Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Fuqia e Dritës – Festivali Ndërkombëtar i Video Artit Gjon Mili 2025 në Manhattan

by

Rafaela Prifti/

Festivali Ndërkombëtar i Video Artit “Gjon Mili” International Video Art Festival (IVAF) Gjon Mili 2025 prezantoi një përzgjedhje dinjitoze të krijimeve nga artistë shqiptarë dhe të huaj për pesë ditë-netët e fundit të shtatorit dhe fillimit të tetorit në mjediset e Producers Club Theaters dhe natën e mbylljes në Dolby Screening Room, Nju Jork. Risia e edicionit të tretë të festivalit është ardhja në Nju Jork, pas Korçës dhe Dhërmiut, “e kësaj përvoje unike artistike, ku arti bashkëkohor vizual bashkon kultura, gjuhë dhe përvoja njerëzore të ndryshme,” thanë organizatoret Yllka Gjollesha dhe Suela Bako në natën e hapjes.

Të dyja ato i japin përparësi vijimit të misionit të festivalit si urë lidhëse mes vendeve dhe krijuesve, të vetëdishme për trashëgiminë dhe emrin e fotografit dhe artistit të madh shqiptaro-amerikan Gjon Mili. Nëpërmjet bashkëpunimit të tyre regjizorial, Suela Bako dhe Yllka Gjollesha ia kanë kushtuar filmin dokumentar Light/Dritë pionierit të dritës stroboskopike dhe lëvizjes në artin vizual, që ishte në programin e natës së fundit në Dolby. Në ceremoninë e mbylljes u shfaqën filma të përzgjedhur nga artistë të ftuar në këtë edicion dhe premiera amerikane të disa produksioneve. Mes tyre dokumentari i shkurtër Në Mes In Between (2025, 13’) nga regjizori Samir Karahoda, fitues i disa çmimeve ndërkombëtare https://www.instagram.com/samirkarahoda/?hl=en është një vëzhgim i hollë i kundërvënieve që shoqërojnë emigrimin shqiptar. Filmi i shkurtër Kadillak dhe Manaferra Cadillac and Blackberries (2022, 17’) nga Suela Bako, sjell një portret prekës të rezistencës nën diktaturën komuniste https://www.instagram.com/bakosuela/?hl=en

Nën emërtimin The Skin of the Light /Lëkura e Dritës, përzgjedhjet e jurisë së IVAF 2025 kishin përfshirë krijime që hulumtojnë identitetin, kujtesën, marrëdhënien e njeriut me natyrën, si edhe qasje origjinale të ndriçimit, tingullit dhe lëvizjes. Nga programi i Festivalit të vinte dëshira t’i shikoje të gjitha seancat e tij, duke nisur nga shfaqjet e filmave të paradites dhe pasdites së datës 27 shtator, gjatë të cilave u prezantuan vepra të artistëve nga Italia The Music Box and The Tree of Life, nga Shtetet e Bashkuara The Inherit and Quary, nga Bjellorusia Lake, nga Mbretëria e Bashkuar Elemental Feelings, nga Kina Let it Grow, nga Australia In the Shadow of Small Acts etj.

Unë arrita në orët e mbrëmjes së hapjes së Festivalit që nisi me shfaqjen e filmit të gjatë dokumentar Alexander nga Ardit Sadiku. Shumë mund ta mbajnë mend historinë e bujshme të arratisjes së Aleksandër Grudës nga Shkodra me anije ushtarake në vitin 1992, por dokumentari, ku rrëfimtar është vetë Aleksandri, arrin të përçojë tek shikuesi triumfin e shpirtit njerëzor mbi egërsinë dhe terrorin që mban në këmbë diktaturën.

Prania e Aleksandër Grudës në shfaqjen e filmit dokumentar dhe fjalët përshëndetëse të këtij shqiptar-amerikan me banim në Nju Jork e emocionuan publikun. Pak minuta më vonë, në sallën e katit të dytë të Producers Club Theaters, gjendja emocionale mori tjetër kahje në aktin e monologut komik të aktorit Romir Zalla. Mes urimeve e përgëzimeve të shumta nga miq e dashamirë për standup-in e parë në Amerikë, vinte edhe dëshira për të mos e lënë të kalojë shumë kohë deri në shfaqjen e ardhshme. “Interpretimi plot humor dhe finesë i aktorit të mirënjohur Romir Zalla, solli shumë të qeshura me stand-up komedinë e tij,” tha Tefta Bejko, bashkëproducente me 90 Production Film Company.

Ajo e quajti festivalin “një dhuratë të çmuar për ne në diasporë. Ai na sjell pranë vepra artistike e kinematografike që, ndonëse shpesh nuk kanë mundësi tjetër distribucioni, mbartin një nivel të lartë artistik dhe na bëjnë të ndiejmë më afër kinemanë tonë.”

Në datat 2-4 tetor, juria e Festivalit vlerësoi me çmime në kategoritë e video artit dhe artit eksperimental, animacionin, performancën, realitetin virtual dhe dokumentarin e krijuesve nga Shtetet e Bashkuara, Gjermania, Holanda, Irani/Mbreteria e Bashkuar dhe Kanadaja.

Ashtu si teknika stroboskopike e shqiptaro-amerikanit nga Korça Gjon Milit e bëri të dukshme dritën dhe lëvizjen në fotografi, edhe Festivali Gjon Mili IVAF 2025 në tërësinë e tij iu dha artdashësve larminë e krijimeve të artistëve si edhe aftësinë e pakufizuar të subjekteve të artit vizual dhe kinemasë.

https://www.instagram.com/producersclub/?hl=en
Selections 2025
Home

Foto – Takim në Muzeun Metropolitan të Artit MET në Manhattan gjatë ditëve të Festivalit, Romir Zalla, Suela Bako, Rafaela Prifti, Mimoza dhe Izmir Bako.

