Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

CORONAVIRUSI DHE TALASEMIA

by

COVID-19 dhe Talasemia

Nga Alfred Papuçiu* 

Rrugët janë bllokuar si pasojë e koronavirusit dhe Arditi e ka shumë të vështirë që të drejtohet nga Lushnja, në drejtim të kryeqytetit për të marrë gjak. Sëmundjen, Talaseminë e shikon si faktor pengues për shumë aktivitete që mund të bëjë një person i shëndetshëm. Arditi ka një apel :”Njerëzit të dhurojnë sa më shumë gjak, pasi gjaku nuk është një medikament që përftohet në fabrikë, por burimi kryesor është dhurimi”.

Siç kanë nevojë për oksigjen ata që janë prekur nga Covid-19 dhe talasemikët kane nevojë jetike për gjak. Të mos marrësh sasinë e gjakut që kërkon organizmi i një pacienti me talasemi ka pasoja të rënda shëndetësore.

Tek njerëzit vazhdon akoma problem dhurimi, kështu nevojat nuk mund të plotësohen. Në qendrat tona vazhdimisht ndihet mungesa e gjakut. Ka raste që pacientët vijnë edhe ikin pa marrë transfuzion sepse nuk ka. Vazhdimisht  ka ndihmuar Banka Kombëtare e Gjakut në Tiranë, por jo mjaftueshëm. Kështu, një thirrje e madhe për të dhuruar gjak u bëhet njerëzve të shëndetshëm dhe spitaleve të tjera të përgjigjen për të sëmurët e tyre.

Në Shqipëri sot kemi 600 fëmijë talasemikë që kanë nevojë jetike për transfuzion të rruazave të kuqe, një herë në 10 ose 15 ditë, pasi në të kundërt jeta e tyre vihet në rrezik. Për të garantuar sasinë e nevojshmë të gjakut, Kryqi i Kuq Shqiptar ka vite që bën fushata sensibilizuese për të ndërgjegjësuar qytetarët, por pavarësisht kësaj, Shqipëria regjistron numrin më të ulët të dhuruesve në Europë. Në total numërohen 7 mijë dhurues në vit që mbulojnë 25 përqind të nevojave për gjak që kanë fëmijët talasemikë.

Talasemia është një grup sëmundjesh të trashëguara të gjakut që ndikojnë në prodhimin e hemoglobinës (proteina përgjegjëse për transportimin e oksigjenit). Ajo karakterizohet nga një defekt në prodhimin e hemoglobinës. Si kujtesë, hemoglobina është një proteinë e madhe që gjendet në rruazat e kuqe të gjakut (qelizat e kuqe) roli i së cilës është të sigurojë transportimin e dixoygene nga sistemi i frymëmarrjes, në pjesën tjetër të trupit. Kur mungesa e hemoglobinës është shumë e madhe, nevojiten transfuzione të rregullta të gjakut. Ato konsistojnë në injektimin e personit të interesuar me gjak ose qeliza të kuqe të gjakut, të marra nga një donator, për të mbajtur një nivel të pranueshëm të qelizave të kuqe të gjakut në gjak. Hemoglobina është një proteinë thelbësore për jetën.Talasemia është një çrregullim gjenetik i trashëguar. Nuk ka masë parandaluese. Si të gjitha sëmundjet gjenetike, beta-talasemia nuk është ngjitëse. Beta-talasemia prek kryesisht njerëzit nga rreth Mesdheut (Korsikë, Itali, Sardenjë, Siçili, Shqipëri, Greqi, Qipro, Afrika e Veriut), nga Lindja e Mesme, Azia (Kina, India, Vietnami, Tajlanda) dhe Afrika e zezë. Si rezultat I migrimeve talasemia është e përhapur edhe në SHBA dhe Kanada. Ndikon tek gratë po aq sa burrat.

Sidoqoftë, testet gjenetike mund të zbulojnë bartës të shëndetshëm (njerëz që kanë një ose më shumë gene të ndryshuar, por që nuk janë të sëmurë). Një çift i shëndetshëm transportues duhet të informohet për rrezikun e lindjes së një fëmije me talasemi. Në disa raste, ky rrezik mund të vlerësohet nga një gjeneticien. Diagnoza prenatale gjithashtu mund të konsiderohet në kushte të caktuara. Ajo duhet të diskutohet me mjekun.

Të gjithë ne kujtojmë me përmallim ata femijë, adoleshentë dhe madhorë që ditën të përballojnë sëmundjen e Talasemisë vite të tëra në vende të ndryshme të botës. Shembulli i tyre dhe hapat që jane bërë vitet e fundit për diagnostikimin dhe mjekimin e kësaj sëmundjeje gjenetike na japin shpresa se në një ditë të afërt do të arrihet të gjendet një kurë edhe për talasemikët. Si anëtar bashkëpunëtor i Federatës Ndërkombëtare të Talasemisë (TIF) dhe si shqiptar uroj që të gjithë ne në Shqipëri dhe në diasporë të kujtojmë fjalët e shënjtores sonë Nënë Tereza, e cila me modestinë e saj jepte gjithmonë një mesazh human: “Ajo që bëj unë është një pikë uji në oqean. Por, nëse kjo pikë uji nuk do të ishte atje, uji do të mungonte”. Silueta e saj ngjyrë blu e hapur dhe e bardhë njihej kudo në botë dhe fjalët e saj shpesh jepen si postulatë që krijojnë shpresa për të ardhmen e atyre që vuajnë, që kanë një sëmundje kronike, atyre që nuk kanë shumë të ardhura, por që shpresojne për një të ardhme më të mirë.

Beta Talasemia është një nga sëmundjet gjenetike më e përhapur në botë. Organizata Ndërkombëtare e Shëndetësisë vlerëson se çdo vit lindin më tepër se 100 000 fëmijë, të prekur nga kjo sëmundje në gjendjen homozigote, në mungesë të mjekimit. Prandaj, në një të ardhme të afërt, mendohet të arrihet një terapi sa më e thjeshtë që të jetë e mundur, efikase dhe e zbatueshme për të gjithë. Në Korsikë midis 3 deri 6 për qind e popullsisë janë talasemikë, ndërsa në vende të tjera arrin edhe 10 deri 20 për qind të popullsisë. Para disa kohe isha në një konferencë ndërkombëtare lidhur me talaseminë, dhe pashë me sytë e mi mbi 900 talasemikë nga e gjithë bota, vocërrakë, adoleshentë, talasemikë burra dhe gra, të martuar dhe me fëmijë, gjë që nuk mund të konceptohej 30 vite më parë, kur talasemia ishte akoma një sëmundje vdekjeprurëse, ndërsa aktualisht ajo është një sëmundje kronike, që kurohet mirë, me transfuzione dhe eliminues të hekurit (që fatkeqësisht, si pasojë e genit defektoz, hekuri grumbullohet në trupin e njeriut). 

