj, burim drite – shkruante Pablo Neruda (poezia: Sonte mund të shkruaj vargjet më të trishta në botë.) Ndërkaq, Françisk Anton Santori, autori i dramës Emira, ka përdourur shprehjen: një emër i bukur, si kurmi. Ramiz Kelmendi ka shkuar pak më tej duke shkruar se: emra të bukur kanë vetëm vajzat e bukura. Babilonasit e quanin Venerën një diell të dytë, e poeti, atdhetari dhe dijetari Pjetër Bogdani e përfytyronte token e të parëve tanë, mes territ dhe errësirës: Veshur me diell, mbathur me hënë! …

Rita Ora është aurora vetë, ku shpesh shkrihen e bardha, e kuqrremta dhe portokallja. Ndoshta një nga pamjet që u shfaqen si vegim në vargun gjenial dantesk e ku soneti është koura e poezisë, dhe ku rima e bardhë ashtu si edhe bota përfundon me emrin stella, dhe stella – ylli ishte Beatriçja vetë:

I hapi krahët ajo bukuri,

e, mbasi kokën time e përqafoi

m’zhyti e më la aq sa m’u desht me pi

(Purgatori, XXX, 100-102)

T’amblit ujë, që kurrë s’të ngop tue pi!

Bardhanjorja Rita Ora

Rita Ora. Emri i saj është një grusht pëllumbash. Ajo vetë, ashtu siç do të shkruante dikur Hygoi: është një krijesë që në këngët e saj e merr edhe qiellin. Vetë emri është një vetëtimë e mëndafshtë, një qëndismë e bardhë butësie dhe bukurie në qiellin e muzikës. e në universin letrar poezia është e mëkuar me pjalmin e shpirtit.

Pol Elyar ka thënë me të drejtë se poezia nuk është një thes me lule, por një perëndi e pavdekshme dhe se asaj i besojnë poetët. Gëte ka thënë se natyra është pikëpyetje, arti është përgjigje. Poezia pra, edhe për Shqair Foniqin është një mike besnike, është si edhe për poetët e tjerë: një hyjneshë e shpirtit.

Përderisa, sipas Sokratit dashuria është dhunti e perëndive që u jepet të vdekurve për të ringjallur të gjallët për jetë, për Denis Didëron lotët e artistit dalin nga shpirti. Kështu ngjet edhe me frymëzimin. Poezia është gjuhë e shpirtit, e muzika thellim i qiellit. Novalisi shprehej simbolikisht se dashuria është fëmi i natës! E për më tepër se kaq, Eva është nëna e njerëzimit, shtypshkronja është nëna e revolucioneve, historia është mësuesja e jetës, liria është bija e fitores, por është dashuria ajo që e përkundë djepin e botës, kurse muzika e lartëson ate.

Edhe fjala është si një qëndismë me lenta ylberi. Shaqir Foniqi është Orakulli i Rita Orës. Në Tempullin e Dodonës, e ardhmja parashikohej nëpërmjet fërshfërimës së gjetheve, kurse përmes goditjes së çangës pralajmërohej dalja e Diellit. Fërshfërima e gjetheve zëvendësohet me psherrëtima fjalësh. Gëte thoshte se një rast i veçantë bëhet i përgjithshëm kur e merr në dorë poeti: realiteti ia jep lendën e pikënisjes. Me të drejtë pra Ernest Koliqi ka lëshuar zemër-thirrjen: Kush do të këndojë për lavdinë tuaj, Krye-Zonja të Arbërisë?

Pra, kush do të shkruajë kronikat e bardhanjores? Rita Ora është Muza e Frymëzimeve të tij e fjala është fryma e shpirtit të tij fisnik, një shpirt poeti në ligjërimin lirik të të cilit shfaqet në piadestal krenaria e ligjshme për një sfond me drita të hirshme.

Shkurt shqip, Bardhanjorja Rita Ora për Shaqir Foniqin është ajo që e ka thënë aq bukur Viktor Hygoi në Les Miserbales: Të lidhësh me mend infinitin e lartë (Zotin) me infinitin e ultë (shpirtin), kjo quhet: Lutje për të besuar në misionin e përbashkët se bota ka shpirt! Është gjakimi për të cilin Ernest Koliqi në Audo da Fe-në e tij të njohur, ka klithur: Merre gjakun e fytyrës hyjnore të bukurisë, mbi maskat e përçudshme të dobësisë!

Në një nga tragjeditë e tij, Euripidi ka shkruar se në heshtje brymoset çdo talent e në mes dallgëve të jetës brymoset karakteri, pra brymoset fuqia e magjishme e poezisë që me aq gaz luan me të pamundshmen.