“Trump/Stubb, dy arkitektët e rendit të ri botëror”!

by

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Plotë 80 vjet më parë (Tetor 1945), në vend të Lidhjes së Kombeve krijuar në 1919 (që dështoi në ndalimin e Luftës së 2-Botërore), u themelua Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB/UN) me vendet fituese dhe neutrale të luftës. Edhe mbas zgjerimit (sot 193 shtete) mbetet me të njejtin mision: “forcimin e bashkëpunimit midis shteteve, zhvillimin ekonomik, masave të mirëbesimit dhe ruajtjen e paqes në botë”.

Sigurisht e ndoqa me vëmëndje profesionale të shtuar Sesionin e 80-të të Asamblesë së OKB-së që u zhvillua në New York nga 23-29 Shtator. Në vijim (për këdo të interesuar) gjeni përmbledhje rreth krizës së rendit global (OKB) si dhe mesazheve gjeopolitike nga kjo ngjarje e përvitshme:

Pikësëpari, pse ishte veçantë/Historik ky Sesion i Asamblesë së OKB-së ?:

Për shkak të sulmit neo-naziste të Rusisë-Putiniste: “Jo vetëm për pushtimin e Ukrainës-Martire por edhe ndaj rendit global, vlerave, interesave si dhe fuqisë ushtarake të Aleancës Euroatlantike”; përshkallëzimit të përballjes me ekstremistët/terroristët në Lindjen e Mesme; demokracitë fasadë dhe shtetet e dështuara; rikthimit të frikshëm te gara e armatimeve si dhe zotërimin e Inteligjences Artificiale (AI). Mbi të gjitha, për shkak të krizës së rëndë të besimit mbi rolin e OKB-së, në këtë udhekryq kritik për paqen, sigurinë dhe vlerat e qytetërimit.

Sesioni radhë/Shtatorit 2025, do mbetet historik “jo vetëm për incidentet me axhensorin, teleprompter dhe mikrofonin”, por për shkak të rikthimit edhe më të fuqishëm si dhe për qasjen radikale (në opinion tim shumë të drejtë) të Presidentit Trump-2 për ta shkundur nga themelet sistemin burokratik të OKB, bashkë me të edhe Rendin Global të Paqes dhe Sigurisë.

Përveç qasjes së njohur Trump-2, ajo që bëri diferencën në këtë Sesion, ishte kurajua, përmbajtja realiste dhe njerëzore, ftohtësia/mënçuria Skandinave dhe modestia zyrtare e Presidentit Aleksandër Stubb: “3 shtyllat baze të Politikës së Jashtme = Vlerat, Interesat dhe Fuqia”. Ndërsa shtoi se: “për vendet e vogla si Finlanda, mbeten vetëm 2 të parat, pra vlerat dhe interesat”, qasje që u vlerësua si: “fjalimi më inspirues në 80 vitet/takimet e OKB-së”. Pra për ta ndriçuar vlerën e modestisë, që e bëri të madh fjalimin/Presidentin e Finlandës, duhet të konsiderojmë disa shifra krahasuese: “Finlanda ka rreth 6 milon banorë, sipërfaqe 330.000 km², GDP-nominale 312 Bilion € dhe të ardhura majore 4500 €; pra respektivisht dy, 12, dhjetë dhe 8 herë me shumë/madhe se RSh (!)”.

Shifrat flasin më fortë se mijra fjalë, për këdo që ka vesh, dijeni dhe përgjegjshmëri për vlerat dhe interesat gjeopolitike. Gjithësesi, përtej fjalimeve rutinë (pa përmbajtje) të mbi 120 kryetarëve të shteteve, ishin edhe disa vende të vogla që u ndoqën me Zero interes, kryesisht: “për shkak të nivelit të përfaqësimit dhe protagonizmit për tu mëshiruar, pa folë për kapjen për xhakete dhe bisedat në koriodore, radhët e sqorcuara për foton me Presidentin Trump, por që do mbeten vetëm në arkivën e krizës së OKB-së”.

Së dyti, duke marrë për referencë qasjen radikale të Trump-2, por dhe mesazhet e mënçura të Presidentit të Finlandes Aleksandër Stubb, në vijim po ndaj gjetje dhe rekomandime gjeo-politike nga ky Sesion:

A. Koha për një Rend i Ri Botëror: “të ndërtuar jo mbi frikën apo fuqinë e armëve, por mbi vlerat, interesat përbashkëta, drejtësinë dhe dinjitetin njerëzor”. Ndërsa rendi aktual është në kolaps (agoni), na nevojitet një Rend i Ri që reflekton realitetin dhe jo nostalgjinë e pas luftës së 2-Boterore. Reforma me një filozofi dhe për një rend ku sovraniteti nuk është arsyetim për tirani, por përgjegjësi. Thënë këto pyetja ndaj çdo vendi mbetet: “A do rrimë spektatorë të një rendi që po shëmbet” ?

B. Reformimi thelbësor i Këshillit të Sigurimit (KS): “Jo më një klub i mbyllur, ose një muze i fituesve të Luftës së 2-Botërore, por një forum i ndërgjegjes dhe përgjegjësisë globale”. Ndërsa, “mekanizmi i Vetos” konsiderohet si një murtajë morale që e ka kthyer KS në një teatër absurd. Kështu ndër propozimet e Presidentit Stubb, spikat ajo për një reformë pragmatiste të KS, pra: “zgjerimin e përfaqësimit të përhershëm (nga 15 në 20), duke shtuar 2 vende nga Afrika, 2 nga Azia dhe 1 nga Amerika Latine. Kjo pasi sot, më shumë se 60% e popullsisë botërore është praktikisht pa zë në KS”.

Rishikimin e të drejtës së Vetos për 5 vendet me status të përhershëm, duke pezulluar përdorimin e Saj ndaj çdo vendi që shkelmon Kartën e OKB-së ose ka shkaktuar konflikte të armatosura (si në rastin e Rusisë ndaj Ukrainës). Sigurisht reforma e KS, konretisht propozimi mbi VETO-n, do të përballet me rezistencë, jo vetëm nga Rusia dhe Kina, por edhe nga vende me status të përhershëm ose përkohshëm.

