Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

60 VJETORI I HAPJES SË GJIMNAZIT TË PUKËS 1963-2023

by

Prof.Asoc.Dr.Pashk Lekaj,“Mësues i Merituar”,

ish maturant i parë e drejtues arsimi në rreth

Vladimit Kola, drejtori shkollës mesme Pukë

Gjimnazi i Pukës në 60 vjetorin e Tij, fidanishtja e parë e përgatitjes së specialistëve dhe drejtuesve të ardhshëm brenda e jashtë rrethit.

Arsimi para çlirimit në Pukë

Rrethi i Pukës ndodhet në qendër të veriut të Shqipërisë i rrethuar në tre anët nga lumi Drin, me qendër administrative qytetin e vogël me të njëjtin emër. Puka është 850 m mbi nivelin e detit i rrethuar me pyje pishash. Rreth tij janë lagjet Zezaj, Kukaj dhe një fshat i vogël, Lajthizë.

Para çlirimit të vendit ka qenë nënprefekturë e Shkodrës. Në këtë periudhë, pothuajse e gjithë popullsia e kësaj zone ishte analfabete. Vetëm priftërinjët ishin të arsimuar mirë në Itali, apo Austri dhe disa hoxhallarë që zhvillonin mësim shqip, fshehurazi në kisha e xhami. Ngjarje e veçantë për Pukën ishte hapja e shkollës shqipe në Iballe në vitin 1903, me mësues Kolë Zezaj, e para në zonën e veriut, me inisiativën e patriotëve vendas, Frrok Pemati, Kol Nik Alia, Palush Pjetra. Kjo inisjativë u mbështet nga vëllëzerit Ndre e Lazër Mjeda me origjinë nga kjo zonë si dhe Konsullatës Austrohungareze në Shkodër. Ajo u mbyll pas tre vitesh sepse u dogj nga qarqe reaksionare, për t’u rihap më vonë.

Në një dokument tȅ vitit 1916, thuhet: ”Në Pukȅ s’gjindet asnjȅ njeri qȅ me kenȅ i zoti me u pȅrdorȅ si mȅsues, pȅrpos njiktyne: -Dom Gaspȅr Thaçi (prifti i Qelzȅs), Dom Nikollȅ Deda (prifti i Komanit), Dom Mathedius Mikaish (prifti i Iballȅs)…”.

Me hapjen e Normales sȅ Elbasanit, nga Puka u dȅrguan në njȅ kurs tre mujor pesȅ vetȅ, në vitin 1917, pȅr t‘u pȅrgaditur si mȅsues. Kjo krijoi mundësinë për hapjen e shkollave shqipe nȅ vitin 1918, në Pukȅ, Qȅrret, Iballȅ e Kulumri.

Nga të dhënat e statistikave dërguar Ministrisë sȅ Arsimit nga Puka, rezulton se nȅ vitin 1922 ishte me 338 frymȅ, kishte 41 nxȅnȅs.

Ngjarje e shënuar ishte ardhja e Migjenit, nȅ Pukȅ me 1936, si mësues e kryemësus për nënprefekturën. Ai jo vetëm shtoi numrin e nxënësve, por u kujdes për tërheqjen edhe të vajzave në shkollë, bile ndonjë nga një zonë e largët.

Në vitin 1937 si rezultat i punȅs së Migjenit, pȅr herȅ tȅ parȅ nȅ shkollȅn e Pukës dalin 10 nxȅnȅs qȅ kryen arsimin e plotȅ fillor me 5 klasȅ, kurse nȅ tȅ gjitha shkollat e tjera tȅ rrethit nxȅnȅsit merrnin vetȅm deri nȅ 3 klasȅ. Nȅ vitet 1939-1944, megjithȅse me ndȅrprerje, mȅsimet vazhduan nȅ shkollë.

Hapja e gjimnazit në Pukë ngjarja më e rëndësishme për zhvillimin e arsimit në rreth, vatër e përgatitjes të specialistëve të ardhshëm

Në ndarjen administrative, mbas çlirimit, Puka ishte një ndër 26 rrethet e vendit, e kategorisë së tretë, ku përfshiheshin rrethet e vogla. Në vitin 1949 rrethit iu shtua zona e Gjegjanit, që u shkëput nga rrethi i Mirditës. Tashmë rrethi kishte, si ndarje administrative katër lokalitete: Pukë, Fushë Arrëz, Iballe dhe Gjegjan. Më vonë fshati i Komanit i kaloi Shkodrës, ndërsa fshatrat: Srriqja, Mollë Kuqe dhe Arat e Mira, nga Kukësi i kaluan në vartësi Pukës.

Në vitin 1991 Puka kishte një sipërfaqe 1034 m2, dy qytete (Pukë, Fushë Arrëz), me një popullsi 50286, nga të cilët në qytete 6077, ose 12%, me 20 fshatra të bashkuar e 74 fshatra të veçantë. Rrethi i Pukës ishte kudo i banuar, por kishte terrenin më të thyer malor, me rreshje të shumta, temperatura të ulta, ku mungonte infrastruktura rrugore dhe mungesa të kushteve të banimit e ushqimit, sidomos mbas tufëzimit, në vitet 1980.

Mbas çlirimit u tregua një kujdes i veçantë për zhvillimin e arsimit, që mori një masivizim në të gjitha zonat, krahas politizimit të tij. Nȅ vitin 1945 nȅ Pukȅ,funksiononin 16 shkolla fillore. Në qytetin e Pukës kishte 104 nxënës, që frekuentonin 92 prej tyre dhe jepnin mësim 3 mësues. Në vitin 1949 në Pukë (që përfshinte dhe Lajthizën) kishte 155 nxënës, në pesë klasa me 4 mësues.

Nȅ vitin 1949 u hap shkolla e parȅ 7-vjeçare nȅ qytetin e Pukȅs, që shȅnon njȅ ngjarje tȅ rȅndȅsishme për zhvillimin e arsimit.

Vazhdimi i shkollave të mesme, me një numër të pakët nxënësish, bëhej jashtë rrethit, kryesisht në Shkodër, në pedagogjike dhe pyjore, në Peshkopi për agronomi, në Lezhë për ekonomi, në Tiranë për gjuhë të huaja, nga të cilët në raste të rralla, vazhdonin shkollat e larta, në Shkodër e Tiranë.

Puka, duke qenë një qytet me popullsi të vogël, kishte pak nxënës në 7-vjeçare. Për t’i paraprirë hapjes së shkollës së mesme me një numër më të madh nxënësish, si dhe në veçanti për të tërhequr nxënës nga gjithë fshatrat, që nuk kishin shkolla 7-vjeçare, u hap konvikti i parë në rreth, me 1 mars 1960.

Mbas një punë bindëse nga mësuesit me prindërit e nxënësve të klasave të katërta, me rezultate më të larta, në fshtra, erdhën në konvikt 40 nxënës, për të filluar klasën e pestë në qytet, prej të cilëve 10 ishin femra. Në moshën 12 vjeçare, këta nxënës, me një valixhe druri në dorë, duke bërë disa orë në këmbë, nga disa fshatra të rrethit (atëhere nuk kishtë rrugë makine zona e Gjegjanit, Fierzës, fshatrat e zonës Iballe) erdhën në qytetin e Pukës për të filluar klasën e pestë. Ndërtesa e banimit të konviktorve ishte një barakë me dërrasa, ku është posta sot. Konviktorëve u dhanë veshje uniformë (kostum, pallto, këpucë), që në fillim thanë se do ishin falas, por në fund të vitit shkollor u morën lekët prindërve për to.

U krijuan kështu në qytetin e Pukës, dy klasa të pesta. Mësimi zhvillohej, ku është sot muzeu “Migjeni”. Në gjithë shkollat e rrethit mësimi fillonte me 1 mars, bënin pushimet e verës dhe vazhdonte deri me 30 nëntor (quheshin shkolla verore ishin në disa rrethe malore të Shqipërisë).

Shkolla e mesme e përgjithshme (gjimnazi) në qytetin e Pukës u hap për herë të parë në vitin 1963 e para në rreth dhe e fundit nga të 26 rrethet që kishte Shqipëria.