Në Shqipëri, në bazë të disa studimeve të pjeshme të bëra vite më parë nga departamenti i Pediatrisë janë gjetur rreth 7.1 për qind e popullsisë si portatorë të Mikrocitemisë, genit të Talasemisë. Termi Talasemia vjen nga greqishtja (thalassa (“det”) and -emia (“gjak”) dhe tregon se është një sëmundje karakteristike për zonat bregdetare, tipike për pellgun e Detit Mesdhe, por edhe më tej. Në Shqipëri ka rreth 300,000 bartës të Hemoglobinopative  (duhet të jenë më shumë, për faktin se vazhdimisht zbulohen raste të reja dhe duke ekzaminuar dhe pjesëtarë të tjerë të familjes që nuk kanë shqetësimë, zbulohen dhe shumë të tjerë). Shpërndarja e bartësve është heterogjene dhe frekuenca më e lartë takohet në zonat e Ultësirës Perendimore: Fieri, Lushnja, Vlora, Saranda, Berati, Kavaja, Durrësi, Shijaku, por dhe në Korçë, Tiranë, Dibër. Qindra qytetarë të Tiranës dhe te Shqipërise i janë përgjigjur thirrjes së Kryqit të Kuq Shqiptar , për të dhuruar gjak për mbi 600 fëmijët shqiptarë me hemoglobinopati, ku perfshihen talasemia major, drepanocitoza, talaso/drepanocitoza. Janë tre qendra ekzistuese ku bëhet transfuzioni i masës eritrocitare, e përgatitur për çdo pacient, sipas grupit dhe strukturës se tij, me filtër leukocitar. Aleanca për dhurimin e gjakut, nën kujdesin e veçantë të Presidentit të Republikës së Shqipërisë, Ilir Meta lindi si nevojë për të sensibilizuar e ndërgjegjësuar shoqërinë tonë për nevojën e dhurimit vullnetar të gjakut, për të ngritur solidaritetin për të dhuruar gjak për ata që kanë nevojë e sidomos pacientët talasemikë e për të nxitur vullnetarizmin, sepse dhurimi vullnetar i gjakut mbetet ende një sfidë për ne.  

“Një falënderim të veçantë kam sot për popullin e Kavajës, për kryetarin e Bashkisë dhe stafin e tij që iu përgjigjën apelit për të dhuruar gjak në këto ditë kur kërkesa për gjak është mjaft e domosdoshme, sidomos nga fëmijët, të cilët vuajnë nga talasemia. Por edhe nga të gjithë të tjerët, që kanë nevojë në mënyrë periodike për gjak”, u shpreh ditët e fundit Presidenti, Ilir Meta. “Solidarizimi me kauzën e dhurimit të gjakut është mjaft e rëndësishme, sidomos në këto ditë të vështira, kur kërkesat janë edhe më të mëdha, për shkak të vështirësive të krijuara nga kufizimet që ekzistojnë në lëvizjen e qytetarëve për shkak të pandemisë. Ndaj edhe ky kontribut që jep sot komuniteti dhe Bashkia e Kavajës, është jashtëzakonisht i çmuar.”

Gjithkush duhet të ketë parasysh se tashmë po punohet shumë në disa drejtime: Puna kërkimore është përqëndruar sidomos në gjetjen e indeve që mund të rrisin prodhimin e hemoglobinës në rruazat e kuqe; Të gjenden ilaçe të reja, sidomos ato që mund të jenë më efikase dhe që merren nga goja;  Transplantimi i palcës së kockës apo i qelizave bazë;  Terapia gjenike për të zëvëndësuar genet e Talasemisë me gene normale. Mesazhet lidhur me mjekimin klinik të talasemisë janë të shumta dhe premtuese. Shkencëtarët punojnë në këtë drejtim, por realizimet e tyre do të varen edhe nga pranimi i një mjekimi klinik të përshtatshëm nga ana e vetë pacientëve talasemikë, për të arritur pastaj tek mundësia e një kurimi më të efektshëm.