C. Nga e shpërbërë, në një Botë si një e tërë. Një rend të ri global që reflekton tre elementët thelbësorë të sigurisë dhe marrëdhënieve ndërkombëtare, ose: “trinomin e vlerave, interesave dhe fuqisë”. Gjithësesi: “çdo vend ka të drejtë të shprehet për mënyrën e ndërtimit të rendit të sigurise”. Ky universalizëm është e ngjashme me idenë revolucionare e shekullit XXI: “të ndërtojmë paqe jo me gjunjë të përkulur para të fuqishmëve”. Në këtë kontekst, Finlanda e vogël: “nuk po kërkon të drejtojë botën, por ndoshta po kontribuon për të treguar rrugën që duhet të ndjekë”.

D. Nga e polarizuar (disa fuqive), në Botën e shumë vlerave. Në dukje teknike, por në thelb është dallimi mes luftës dhe bashkëjetesës paqësore, pasi: “Multipolariteti është ndarje e pushtetit, Multilateralizmi është ndarje e përgjegjësisë”. Sot, kemi një botë me shumë fuqi, por pa një sistem që i bashkon ato. Pra një anarki të organizuar nga paraja dhe armët, dërsa shtetet po braktisin parimet dhe vlerat universale. Për ta thënë më thjesht: “nëse nuk ndërtojmë një rend të ri me rregulla të përbashkëta, do të jetojmë në anarki të kontrolluar nga AI, interesat e më të mëdhenjëve dhe aleatëve të tyre”.

E. Të drejtat e njeriut, si themelet e paqes dhe sigurisë. Mbetet ende heshtje cinike, ku Autokratët/Udhëheqësit e gjithëpushtetshëm flasin për paqe, ndërkohë që shtypin edhe popujt e vet, flasin për bashkejetesë paqesore dhe janë rikthyer garës për armet vrasëtare. Ndërsa, të drejtat e njeriut nuk janë një kapitull dytësor por themeli i paqes dhe së qëndrueshme ndërkombëtare. Po ashtu barazia gjinore, aksesi në edukim, etj janë ndër shtulltat e sigurisë dhe jo çështje “filantropike” si deri më sot.

F. Global South: “nga përfitues, në bashkë-kontribues”. Ndryshe rritja e rolit të vendeve në Afrikë, Azi, Amerika Latine, pra mjaft më si “përfitues ose subjekte të politikave”, por si aktorë me zë dhe me legjitimitet për të udhëhequr. Në shekullin XXI, nuk mund të ketë institucione globale që nuk përfaqësojnë realitetet demografike, ekonomike dhe politike të botës. Pa një përfshirje e këtyre vendeve, nuk mund të ketë as stabilitet, as drejtësi dhe as zgjidhje afatgjata.

Në shtesë, gjeni edhe 5 gjetje, ose këshilla strategjike për Tiranën & Prishtinën Zyrtare:

Si vende të vogla, RSh dhe Kosova që nuk kanë peshe në tryezat e vendimmarrjeve të mëdha, por kanë arsye shtesë për një përfaqësim sa më dinjitoz, jo vetëm me funksionarë të emëruar, por Personalite me Zë/mirënjohur në Institucionet ndërkombëtare (USA/OKB/NATO/BE), për njohje të reja të Kosovës, mbrojtjen e integritetit, vlerave si dhe zhvillimin e interesave mbarë-kombëtare.

Ndryshimet që po i imponohen rendit global të sigurisë, përfshi qëndrimet radikale të Trump-2 apo dhe ato pragmatike të Presidentit Finlandez, etj, i çmoj si një mundësi historike për të Transformuar Sistemin e Sigurisë dhe Mbrojtjes Kombëtare, duke jetësuar platformën e përbashkët: “2-Shtete Sovrane, 1-Komb i vetëm”. Përtej (mos) përfaqësimit me figura inferiore në forumet globale, luftës primitive për mbajtjen/marrjen e pushtetit, është në interesin kombëtar të konfirmohet/më: “si artikulli-5, ose çdo sulm ushtarak ndaj Kosovës, konsiderohet i tillë edhe ndaj RSh dhe anasjelltas”!

Për shkak të angazhimeve me personalitete/kolegë në Washington, etj, siguroj se kjo “platformë e vonuar” do mbështetet nga USA pasi përtej “dashurisë për pushtetarët/politikanët e radhës”, interesat Amerikane i gjej të ndërthurura me mbajtjen e supremacisë gjeopolitike në Rajon. Raketat Javelins, Amendamenti i Kongresmenit Republikan, Brian Mast për ta vendosur anëtarësimin e Kosovës në NATO si prioritetet të politikës amerikane në Ballkan, etj: “janë mesazhe të vendosmërisë për të mbrojtur statuskuonë dhe interesat gjeopolitike të ShBA në Ballkan”.

Posaçërisht, mbrojtjen e statuskuosë dhe sovranitetit të Kosovës si dhe zhvillimi i interesave gjeopolitike në Rajon dhe Mesdhe, Shqipëria dhe Kosova, mund t’i realizojnë vetëm duke skalitur mirënjohjen kombëtare si dhe forcuar më tej bashkëpunimin strategjik me SHBA. E përditësuar kjo: “Prishtina Zyrtare nuk do duhet kurrësesi të ndërmarrë vendimamarje (pa u konsultuar) që minojnë themelet e besimit dhe dialogut strategjik me USA, që ende mbajnë peshë kritike për sigurinë dhe ardhmërinë Euroatlantike të Kosovës”. Thënë këtë insitoj që: “paranojat enveriste mbi sovranitetin apo mëvetësinë e mbrojtjes”, mund të ushqejnë ushtrinë e bollshevikëve mëndjendryshkur, por në Rendin e Ri Global që po vjen/lind, i gjej si thikë e helmatisur në shpinën e interesave kombëtare dhe ardhmërisë së shqiptarëve.

Rritjen e buxhetit të mbrojtjes deri 5 % të GDP-së përveçse një kërkesë kritike nga Trump/NATO e çmoj si legjitimitet ndërkombetar por edhe oportunitet historik për të modernizuar fuqinë ushtarake. Pra, 5 %, ose për mbi 1.2 Miliard € duhen programe për modernizimin e armatimeve dhe sistemeve të gjeneratës së fundit që rrisin aftësitë mbrojtëse si dhe deterrence/shpaguese ndaj çdo vendi që kërcënon sovranitetin territorial dhe interesat gjeopolitike të RSh/Kosovës.