Fillimisht, gjimnazi u hap në ambjentet e shkollës 7-vjeçare “Migjeni” (sot 9-vjeçare) deri në vitin 1979, kur përfundoi ndërtesa aktuale. Në këtë vit, institucioni u emërtua “35 Vjetori i Çlirimit“, në nderim të përvjetorit të çlirimit të vendit. Këtë emër kjo shkollë e ka mbajtur deri në vitin 2004. Me vendim të Këshillit të Bashkisë Pukë, në vitin 2004, mori emrin, shkolla e mesme “Sabah Sinani” për nder të ish maturantit të parët, mësuesit dhe drejtuesit të talentuar, Sabah Sinani, i cili u nda nga jeta aksidentalisht në vitin 1994.

Në vitin e parë u regjistruan 36 nxënës, me 5 femra, prej të cilëve 25 ishin me bursë të plotë.

Gjimnazi ishte i bashkuar me 7-vjeçaren, me të njëjtin drejtues. Mësimi filloi në godinën, ku sot është shkolla 9-vjeçare, që u ndërtua atë vit e re, në të cilën herë pas here kontribonim edhe ne me punë vullnetare.

Gjithashtu u ndërtua dhe konvikti i ri, një godinë e bukur, ngjitur me bashkinë, e cila në fund të viteve 90 u prish duke u ndërtuar një godinë e re, afër shkollës 8-vjeçare, ku është sot.

Mësuesit ishin nga Shkodra, me Institut 2-vjeçar, nga të cilët vetëm dy pukjanë, Ndue Pjetri (fiskuturë) e Xhemal Meçi “Mjeshtër i Madh” (letërsi). Në vitin e tretë të shkollës së mesme, për herë të parë, erdhën mësues që kishin mbaruar Universitetin e Tiranës, Zyhdi Heqimi për matematikë, Adnan Beli për fizikë, Fatmir Kazazi për bio-kimi, Paulin Shtjefni për letërsi, që jo vetëm e zhvillonin mësimin me nivel e cilësi, por dhe kishin kërkesa shumë të larta në vlerësimin me notë të nxënësve.

Përgatija e maturantëve para vitit 1991, ishte baza kryesore për të vazhduar arsimin e lartë, për përgatitjen e specialistëve me nivel shkencor e profesional, në të gjitha fushat e zhvillimit ekonomiko-shoqëror, për të shërbyer në rrethin e Pukës. Gjithashtu, edhe ata që nuk vazhdonin e arsimin e lartë, shkonin në kurse një e dy vjeçare duke u përgatitur si teknikë në profesione të ndryshme, aq të nevojshme për rrethin. Deri në vitin 1991, Partia e Punës, nuk lejonte largimin e popullsisë nga fshati, bile edhe në qytetin e Pukës, ishte shumë e vështirë të merrje pasaportizimin. Mundësi largimi nga rrethi, kishin vetëm ata që mbaronin shkollat për oficer.

Në nëntor të vitin 1966 mbaruan maturën, për herë të parë në rreth, 21 nxënës nga të cilët tri vajza. Gjatë vazhdimit të shkollës së mesme pati largime. Disa nxënës, për arsye ekonomike u detyruan të fillonin punë në ndihmë të familjes, apo vazhduan ndonjë shkollë profesionale jashtë rrethit, krahas atyre që largoheshin familjarisht. Matura e parë ka qenë me rezultatet më të lartë në mësime, ndër të gjitha maturat, si në arsimin e mesëm, ashtu edhe në arsimin e lartë, nga të 16 që e mbaruan atë. Nota mesatare e maturantëve ishte mbi 8, nga të cilët 5 nxënës merrnin 10 në matematikë. Ky rezultat doli edhe nga kontrolli i Minstrisë së Arsimit e Kulturës, i cili u përserit dy here. Kjo maturë u vlerësua si ndër më të mirat në Shqipëri.

Shkollat e larta fillonin mësimet me një shtator. Matura e parë mbaroi mësimet në nëntor, prandaj studimet do i vazhdonin pas një viti. Pothuaj gjithë maturantët e parë, u dërguan në një kurs 15 ditor gjatë muajit shkurt 1967, pranë shkollës pedagogjike Shkodër. Me 1 mars u emëruan mësues në disa shkolla 7-vjeçare të rrethit, duke dhënë kryesisht lëndët e shkencave të natyrës.

Në konviktin e Pukës pranoheshin në klasën e pestë (nga fshatrat që nuk kishte shkollë 7-8-vjeçare), nxënësit më të mirë të klasave të katërta dhe në vitin e parë gjimnaz më të mirët që mbaronin 7-8-vjeçaren. Konviktorët përbënin 70-85% të nxënësve të shkollës së mesme. Në Pukë, caktoheshin mësuesit më të përgatitur shkencërisht dhe të aftë metodikisht. Gjithashtu drejtuesit e gjimnazit të Pukës kanë qenë të aftë e të përkushtuar në punë. Kanë lënë mbresa të veçantë tek kolegët e nxënësit drejtorët e shkollës nga rrethet e tjera, si: i pari Xhevat Hoxha, Jazo Bilani, Burhan Tabaku, Eftimaq Postoli, drejtoresha e konviktit Prena Lekçaj, me eduktoren mbi 15 vjet, Verore Leknikaj, nga Korça dhe më vonë Zenepe Laçi, 21 vjet, ish maturante. Nxënësit mësonin rregullisht e me dëshirë. Në konvikt studimi ishte me orar të përcaktuar.

Në vitet 1970-1980 rrethti i Pukës, pati një zhvillim të shpejtë ekonomik, pasi kishte pasuri të

mëdha mbi e nëntoksore.

Kolektivizimi i bujqësisë në të gjithë rrethin, në vitin 1967, rriti kërkesa për specialist të bujqësisë (në fillim në çdo fshat kishte një kooperativë bujqësore, pastaj u krijuan në bazë fshati të bashkuar, gjithsej 20). U mbyllën kisha e xhami dhe u hoq prona private.

U hap rruga e re automobilistike nga Rresheni, në Gjegjan, Fushë Arrëz, Qafë Mali, deri në Fierzë, e cila u asfaltua. Në të u transportuan materiale ndërtimi e makineri, për ndërtimin e Hidrocentralit të Fierzës, një vepër madhore, me përmasa Evropiane. Në vitin 1970 përfundoi elektrifikimi i plotë i Shqipërisë, pra edhe i rrethit të Pukës.

Rrethi i Pukës zinte vendin e parë në Shqipëri për pyjet që përbënin 80 % të tyre. Puka zinte vendin e parë për bakër, zink, squfur, ar, argjend. U zbuluan vendburimet e bakrit në Munellë, Qafë-Bari, Lak Roshi,Tuç që u hapën miniera aty. Gjithashtu dhe për mineralet jometalore ajo mban vendin e parë për kaulinën, granitet, që janë përdorur në industrine e porcelanit dhe të qeramikës, si dhe për xhamin vullkanik, që përdorej në hidrocentralet për çimenton portland. U ndërtua fabrika e pasurimit të bakrit në Fushë Arrëz. Ndërmarrja e Sharrave, për përpunim e drurit, repartin e mobiljeve, të kompensatës, ishte ndër më të mëdhatë në vend. U ndërtua fabrika e kollofonit (që shërbente si lëndë e parë për sapunin dhe për eksport), fabrika e pllakave të zdrukthit dhe terpentinës. U hap Parku i Mallrave me 300 makina, 100 prej të cilave ishin për transportimin e lëndës drusore. Drejtoritë e këtyre ndërmarrjeve ishtin të gjitha të përqendruar në Fushë Arrëz, i cili u bë dhe një qendër punëtorësh. Në Pukë u krijua Korpusi i Ushtrisë (më vonë Regjiment) që drejtone nga ana ushtarake pothuaj gjithë veriun.

Në shëndetësi kishte spital në Pukë, Fushë Arrëz, Gjegjan, Iballe, si dhe çdo fshat i bashkuar, kishte qendra shendetësore, me mjek e infermjere.

Në vitin 1985 rrethi Pukës, kudo i banuar, kishte 5 shkolla të mesme (që në vitin 1990 u

bënë 10), 55 shkolla 8-vjeçare, 42 të ciklit të ulët dhe 40 kopshte. Në Pukë, Fushë Arrëz ishin me profilin gjimnaz, që sipas rastet u hapën profile profesionale, për përgatije të specilistëve të fushave përkatëse të ekonomisë, pyjeve, minierave, gjeologjisë, mekanikës, ndërsa në fshatra kishin vetëm profilin agronomi.