Shaqir Foniqi është krijues që flet pak por soditë shumë. Ai është njeriu i fjalës së urtë por edhe vrojtues i hollë i anëve të shumta të realitetit. Edhe në agoni ka ekstazë! Muzika është dhunti e zemrës dhe e shpirtit. Poezia është ekstazë engjëllore e rimat janë dhuntitë më të buta të zemrës ku imagjinata është arma e memories.

Frymëmarrja dhe frymëzimi

Duke e cituar gazetarin me përvojë Sh. Arifaj (Teori…fq. 47): “Në qoftë se frymëmarrja gjatë leximit (spikerimit) nxirret vetëm nga krahërori, atëherë ajo do të jetë më e shpeshtë, fjalia do të dalë e ndërprerë dhe presjet (,) do të imponohen vend e pa vend. Pra, frymëmarrja që është karakteristike për lexim të rrjedhshëm duket të nxirret përmes krahërorit por me një tërheqje të thellë të diafragmës e cila mundëson që frymëmarrja ta ketë një gjatësi më të shtuar kohore e në këtë mënyrë më lehtë do të arrihet te shenjat e caktuara të pikësimit. Kësisoji, leximi do të dalë më i rrjedhshëm”, Shaqir Foniqi e ka dëshmuar se deri në cilat përmasa i është kushtuar kujdes edhe detalit më të vogël në gazetarinë shqiptare. Dhe jo vetëm kaq: “Ka shumë rëndësiqëndrimi elegant, sidomos para ekranit si dhe pamja estetike e fytyrës dhe e trupit” (Teori…fq. 75).

Edhe me frymëzimin është gati njëlloj. Sa më i thellë që të jetë ai, sa më gjatë që të ushqehet ai, sa më shumë që të projektohet në latimin e fjalës, aq më i bukur del krijimi, aq më e arritur del vepra, aq më e papërsëritshme bëhet vlera estetike e saj…

Shaqir Foniqi, prirem të them se nuk beson në rastësi. Ai e ka dëgjuar profecinë e regjisorit Besim Sahatçiut për të mbesën e tij, por vështirë ta ketë besuar se një ditë do të shkruante për te, madje se do të shkruante ditë për ditë!

Shaqir Foniqi gjithsesi se e ka takuar dhe e ka respektuar alkemistin e fjalës me bardhësinë e të cilës ai i fliste së ardhmes, por vështirë, shumë e vështirë që ta ketë besuar se një ditë do të jetë i frymëzuar prej Të Përndriturës së vargjeve të tij dhe të kohës së tij.

Shaqir Foniqi s’e ka besuar ndoshta kurrë, se regjisori do të shënonte me profecinë e tij: kryeveprën e tij. Ashtu siç nuk e ka besuar se në gjurmët e autorit të emisionit Pasqyra Televizive, do të ecte e do të rendte me një frymëzim nga më të veçantët e me një përkushtim nga më të rrallët, potencialisht: edhe ikona tjetër e gazetarisë mediale.

Rrallë, tepër rrallë, jashtëzakonisht rrallë ka rastisur dhe rastisë që të takohen tri ikona në të njëjtin shesh, në të njëjtën lagje, në të njëjtin sfond, por edhe që të frymëzojnë në përmasa të njëjtë!

Koha gjithmonë kërkon kronikat e saj dhe se kronikat lënë të gdhendura interpretimet dhe vlerësimet e tyre. Koha gjithmonë e thotë fjalën e fundit, sepse siç ka shkruar një ndër stilistët dhe eseistët më të zotë të letrave shqipe, Ernest Koliqi: “Në gjak janë muzat që na bajnë të shkruajmë!”

Shaqir Foniqi: KultArt – Një Parlament Shpirtëror dhe Kulturor

Pasqyra Televizive dhe Ikona e Tretë

Në KultArt e në sofrën e shtruar, fjala vie si një zjarr i qëruar, e Zëri-Zëri gjithmonë vie në gjurmë lashtësie si një zog i shkruar në lirikat e Lasgushit, ku gjithmonë “ka përcëlluar zjarrin drithërues të ilirishtes drejt shqipes” – deri në Përjetësi.

Në KultArt, Zëri që epokat dhe shekujt na i falin shumë rrallë, madje deri në përmasat sa natyra dhe arti vihen në garë se cila do ta bëjë një Zë sa më margaritar: hoje mjalte e kroje galdimi, në të cilat gjuha shqipe e ngjyen shpirtin e vet!