Autori: Gjeneral ® Piro Ahmetaj:

Senior Ekspert për çështjet e Sigurinë Kombëtare,

Rajonit si dhe marrëdhëniet me USA/NATO.

Dërgimi i Gardës Kombëtare, përplasja e re mes Trump-it dhe shteteve demokrate

by

Analizë nga Rafael Floqi/

Në një zhvillim të tensionuar politik e institucional, administrata e presidentit Donald Trump ka urdhëruar dërgimin e trupave të Gardës Kombëtare nga Teksasi në shtetin e Illinois, duke ndezur një tjetër valë polemikash mbi përdorimin e ushtrisë në territorin amerikan për qëllime të brendshme. Trupat u panë të martën, më 7 tetor 2025, në qendrën rezerviste të ushtrisë amerikane në Elwood, rreth 90 kilometra në jugperëndim të Çikagos — shenjë e qartë e vendosmërisë së Shtëpisë së Bardhë për të zbatuar planin e vet pavarësisht padive gjyqësore dhe kundërshtimeve të hapura nga guvernatorët demokratë.

Konflikt institucional dhe politik

Guvernatori i Illinois, JB Pritzker, reagoi ashpër, duke akuzuar presidentin Trump se po përdor trupat si “vegla politike” dhe “pengje në një lojë elektorale”. Ai theksoi se nuk ishte njoftuar nga Pentagoni për vendosjen e trupave, ndërsa Washington-i ka refuzuar të komunikojë drejtpërdrejt me administratën e tij. Një situatë e ngjashme po zhvillohet edhe në Oregon, ku një gjykatës federal ka ndaluar përkohësisht dërgimin e Gardës Kombëtare në Portland pas protestave të zgjatura pranë zyrave të emigracionit.

Paditë e ngritura nga shtetet e Illinois, Oregon dhe Kalifornia e akuzojnë presidentin për tejkalim të kompetencave dhe përpjekje për të ndërtuar një “polici federale paralele”, në shkelje të ligjit 150-vjeçar Posse Comitatus Act, që ndalon përdorimin e ushtrisë për zbatim të ligjit civil. Trump, megjithatë, ka paralajmëruar se është gati të aktivizojë Insurrection Act, i cili i jep të drejtë presidentit të dërgojë trupa aktive në shtetet që “refuzojnë të zbatojnë ligjin federal”.

Konteksti i brendshëm: imazhi i qyteteve demokrate dhe politika e frikës

Trump ka goditur vazhdimisht qytetet e drejtuara nga demokratët si “qendra të krimit dhe kaosit”, duke përdorur retorikë të ashpër kundër Çikagos, të cilën e ka quajtur “një ferr i krimit”. Megjithatë, statistikat zyrtare të policisë tregojnë një rënie të ndjeshme të krimeve të dhunshme: vrasjet në Çikago kanë rënë me 31% deri në gusht të këtij viti, ndërsa në Portland numri i tyre është përgjysmuar krahasuar me vitin 2024.

Këto të dhëna e vënë në dyshim arsyetimin zyrtar të administratës për “nevojë emergjente sigurie”. Kritikët e shohin këtë lëvizje si pjesë të strategjisë politike të Trump-it për të demonstruar forcë ndaj “kaosit urban” në shtetet demokrate dhe për të fituar terren në elektoratin konservator që kërkon ligj dhe rend të hekurt.

Reagimet lokale dhe kundërshtimet ligjore

Kryetari i Bashkisë së Çikagos, Brandon Johnson, ka firmosur një urdhër ekzekutiv që ndalon përdorimin e pronave bashkiake nga agjencitë federale për qëllime arrestimi ose ndalimi emigrantësh. Ai e cilësoi vendosjen e trupave si “një provokim të panevojshëm që minon rendin kushtetues”. Ndërkohë, banorët e zonës së Elwood, ku janë dislokuar trupat nga Teksasi, shfaqin përzierje ndjenjash. Disa e konsiderojnë një masë të tepruar, duke paralajmëruar për “militarizimin e jetës civile”. Siç tha një banor lokal: “Presidenti po e tejkalon kufirin e kompetencave të tij.”

Një strategji kombëtare për shtrirje federale të kontrollit

Ky është vetëm një fragment i një strategjie më të gjerë që Trump ka nisur gjatë mandatit të dytë, duke përfshirë dislokime trupash ose diskutime për vendosje në të paktën 10 qytete: Baltimore, Uashington D.C., New Orleans, Memphis, si dhe në qytete të mëdha të Kalifornisë si Oakland, San Francisko dhe Los Angeles. Në disa raste, gjykatat federale kanë gjetur se Shtëpia e Bardhë ka “shkelur me vetëdije” ligjin federal, siç ndodhi me vendosjen e Gardës Kombëtare në Los Angeles në shtator.

Në Tennessee, guvernatori republikan Bill Lee ka konfirmuar se trupat do të “deputizohen” nga Shërbimi i Marshalëve për të ndihmuar policinë lokale — edhe pse roli i tyre nuk është sqaruar plotësisht. Në anën tjetër, guvernatorja e Oregonit, Tina Kotek, ka deklaruar publikisht se “nuk ka asnjë kryengritje në shtetin tonë” dhe se “Oregon është i bashkuar kundër militarizimit të komuniteteve”.

Përfundim: Një përplasje për pushtet dhe simbolikë

Kriza e re e Gardës Kombëtare po shndërrohet në një përballje simbolike mes një presidenti që kërkon të projektojë autoritet të pakufizuar dhe një blloku shtetesh demokrate që mbrojnë autonominë e tyre kushtetuese. Kjo përplasje nuk është vetëm juridike, por edhe ideologjike — mes konceptit të një shteti federal që synon të kontrollojë territorin përmes forcës dhe vizionit të një Amerike ku shtetet gëzojnë vetëqeverisje të garantuar. Në sfond, mbetet pyetja thelbësore: a po rikthehet SHBA drejt një modeli autoritar të qeverisjes së brendshme, ku ushtria përdoret për kontroll politik, apo kjo është thjesht një manovër për të forcuar bazën elektorale në prag të një klime të re politike të polarizuar? Në çdo rast, dislokimi i trupave në Illinois dhe përplasja me gjykatat federale sinjalizojnë një fazë të re tensioni midis qeverisë federale dhe shteteve — një test serioz për kufijtë e pushtetit presidencial në demokracinë amerikane.