Ky zhvillim, domosdo, kërkonte shumë kuadro e specialistë të aftë e të përgatitur, me arsim të lartë, për gjithë sektorët, ku shkollat e mesme ishin baza për të arritur këtë synim me kuadro vendas.

Deri në vitin 1971, nga rrethi kishin mbaruar Universitetin me “pikatore”, si Milazim Mustafa

inxhinieri elektrike, Ismail Djaloshi, histori-gjeografi, Halil Kopani drejtësi, Elez Selimi mjeksi (këta punuan më shumë jashtë rrethit), Sulejman Sula, agronomi, Filip Koliçi veterinari, Qamil Pema biokimi dhe ndonjë tjetër me korespondencë.

Gjimnazi i Pukës, duke patur nxënësit më cilësor të rrethit se shkollat e tjera të mesme, sherbeu si bazë që ata të vazhdonin arsimin e lartë sistematikisht çdo vit 70-80 % e tyre, nëse plotësonin kriteret politike, notën mesatare mbi 7 dhe historinë e Partisë 8 e lart.

Në vitin 1967, në gjithë Shqipërinë, shkollat verore u kthyen në dimrore. Kështu viti i ri

shkollor filloi me 1 mars dhe përfundoi me 15 gusht 1977, për të vazhduar vitin pasardhës me 1 shtator. Me këtë rast të gjitha klasat përfituan një vit shkollor për 6 muaj.

Me 1 shtator 1967, nga 39 nxënës nga dy maturat, 29 filluan Universitein e Tiranës, Institutin e Lartë pedagogjik Shkodër dhe shkollën e lartë të oficerëve, në degë të ndryshme të mësuesisë,ekonomisë, inxhinierisë, mjeksisë etj. Në degët e mësuesisë vazhduan (matematikë, gjuhë letërsi, biokimi) katër maturant. Nga katër maturat e para (1966-1969), me 71 nxënës, mbaruan arsimin e lartë 56, ose 79% e tyre.

Në vitin 1968 arsimi 7-vjeçar u kthye në 8-vjeçare, kështu që në vitin 1970, nuk pati maturant, mbasi ishin në vitin e tretë të shkollës së mesme, e cila tashmë ishte 4-vjeçare.

Shkolla e mesme Pukë, u bë model, jo vetëm në përgatijen e nxënësve me nivel e cilësi, por edhe për pajisjen e klasave me mjete mësimore, ngritjen e laboratoreve të kimisë, fizikës, biologjisë, kabineteve mësimore dhe bibliotekës. Kabineti i kimisë i ndërtuar nga mësuesi Qamil Pema, nga Qerreti, u bë shembull në shkallë kombëtare.

Në vitin 1971, filluan të dalin specialistët e parë me arsim të lartë, që kishin mbaruar gjimnazin në Pukë. Në arsim ishin 3 me arsim të lartë.

Në vitin 1975, me kërkesën e rrethit u emëruan nga Ministria e Arsimit dhe Kulturës në Pukë mbi 90 mësues me arsim të lartë (afër 50 nga Gjirokastra), djem e vajza nga rrethe të ndryshme të Shqipërisë. Ata, megjithë kushtet e vështira të rrethit, jo vetëm ndikuan në ngritjen e nivelit të mësuesve me arsim përkatës, mbasi u larguan ata pa arsim përkatës, por dhe punuan me pasion e ndërgjegje të lartë, duke ndikuar në ngritjen cilësore të arsimit në të gjitha ciklet. Disa vite vazhduan të vinin shumë mësues nga rrethet e tjera, por tashmë filluan të shtoheshin edhe vendas, ku pjesa më madhe kishte mbaruar shkollën e mesme në Pukë.

Nȅ vitin 1959 nȅ rrethin e Pukȅs kishte vetȅm njȅ mȅsues me arsim tȅ lartȅ pedagogjik, me 1974 kishte 127 mȅsues, ndȅrsa me 1980, ky numȅr arriti nȅ 266.

Në vitin 1985, nga 28 institucione e ndërmarrje që kishte rrethi, nëpunës me arsim të lartë

ishin 767, nga të cilët 280 në arsim, ose 37%.

1989, me arsim të lartë ishin, 981, nga të cilët 531 në arsim, ose 39%,. Nga këta ishin vendas në arsim 66%, ndërsa në të gjithë sektorët 54% ishin vendas. Në vitin 1991, në gjithë rrethin e Pukës kishte vetëm 91 mësues nga rrethet e tjera.

Nga ekipi i kontrollit të Ministrisë së Arsmit e Kulturës, në vitin 1985 dhe në vitin 1989, në sektorin e arsimit u vlerësua lart puna drejtuese dhe e disa mësuese edhe të shkollës së mesme Pukë.

Nga viti 1966 deri në vitin 1991 mbaruan gjimnazin ditën, deri në vitin 1991, 25 matura, me

976 nxënës, 416 femra, prej të cilëve 112 me banim jashtë rrethit. Gjithshtu mbaruan gjimnazin pa shkëputje nga puna (mbrëmje dhe korespondeca), 22 matura, me 524 nxënës, na të cilët 312 femra. Në vitin 1991 në gjimnaz ishin 80 nxënës.

Në gjimnazin e Pukës pati edhe degë të tjera që u hapën përkohësisht për të ndihmuar me specialist, në zhvillimin e vrullshëm ekonomiko-shoqëror të rrethit, pranë saj janë hapur degët: e frutikulturës, nȅ vitin 1972-1973 pa shkȅputje nga puna (e mbrëmjes), me 5 matura, mbasi ferma Luf-Qerret, kishte drejtim kryesor frutikulturën, e cila vazhdoi deri nȅ vitin shkollor 1975-1976, që u hap bujqësore (ditën) me 8 matura, në 1976-1991; zootekni (ditën) me 3 matura, në vitet 1983-1985; gjeologji, ditën, me një maturë, në vitin 1985; miniera (ditën) me një maturë, në vitin 1987; frutikulturë, mbrëmje me 5 matura, në vitet 1974-1978 dhe korespondencë me dy matura;

Në këto profile përfunduan në profilet: agronomi, 233 nxënës, 145 femra, frutikulturë mbrëmja e korespondencë 277 nxënës, 38 femra, zooteknikë mbrëmja 80 nxënës, 44 femra, gjeologji dhe miniera, ditën, vetëm nga një vit, me përkatësisht 34 e 25 nxënës, të gjithë djem.

Në vitin 1991 kanë dhënë mësim në shkollën e mesme e 21 mësues, nga të cilët 12 pukjanë, 3

ish maturant të shkollës, pa përfshirë të mësuesit e jashtëm që jepnin disa orë sipas profileve.

Deri në vitin 1991, gjithë ata që mbaruan shkollën e lartë, u kthyen, për të punuar sipas profileve, në institucione e ndërmarrje të rrethit. Kërkesat nga ana e dikastereve për ndonjë specialist nuk pranoheshin nga rrethi sepse kishte nevojë për kuadro. Familjet e këtyre specilistëve nuk u lejohej të lëviznin nga fshati. Ata që nuk shkuan në arsimin e lartë, vazhduan kurse një e dy vjeçare në specialitete të ndryshme apo kurse kualifikimi dhe u punësuan si teknikë në ndërtim, gjeologji, miniera, parkun e mallrave, ndërmarrjen e sharrave, ndërmarrjen elektrike, kooperativa bujqësore, apo si mësues e infermiere.