Në KultArt, muzika është sërish thellim i qiellit. Në KultArt fjala shqipe ngritet lart e më lart….derisa Dodona kthehet triumfalisht në Tempullin e saj, e përpara Portave të Tempullit të Dodonës, si përpara Portave të Parajsës, rrinë si sogjetarë amshimi kryevargjet e lirikës shqipe: Veshur me diell, mbathur me hënë!

Në KultArt, kryevepra e Viktorit-Piktorit të Përjetësisë (Shenjtëresha duke Lexuar), del nga honet e shekujve dhe zbret në një nga studiot e RTK-ës, si në një koincidencë nga më të çuditshmet në zbërthim të miteve dhe legjendave.

Lumira Kelmendi, një Kristinë Amonpur e RTK-ës! Sibila e Librit Shqip. Misionare e denjë e kulturës së kombit të vet. Qytetare e botës. Një Marlen Ditrih e RTK-ës! Me Zërin Burim Drite. Zëri – një Premtim Parajse! Merlin Ditrih-Engjëlli Blu dhe buzëqeshja si miliona buzëqeshje të diellit! Dëshmi se bota ka shpirt, se muzika është poezia e Zotit. Zëri veshur me pelerinë shiu. Zëri si ca Pejëza të Shenjta të Dritës Hyjnore! Zëri si një shi i imtë. Dhe muzika e shiut një ekstazë engjëllore. Zëri – dëshmia më e qartë se shpresa është gëzimi i zemrës për mëshirën e Zotit! Dhe se mëshira e tij nuk është vetëm tek Zëri si një nga simfonitë më të përkryera hyjnore, qoftë tek muzika e Bethovenit apo tek tingujt magjik në violinat e Vivaldit; ajo është më shumë se kudo tek një emër me zemër dielli: Veshur me diell, mbathur me hënë! …

Horaci ka shkruar se mëngjesi është më i mençur se mbrëmja. Xhoan Kollins ka shkruar se një gjë e bukur është një kënaqësi e përjetshme. Bota e zërit është gjithmonë një botë e veçantë, ashtu siç është edhe bota e syve, dhe që të dyja përbëjnë një burim drite. Poeti klithi se “bota ka shpirt” tek pa sytë si margaritarë të tejpashëm, “si të jashtëtokësorëve në kuptimin më të mirë”, tek dëgjoi zërin si një ekstazë engjëllore, magji dehëse e butësi zefiri me gishtërinjtë e trëndafiltë të agimeve pranverore.

Pejëzat e zërit si ca gishtërinj të hollë rrotullojnë unazat e tyre nëpër gotën e kristaltë të fytit ku rrjedhin kroje galdimi, pa dyshim dëshmia më e qartë se muzika, ashtu si edhe poezia në vete e kanë aromën dehëse të zambakëve.

Gjuha është muzikë e muzika është gjuhë e tingujve. Muzika e ideve. Portreti i tyre. Shpirti i njeriut zbulohet kur hesht dhe jo kur flet! Meterniku ishte të drejtë kur thoshte se bukuria është e vetmja gjuhë e shpirtit. Shpirtat nuk kanë gjuhë tjetër. Apo siç do të shprehej Shelingu: natyra është shpirt që shihet e shpirti është natyrë që fshihet!

Heshtja është përmendorja e lirisë së gurtë! Mbase mund të ketë qenë kjo arsyeja pse hebreu shetitës, për hir të dashurisë së pafund ndaj Shalumitës, pranoi me vullnetin e plotë dënimin me përjetësi. Çuditërisht, edhe Zana e dënoi malësorin me memecllëkun e përjetshëm! Ndoshta vetëm e vetëm pse portretin e saj e gdhendi: me dy diej mbi supe! Helikona ishte kreshta ku banonin muzat. Apolloni – perëndi e dritës dhe e arteve, prijës i muzave, perëndi e poezisë dhe e profecisë, e diellit dhe e drejtësisë… Në një sfond të tillë mitesh, Orfeu u kërkonte perëndive edhe dy tela shtesë për të përjetësuar dashurinë ndaj Eurudikës, për ta kthyer nga bota e nëndheshme e mortit. Në një sfond të tillë, Zëri/Tingulli gjithmonë u shfaq si Mëshirë Hyjnore, sepse Zëri është Kreshta më e Lartë!

Platoni besonte se pas vdekjes shpirti kthehet në yje! Dante duke besuar se vetëm dashuria i mëson njerëzit që të shohin tek veprat krijuesin e tyre – Zotin, skaliste në mermerin e universit të tij përjetësinë për Beatriçen: përpara saj qielli shkonte, duke fshehur yjet! Ekuinoksi pranveror, pasi piu ujë nga valët e lumit të Eunosë, kah Beatriçja u kthye. Petrarka për 40 vjet rresht s’e ndali kurrë gjakimin e tij: Dielli shoi yjet Ajo shoi Diellin!