Nuk mund të le pa përmendur punën e përkushtuar të hematologëve shqiptarë, laborantëve, personelit mjekësor në përgjithësi, që kanë përballuar dhe u kanë dhënë zgjidhje bashkëkohore problemeve që lidhen me diagnostikimin dhe mjekimin e talasemisë. Nuk mund të rrijmë pa kujtuar me respekt të veçantë Profesor Selaudin Bekteshin. Për dekada të tëra ka drejtuar, fillimisht shërbimin e pediatrisë në spitalin e Tiranës. Ishte profesor Selaudin Bekteshi që themeloi hematologjinë në vendin tonë, ishte ai që gjithë jetën kuroi mijra fëmijë që sot janë rritur e jetojnë, apo kanë krijuar familje; ishte ai që futi në rrugën e hematologjisë, mjekun e shquar , Profesor Enis Boletini që ka qënë nga të parët që përdori diagnozën prenatale. Janë bërë hapa edhe nga Ministria e Shëndetesisë në Shqipëri, si dhe nga mjekët tanë të talentuar hematologë, dhe të fushave të tjera që merren me talasemikët, jo vetem te brezit te kaluar të profesor Selaudin Bekteshi, të ndjerët prof. Enis Boletini, dr Afërdita Gusho, prof. Aleko Vesho, por edhe prof. Anila Godo, prof. Eleni Anastasi, dr. Albert Zhuzhuni, Prof. Genc Sulçebe, prof. Pali Xhumari,   dr. Vangjelo Grillo (megjithese ishte në Spitalin e Femijëve në një pavijon tjetër dhe jo të hematologjise), zonja Dhoni Adhami, laborante, e urtë dhe tepër e aftë për profesionin e saj, që ndiqte fëmijet talasemikë në Pediatrinë e Tiranës, e shumë të tjerë. Tanimë ka edhe mjekë që i përkasin brezit te ri që janë formuar tek ne ose jashtë shtetit. Të më falin ata mjekë të përkushtuar që për mungesë vendi, nuk i përmend dot të gjithë, por ata gëzojnë respektin e pacientëve dhe prindërve te tyre. Kujtoj edhe të gjithë ata miq e dashamirës të shëndetësisë shqiptare, që sëbashku kishin bërë të mundur ardhjen e centrifugës së parë nga Gjermania, në ato vitet 80-të…Shpreh mirënjohjen e thellë për ata shqiptarë që kanë dhe kanë pasur shpirtin human, jo si « qoftëlargët » që pengonin dhe pengojnë ecjen e shoqërisë përpara, e deri diku edhe të shkencës, kulturës dhe teknikës shqiptare. Flas me admirim për Shoqatën e Luftës kundër Talasemisë në Shqipëri dhe ish kryetarin e saj, të ndjerin zotin Musa Zenelaj, që bëjnë shumë, bashkë me mjekët shqiptarë për t’u dhënë buzëqeshje dhe shpresa për të ardhmen, atyre mijra fëmijëve të mirë, të urtë shqiptarë që jo për faj të prindërve, por për arsye gjenetike, kanë trashëguar sëmundjen e Talasemisë. Kësaj sëmundjeje që nëse në vitet 80-të ishte vdekjeprurëse, tanimë me krijimin e kushteve për transfuzione të rregullta, me një terapi për eliminimin e hekurit, si dhe me parandalimin e problemeve kardiake, hepatike, diabetit dhe komplikacioneve endokrinologjike, është kthyer në një sëmundje që kurohet mirë, jetëgjatësia e të prekurve nga kjo sëmundje është rritur dhe në bazë të të dhënave shkencore, mendohet që pas pak vitesh, të arrihet një kurë. Pra idealja do të jetë terapia gjenike, shpresa më e madhe e këtij shekulli jo vetëm për këtë sëmundje që prek sidomos zonat mesdhetare, por edhe zona të tjera në botë.

Në shënimet e mija kam shënuar edhe fjalët e zotit Panos Englezios, President i Federatës Ndërkombëtare të Talasemisë (TIF), i cili më shkruante pak kohë më parë: “Jemi shumë të kënaqur kur lexojmë se Ministria Shqiptare e Shëndetësisë, profesionistët e shëndetësisë që merren me mjekimin e pacientëve me talasemi dhe Shoqata kombëtare e Luftës kundër Talasemisë, po punojnë tani ngushtë për të vendosur vlerësime të mëtejshme lidhur me protokollet e parandalimit për Talaseminë në Shqipëri”. Zoti Panos Englezios, nje biznesmen i suksesshëm, i respektuar, që megjithëse para disa vitesh humbi djalin e tij, Zhorzh (Georges), vetëm 27 vjeç, vazhdon luftën e tij kundër talasemisë, duke ndihmuar me përvojen e tij, por edhe duke organizuar konferenca ndërkombëtare në vende të ndryshme të botës. Në një mesazh të fundit drejtuar edhe talasemikëve, personelit shëndetësor, përfshirë dhe shqiptarë,  Panos Englezos ndër të tjera shprehet: “Vetëm duke punuar sëbashku, duke qënë partnerë në përpjekje, ne mund të arrijmë qëllimin e përbashkët: cilësinë më të mire të mundëshme të kujdesit për çdo pacient me talasemi, kudo që të ndodhet dhe të jetojë ai në botë”.

Federata Ndërkombëtare e Talasemisë që e ka selinë në Nikozi të Qipros bën një punë të lavdërueshme lidhur me diagnostikimin dhe përhapjen e të rejave për Talaseminë që ato të shkojnë jo vetëm në qendrat kryesore të mjekimit por edhe në fshatra e vende ku nuk ka akoma qendra të specializuara. Në këtë Federatë bëjnë pjesë 91 vende me shoqatat e tyre të Talasemisë, shkencëtarë dhe anëtarë individualë, mjekë nga Europa e në botë, duke përfshirë edhe nga Shqipëria. Ajo organizon seminare dhe ka një program të gjerë edukimi mjekësor që fillon nga konsultat gjenetike dhe diagnoza prenatale që mund t’u japin familjeve njoftime të plota mjekësore për t’i ndihmuar që t’i kenë fëmijët në shëndet të plotë. Gjithashtu ajo jep herë pas here njoftime të vlefshme lidhur me trajtimin klinik të përshtatshëm për Talaseminë, në të gjitha format e saj. Ekspertë të saj kanë qënë në Shqipëri. Në shqip janë botuar disa libra të saj, ndër të tjera edhe libri “Mbi Talaseminë,” i shkruar nga drejtoresha  e TIF, Dr. Androulla Eleftheriou, i cili është një udhërrëfyes i çmuar për pacientët talasemikë, si dhe për personelin mjekësor. Në këto organizma me prestigj, si TIF dhe « Cooley’s Anemia Foundation »  me staf te kufizuar, ka vullnetarë të shumtë, shkencëtare dhe anëtarë individualë, mjekë në SHBA, Kanada, Europë dhe në botë, duke përfshirë edhe nga Shqipëria. Ato organizojnë seminare dhe kanë një program të gjërë edukimi mjekësor që fillon nga konsultat gjenetike dhe diagnoza prenatale që mund t’u japin familjeve njoftime të plota mjekësore për t’i ndihmuar që t’i kenë femijët në shëndet të plotë.

Pas Konferencës së Limasolit, në Qipro me titull : « Përparime në diagnostikimin dhe trajtimin e Talasemisë », organizuar nga TIF, janë organizuar disa konferenca ndërkombëtare për Talaseminë, në Dubai, Singapur, Nju Deli të Indisë, SHBA, Antalia, Athinë etj. Kushdo qe ka ndjekur keto 30 vitet e fundit ecurinë në mjekimin e talasemisë vëren me bindje se e ardhmja do jete shumë më e mirë. Kalimi nga trajtimi fillestar në atë bashkëkohor: transfuzione ose hipertransfuzione, shoqëruar me eliminues të hekurit, Desferal, Ferriprox dhe Exjade dhe Jadenu të Novartis, multinacionale farmaceutike, me bazë në Bazel të Zvicrës, do të krijojë mundësinë e realizimit me sukses të transplantimeve të palcës së kockës, realizimit të terapisë me anën e kordonit ombelikal, si dhe terapive të tjera bashkëkohore. Mund t’u përmënd ish kampionin botëror të tenisit, amerikanin Peter Sampras, i cili ka talaseminë, por ka edhe një ecuri të shkëlqyer të jetës së tij. Kam lexuar shumë artikuj për të, të një njeriu fisnik dhe plot me kurajo. Një shembull i gjallë për ata që vuajnë nga kjo sëmundje gjenetike, por që ndjekin një jetë normale, në sajë të mjekimit efikas.