Tashmë u krijuan mundësitë që jo vetëm specialistët, por dhe drejtues në institucione e ndërmarrje të rrethit të jenë edhe ish maturant të gjimnazit të Pukës që treguan aftësi drejtuese, profesionalizëm të lartë duke u vlerësuar deri në shkallë kombëtare. Disa prej të cilëve janë: Mrikë Cara, e para oficere në rreth, deputete në Kuvendin Popullor, kryetare e Organizatës së grave të rrethit; Pjetër Dema, drejtor i Ndërmarrjes së Sharrave dhe i Fermës Luf-Qerret; Tonin Deda kryeinxhinier e drejtor i Ndërmarrjes Gjeologjike; Kolec Daja drejtor i farmacive të rrethit, drejtor i famacive në Ministri të Shendetësisë Tiranë; Martin Deda, Nikoll Topjana, jurist e drejtues në dikastere qendrore Tiranë; Mark Vata, kryetar i Komitetit të Fiskulturës Rrethit; Ndue Binaku shef i Seksionit të Arsimit e Kulturës, Muhamet Cufaj, Fran Cara, inspektor në seksion e metodist në Kabinetin Pedagogjik; Bardh Alia drejtor në gjimnazin e Pukës; drejtues në shkollat e tjera; Gjon Gjoka, Sabah Sinani, Tom Curri, Rrok Nikolli, Bardh Doda, Mark Prela, Fadil Çoba, Ndue Rexhepi dhe shumë inxhinier, agronom, zooteknik, veterinar, mësues që shërbyen në zona të ndryshme të rrethit.

Janë me dhjetra edhe nga ish maturant të Pukës, që si specialist, me arsimt të mesëm e të lartë, duke qenë larg familjeve, punuan me përkushtin, në fshatra e sektor të largët, pa kushte të përshtatëshme për banim, por në male të larta e terrene të vështira, në dimër me shi e dëborë, në verë të nxehtë, me turne, duke fjetur në baraka druri, pa u ankuar, duke realizuar detyrat e ngarkuara me nivel e cilësi.

Lëvizja e lirë e njerëzve, me vendosjen e demokracisë në vend, pas vitit 1991, solli edhë në rrethin e Pukës, migrimet drejt qyteteve Shkodër, Lezhë, Laç, Krujë, Tiranë, Durrës, si dhe shumë emigrimet jashtë vendit, duke sjellë pakësimin e popullsisë dhe për pasojë edhe të numrit të nxënësve e të mësuesve, që tashmë,ishin të gjithë vendas. U shpërbënë kooperativat bujqësore, disa ndërmarrje shtetërore u mbyllën, apo u zvogluan, duke bërë që të mbesin pa punë e të largohen shumë specialist vendas.

Theksojmë se shumë ish maturant të gjimnazit të Pukës, edhe pas vitit 1991, u bënë të sukseshëm, brenda e jashtë rrethit, duke u zgjedhur në organet më të larta të pushtetit qendror e vendor, drejtues më arsim, ndërmarrje e institucione shtetërore e private, pedagog në universitet, me tituj e grada shkencore, biznesmen të suksesshëm në shkallë kombëtare.

Përveç atyre që u përmendëm, vazhduan të jenë të sukseshmën në detyra të rëndësishme, brenda e jashtë rrethit, maturantë e ish nxënës të tjerë të shkollës së mesme Pukë të cilët arriten të kryejnë detyra me rëndësi deri në në shkallë kombëtare: Nikoll Pali, Simon Puta, Fran Pjetri, deputet; Haki Mustafa prefekt në Fier dhe kryetar i Njësisë Bashkike Nr.11 Tiranë; Rrustem Struga, Gjon Gjoni, Rrok Doda, kryetar bashkie në Pukë, Prel Cena në Fushë Arrëz; Ndue Mjekaj, gjeneral në ushtri; Pjetër Dema, Dedë Përshpali, kryetar të këshillit të rrethit Pukë; Gjergj Sokoli, drejtor i Ndërmarrjës së Sharrave Fushë Arrëz; Ndue Seferi, drejtor i Parkut të Mallrave, Hilë Alia kryeinxhnier i këtij Parku; Pjetër Leka, Ndue Përdoçi, drejtor të Ndërmarrjes Elektrike të rrethit; Ndokë Seferi, Blerina Pema, drejtor të drejtorisë arsimore të rrethit, drejtor në hidrocentarin e Komanit; Leze Maluta, Fatmir Shkjau, Anxhelin Marku, drejtor shkolle, Florinda Ishmaku përgjegjese e statistkës rrethit; Musa Halili anëtar i Gjykatës Lartë, Fatmir Hoxha, anëtar i Gjykatës Kushtetuese; Aleks Paci inxhinier elektrik, Nikoll Paluca inxhinier ndërtimi, specialist të vlerësuar në shkallë kombëtare, deri pedagog në Universitet; Vitor Maluta, doktor i Shkencave Veterinare, pedagog në Fakultetin e Veterinarisë; Tonin Deda, doktor i Shkencave Gjeologjike; Nikoll Deda, kryetar i Urdhërit të Dentistëve të Shqipërisë; Fran Mula dhe Fran Vuka, drejtues përkatësisht, në shtëpi të kulturës dhe Pallatin e Kulturës rrethit e Kamzës; Riza Hoxha, koreograf, “Mjeshtër i Madh”; Zamira Matoshi, kryetare e Shoqatës së Mësuesve Pukjanë në Tiranë; mjekët me speciliizime pasuniversitare Dod Suta, Tone Nika, Dodë Boci, Rifat Laçi, Silvana Ahmeti; Rrok Gjoka e Vitor Delia, biznesmen të suksesshëm në shkallë kombëtare e me dhjetra specilist të tjerë në fusha të ndryshme shkencës.

Gjthashtu maturant, apo ish nxënës të shkollës mesme Pukë nga ata që kanë emigruar, kanë arritur të jenë të suksesshm, në punët që kanë kryer si punëtor, student apo si intelektual, si Mimoza Matoshi, Diana Kukaj në Angli, apo Esmeralda Vata deri drejtuese departamenti, në një Universitet të Njew Jersit, SHBA.

U mbyllën disa shkolla të mesme në fshatra, veç atyre të arsimit 8-vjeçar e të ciklit të ulët. Të gjitha profilet në shkollat mesme u kthyen në gjimnaz.

Mbas vitit 1991 gjimnazi i Pukës ka funksionuar normalisht, duke patur nga 80-100 nxënës me katër paralele, deri në vitin 2020, kur numri i maturantëve ra në dy paralele. Në vitin 2023 mbaruan gjimnazin 57 maturant.

Në shkollën e mesme Pukë u hap dega e pedagogjikës (ditën) më 4 matura, në vitet 2007-2010. të cilën e vazhduan kryesisht specialist të bujqësisë, 69% e të cilëve ishin femra, mbasi arsimi ishte i vetmi vend ku mund të punësoheshin afër vendbanimit.

Gjithashtu ka vazhduar gjimnazi pa shkëputje nga puna (mbrëmjës) dhe korespondenca deri në vitin 2007.

Bazuar në të dhënat e marra nga Arkiva e Shtetit dhe Arkiva e shkollës mesme Pukë, rezulton se deri në vitin 2023 kanë marrë maturën 5433 nxënës, nga të cilët 2598 femra ose 48%. Në këtë shkollë kanë mbaruar profilin gjimnaz (arsimi i mesëm i përgjishëm), ditën 3794 nxënës, nga të cilët 1967 femra ose 52% e tyre.

Në gjimnaz, që nga hapja e tij deri në vitin 2023, kanë dhënë mësim 290 mësues dhe specialistë sipas degëve, nga rrethi dhe jashtë tij.

Gjimnazi i Pukës ka qenë, është e do të mbetet krenaria e rrethit, për nivel tëlartë e cilësi në mësim dhe bazë në përgatijen specialistëve për të përballuar me sukses detyrat që marrim përsipër kudo, brenda e jashtë Shqipërisë.

Referenca:

Sabah Sinani, Historiku i Arsimit të rrethtit Pukë, 1989.

Muzeu i Shkodrës, Fondi Migjeni.

Buletini “Puka dhe shkolla”,1974.

Arkiva e shkollës mesme Pukë.

Arkivi Qendror i Shtetit, Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave, fondi: Aktkontrolli i Ministrisë Arsmit,1985.

Arkivi Qendror i Shtetit, Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave fondi: Aktkontrolli i Ministrisë Arsmit, 1989.

Vjetari statistikor i Shqipërisë 1991.

Pashk Lekaj. „Zhvillimi i arsimit parauniversitar e prognoza e tij, gjendja e infrastrukturës shkollore dhe nevojat e saj, në rrethin e Pukës“.1998.

UFO ?!

by

Astrit Lulushi/

Një veçori mbi mjetet fluturuese të paidedifikuara (UFO) është se shumë deklarata rreth tyre bëhen nga zyrtarë pasi dalin në pension.

Ish-admirali i marinës amerikane thotë se jemi në kontakt me “inteligjencën jo-njerëzore”.