XHUBLETA – VESHJE E HYJNIVE PELLAZGE

by

Përpiqemi të bëjmë një analizë të vogël. Kthejmë vëmendjen tek një rast i veçantë etnografik, bëhet fjalë për një veshje të rrallë jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Ballkan dhe në Botë : Xhubleta e Malësisë së Madhe dhe Kelmendit. Xhubleta, pa dyshim, mbetet çertifikata autentike që provon origjinën pellazgjike të banorëve të Shqipërisë së Epërme. Por, çuditërisht, të dhënat arkeologjike e identifikojnë këtë veshje edhe në territore të tjera të lashta mesdhetare si në Kretë, etj.

Lutfi Alia na tregon se, Xhubleta është veshje me prejardhje të lashtë, çka dëshmohet me ngjashmërinë me veshjen në disa figurina terrakote të gjetura në Bosnje, dikur të banuar nga fiset ilire, si dhe në Kretë dhe vise të tjera të Mesdheut, që i përkasin mijëvjeçarit të dytë para erës sonë. Studiuesit shqiptarë dhe të huaj, njëzëri theksojnë se xhubleta është veshje me origjinë të lashtë katërmijë vjeçare, e ruajtur nga malësoret e Shqipërisë veriore, të malësisë të Kosovës perëndimore dhe të pjesës verilindore të Malit të Zi të banuar nga shqiptarët. Xhubleta vishet nga gratë dhe vajzat e Malësisë së Madhe, Kelmendit, Dukagjinit, Shalës, Shoshit, Nikaj – Mërturit, Pukës, Mirditës, Rugovës dhe nga shqiptarët e Malit e Zi (Plavë, Guci, Hot, Grudë, Tuz, etj).

Ja se çfarë na thotë Spiro Konda për xhubletën:

“…Kreta u banua që nga epoka neolitike prej parahelenëve që ishin vetë pellazgët. Tjetër element pellazgjik në Kretë është fakti se veshja e grave të Kretës së Vjetër është një me atë të grave të Malësisë së Shkodrës.(Enciklopedia e Madhe Greke. Vol. XV, Athinë 1931, f, 171)

Ndërsa Dhimitër Pilika na thotë: “Në Malësinë e Madhe dhe në Kelmend xhubleta e grave ruan edhe sot tiparet e veshjes së Artemisit që hasim tek monedhat ilire” Dëgjoni zotërinj akademikë; ilirët adhuronin Artemisën, një perëndi “greke”, por në fakt ajo është një perëndi pellazge. Pra, në monedhat e tyre ilirët konsakronin origjinën e tyre pellazgjike.

Aleksandër Stipçeviq kur flet për veshjet ilire na thotë: “…Gratë ilire vishnin gjithashtu një tip fustani që ishte i prerë në brez, kështu që pjesa e sipërme ishte e pëlqyer për trupin, ndërsa pjesa e poshtëme ishte e rrudhur dhe kishte formën e kumbonës. Këtë formë robesh e mbajnë hyjneshat lokale (Diana, Nimfat) në monumentet nga epoka romake si dhe gratë valltare, të paraqitura në urnat japode nga Ribiqi (shek V-IV p.e.s), me rrobe të tilla ishte veshur hyjnesha Diana (Artemisa) që është paraqitur në monedhat e mbretit ilir Ballaeus (shek.II p.e.s). Mendohet se kjo formë e robave ilire është ruajtur deri sot tek shqiptarët në Shqipërinë e Veriut dhe në Kosovë (te pjesëtarë të fisit Kelmendi)…I pari për këtë veshje karakteristike (xhubletën) të shqiptarëve të veriut si gjurë të veshjes parahistorike shkroi Franc Nopça (Franz Nopcha).”

Pavarësisht faktit se autori i mësipërm nuk flet, se përse kjo veshje është ruajtur deri në ditët e sotme vetëm tek fisi i Kelmendit në Alpet Shqiptare; si dhe pavarësisht faktit që ai e quan xhubletën një veshje ilire, kundërshton vetveten, kur në të njëjtën kohë, thotë, që ajo është veshje e hyjneshës Diana (Artemisa), dhe e nimfave. Sepse i duhet të shpjegojë se përse këtë veshje e kishte veshur një perëndi që nuk ishte ilire?!!! Ose, e kundërta, përse ilirët vishnin një veshje që nuk ishte e tyre, por e një perëndie ‘greke’?!!! Ndërkohë, që nga ana tjetër, na thotë shumë, kur tregon se një mbret ilir e kishte stampuar këtë veshje në monedhat e tij. Përse?!!! Por edhe faktin tjetër shumë të rëndësishëm, që kjo veshje, duke qënë veshje e një perëndie pellazge, dhe, pa asnjë dyshim, dhe vajzat dhe gratë e Shqipërisë së Epëme, që vishnin veshjen e kësaj perëndie në atë kohë, kanë qënë edhe ato pellazge. Ndërsa në kohët e reja dhe të sotme, duke vazhduar të veshin të njëjtën veshje, ato provojnë në mënyrë të pakundërshtueshme origjinën e tyre pellazgjike.

Studiusit tanë thonë që xhubleta është një veshje e lashtë e malësoreve, por thonë gjithashtu, që ajo është edhe ilire. Nuk kam kundërshtim. Por, në gjetjet arkeologjike në Kretë janë zbuluar veshje të grave kretane, pellazge të njëjta me xhubletën e Malësisë. Nuk mendoj se do të na thonë se edhe kretaset e lashta ishin me origjinë ilire?!!!