Para disa kohe pata fatin, siç mund ta kishte edhe ndonjë bashkëatdhetar i imi, të takoj drejtoreshën kombëtare të “Cooley’s Anemia Foundation” në Nju Jork. Ajo më theksoi: « Kërkimet për terapinë gjenike po vazhdojnë me hapa të shpejta në SHBA, si mundësi për arritjen e një kure për sëmundje të shumta”.”Te drejtosh sëmundjen vetjake, kjo gjë mësohet”, më shprehet profesori zviceran, Jean-Philippe Assal. Ai vazhdon: “Duhet mësuar pacienti që vuan nga një sëmundje kronike që të drejtojë sëmundjen e vet, të ndihmohet që të jetojë sa më mirë, duke e patur atë ». Si krijues në Europë i të parës njësi të mjekimit dhe mësimit për diabetin, ai pastaj u bë pionier i arsimit terapeutik. Drejtor i një qendre bashkëpunimi të OMS-it, ai jep ndihmesën e tij me përvojën e madhe, dhe i Fondacionit “Fondation Recherche et Formation pour l’Enseignement du Malade” në Gjenevë. Një i sëmurë që di të drejtojë mjekimin e vet shmang komplikimet, përmirëson cilësinë e jetës së vet dhe ka kënaqësinë të jetë më pak i varur nga mjekët, duke e ditur se e ka sëmundjen.  Federata Ndërkombëtare e Talasemisë është shumë e interesuar per gjetjen e rrugëve sa më efikase për të ndihmuar edhe Shqipërine lidhur me diagnostimin e sëmundjes tek pacientët e mundshëm dhe për mjekimin klinik sa më bashkëkohor, jo vetëm në zonat e qytetit, por kudo ku kjo sëmundje e shekullit shfaqet, në format e saj minore apo majore.

Diaspora shqiptare, si edhe një fondacion prestigjioz kanë filluar hapat e tyre për të ndihmuar futjen e teknikës bashkëkohore edhe në ato zona të Shqipërisë, ku akoma nuk janë mjetet e domosdoshme për depistimin e sëmundjes, si edhe të mjekimit klinik të përshtatshëm për fëmijët dhe të rriturit. Hapat e reja që janë bërë në luftën kundër kësaj sëmundjeje gjenetike që janë transmetuar edhe kohët e fundit edhe në Shqipëri, nëpërmjet shkëmbimeve të frytshme me TIF, me Italinë, Greqinë, Francën, Turqinë, Qipron dhe vende të tjera të Europës, por edhe gjetiu, me pjesëmarrjen në seminare, kurse formuese, të mjekëve tanë të përkushtuar hematologë, por edhe kardiologë, endokrinologë, apo edhe të personelit tonë kurues në përgjithësi, qe lidhen me këtë sëmundje, kanë bërë që të na nxisin të ndërmarrin edhe ne në diaspore, një nismë modeste: një projekt për talasemiket, sidomos në zonat e fshatit në Jug dhe Shqipërinë e Mesme, si dhe ta zgjerojmë edhe në Kosovë e vise. Dr. Androulla Eleftheriou më ka theksuar se Federata Ndërkombëtare e Talasemisë është e interesuar të përfshijë një kapitull lidhur me pacientët me hemoglobinopati kronike, si Talasemia, në librin « Shpresa për të ardhmen » që po përgatis me ndihmesën e madhe të profesorëve të shquar botërorë, Jean-Philippe Assal (Zvicër) ; Alan Cohen dhe Xhejms Humbert (SHBA) ; Bernadette Modell (Angli) ; Robert Girot (Francë) ; Fotis Beris (Zvicër) e shumë të tjerë që më kanë dhënë mendimet e tyre të vyera, lidhur me mjekimin klinik të Talasemisë dhe hapat e realizuara gjatë këtyre viteve të fundit. Me këtë rast, nëpërmjet gazetës, do të dëshiroja të sillja një mesazh human : Le te shpresojmë se edhe biznesmenët shqiptarë, si edhe qytetarët në Shqipëri dhe diasporë, do të japin ndihmesën e tyre për Shoqatën e Talasemikëve, për Fondacionin e Fëmijëve Shqiptarë . Çdo ndihmë qoftë edhe modeste e bashkëatdhetarëve tanë, kudo që janë, me të holla, me pajisje, me mundesi të ndryshme për talasemikët në Shqipëri, do të mirëpritej nga ana e tyre.

*Anëtar Bashkëpunëtor i Federatës Ndërkombëtare të Talasemisë (TIF)

*Bashkëpunëtor i “Fondation Recherche et Formation pour l’Enseignement du Malade” në Gjenevë