Numëroni kundëradmiralin në pension Tim Gallaudet ndër ata që shpresojnë për një rritje të transparencës lidhur me UFO-t në të ardhmen e afërt.

Në fakt, ish-kreu i Administratës Kombëtare të Oqeanit dhe Atmosferës (NOAA) sugjeroi në një intervistë të fundit se qeveria ka qenë në kontakt me “inteligjencën jo-njerëzore”.

“Kētë teknologji, ne jemi ende duke u përpjekur ta mësojmë dhe mund të na japë një avantazh në çdo konflikt ushtarak”, tha Gallaudet në një intervistë të fundit në NewsNation.

“Kjo është një arsye e mirë për të mos zbuluar natyrën e teknologjisë. Mendoj se për një të ardhme të parashikueshme, ne nuk duam të publikojmë dhe të zbulojmë të gjithë teknologjinë që kemi rikuperuar. Megjithatë, mendoj se ka ardhur koha që të pohojmë se ne jemi në kontakt me inteligjencën jo-njerëzore, kjo është ajo që duhet t’i tregohet publikut.”

Në të njëjtën intervistë, Gallaudet la të kuptohet për një mbulim të mundshëm kur ai raportoi një pamje UFO gjatë kohës së tij në marinë.

“Një nga punët e mia në Marinë, unë isha shefi meteorolog i Marinës në kohën kur Orion po ndeshej me UAP në Bregun Lindor të SHBA,” tha Gallaudet.

Ai shtoi, “Tani mësoj se këto po ndodhnin në hapësirën ajrore stërvitore dhe po shkaktonin përplasje afër ajrit. Kështu që kjo çështje sigurie është e rëndësishme. Por Marina nuk bëri asgjë për këtë. Pastaj ata në fakt e tërhoqën atë email nga kompjuteri im në rrjetin sekret”.

Oficeri në pension i marinës tha më pas se ai beson pretendimet e fundit të David Grusch, ish-zyrtarit të inteligjencës i cili ka dalë me akuza për programe sekrete të marrjes së UFO-ve.

“Ne jemi duke u vizituar nga inteligjenca jo-njerëzore me teknologji dhe qëllim që vërtet nuk i kuptojmë”, vazhdoi ai.

Grusch kohët e fundit tha se ai ka marrë leje shtesë për të zbuluar njohuri “të dorës së parë” që ai ka në lidhje me lëvizjen e transparencës mbi UFO.

“Unë do të diskutoj atë që në fakt e di nga dora e parë. Unë thjesht nuk mund ta diskutoja haptazi atë në atë kohë, kur zhvillohej seanca dëgjimore (në Kongres), sepse Pentagoni dhe Komisioni hetimor ishin ulur në disa nga dokumentet e mia të parapublikimit në atë kohë.

Lajme të tilla ka, disa duken të rreme, të tjerat të vëteta, por të pabesueshme. Shumica heshtin. Por njeriu nuk rri pa pyetur: Po sikur?

Firmëtari i pavarësisë Ferit Vokopola, personalitet i shquar islam

by

“Zani i Naltë”/

ferit-vokopola

Ferit Vokopola

1887-1967

Ferit Vokopola lindi në Vokopolë të Beratit më 18 gusht 1887. Atdhetar dhe njëri nga pjesëmarrësit e Kuvendit Kombëtar të Vlorës. Në vitin 1920 ishte ndër organizatorët e Kongresit të Lushnjës. Ai iu përkushtua fesë dhe ishte ndër themeluesit e Medresesë së Tiranës dhe bashkëpunëtor i njohur i shtypit laik e fetar. Autor i veprës “Gjëmimi i Tomorit”, përmbledhjes me vjersha “Symbyllazi me ëndërrime” dhe vëllimit me poezi “Fluturimet e shpirtit”.

Ferit Vokopola përktheu Kur’anin dhe la në dorëshkrim Kalendarin osman. Në shtypin shqiptar të viteve ‘20-‘30 ndriçoi pena e fuqishme e tij, si një prej figurave poliedrike të kohës.

Studioi në Universitetin e Stambollit për drejtësi dhe ekonomi. Ai ishte politikan, ekonomist, teolog, poet, filozof dhe eseist.

Më 28 nëntor 1912, Ferit Vokopola firmosi dokumentin e Shpalljes së Pavarësisë si delegat i Vlorës. Më 1914 bëri pjesë në ekipin e Ministrisë së Bujqësisë të Qeverisë së Durrësit. Pikërisht në këtë kohë ai hartoi kriterin e përkthimit dhe të komentimit të Kur’anit.

Atdhetari i flaktë Ferit Vokopola në kujtimet e tij, lidhur me ato ditë të vështira të pragshpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, në gazetën “Përlindja e Shqypnijes”, viti II, nr. 6-7 të datës 30 janar e 1 shkurt 1914, shkruan: “… u nisëm përmes Myzeqesë në ato kohëra të këqija nga dimri i fortë e arritëm në Fier, ku takuam edhe Ismail Qemal beun me shokë. Ismail Qemal beu në zyrën telegrafike merrte shpjegime mbi situatën e okupasjoneve dhe jepte këshilla mbi masat që duheshin e me padurim të mblidheshin delegatët shpejtësisht në Vlorë. Kur ishim në zyrën telegrafike më vjen një telegram mua nga nëna ime që ishte me plevit tepër të rëndë dhe Ismail beu më thotë: Shko biri im në Berat, hallallosu me mëmën, t’i marrësh uratën e pastaj hajde ne Vlorë me delegatet e Beratit. Duke e digjuar, unë i thashë se jam nisur për Mëmën Shqipëri, e uratën kam me ja marrë kësaj. Ai më përgëzoi atënisht me një bravo, e cila i buroj nga zemra… dhe vuna re se sytë i kishte të lotueshëm. Nga Fieri u nisëm për Vlorë. Atje Agallarët Sharra çelën shtëpinë e na pritën me bujari të madhe. Ndërkohë prisnin me padurim të vinin delegatët e vendeve të tjerë”.

Dokumenti i Shpalljes së Pavarësisë u botua në gazetën “Përlindja e Shqypnijes”, organ i Qeverisë së Përkohshme të Vlorës, edhe nën kujdesin e firmëtarit më të ri të Aktit të Pavarsisë (vetëm 25 vjeç) Ferit Bej Vokopola.

Gjatë periudhës 1920-1928 u zgjodh deputet i Vlorës, kurse gjatë viteve 1928-1939 deputet i Beratit. Pikërisht në këtë kohë, në bashkëpunim me Sali Vuçiternin e të tjerë, ai bëhet një nga organizatorët kryesorë për themelimin e Komunitetit Mysliman Shqiptar dhe jep një kontribut të ndjeshëm për ngritjen e Medresesë së Përgjithshme të Tiranës.

Më 26.10.1927 deri më 10.5.1928 Ferit Vokopola mbuloi postin e Ministrit të Bujqësisë në Qeverinë Shqiptare.

Në Kongresin e Lushnjës (21.1.1920) ai mbajti fjalën e hapjes dhe u zgjodh Sekretar. I frymëzuar nga kjo ngjarje historike, ai shkroi himnin e Kongresit të Lushnjës. Poezia e këtij himni është një muzikalitet me tinguj melodioz. Më 1919 boton “Fluturimet e Shpirtit”, në vitin 1920 botoi vëllimin me poezi “Symbyllazi me ëndërrimet”, në vitin 1942 botoi veprën poetike “Gjëmimet e Tomorit”.

Stili i tij është atraktiv, gjuha plot figura, metrika e respektuar. Figurat e përdorura në poezinë e tij kanë karakter simbolesh, gjithmonë brenda botës së madhe të emocioneve.

Ai është përfaqësuesi më i shquar i misticizmit islam në Shqipëri, në gjysmën e parë të shekullit 20-të, dhe radhitet një ndër persologët më të rëndësishëm shqiptar.

Poezia e poetit Ferit Vokopola është e udhëhequr tërësisht nga misticizmi dhe qëndron në tre përbërësit kryesor: njeriu, natyra dhe Zoti, ku mbi të gjitha qëndron Zoti.