Në vërtetim të kësaj na vjen në ndihmë Moikom Zeqo, i cili pohon se, duke shfletuar një koleksion të gazetës “Illyria” të vitit 1935, gjeta një shkrim të rrallë, shkruajtur nga Dr.Shyqyri Demiri, ku midis të tjerash, kur vjen fjala për veshjen e malësoreve tona pohohet:

“Ruejtja e traditavet âsht aq e madhe, sa që Baron Nopsca konstaton pothue identitet në format e kostumevet të gravet t’epokës kulturore të Mykenës me kostumet e sotshme të Malsís së Shkodrës”

Por ka edhe më, përsëri Moikom Zeqo na befason, kur na informon: “Në shekullin XIX, një nga gjenitë më të mëdhenj të arkeologjisë botërore Ser Artur Evans, bëri një udhëtim ne Ballkan si dhe në Shqipëri dhe botoi librin “Letrat ilire”…ai bëri gërmime në Kretë dhe Mikenë dhe zbuloi kulturën e mahnitshme, që ai e mbiquajti kultura kreto-mikenase…Evans zbuloi artin magjik dhe ekzotik të afreskeve, skulpturave, terakotave të Kretës dhe të Mikenës…Evans zbuloi disa terakota femrash me një veshje të çuditshme, me një fustan të rëndë dhe të valëzuar deri në fund të këmbëve, por me gjinj të zbuluar dhe që mbanin gjarpërinj në duar. Pikërisht këto terakota janë dëshmia e vetme ndërlidhëse me xhubletën shqiptare të Veriut, e cila mbijeton deri në ditët e sotme. Shumë dijetarë etnografë kanë theksuar, se kjo ngjashmëri ka karakter unik por megjithatë nuk e shpjegojnë dot se si…Si ka mundësi që xhubleta shqiptare, të bart një kumt kaq të stërlashtë?

Në Muzeun e Njeriut, në Paris kam patur fatin të shoh xhubletën më të vjetër që është deri më sot, gati 3 shekullore. Një xhubletë dy shekullore ndodhet në Lezhë. Xhubletat e tjera, janë të fundit të shekullit XIX, ose fillimit të shekullit XX. Mjafton xhubleta shqiptare, që emri i Shqipërisë, të mbetet përjetësisht në kostumologjinë evropiane.”

A ndodhemi para një misteri? Malësoret tona me veshje ‘greke’!!!! Apo greket e lashta me veshjen shqiptare, apo ilire në daçi!!! Por ka studiues, që veshje të tipit të xhubletës, e kanë vënë re edhe tek veshjet e lashta të grave etruske dhe ato të Sardenjës. Vetvetiu, këtu na shpëtojnë pellazgët, të cilët kanë banuar si në Kretë dhe në Mikenë, si në Argos dhe në Korinth; në Etruri dhe Sardi, po ashtu edhe në Dardani dhe në Iliri.

Andromaqi Gjergji, kjo etnografe e shquar, flet për figura pagane të padeshifruara, madje kozmike në këtë veshje të jashtëzakonshme. Këto simbolika dhe figura të qepura në xhubletë tregojnë se kemi të bëjmë me një veshje hyjnore, të cilën, me siguri, e kanë veshur hyjnitë pellazge, si Artemisa dhe të tjera. Lutfi Aliaj bën një përshkrim interesant të këtyre simbolikave:

“Xhubleta është kryevepra e kostumografisë iliro – arbërore – shqiptare, ështe vepër arti, është histori, është kulturë shekullore, është mit, është sofistikim estetik me zbukurime dhe qendisje floreale dhe gjeometrike me plot mistere të lashta pagane, me simbole antropozoomorfe dhe mistike, është vlerë materiale dhe shoqërore, është punim origjinal shqiptar unikal. Fundi i xhubletës dhe veshjet e tjera plotësuese zbukurohen me motive magjepse me karakter natyror, hyjnor dhe fisnor, të shprehura me figura floreale dhe gjeometrike, me simbole atropozoomorfe dhe magjie, të gjitha të qëndisura me penjë shumëngjyrëshe; madje në zbukurimet integrohet dhe pema e fisit dhe e familjes, një kod misterioz i trashëguar nga lashtësia, i pasqyruar me simbole të ndryshme, ndër të cilët mbizotëron shqiponja.”

Por origjinën pellazgjike të banorëve të Shqipërisë së Epërme e vërtetojnë më së miri disa simbole të përdorura gjërësisht nga të gjithë popujt pellazgjikë të Mesdheut: “Në misterin e xhubletës pasqyrohen një seri simbolesh pagane, që kanë ekzistuar para besimeve monoteiste dhe ndër më të përdorurit janë simbolet e diellit, të hënës, të yjeve, të gjarpërit, të shqiponjës, të dragoit dhe simboli i lashtë magjiko – fetar i svastikës (në gjuhë sanskrite do të thotë fat, lumturi, mirëqenie), ndërsa sipas J. Dechelette svastika karakterizon diellin në lëvizje, andaj quhet dhe dielli svastik.”

Nga të gjitha këto që u thanë më sipër na lind e drejta të shtrojmë edhe një pyetje: A është xhubleta një libër ku janë shkruajtur për mijëra vjet mesazhe të rëndësishme, ndoshta të ardhur edhe nga jashtëtokësorët, mund t’i quajmë edhe hyjni, pasi nga yjet kanë ardhur, në se kanë ardhur? Në vazhdim a kanë qënë Alpet Shqiptare një pikë kontakti me hyjnitë? Më tej, përse kjo veshje ka ekzistuar përreth këtyre alpeve? A mund t’a quajmë xhubletën thjesht një veshje ilire?!!! Po të ishte kështu, përse nuk ndodhet edhe tek fiset e tjera ilire, të paktën, në Ilirinë e Jugut? Por nuk mund ta quash ilire edhe nga mosha e saj, që është mijëravjeçare, mbase edhe dhjetëmijë apo më shumë. Xhubleta pellazge qëndron krenare përkarshi gjithë botës dhe thotë: Mua më kanë veshur vetëm perëndeshat e Dodonës dhe të Olimpit dhe shqiptarkat e Maleve të Alpeve Shqiptare.

Ndonëse ajo është një veshje e vjetër 3000-4000 apo më shumë vjeçare dhe kombi ynë ka ndryshuar disa herë emrat: Pellazgë, Ilirë, Arbër, Shqiptarë; gratë malësore konservatore mbajnë akoma veshjen e tyre pellazge (kjo ndoshta, edhe për inat të disa akademikëve tanë, që nuk e njohin origjinën pellazge të popullit tonë).