Turp e faqja zezë shoqëri shqiptare

by

Nga Ilir LEVONJA/Dielli

Sinqerisht është e neveritshme kur televizionet a webet shqiptare hapen me lajme rreth Amerikës, apo mbi gjoja konfliktin federal që është Trumpi dhe shtetet e tjera. Nga ana tjetër kur marrin si model të keq një rast varrimi në Shkodër si e si për të justifikuar qejfet perverse partiake. Kurse ata që përtypen përpara televizorit pohojnë se ne jemi popull që vetëm druri na bën esull. Akoma më keq kur themi se jemi në luftë dhe bëjmë sehir faktin se si akoma vazhdojnë e grumbullohen qytetarë të tjerë në trojet neutrale të Kapshticës, Kakavijës a Muriqanit. Lajmi i grumbullimit të qytetarëve shqiptarë në zonën neutrale të Kapshticës ishte edhe sot, por i fundit nga radha. Thjesht një kronikë lajmesh dhe kaq. Shkruajta edhe para disa ditëve për këtë problem. Dhe e di që shteti i babait as që do t’ia di, por mua më shqetëson regresi social intelektual që ka ndalur në dy fronte, atë të Edi Ramës dhe opozitarizmit që bën politikë në kohën e murtajës. Madje është e turpshme të transmetohen kalkulime me sondazhe se kush i fiton zgjedhjet e ardhshme. Ndërgjegjes a inteligjencës shqiptare dua t’i drejtohem. Ndërgjegjes profesionale qoftë edhe të atyre gazetarëve të rretheve kur transmetojnë lehtësisht se si një grup shqiptarësh, emigrantë kanë mbetur të izoluar në Kapshticë për shkak të urdhëresave qeveritare të izolimit. Mos u mjaftoni vetëm tek lajmi se puna quhet e kryer kur përfundon në të mirë të qytetarit dhe të drejtave civile si shtetar, si votues. Ndërgjegjes a inteligjencës për të demonstruar vitalitet ashtu siç tregoni duke bërë bravo Edi kur ai demonstron foto e mburret se dërgoi 30 mjekë në Itali. Kur shet Lasgushin për të transportuar 10 qytetarë amerikan deri në Romë a Stamboll, se nga aty i merr vet Amerika, si kujdes të tijin. Dhe me që ra fjala, Amerika i merr shtetasit e saj, sepse e ka detyrim kushtetues. Kurse ju aty dëgjoni disa gazetarë që dalin me vrap dhe thonë se Trump nuk mbyll qarkullimin etj., nuk u përgjigjet amerikanëve. Mbylja apo mos qarkullimi i shteteve të Amerikës nuk funksionin këtu si në Tiranën e Edit apo Teheranin e Hassan Rouhanit. Janë tjetër gjë ligjet federale dhe ato që ka në dorë një guvernator shteti. 

Ashtu sikur është sublim angazhimi qytetar. Të paktën merrni mundimin e informohuni, se ngaqë u flisni njerëzve aty për gjendje të jashtëzakonshme, por duket sheshit që nuk e dini se çfarë përmbajtje ka një vendim i tillë në një vend si Amerika. Por qëndrojini modelit të paktën tek inisiativat mbi individin. Eshtë e shëmtuar të dëgjosh nga vendi amë se përse kthehen emigrantët? Shqipëria është e mbyllur, të rrinë në Greqi. Atëherë lëri të vdesin aty, pastaj solidarizohuni me meme fejsbuku siç bëni me emigrantët sirianë që humbin jetën në brigjet e Egjeut. E fundit fare, jemi vend anëtar i Natos sa festuam përvjetorin e 11-të, nxorrëm makinat e ushtrisë nëpër rrugët e Tiranës. A nuk kemi forca të tilla që t’u vinë në ndihmë shqiptarëve tanë aty. Keni frikë se mos janë të infektuar? E çfarë domethënie ka kjo, lërini të vdesin. Absurditet! Nuk paskemi ne vendi anëtar i Natos t’u ngrejmë disa çadra fushimi, një staf ushtarak mjekësor, në fund të fundit ta bëjnë karantinën në çadër. Eshtë çnjerëzore t’i lësh në qiell të hapur. Apo është traditë shqiptare? Unë nuk e besoj. Megjithëse më trishton pa masë që një grup shqiptarësh teren në një tokë që s’është e askujt. Turp e faqja zezë shoqëri shqiptare. 

BETEJA NE SHTEPI

by

JA SI PO E PËRBALLON BETEJËN ME KORONAVIRUS BASHKATDHETARI YNE NË QUEENS- NEW YORK, AGIM LOCI/

-Bisedë e gazetës Dielli më z. Agim Loci, president “ The House of Peace and Mediation”,i  cili prej më shumë se një jave po mjekohet në shtëpi me COVID-19.

        Z. Agim Loci është i njohur në Shqipëri dhe këtu në SHBA si misionar i pajtimit të gjaqeve. Në Shqipëri ai drejtoi Institutin”Shtëpia e Drejtësisë dhe e Pajtimit Kombëtar”, organizatë që është e regjistruar edhe në SHBA prej 4 vitesh- The House of Peace and Mediation-.

Agimi është bartës i COVID-19. Një pjesë të vështirë të betejës e kaloi pa e ditur se ishte bartës i virusit, edhe pse kishte kërkuar me këmbëngulje që të testohej. Po si iu shfaq infektimi, çfarë simptomash kishte, si i kaloi ditët me temeperaturë të lartë? Ndiqeni bisedën që i mori Kryeredaktori i Diellit, Dalip Greca.

Dielli: Përshëndetje Z. Loci- Si po ndjeheni? 

Agim Loci- Faleminderit për interesimin.Po ndjehem më mirë. Pak a shumë i përtërirë. Me shpresën e Zotit besoj se e kam lënë të keqen pas. Edhe pak ditë më mbeten për të plotësuar 2 javshin në mjekim.

Dielli- Në çfarë rrethanash e mësuat se ishit bartës i COVID-19? 

Agim Loci- Para 10 ditësh nuk po ndjehesha mirë. Në fakt nuk e pata ndërprerë punën. Shkoja me tren nga Queensi në Manhattani. Natyrisht që masat mbrojtëse i respektoja me rigorozitet, por e keqja qëndronte në faktin se jo të gjithë ata që udhëtonin me mua i respektonin këto masa. Më dhimbte i gjithë trupi, fyti, kisha temperaturë, dhimbje koke. Ndjenja një turbullim, që edhe më friksonte. Një lloj frike deri në ankth. Shumë keq nga ana psikologjike. 

Dielli: Cila ishte masa e parë. Çfarë bëtë kur u ndjetë në atë gjendje?

Agim Loci- Së pari ndërpreva punën. I telefonova doktorit dhe i përshkrova gjendjen që po kaloja. Doktori konfirmoi faktin se isha pozitiv, pra isha bartës i virusit. Ndoshta u vonova pak sepse pas katër ditësh shkova në spital, edhe pse shumë më herët pata kërkuar të bëja testin. Mjekët më thanë se organizmi im i fortë fizkisht e kishte përballua vetë pjesën më të vështirë të betejës me koronavirusin.

Mjeku më dha udhëzimet e duhura, më dha mjekim për ulje temperature, dhe për rritje të imunitetit. Natyrisht më udhëzoi që mbyllesha në shtëpi dhe të ruhesha nga kontaktet me njerëzit e familjes.