Në revistën më të shquar të kohës “Zani i Naltë”, poeti dhe filozofi i shquar Ferit Vokopola botoi poezinë “Perëndimi i Shejh Shaban Tixhanisë”, si dhuratë miqësore e gjurmuesve të tarikatit Tixhani, duke i bërë himn vetë njeriut, që qëndron në thelb të doktrinës së tij filozofike dhe religjioze.

Frymën e misticizmit islam e solli në vjershërimin poetik shqip Naim Frashëri, dhe e vazhdoi Ferit Vokopola. Ai shprehej në vargjet poetike:

“Fillonj` me emnin e t`madhit Zot

Që është bekues e Mëshirplotë”.

Ferit Vokopola ka shkruar himnin e Kongresit të Lushnjës. Poezia e këtij himni është një muzikalitet me tinguj melodioz. Në fushën e legjislacionit Ferit Vokopola u shqua si një nga ligjbërësit kryesorë të Parlamentit të viteve ‘20-‘30. Ai së bashku me deputetë të tjerë të besimit mysliman përgatitën dhe miratuan në Parlament Kodin Civil të viteve ’30 dhe që u vlerësua si hapi më i rëndësishëm për përparimin dhe zhvillimin e vendit.

Me pushtimin e Shqipërisë nga Italia në 1939, Ferit Vokopola u tërhoq nga jeta politike dhe administrata shtetërore, duke iu kushtuar krejtësisht aktivitetit fetar. Në këtë kohë, ai themeloi në Tiranë organizatën fetare “Drita Hyjnore”, që pati si organ të vetin revistën “Njeriu”, e cila doli rregullisht nga korriku 1942 deri në qershor 1944. Në këtë revistë ai botoi një pjesë të shkrimeve të tij, ku shquhen në mënyrë të veçantë poezitë e tij simbolike me theks filozofik. Duke qenë njohës i mirë i mistikës islame, ai e përçon këtë frymë pothuajse në të gjitha poezitë e tij.

“Zani i Naltë” ishte një revistë letrare që u publikua nga tetori 1923 deri në prill 1939, në të njëjtën kohë me “Udhën e s`vërtetës”. Mirëpo, ndërsa “Udha e s`vërtetës” u publikua në Shkodër, “Zani i Naltë”, që ishte botim i Komunitetit Mysliman Shqiptar, dilte në Tiranë. Nga Ferit Vokopola në të u pasqyruan dy të drejtat më të respektuara të njeriut. E drejta e pluralizmit kulturor, ku kulturat e ndryshme zhvillohen së bashku dhe e drejta e pavarësisë kulturore, ku një kulturë zhvillohet e vetme në hapësirën e saj. Pra kultura e lindjes dhe ajo perëndimore u ngjizën në kulturën shqiptare, nëpërmjet inteligjencës krijuese të Ferit Vokopolës.

Në aspektin e vlerësimit teologjik dhe filozofik të moralit islam, ai u shpreh për çështje madhore dhe shkroi esetë filozofike “Problemi i Zotit dhe Djallit”, “Verdikti i fatit” dhe “Morali dhe epshi i masave”. Në këtë revistë, më të shquarën e kohës, ai botoi dhe studimet dhe esetë në fushën e historisë së artit si “Kuptimi i artit dhe kufijtë e tij”, “Shkrimtarët e Letërsisë Islamike në Shqipëri” etj.

Në korrik 1942, doli në Tiranë revista kulturore dhe fetare “Njeriu”. Qysh në numrat e parë, kjo revistë periodike e përmuajshme e kishte të përcaktuar orientimin shpirtëror dhe kulturor të saj.

Me përkthimin e vargjeve kur’anore dhe të mësimeve të Profetit, dhe botimin e tyre në faqet e revistës “Njeriu” të edituar dhe drejtuar nga Ferit Vokopola u kontribuua në formimin e një pikëpamjeje bashkëkohore mbi moralin, filozofinë, edukimin, qytetërimin dhe besimin islam.

Revista “Njeriu” ishte organ i shoqatës “Drita Hyjnore”, e themeluar prej tij.

Në përmbajtjen e saj ne gjejmë një gërshetim të teorisë me praktikën, me misticizmin si epiqendër të saj. Politika redaksionale e Ferit Vokopolës e definoi këtë teori si “Misticizmi me të gjithë karakteristikat e ngjashme të tij, është rruga e zakonshme e njohjes së të vërtetës, dhe ajo është boshti i cili ka të përfshirë të gjithë atë luftë e përpjekje në kuptimin, ndikimin, këmbënguljen dhe përhapjen e veprës së ndritur të mirëbërësisë.

Në faqet e kësaj reviste Ferit Vokopola botoi edhe shkrime të Fan Nolit, Faik Konicës, Lasgush Poradecit, Mithat Frashërit dhe intelektualëve më të rinj si: Suat Haxhit, Mustafë Greblleshit, Jup Kastratit etj. Revista doli në 27 numra dhe u mbyll në qershor 1944.

Ferit Vokopola botoi dhe përkthime të pjesshme në revistën tjetër të kohës “Kultura Islame” ku bashkëpunoi ngushtësisht me figura të shquara të kulturës shqiptare si Sherif Putra, Haki Sharofi, Sadik Bega e të tjerë.

Edhe në fushën e përkthimeve nga osmanishtja, ai u shqua mbi të tjerë, duke prurë në shqip thesare të letërsisë dhe kulturës perse në veçanti dhe asaj islamike në përgjithësi.

“Rubaij-jati” (Rubairat) i Omar Kajamit u botua për herë të parë më 1942, në Tiranë, vepër në vargje prej 139 faqesh i Hafiz Ali Korçës. Me kërkesë të tij, Ferit Vokopola shkroi parathënien e kësaj vepre fondamentale të kulturës perse, që vinte në shqip për herë të parë.

Ferit Vokopola, një nga zotëruesit e mirënjohur e më të përkryer të disa gjuhëve të huaja të lindjes dhe të perëndimit, në parathënien e këtij libri, vëren: “Shtatë shekuj fjeti në hirin e harresës edhe vepra e “Rubairave” të Omar Kajamit, pra, s’dihej të çmohej prej një bote fantastike e fanatike, realiteti i jetës, që ai poet e filozof i shquar, ishte munduar të shpjegonte në vargjet e bukura katrore”.

Ferit Vokopola nxiti dhe frymëzoi ngjizjen e kulturës islame në kulturën dhe inteligjencën krijuese shqiptare. Ai vazhdoi me vendosmëri rrugën e reformimit të besimit islam, edhe në Kongresin e Tretë të Myslimanëve, të mbajtur më 6 korrik të vitit 1929, në Tiranë.

Agjah Libohova, i dërguari i qeverisë dhe Ferit Vokopola – deputet, shpjeguan më pas reformat që duhej të kryheshin dhe rëndësinë e tyre. Ky kongres, ndryshe nga dy të parët, u mor edhe me sigurimin e mirëmbajtjen e objekteve fetare, ndërsa një komision i veçantë u mor me hartimin e raportit vlerësues për të ardhurat e vakëfeve. Kongresi shqyrtoi probleme të njohura në këtë komunitet, por që nuk kishin marrë ende zgjidhje deri në atë kohë.

Në vitet ‘20 ishte pjekur mendimi për të krijuar një shkollë të mesme fetare islame me fizionomi bashkëkohore. Ithtarë të kësaj ideje dhe iniciatorë të kësaj ndërmarrjeje u bënë personalitete të shquara të politikës shqiptare të atyre viteve. Me shkatërrimin e Kalifatit, ngritja e një shkolle të tillë shtrohej si një çështje emergjente.

Grupi i iniciatorëve kryesorë përbëhej nga Hafiz Vehbi Dibra, senatori Sali Vuçiterni, intelektualët e shquar Ferit Vokopola dhe Qamil Bala.

Medreseja që do të ngrihej synonte të përgatiste klerikë të ditur, të pajisur me njohuri të larta fetare, filozofike e shkencore, në përkatësi me arritjet e arsimit bashkëkohor.