E Gëte në Elegjitë Romane psherrëtinte në fjalët lulevirgjëra:

Dhe Roma quhet mbretëreshë e botës

Kjo perëndi quhet rastësi, mundohuni ta njihni,

E urtë dhe lozonjare, e butë dhe plot hijeshi!

Por nuk është rastësi pse në vargjet e poetëve, engjëjt veshen me petka të mëndafshta, rrijnë nën hije të drunjve, në brigjet e lumenjve, në rrjedhën e krojeve. Mendja e parë është gjithmonë Perëndia. Magnus Contemplator: Një Soditës i Madh. Profetët janë më të virtytshëm se engjëjt e sfera e dijes dhe sfera e yjeve u takojnë botës së lartësuar. Nuk është pra rastësi pse shpresa është gëzimi i zemrës për mëshirën e Zotit. Zëri është burim drite. Muzika është thellim i qiellit. Poezia është lartësim i shpirtit. Mentarët janë të bashkuar dhe se dija është gjallëria e zemrës prej vdekjes së padijes, është drita e syve prej errësirës, prandaj artin nuk e do vetëm injoranti. Dituria e heqë perden për ta parë më qartë dritën e shenjtë. Prandaj drita e syve të Beatriçes është dritë hyjnore: Bota ka shpirt! E në sfondin e një shpirti të tillë të butë, shfaqet prapë një Marlen Ditrih. Zëri – Një Premtim Parajse! Zëri, veshur me pelerinë shiu. Ekstazë Engjëllore! Dhe se mëshira nuk është vetëm në zërin si një simfoni e përsosur hyjnore, mëshira është edhe në një emër me zemër dielli. Sa herë që dëgjohet zemërklithja: Përse heshtin shekujt? Sa herë që të tjerët mund të thonë se tragjedive të shumta që pësoi toka bujare e gjakut, u mungon një penë e denjë si ajo e Shekspirit. Sa herë që të tjerët mund të tallen kur thonë se nuk kemi violinë si të Vivaldit, as Simfoni Hyjnore të Ludvig Van Bethovenit për të ngushëlluar qoftë sado pak shpirtat e bardhë të varrezave masive e në plojën e gjakut; as kryevepra si të Volfgang Amadeus Mocartit!…

Po ai sfond ku rri e varur në mur Lahuta, dhe ku rri sot e mot, e shenjtë një shqipe, i kujt është?

Dhe stendat e muzeut krahanor, që në vete ruajnë tempujt e tingujve më lirik, të kujt janë?

I kujt është ai Zë shfaqur në qiellin suferinë dhe tramundanë?

I simfonisë së shqipeve. Zëri në të cilin gjuha shqipe: e ngjyen mjaltin e shpirtit të vet! …

MEMERI MONUMENTAL I PERËNDIVE ILIRE NUK FLE!

E në sfond shfaqet Trekëndëshi i Bermudeve, përmbi të cilin nuk kalon dot! Frymëzimi gjithmonë si ekstazë engjëllore dhe të tri ikonat e lagjes Dardania. Mbishkrimi i poetit të lashtë të Persisë se përpara krijuesit të perlave falem! Më tej, kryevargu i Dantes: Kujt si ty, dy herë i qe hapur Porta e Parajsës?

Gjithsesi, jo vetëm Beatriçes! …

Frymëzim deri në hyjnizim: Engjëllorja Rita Ora

Due shkruar në doracakun e tij për gazetarinë (Teori dhe Praktikë Gazetarie), e që pa dyshim se më shumë se një doracak është një manifest gazetarie, një enciklopedi në miniaturë për gazetarinë, Shaqir Foniqi e ka zbërthyer edhe konceptin e estetikës thelbi i të cilës është e bukura dhe e madhërishmja (fq. 74-75):

Në plotni të një definimi të tillë që për thelb ka edukimin përmes artit, Shaqir Foniqi ka nënvizuar rolin e veçantë që ka frymëzimi edhe në gazetari: “Gazetari duhet të ketë frymëzim deri në hyjnizim”, duke cituar një nga perlat e stilit nga Dr. Vasfi Sami Visoka: “Në këtë tempull të atdheut (Kosovë v.j.) rrezet zbresin nga dielli, xixëllimet bien nga yjet, floktë e argjendtë derdhen nga hëna…”!!