Pilika dhe Stipçeviq na thonë se veshjet e shqiptarkave i kanë gjetur të stamposura në monedha, statuja dhe objekte të tjera arkeologjike si veshje të nimfave, Artemisës apo Dianës. Pra si veshje të hyjnive pellazge, si ato të vajzave Dardane; vajzave mirditore; vajzave të Lunxhërisë; si dhe ato arbëreshe. Tani me të drejtë mund të pyetet: Me ç’të drejtë shqiptarkat kanë veshur teshat e hyjnive, dhe jo vetëm një herë, por me mijra dhe miliona herë; jo për një vit, jo për dhjetra apo qindra vjet, por për mijëra vjet. Kush jeni ju?!!! Si guxoni ju të bëni këtë sakrilegj për shekuj e shekuj me rradhë?!!! Por çudia më e madhe dhe më e pabesueshmja është një fakt. Si nuk i ndëshkuan dhe pse nuk i ndëshkuan hyjnitë shqiptarkat?!!! Pse?!!! Sepse shqiptarkat, që në zanafillë të tyre, si pellazgjesha, kishin fituar të drejtën të visheshin njësoj si hyjnitë. Sepse ato si racë kishin ‘mandat’ nga vet kryeperëndia pellazge, Zeusi, i cili këtë popull, pellazgët, i kishte popullin e vet. Prandaj edhe Homeri i quan pellazgët, popull hyjnorë. Pellazgët uleshin në sofër bashkë me hyjnitë, pinin bashkë me hyjnitë, bisedonin në të njëjtën gjuhë me hyjnitë, visheshin njësoj si hyjnitë. Pra ishin të një sëre dhe të një soji me hyjnitë e Dodonës dhe të Olimpit.

Besnik Z. Imeraj

Foto: pinterest.com

(Marrë nga libri Origjina e shqiptarëve në katakombet e historisë botërore)

10 cilësi pozitive dhe negative të Ahmet Zogut, sot në 130 vjetorin e lindjes së tij

by

Nga Roland Qafoku/

Sot është 130 vjetori i lindjes së Ahmet Zogut, politikanit që dominoi Shqipërinë në të gjitha drejtimet për rreth 20 vjet. Jetoi 65 vjet, 5 muaj e 29 ditë. Ishte ministër i Brendshëm për 9 muaj e 16 ditë; president i Republikës për 3 vjet, 7 muaj e 1 ditë dhe mbret për 10 vjet, 7 muaj e 6 ditë, Ahmet Zogu shkroi epokën e vet që nga viti 1920 deri në 1939. Ai ishte Ahmet Zogu i mirë apo i keq? Dhe… si ishte bilanci për ato që ka lënë pas? Ne nuk mund ta vizatojmë figurën e tij vetëm me dy ngjyra, të bardhën, apo të zezën. Nga studimet që kam bërë, mbështetur edhe në botimet e mia, kam nxjerrë në mënyrë të përmbledhur 10 cilësi pozitive dhe 10 cilësi negative të tij. Lexojini dhe mos komentoni si tifoza të partisë, por me atë që ai na la trashëgim dhe gjurmët që la në histori!

1.POZITIV: Ahmet Zogu është lideri politik që ka meritën si askush tjetër që e shndërroi Shqipërinë nga një vend në anarki në një shtet të stabilizuar me institucione dhe ligje. Nëse Shqipëra ka 28 nëntorin 1912 si ditën e themelimit të shtetit, ardhja në pushtet e Zogut është dita e themelimit të shtetit modern shqiptar.

NEGATIV: Për të arritur qëllimet e tij ai nuk përdori metoda demokratike. Zgjedhja e tij si president i Republikës në parlament në vitin 1925 u bë nën mbikëqyrjen e armëve të një detashmenti rus që kishin marrë urdhër të hapnin zjarr nëse nuk do merrte votat e duhura. Shpallja si Mbret është një akt akoma më i diskutueshëm si në aspektin politik dhe juridik.

2.POZITIV. Ahmet Zogu është futur në histori si një politikan që ndërtoi shteti modern shqiptar. Ai ndikoi që Shqipëria të bënte një hop cilësor në të gjitha fushat e jetës, duke shtruar bazën e një shteti me parime perëndimore.

NEGATIV. Ahmet Zogu ishte diktator dhe ky përcaktim nuk vihet në diskutim. Por, ndoshta mënyra se si e reformoi dhe transformoi shtetin shqiptar në një shoqëri arkaike nuk mund të bëhej në ndonjë mënyrë tjetër.

3.POZITIV: Ahmet Zogu ishte lideri politik që kishte vizionin si askush tjetër politikan shqiptar i shekullit 20-të për të ardhmen e vendit. Ai kishte aftësi të parashikonte se çdo ndodhte për 5, 10 apo edhe më shumë vjet në Shqipëri, në vartësi të projekteve të tij politike por edhe tw zhvillimeve ndërkombëtare.

NEGATIV: Ahmet Zogu e vuri në dispozicion të vetes të gjithë aparatin shtetëror.

Pushteti, financat, policia dhe drejtësia ishin në funksion të tij dhe familjes së tij. Ahmet Zogu bënte një jetë përrallore, kur ndërkohë 90 për qind e popullisë jetonte në skamje dhe injorancë të thellë.

4.POZITIV: Ahmet Zogu kishte aftësinë të afronte rreth vetes personalitetet më të aftë dhe të zotë në profesione. Ai bashkëpunoi me figurat më të rëndësishme të kohës, të spikatur në disa fusha që nga Faik Konica, Mehdi Frashsëri, Marash Ivanaj, e të tjerë që edhe pse ishin kritikë ndaj tij, ai i bëri pjesë të kabinetit por edhe të pushtetit që ai kishte.

NEGATIV: Ahmet Zogu eliminoi shumë nga armiqtë e tij politikë që i rrezikonin pushtetin. Rezulton që ai të ketë inspiruar, mbështetur dhe marrë pjesë në vrasjen e Bajram Currit, Avni Rustemit, Luigj Gurakuqit, Hasan Prishtinës, e deri te kunati i tij, Ceno Bej Kryeziu.