Në mesin e shumë studiuesve të Kur’anit në botë, ndër të parët që u morën me studimin e tij në mbarim të shekullit XIX dhe fillim të shekullit XX nga shqiptarët, ishin Ferit Vokopola, Hafiz Ali Korça dhe Haxhi Vehbi Dibra. Këta studiues pa dyshim bëjnë pjesë në bashkësinë e artë të studiuesve më të famshëm shqiptarë të Kur’anit, gjatë shekullit që lamë pas. Pushteti komunist e burgosi. Në qelinë e burgut nuk ra as në dëshpërim, as në pesimizëm. Në këtë kohë ai shpesh thoshte: “Unë nuk jam as pesimist dhe as optimist, por mundësist”. Dhe ai kishte të drejtë, mbasi mundësia vjen vetëm me punë dhe përkushtim të inteligjencës krijuese në krijimin e vlerave të shoqërisë dhe të kombit.

I bindur në pikëpamjet e tij islame, ai iu dedikua përkthimit të Kur’anit, punë të cilën ai e vazhdoi dhe e përfundoi për dhjetë vjet. Kur doli nga burgu, ai gjeti rreth e rrotull mjedise të tjera larg lirisë së fjalës e të mendimit, kundërshtarë deri në armiqësi ndaj fesë.

Në këto rrethana, duke zotëruar gjuhët orientale, ai iu ofrua Institutit të Historisë si bashkëpunëtor, duke i kaluar vitet e pleqërisë deri sa vdiq në vitin 1969, si përkthyes i dokumenteve historike nga osmanishtja.[1]

[1] Hoxha, Myzaljen, http://www.standard.al/index.php/kulture/5004-ferid-vokopola-rebeli-i-lushnjes-qe-perkthente-kuranin-dhe-dashurite-e-kajamit.html

VASIL ANDONI – VEPRIMTAR I DALLUAR I ARSIMIT DHE PEDAGOGJISË SHQIPTARE

by

Prof.Dr. Roland Gjini*/

Më lejoni që, fillimisht, të përshëndes përzemërsisht autorët e kësaj monografie, për këtë vepër të vyer e të munguar për ne që merremi me fushën e arsimit e më gjerë. Vasil Andoni, personalitet i shquar i Elbasanit, mes të tjerave, është dalluar edhe për kontributin e tij në fushën e arsimit dhe pedagogjisë shqiptare. I arsimuar për 8 vjet në kolegjin enjohur, “Robert Kolegj” të Stambollit, (1918-1926) ku vazhdoi 6 vjet studime të arsimit të mesëm dhe 2 vjet të arsimit të lartë për pedagogji e psikologji, ai do të bëhet një ndër specialistët e parë shqiptarë të këtyre fushave. Përgatitja e tij shkencore do të thellohet më tej në vitet 1926-1928, ku studioi për shkencat pedagogjike në Francë.

I përgatitur me përvojë perëndimore, cilësitë e tij si specialist i pedagogjisë e psikologjisë do t’i shpalosë në atdhe pas vitit 1928, fillimisht në Normalen e Elbasanit. U caktua mësues i kësaj shkolle për lëndët psikologji e pedagogji. Që në fillim u dallua në iniciativën e tij për të reformuar procesin mësimor të kësaj shkolle, më e njohura në trojet shqiptare. Kështu, ai këmbëngulte që mësimi të mos përqendrohej vetëm te librat, literatura, mjetet mësimore dhe kabineti, por edhe në jetën e përditshme, në mjedisin, shkollën, familjen e gjithçka që rrethon nxënësin. Sipas tij, qëllimi kryesor i Normales duhet të ishte: përgatitja e mësuesve me një kulturë të plotë shkencore e pedagogjike, si nga ana teorike, ashtu edhe praktike, më tej ai gjykonte se reformimi i Normales duhej të shoqërohej më pas me reformimin në tërësi të arsimit kombëtar. Në aftësimin praktik të normalistëve si mësues të ardhshëm, ai vlerësonte rolin e shkollës ushtrimore si laborator i gjallë i përgatitjes së mësuesve.

Për përgatitjen nga ana teorike të studentëve, Andoni vinte theksin në hartimin e teksteve mësimore sipas kritereve të njohura shkencore e didaktike, si dhe në pajisjen e shkollës me bibliotekë. Një rol të rëndësishëm, sipas tij, do të kishin edhe informacionet dhe studimet bashkëkohore në fushën e shkencave dhe të pedagogjisë. Prandaj ai është ndër iniciatorët, e më pas, ndër anëtarët kryesorë të bordit botues të revistës “Normalisti” nga numri i saj i parë, pra nga viti 1929 e në vijim. Me të drejtë autorët e kësaj monografie theksojnë se revista “Normalisti” qe krijesa e zemrës së Vasil Andonit, qe pasardhëse e shpirtit të tij atdhetar e arsimdashës, qe ajka e kulturës së tij të gjanë”. Nga pena e Vasil Andonit, kjo revistë publikoi disa artikuj të karakterit psikologjik, pedagogjik e didaktik, që trajtonin aspekte teorike e praktike të arsimimit jo vetëm për mësuesit e nxënësit e Normales, por për tërë masën e mësuesve dhe të nxënësve në mbarë arsimin kombëtar shqiptar.

Duke qenë për disa vite konviktor gjatë kohës që studionte jashtë vendit, ai jo vetëm krijoi një përvojë të mirë për jetën konviktore, por dhe ishte në gjendje të nuhaste se për çfarë kishin nevojë konviktorët. Kjo e bëri atë që të mos ishte thjesht një drejtues konvikti (zv. Drejtor i Internatit) në Normale, por t’u qëndronte përherë pranë studentëve konviktorë e të përkujdesej për hallet e nevojat e tyre. Motoja e tij në këtë drejtim ishte që t’i bëjmë nxënësit që ndonëse jetojnë në konvikt, ta ndjejnë veten si në shtëpinë e familjen e tyre. Që studentët konviktorë të ishin të orientuar e të organizuar në kërkesat e tyre, ai i nxiti ata që të krijojnë një organizatë të vetën, dhe kështu në vitin 1929 u ngrit në Normale “Shoqata studentore”.

Kontributin e tij për arsimin kombëtar e vazhdoi me cilësi e suksese dhe në vitet 1935-39 në liceun e Korcës, madje dhe në vitin 1942, kur u vendos në Prishtinë e bëri atje përpjekje të mëdha për hapjen e një shkolle Normale, që do të përgatiste mësues për Kosovën. Angazhimi i tij si veprimtar antifashist, pas vitit 1939, dhe si veprimtar politik pas vitit 1942, nuk e pengoi e as e largoi atë nga veprimtaria pedagogjike për shtrirjen e forcimin e arsimit tonë kombëtar.

Janë të gjitha këto kontribute që e rreshtojnë Vasil Andonin përkrah burrave të shquar e të mençur të Elbasanit, që vunë themelet, që ngritën e forcuan shkollën tonë kombëtare. Angazhimi i tij në politikë, duke drejtuar organizatën e “Ballit “Kombëtar” gjatë viteve të Luftës Antifashiste shpjegohet vetëm me pikëpamjet dhe qëndrimin e tij nacionalist, dhe nuk mund të zbehin shumë përmasat e tij si intelektual dhe punëtor i shquar i arsimit dhe pedagogjisë shqiptare.

*Disa mendime rreth monografisë “Vasil Andoni” të autorëve Rudof  Deliana dhe Rudina Deliana