Dielli- Si i kalove psikologjikisht çastet më të vështira?

  • Agim Loci- Mendoj se kjo është pjesa më e vështirë e betejës. Çdokush që e di se e mbanë  mikrobin vdekjeprurës të COVID-19, e ka të vështirë të pajtohet me gjendjen, siç e ka shumë të vështirë që ta heq mendjen nga e keqja. Gjithësesi familja, miqtë ma kanë lehtësuar me anë të telefonatave të shumta, më kanë dhënë kurajo.
  • Dielli- Queensi ku ju jetoni është më i infektuari. Duke u nisur nga rasti Juaj, çfarë mendoni se nuk ka funskionuar?
  • Agim Loci:- Mendoj se masat parandaluse u morën vonë. Edhe tani funksionon trasporti publik, që përbën një vatër infeksioni. Me gjithë udhëzimet e dhëna jo gjithmonë respektohen masat vetëmbrojtëse. Ka dhe një problem tjetër: Testimet. Kohët e fundit ka një përmirësim të dukshëm të testimeve në New York, po bëhen më shumë testime, por më parë nuk ishte kështu.Unë e provova vetë. Që kur kisha shenjat e para, 8 ditë para se të mbyllesha në shtëpi, unë telefonova dhe kërkova të më bëhej testi, por fatkeqsisht ma refuzuan. Nëse do ta kisha kapë më shpejt përmes testit infektimin ndoshta nuk do të kisha vuajtur aq shumë.E di çdo të thotë të vuash për ditë të tëra nga dhimbjet dhe të digjet trupi nga temperatura?!

Dielli:- Si shkonte jeta brenda mureve të shtëpisë?

Agim Loci- Nuk është e para herë që unë mbyllem. Në një farë mënyre jam imun ndaj vetëmbylljes. Më ka ndodhë që të mbyllem më shumë se sa një jave edhe në vitin 1989, kam kaluar një grip të fortë, ngjitës, me ethe, në izolim. Por kam dhe një përvojë të veçantë të mbylljeve, ngujimeve, sepse prej 20 vitesh punoj me familjet e ngujuara në Shqipëri. Punën e vazhdoj edhe këndej nga Amerika. Gjakmarrja prej tri dekadash ka kyçur shumë familje shqiptare brend shtëpive. Unë e di mirë se ç’është jeta e mbyllur dhe kështu që e kam kaluar në një farë mënyre më lehtë se të tjerët këtë vetmbyllje të detyruar nga Koronavirusi.

Dielli:Nisur nga përvoja juaj, cilët janë gabimet që bëjnë njerëzit në këtë kohë epidemie?

Agim Loci: Mendoj se një ndër gabimet qe njerzit bejne shpesh është neglizhenca per te mbajtur masken, dorashkat, ruajtjen e distancës. Duhen respektuar kufizimet e diktuara nga organet shtetrore. Tash po thonë se virusi qëndron në ajër deri në 3 orë. Pra është e vështirë të mbrohesh. 

 Dielli: Një mesazh për bashkatdhetarët këtu në SHBA?

 Agim Loci- Kujdes, kujdes, kujdes! Respektoni rregullat e kufizimit, ruani distancat. Më e mira, mos dilni jashtë! 

Jeta eshte e shtrenjtë dhe duhet vler ësuar. Nuk ia fal vetes që kam ecur dhe kam udhëtuar me trena, ku udhëtarët jo të gjithë respektojnë rregullat e vetëmbrojtjes. Meszhi im per bashkedhetaret eshte që ta vlerësojnë epideminë vdekjeprurëse. Nuk bëhet shaka me të. Respektoni udhëzimet e mjekëve!Lani duart, mbroni fytyrën, ruani distancën!

 Dielli: Faleminderit që pranuat ta ndanit përvojën tuaj me lexuesit e Diellit!

Agim Loci-Faleminderit prej jush që u intersuat për mua.

Kush e Prishi Paqen?

by

Kush e prishi paqen/

Shkruan Lola Spahiu-Jacksonville-Florida/


Kush e prishi paqen/

Në gjithë botën mbarë?!/
Kush vallë po mundohet/
Njerzimin për të ndarë?!/
Kush jetët po rrëmben/
Çdo orë që kalon?!/
Kush nuk do gëzimin/
Buzëqeshjen ton’?!/
Kush frikën po mbjell/
Tmerrin, kobin e zi?!/
Kush kërkon të mposht’/
Të çmuarin Njeri?!/
Kush ndali vogëlushët/
Të lozin të bredhin?!/
Kush pranverën ndali
Dhe lulet të çelin?!
Kush solli errësirë
Në çdo zemër,çdo shpirt?!
Kush botën po mund
Ta shkatërrojë në qelizë?!
…..
Ky,o njerëz të dashur
Është mikrobi i zi
Kurrë!,s’do mund rrëmbejë
Të njerëzimit,dashuri
Me Zotin në krye
Dhe me njëri-tjetrin 
Ne të gjithë të fortë
Me këmbë kalojmë detin….!

Ndërmjet Institucionalizmit të Vjetër dhe Anokracisë së Re

by

Shkruan: Faton Bislimi*/


Zvillimet e fundit politike në vend, nga aspekti tragjikomik dalinë kogja një satirë interesante. Në kohën kur një numër i madh popujsh po vuajnë pasojat e pandemicë Covid-19, elita jonë politike ua ka “lehtësuar” sado pak këtë brengë Kosovarëve duke ua plasu në planin e parë krizën politike në të cilën tanimë ka hyrë vendi.  Kjo satirë ka qenë jo vetëm e panevojshme, por gjithësesi edhe krejtësisht e papranueshme. Cilidoqoftë benefiti politik I kujdo, populli ynë nuk e ka merituar servimin e kësaj gjendje assesi. 

Rënja e Qeverisë së Kosovës përmes mocionit të mosbesimit me 25 Mars e ka vënë vendin në një rrugëtim politik me shumë të panjohura. 

Gjatë muajit Mars, kisha bërë dy shkrime – njëri i botuar në mediat tona në shqip, dhe tjetri i botuar në anglishtë në SHBA – me anë të së cilave kisha elaboruar nevojën e koordinimit të politikës sonë me SHBA-të dhe mbi të gjitha kisha dhënë arsyet e interesimit kaq të hovshëm e me kaq nguti të Shtëpisë së Bardhë, respektivisht Presidentit Trump, përmes të derguarit të tij të posaqëm për dialogun Kosovë-Serbi, Ambasadorit Richard Grenell.  