5.POZITIV: Ahmet Zogu fitoi simpatinë e shumë personaliteteve, familjeve dhe fiseve shqiptare që kishin autoritet në zonat ku jetonin. Sapo u zgjodh president më 31 janar 1925, ai u kërkoi atyre besën për ta mbështetur të bëjë shtet në një pritje publike në Fushën e Shallvareve në Tiranë në një akt të paprecedent si për Shqipërinë, por edhe për Evropën. Gati-gati ngjante si një lloj besëlidhje që krijoi Skënderbeu në 1444 në Lezhë me përfaqësuesit e të gjithë principatave.

NEGATIV: Ahmet Zogu krijonte raporte personale me personazhe të veçanë dhe jo instituconale. Kjo bëri që ai të krijonte raporte për interesa që në dukje ishin miq, por në të njëtën kohë ai krijoi edhe shumë armiq. Janë të panumërta tentativat që i janë bërë për ta eliminuar nga armiq politikë dhe personalë. Mbetet lapidare shprehja e studiuesit amerikan Bernd Fischer: Të ishte roje i mbretit Zog, ishte njësoj sikur të ishte roje i një fabrike baruti, rreth e rrotull së cilës shkreptinin rrufe.

6.POZITIV: Ishte pozitiv fakti që pasi i shërbeu Jugosllavisë, Ahmet Zogu i ktheu krahët duke i thënë stop një raporti në dëm të vendit tonë. Shkëputja që i bëri ndaj fqinjit verior që kishte synime ekspasioniste ndaj vendit tonë, është një nga momentet më pozitive që duhet veçuar në karrierën e tij.

NEGATIV: Raporti i ngushtë që krijoi Ahmet Zogu me Jugosllavinë ishte një nga pikat më të errta në karrierën e tij politike. Ai u strehua për gjashtë muaj në Beograd pas kryengritjes së qershorit 1924 të drejtuar nga Fan Noli. Dhe pas sponsorizimit serb ai u kthye në pushtet me armë duke larguar Nolin. Në këtë kontekst është mëse e mjaftueshme të përmendim vetëm një fakt: në këtë kundërkryengritje Ahmet Zogu kishte në dispozicion një batalion me mercenarë rusë që e shoqëruan deri në Tiranë dhe qendruan madje edhe pas fitores dhe rimarrjes së pushtetit.

7.POZITIV: Ahmet Zogu u bë një figurë e rëndësishme politike rajonale. Ai ishte një aktor shumë i rëndësishëm në Ballkan por edhe shumë i njohur për diplomacinë evropiane dhe botërore. Kjo bëri që Shqipëria të krijonte një lloj peshe të konsiderueshme.

NEGATIV: Ahmet Zogu nuk arriti të shkëputej nga kthetrat e Italisë me të cilën u duk se krijoi raporte të mira, por u bë vasal i saj. Ndonëse ishte shumë e vështirë për Shqipërinë e vogël, nën pushtetin e Zogut Shqipëria po gllabërohej dalëngadalë ekonomikisht nga vendi fqinj.

8.POZITIV. Ahmet Zogu krijoi lidhje dhe mbajti raporte shumë të mira me SHBA. Ai ishe mik personal i çdo ministri amerikan në Tiranë dhe të gjitha impresionet pozitive që ata kishin ndaj Zogut ia përcillin Departamentit të Shtetit. Falë këtij raporti, në vitin 1936 presidenti i SHBA, Franklin Delano Roosevelt, ftoi zyrtarisht Zogin në një pritje të veçantë në Shtëpinë e Bardhë, duke u bërë i pari personalitet shqiptar që ftohej nga një president amerikan.

NEGATIV: Ahmet Zogu tregoi se pushtetin e kishte më të rëndësishëm se çdo gjë në jetën e tij. Në mënyrën më skandaloze, edhe pse e kishte konfirmuar vizitën, në momentin e fundit, ai vendosi të mos shkonte në pritjen e afruar nga presidenti amerikan Roosevelt, me justifikimin absurd “punët e mëdha nuk i jepnin mundësi”. Në fakt Zogu nuk shkoi se druhej ndaj ndonjë komploti në Shqipëri që mund ta largonte nga pushteti.

9.POZITIV: Ahmet Zogu ka meritën që vendosi jo vetëm shtetin ligjor në Shqipëri por aplikoi legjislacionin penal dhe civil perëndimor në drejtësinë dhe jetën sociale shqiptare. Ai ideoi dhe zbatoi themelimin e shtetit të së drejtës, disa të drejta të individit, statusin e familjes si dhe modernizoi jetën në disa aspekte. Heqja me ligj e mbulesës së grave muslimane është një revolucion më vete.

NEGATIV. Shteti që ai ndërtoi megjithatë kishte shumë kufizime në rapot me të drejtat e njeriut. Gjatë pushtetit të Ahmet Zogut u dhanë shumë vendime të padrejta, qoftë politike por edhe civile ndaj personave të pafajshëm.

10.POZITIV. Gatishmëria e Ahmet Zogut për të bërë zgjidhje pozitive për situatën ku u gjend Shqipëria në prill të vitit 1939 është për tu vlerësuar. Ai u përpoq të kundërshtonte Italinë dhe Benito Mussolini-n që përbënte fuqinë e dytë më të madhe ushtarake pas Gjermanisë edhe pse nuk ia doli.

NEGATIV. Ahmet Zogu bëri gabimin fatal, atë të largimit nga Shqipëria më 6 prill 1939. Akoma edhe më fatal ishte fatki që Zogu nuk iu përgjigj ftesës së minstrit amerikan në Tiranë Hugh Grant, i cili i ofroi pasaportë amerikane Geraldinës dhe të birit Leka të sapolindur për tu strehuar në godinën e ambasadës. Nëse do kishte pranuar historia do shkruhej ndryshe. Por nëse Zogu do qendronte në Shqipëri dhe do organizonte rezistencën, ai do merrte benefite të jashtëzakonshme.