15 DHJETORI 1944 DITA E ÇLIRIMIT APO E RIPUSHTIMIT TË TUZIT…!

by

NGA NDUE BACAJ/

Tuzi me rrethinat (troje të Malësisë Madhe të mbetura nën Malin e Zi, që nga Konferenca e Londrës 1913), me çfardo organizmi (komunë e varur nga Podgorica apo komunë me të drejta të plota si çdo komunë në Mal të Zi…), perkujton e feston 15 dhjetorin, si ditën e çlirimit nga nazifashistët. Kjo ditë perkujtimi e festimi i përket vitit 1944 , kur forcat gjermane në terheqje largohen nga Tuzi e troje të tjera për-rreth të Malësisë së Madhe. Per hirë të vertetës duhet të themi se këto troje të Malësisë e Shqipërisë Etnike, pas pushtimit fashist , dhe memorandumit të 12 majit 1941 të parisë së Tuzit e trojeve të tjera të Malësisë së Madhe, me dekretin e dates 7 gusht 1941 të Françesko Jakomonit, (mbëkëmbësit të mbretit të Italisë Fashiste në Shqipëri) , keto troje u ribashkuan me Malësinë e Shqipërinë, ku qendra e N/Prefekturës së Malësisë së Madhe u transferua nga Kopliku në Tuz , ku edhe u vendos N/Prefekti, administrata përkatëse, dhe institucionet të tjera në sherbim të Trojeve të bashkuara me Shqipërinë nanë. Siç dihet bashkimi i këtyre trojeve me Shqiperinë , ndonse kishte edhe qellime propogandistike nga pushtuesi fashist , ai u bë realitet i prekshëm nga malësorët e këtyre trojeve etnike shqiptare të përvluem me u ribashkua me Shqipninë nanë. Një ribashkim i till solli jo pak gëzim ndër malësorë, pasi kufiri i padrejtë me vendimet e Europës plakë, kishte ndarë vëllan prej vëllaut dhe votrën prej votrës. Këtë ribashkim të trojeve etnike shqiptare e urrenin hapur çetniket mbretëror të Jugosllavisë të kapitulluar e dorzuar para pushtimit fashist, por e urrenin “fshehtas” edhe kumunistët e partizanët e tyre serbo-malazez e jugosllav. Këtë e tregojnë disa beteja luftarake, që u është dashur të zhvillojnë në mbrojtje të trojeve të tyre etnike malësorve shqiptar , kundër çetnikëve dhe partizanëve komunist malazez , që kerkonin tu prishnin “endërren” e ribashkimit që po jetonin me Shqipninë nanë, si dhe ti friksonin për të ardhmen. Betejat janë konkrete, me data, me emra luftëtaresh , por edhe të rënësh malësorë në luftë me çetniket mbretëror dhe partizanët komunist malazez-jugosllav, që për nga antishqiptarizmi nuk ndryshonin thuajse aspak. Komunistët jugosllav pasi krijuan bijen e tyre , Partinë Komuniste të Shqiperisë, per tu dukur si “bashkohorë” kishin hellur për konsum rrenën e madhe, se pas fitores mbi fashizmit , edhe shqiptarët e këtyre trojeve (Tuzit , Malësisë e më gjërë) , kanë të drejten e vetvendosjes per t’u bashkuar me Shqipërinë. Dhe këtë e deklaronin se ua garantojnë të drejtat e liritë njerzore të popujve dhe lufta antifashiste, luftë që sipas rrënës sllavo-komuniste i kishte vëllazëruar malazezët pushtues dhe malësorët e pushtuar… Pati mjaftë malësor e shqiptar që besuan këtë rrenë me bisht sllav, madje edhe luftuan e dhanë jetën së bashku me partizanët (komunist) malazez e jugosllav , kundër pushtuesve fashist italian e gjerman. Si për ironi të fatit me datën 15 dhjetor (1944), (që perkujtohet e festohet si dita e çlirimit të Tuzit), kanë ra duke luftuar kundër ushtrisë gjermane pesë malësor (nga Hoti e Gruda), të cilët besonin në premtimet e komunistëve malazez-jugosllav-shqiptar, e si per inatë të historisë kjo betejë ishte zhvilluar në Deçiqin e Flamurit Kombëtar… Edhe pas kësaj date bien duke luftuar (me18 dhjetor 1944) kundër ushtrisë gjermane dy grudas e tjerë. Besimin në rrenën-premtim të komunisteve jugosllav e shqiptar e forcuan për ta besua , forcat partizane komuniste shqiptare që erdhen në ndihmë të atyre jugosllave, me në krye general Gjin Markun. Këto forca partizane në të vertet zhvilluan disa beteja kundër ushtrisë gjermane në terheqje , ku dhanë jetën edhe partizan shqiptar. Si simbol kujtese i kësaj ndihme të ushtrisë partizane shqiptare ndaj “vëllezërve” jugosllav, do të qendronin deri në vitin 1991 dy pllaka në Hot (në anën e shtetit shqiptar), njëra pllakë kishte shkrimin: këtu me 28 nëntor 1944 kaloi brigada e VI-të sulmuese e ushtrisë nacinal-çlirimtare të Shqipërisë per të ndihmuar çlirimin e popujve të Jugosllavisë , ndersa në pllaken tjetër shkruhej : në fillim të dhjetorit 1944 këtej kaluan forcat e brigades VII-të sulmuese të ushtrisë nacional-çlirimtare të Shqiperisë , të cilat luftuan dhëmb për dhëmb me armikun deri në Vishegrad… Si çdo rrenë që thotë populli i ka këmbët e shkurtëra edhe kjo i pati të tilla… Me daten 07 shkurt 1945 , në fushë të Tuzit do të detyronin të mblidhen të gjithë burrat e aftë për armë të Tuzit e Malësisë. Në tribunë do të zejshin vend Shfeqet Peçi me shokë të shtabit të tij nga ana e qeverisë Shqiptare dhe Gjeneral Gjoku Mirasheviç me një sasi të madhe autoritetesh civile e ushtarake jugosllave. Takimin e hapi Shefqet Peçi, i cili me fjalë të parë i lajmëroi malësorët se janë të rrethuar nga çdo anë prej divizioneve Shqiptaro – Jugosllave, dhe i porositi për qetësi duke i ftuar të dorëzojnë armët aty për aty. U komunikoi shkuarjen e kufirit prapë në Han të Hotit, ndersa i porositi ata burra shqiptarë t’i duan Serbo – Malazezët, me të cilët gjoja i kishte vëllazëruar lufta… Mandej u kthye Shefqet Peçi nga gjeneral Gjoku Mirasheviç me shokë e u tha: “Qe ku po ua dorëzojmë këta derra reaksionarë që t’i bani turbiet, pse neve nuk na duhen gja, prandaj mos u kurseni me ta. Qe dajakun që t’i rrihni, qe fishekun që t’i vrisni në qoftë se nuk ju duan e nuk ju ndigjojnë. Ky tubim do të pasohej nga një tjetër ku vet Mehmet Shehu në Tuz do tu komunikonte Malësorve shkuarjen e kufirit në Han të Hotit e ribashkimin me Malin e Zi… E pas këtyre takimeve ku komunistët shqiptar i bënë “lanet” malësorët , ustadharet malazez e serb me në krye Bajo Stankoviçin, Aleksandër Rankoviçin “viça e viqa” të tjerë do të pushkatonin e masakronin dhjetra nacionalista malësorë , me të vetmin “faj” se i donin trojet e tyre me nanën Shqiperi e jo me Jugosllavinë e Malin e Zi. Ndërsa shqiptarët e Kosovës do t’i “gostisnin” me masakren e Tivarit , ku rreth 5000 shqiptar do ti bënin “kurban” të dashurisë Tito-Enver… Enveri si shperblim do të dekoronte ata malazez, serb e jugosllav që kryen masakrat mbi shqiptaret nën Malin e Zi , nën Serbi dhe në Kosovë… Pas ketij akti malësorët e Tuzit , Grudës , Trieshit , Kojes , Traboinit e tjerë u lanë në doren e atyre me të cilët i ndanin lumej gjaku e dete mjerimesh. Se si u katandisen këto troje per 45 vite nën hyqametin e komunzmit jugosllav , këtë e tregojnë banoreët që u detyruan të lënë të shkreta shtepi , kulla e troje per të cilat kishin luftuar e qëndruar mote e shekuj. Këtë e tregon edhe sot gjendja ekonomike e sociale, dhe standarti i të drejtave kombëtare të shqiptarëve në trojet e veta etnike, që zbatohet edhe sot në Mal të Zi….

Për këto të “mira me thes” që u solli data 15 dhjetor 1944, Tuzit e trojeve të tjera nën Malin e Zi , duke i çliruar nga pushtuesi gjerman (që po ikte), por njëkohësisht edhe duke i çliruar nga bashkimi me Shqiperinë nanë, per ti ribashkuar (perdhunshëm) me Malin e Zi dhe ish Jugosllavinë , mua më shkon mendja “për dreq” që këtë “çlirim” ta quaj ripushtim të Tuzit e trojeve të tjera të Malësisë nga Mali i Zi (e ish Jugosllavia)…

V00: Të gjitha ato që cilësova “kalimthi” në këtë veshtrim per 15 dhjetorin (si diten e “çlirimit” të Tuzit…), më hollesisht, me data , emra e mbiemra, me referenca dhe dokumente janë të shënuara në librin tim me titull: Malësia e Madhe Kundër…, botuar në vitin 2018.