Politika e jashtme e SHBA-ve vis-à-vis Kosovës ka qenë gjithëherë e përkrahur nga të dyja taboret kryesore politike në SHBA – nga republicanët e demokratët. Dhe, kjo, falë lobit tone në SHBA nën ombrellën e Ligës Qytetare Shqiptaro Amerikane që tash e tri dekada ka punuar me vetmohim dhe intensivisht me shumë miq nga të dyja taboret politike si në Kongres ashtu edhe në Administratën e SHBA-ve. 

Fakti që jemi në vit zgjedhor presidencial në SHBA është një prej arsyeve kyce që ka ndikuar në interesimin e madh të Presidentit Trump për cështjen e Kosovës. Atij i duhet një fitore në arenen e politikës së jashtme amerikane dhe nuk ka tokë më fertile se Kosova për të bërë një gjë të tillë. Kjo, për shkak të faktit se ne jemi populli me pro-amerikan në botë, se si të tillë, normalisht se jemi të gatshëm të sakrifikojmë thuajse gjithëkca për të ruajtur miqësinë tone permanente me SHBA-të. 

Por, a ishte vetëm arsyeja e mosmarrëveshjeve në mes të Qeverisë së Kosovës dhe kërkesave të Ambasadorit Grenell për tarifën që coi Kosovën në këtë amulli politike pas rrëzimit të Qeverisë? Apo, thjeshtë, ishin konceptet politike mbi të cilat veprojnë ish-partnerët e koalicionit që nuk duruan ecjen tutje?

Institucionalizmi si Membranë Politike e LDK-së

Institucionalizmi në literaturën e shkencave politike definohet si teoria që shpjegon se si strukturat shoqerore, rregullat, normat, e rutinat e ndryshme behen pjese e një manuali autoritativ për sjelljen e shoqërisë.  Një nga institutionalistët më në zë Richard W. Scott shton se institucionalizmi është vënja në pah e miteve racionale, isomorfizmit, dhe legjitimitetit. Tutjje, kolegu i tij Micheal E. Kraft, si njëri nga protagonistët kryesor të asaj që njihet si “institucionalizëm i vjetër (Old Institutionalism)” thekson se institucionalizmi është “politikbërja që vë theksin tek aspektet ligjore dhe formale të strukturave qeverisëse.” Tutje, shkencëtarët kyc të institucionalizmit, apo teorisë dominuese tashmë që njihet si “institucionalizmi i ri, apo neo-institucionalizmi (New Institutionalism, Neo-institutionalism)”  – si Scott, DiMaggio dhe Powell, Meyer dhe Rowan, Schuman, etj — njëzëri pohojnë se për të mbijetuar, institucionet, duhet t’i përshtaten rregullave dhe sistemit të besimit që zotëron hapësirën ku ato veprojnë. 

Në Kosovë, asnjëhërë më shumë nuk folet e nuk përmendet institucionalizmi sesa kur fjala është për LDK-në. LDK njihet si parti institucionaliste dhe plotë njerzë që sot flasin në emër të LDK-së (e, disa besa kam mëdyshje se deri dje nuk e kanë dijtë sakt as kuptimin e akronimit LDK!) e kanë gojën plotë institucionalizëm. Andaj, është mire të shohim se në kuptimin e teorisë politike të institucionalizmit, LDK si lëvizje gjithëpopullore për pavarësi në dekadën e parë të jetës së vet ka qënë pikërisht organizatë institucionaliste, sipas definimit të Scott. Ajo ka krijuar një organizim vetqeverisës në vitet e 1990-ta dhe tek strukturat shoqërore ka ndikuar që të mirëkuptohen mitet racionale dhe legjitimiteti i asaj që funksiononte si “Republika e Kosovës,” edhepse në kushte të okupimit brutal serb. Më pastaj, LDK ka vazhduar të sillet konform normës së Kraft, në periudhën e pasluftës dhe paspavarësisë, duke bërë politikë të thirrur kryesisht në norma të formaliteteve qeverisëse dhe shoqërore. Andaj, edhe sot, nëse ndalemi tek intepretimi i Kraft, thirrja per mocion të mosbesimit ndaj Qeverisë dh errëzimi i Qeverisë përmes mocionit të mosbesimit si instrument formal e ligjor, është në kuadër të këtij lloj institucionalizmi të Kraft, që tanimë në shkenca politike njihet si “institucionalizmi i vjetër.” 

Duke mbetë tek institucionalizmi i vjetër, LDK nuk duket se i shërben as interest të vet politik partiak, e as atij shtetëror. Institucionalizmi i LDK-së duhet të evaluojë, duhet të ecë përpara ashtu sic ka ecë vet teoria e institucionalizmit në shkenca politike, tek ajo që tani quhet “institucionalizmi i ri,” apo “neo-institucionalizëm.” E, neoinstitucionalizmi definohet nga aspekti i mbijetesës dhe vijueshmërisë së institucioneve të cilat për të mbijetuar, duhet t’i përshtaten rregullave dhe sistemit të besimit që zotëron hapësirën ku ato veprojnë. Neoistitucionalizmi tanimë në disiplina e teorive institucionaliste ku gravitojnë shumica absolute e shkencatëreve politik të kësaj fushe, sic edhe e kam cekë më lartë. 

Një LDK neoinstitucionaliste do të duhej të vepronte në përputhshmëri me sistemin e besimit që zotëron hapësiron ku ne jemi sot. Me fjalë tjera, një LDK neoinstitucionaliste do të vepronte konform situates aktuale në vend. Një LDK neoinstitucionaliste nuk do ta conte vendin në amulli politike duke rrëzuar qeverinë ku vet ishte pjesëmarrëse, sepse sistemi vlerave të përkushtimit në këtë kohë prioritet kishte pandeminë e jo politikën. 

A ka pasur arsye LDK të largohej nga qeverisja e përbashkët me LVV? Po, gjithësesi! Por, jo në këtë kohë. Një LDK neoinstitucionaliste do të qëndronte në Qeveri deri në momentin e parë që vendi do kthehej në normalitet, ashtu edhe sic kishte thene edhe vet Kryetari Mustafa në një letër drejtuar Kryeministrit Kurti disa dite para shkarkimit të Ministrit Veliu. 