Poeti italian Andrengo Sofici, ka thënë se njeriu më i lumtur është ai që di të jetojë urtësisht si lulja. Të jetosh urtësisht si lulja don të thotë të ngritesh kryveprën e modestisë…

Poezia e Shaqir Foniqit si një poezi e një frymëzimi artistik, por edhe e një refleksioni të përnjëhershëm e dëshmon një thënie të tillë se çka do të thotë të jetosh urtësisht si lulja; poezi ku skalitet mendimi që rri si një sintezë e gjithë përkushtimit të falur asaj, se pa Rita Orën, universi do të ishte më pak i lumtur.

Edhe një dëshmi se: muzika është pikëllim qiejsh e shi me këngë kanarinash. Për Shekspirin muzika ishte dhe mbeti buka e dashurisë, kurse Balzaku shprehej se muzika na duhet më shumë se buka!

Poezia është pikturë që heshtë e piktura pozi që flet. Poezia është muzika e Zotit, dhe Zoti: Poeti më i Përsosur, i cili duke parapëlqyer Mëshirën Hyjnore (si Pasqyrë të asaj që Kanti e quajti në mënyrë gjeniale Paqe e Përjetshme) në simfoninë magjike të pikave të shiut – në vend të forcës, pa vënë kushte në mrekullinë e krijimit të universit: të kaltërtën ia fali sa qiellit po aq edhe detit, pa dyshim një pasqyrë e parajsës ku bota e syve blu është pasqyrë e shpirtit që e rikthen Atlantidën e humbur në sfondet e syve “si të jashtëtokësorëve, në kuptimin më pozitiv!”…

Duke cituar Herbert Luis (fq. 164): “Shqiptari nuk rron ashtu kot nga një ditë në tjetrën. Ai përpiqet t’i shohë ndodhitë e shpirtit të tij në sintezë më të lartë, duke i stolisur me një mënyrë përnjëherë fantastike…Kjo rrugë ka sjellë disa herë pemë të bukura”, Shaqir Foniqi sikur ka mëtuar për të zgjuar remenishenca të drejtpërdrejta për ate që shkruante Elena Gjika dhe Pashko Vasa njëlloj, se çdo dhqiptar (të paktën në atë ecjen teatrale) është një poet!

Simfonia hyjnore që shfaqet aq bukur në ritmin e mahnitshëm të pikave të shiut, polemi i pjalmit të luleve, kosheret e bletëve, lentat e ylberit, drita e syve të kaltërt, e kaltërta e detit dhe e kaltërta e qiellit, shkëlqimi i argjendtë i dritës së hënës dhe vezullimi i rrezeve të diellit, janë vetëm disa nga dëshmitë e shumta se: “Krijuesi gazmor vallëzon mbi trupin e vet atje në Amshim!”

Poeti disident Agim Shehu në librin e tij Tek Princesha e Europës (Kronikë nga Zvicra), ka thënë për Zvicrën se po nuk të lëshoi tokë të ecësh, të jep qiell të ëndërrosh.

Njëlloj është edhe me sfondin e frymëzimit!

Aurora Rita Ora.

Bardhanjorja Rita Ora.

Engjëllorja Rita Ora.

“Lulja e kopshtit botëror të artit sipëror!”

Shaqir Foniqi – Orakulli i saj.

Zonja nga bota e lartësuar, siç e ka thënë shekuj më parë një poet persian, duke shtuar: Për Mëshirë Hyjnore shpirti yt është gatuar!

Nuk ka pasur faj Ernest Koliqi kur Matildën reale e hyjnizonte si Matildës Hyjnore, duke ia falur epitetin: Bardhanjore!

Nuk ka pasur pra faj as Ramiz Kelmendi kur ka gjakuar duke shkruar për Ulqinaken: Edhe frymë dëshirojsha me marrë sikur Ajo! … Ajo më kërkoi t’ia bleja një akullore, e unë dojsha t’ia bleja krejt një ambëltore!

Në parafrazim të Gëtes, një frymëzim i pafaj, ashtu si edhe një hyjnizim i pafaj, nuk e lëndon por e gëzon: Perëndinë!

Në përkujtim të Viktor Hygoit: “Të lidhësh me mend infinitin e lartë (Zotin) me infinitin e ultë (Shpirtin), kjo quhet Lutje!” ose edhe: Pasqyra Televizive!

Dhe Lutja është Zemër-Thirrja:

FALEMINDERIT QË EKZISTON!

Gjithsesei, tri ikonat e lagjes Dardania, dëshmia më e qartë se:

MERMERI MONUMENTAL I PERËNDIVE ILIRE, NUK FLE!