Kjo nuk ndodhi. LDK institucionaliste nuk eci në hap me kohën, si duket, dhe nuk arriti që këtë sfidë të panevojshme të krijuar nga Kurti ta kthente në avatazh politik për veti, dhe të tregohej tamam një parti neoinstitutcionaliste, ashtu sic e kërkon koha. 

Anokracia (autocracy light) si Rezultat i Kultit Politik të Vetëvendosjes!

Në anën tjetër, veprimet e Kryeministrit, tanimë në detyrë, Albin Kurti, treguan një egocentrizëm të panevojshëm për të. Kulmi i shpërfaqjes së egocentrizmit të tij ishte shkarkimi i Ministrit Veliu, pa paralajmërim e pa konsultë paraprake me liderin e LDK-së, ashtu sic parashihej në marrëveshjen që ai vet e kishte nënshruar me Kryetarin Mustafa. Them kulmi, sepse Kurti edhe në raste tjera kishte shfaqur egocentrizmin e tij, përsëri pa pike nevoje – sic ishte rasti me vendimin për heqjen graduale të tarifës dhe vendosjes së reciprocitetit. 

Egocentrizmi është definuar si njëanshmëri kognitive që në vitin 1979 nga shkencëtarët Micheal Ross dhe Fiore Sicoly. Mirëpo, ajo që është më relevante këtu, vjen nga disiplina e psikologjisë politike, që ndërlidhë egocentrizmin me autokracinë.  

Autokracia në shkenca politike definohet si një sistem i qeverisjes ku një person apo një parti ka pushtet të plotë apo absolut. Realisht, forma me e përhaur e autokracisë që nga përfundimi i Luftës së Ftohtë ka qenë anokracia. Anokracia, sipas shkencatëreve politik, Monty G. Marshall dhe Benjamin R. Cole, është formë e qeverisjes ku ndërthuren autokracia dhe demokracia. Pra, anokracia është një “autocracy light” apo një version i lehtë i autokracisë që përmbanë ne vete elemente të demokracisë. 

Egocentrizmi i shpërfaqur nga Kryeministri Kurti dhe përkrahja në rritje për Lëvizjen Vetëvendosje! janë indikatorë bazë që një version i lehtë i autokracisë mund të arrijë në vendin tone. Mirëpo, ajo që na shpëton nga autokracia si e tillë është se rritja e përkrahjes për Kurtin nuk është sistematike aq sa është euforike; nuk është e rrënjosur në ideologjinë e tij aq sa është shpërthim i mllefit ndaj partive tjera apo alternativave tjera politike që ofron vendi. E këtu, “fajin” nuk e ka Kurti, por dëshimet e njëpasnjëshme të Qeverive të kaluara që janë krijuar nga partitë tjera pa LVV-në, deri tek kjo e fundit, e cila edhe nuk zgjati më shume se 50 ditë. 

Një element tjetër që duhet pasë parasysh tek rritja e përkrahjes për Kurtin është animi tradicional yni me viktimën. Si popull i stërvuajtur, ne kemi predispozicion të parreshtur për t’u vënë në anën e viktimës. E, rrëzimi i Qeverisë LVV-LDK përmes mocionit të mosbesimit në kohë të pandemisë e ka lënë Kurtin viktimë në sytë e një shtrese të madhe të popullatës sonë. Ky “viktimizim politik” vecsa mund të thellohet në rast të krijimit të një qeverie të re, pa zgjedhje, në javët në vijim. 

Krejt këto elemente, marrë sëbashku, trajektojnë një mundësi për rritje të përkrahjes ndaj Kurtit dhe LVV-së në zgjedhjet e ardhëshme. E kjo, normalisht, se i shkon për shtati Kurtit, dhe e yshqen tutje kultin politik të LVV-së. 

Shpresa që u thye por nuk u shua 

Pas zgjedhjeve të 6 Tetorit, dhe vecanërisht pas marrëveshjes për koalicion në mes LVV dhe LDK, Kosova fitoi atë që natyrshëm u quajtë “Qeveri e Shpresës.” Kjo Qeveri, përkundër pritjeve të mëdha nga qytetarët, nuk zgjati më shumë se 50 ditë. Shpresa u thye, por nuk u shua assesi. Lincimet publike dhe lufta virtuale në mes ish-partnerëve të Qeverisë së Shpresës nëpër rrjete sociale e studio televizive nuk i bënë nder asnjërës pale. Këto janë shpërthime të momentit. Tek disa individë të caktuar, këto shpërthime kundërshtuese ndaj pales tjetër, janë më shumë uluritje për një cope pushtet në Qeverine e re që pritet të bëhen sesa gjithëcka tjetër. Andaj, kjo luftë e tanishme fjalësh nuk duhet marrë si përthyerje e pashpresë në asnjë moment. Shpresa nuk është shuar se vendi do të ketë një Qeveri që i del Zot vendit dhe popullit në mënyrën më të mire të mundëshme. Zgjedhjet e ardhëshme, nuk kam dyshim, do ta përcaktojnë këtë lloj qeverie. Andaj, sot duhet të jemi të matur dhe të përgjegjshëm për besimin qytetarë të dhënë për secilin subjekt fitues – në këtë rast si për LVV ashtu edhe LDK. Fundja, ne mund t’i ndryshojmë pozicionet tona politike sa herë që duam, por nuk mund të ndryshojmë popullin para të cilin kërkojmë besimin sa herë që dalim në zgjedhje. Ne mund të kalkulojmë e ndryshojmë sakot saherë që të ndryshon moti, por nuk guxojmë në asnjë rast të harrojmë se populli është ai i njejti që po na sheh ditë e më mire, dhe do të na vlerësojë ose ndëshkojë – në kohën e duhur – jo për nga sedra që kem vesh në atë moment, por për nga veprimet dhe vendimet tona që kanë prekë sedrën e tyre shpirtërore tash e sa vjet! 


*Faton Bislimi është anëtar i Komitetit Këshillues Strategjik për Diplomacinë Qytetare pranë German Marshall Fund të SHBA-ve në Washington, DC, si dhe anëtar ekzekutiv i Bordit të Drejtërove të Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane në New York. Ka qenë kandidat i LDK-së në zgjedhjet e fundit parlamentare.