Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909
Violetta Berisha kryetarja e Bashkisë Fairview, Bergen County në New Jersey do të zhvillojë një vizitë në Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA ditën e Shtunë, datë 18 Nëntor 2023 ora 1 PM.
Takimi zhvillohet në Selinë Qëndrore të Vatrës në adresë: 2437 Southern Blvd, Bronx, NY 10458.
Nga Dr. Zekri Palushi (MD), Australi, 14 Nandor, 2023/
Iballja, vendlindja e T’Lumit Fran Mirakaj, me një krenari, dhe madhështi të veçantë, festoj 120 vjetorin e hapjes së shkollës së parë shqipe, e në të njejtën kohë, inaguroj pagëzimin e rrugës Iballe – Fushë – Arrëz, me emrin ‘’Rruga Fran Miraka’’.
Për mua pesonalisht, dhe gruan time Tina, vizita e kohëve të fundit, që patëm në Iballe, ishte me të vërtetë, një eksperiencë e veçantë, dhe mallëngjyese, aq më tepër, kur kemi rreth 28 vite, që jemi larguar nga Shqipria.
Ndërsa unë kisha qenë vetëm një herë në Iballe, gruaja ime, Tina, s’kishte qenë as një herë, në këtë vend ku kishte lindur gjyshi, si dhe nana e saj, Agia, me dy motrat, Dilën dhe Filen.
Gjatë rregjimit komunist, gjithçka ishte e vështirë, dhe ç’do gja shihej me dyshim, prandaj edhe lëvizjet ishin mjaft të kufizume, dhe shpesh të rrezikshme, -sidomos për ata me ‘’Biografi të Keqe’’, që në përgjithësi konsideroheshin edhe armiq të pushtetit popullor. Një prej këtyre ‘armiqve’, ishte edhe gruja ime, Tina. Prandaj, ajo s’kishte guxuar ta vizitonte Iballën, shtëpinë e gjyshit të sajë, Të Lumit Fran Miraka, që ishte pushkatuar nga rregjimi polpotjan, i mega-kriminelit sadistik, Enver Hoxhës, për ‘krimin’ e besimit në fenë Katolike, dhe mos-mohimin e Krishtit.
Le të kthehemi përsëri tek udhëtimi jonë, nga Tirana, për në Iballe.
Dikur, gjatë rregjimit komunist, kur ‘’Lufta kundra Rehatisë Personale, ishte Objektivi Kryesorë i Partisë së Punës’’ për ta ndërmarrë këtë udhëtim, duhej të mendoheshe mirë, megjithse distanca s’ka qenë më shumë se 170 km, rruga ishte mjaft e keqe, dhe tejet e lodhëshme. Ajo kalonte në terrene të thyera, dhe mjaft të rrezikëshme, që sherbente edhe si një rrugë ‘strategjike’, (siq komunistve u pëlqente ta quanin)! -Makinat lëviznin mjaft rrallë, dhe ishin shumë të vjetra, të keq-mbajtura, dhe aspak të sigurta. Duhej të ishe me fat, për të arritur në kryeqytet, dhe anasjelltas, shëndosh e mirë, dhe brenda ditës.
Por ne, kësaj here, rrugtuam në një komfort të plotë, dolëm nga një trafik, në të vërtet kaotik, por të mirë-organizuar, në brendësi të Tiranës, dhe pas pak kilometrash, morëm autostradën (Rruga e Kombit). Një rrugë e mirë, -që gjatë gjatësisë saj, anash rrugës, ishin ndërtuar mjaft lokale pushuese, dhe stacione karburantesh moderrne.
Në zonën e Fanit, dolëm nga autostrada, për të ndjekur rrugën, që shumë shpejt, na qoj në Fushë-Arrëz. Aty u ndalëm pak, pimë nga një kafe, dhe pastaj, vazhduam udhëtimin tonë, drejt destinacionit.
Sigurisht që edhe segmenti rrugorë, Fushë-Arrëz -Iballe,s’ishte ma si më parë, gjithçka kishte ndryshuar, rruga ishte zgjëruar, dhe shtruar gjithkund me një asfalt cilësor. Kjo rrugë, rreth 36 km., në kohën Enver-Hoxhiane, do t’ju merrte 3-4 orë, ndësa tani, ne hymë në Iballe, për 40 minuta!
Asht pikërish kjo rrugë, në të cilën ne po ecim, që nesër do të pagëzohej me emrin: RRUGA FRAN MIRAKA, ndërkohë, tabelat me këtë emër tashmë ishin vendosur në disa pika të kësaj rruge, -një gjë që na befasoj, -por edhe na dha shumë emocione positive, ndërkohë që Tinës, po i rridhnin lotët.
Sigurisht, që mbrritja në iballe, ishte tepër eksituese, dhe mjaft mallëngjyese, sidomos për Tinën, e cila, siq thashë edhe më parë, -po vinte këtu për herë të parë, dhe përveç mallit, fantazisë, kurjozitetit, dhe deshirës që e kishin ndjekur gjatë gjithë jetës për të vizituar vend-lindjen e nanës, dhe gjyshit të saj. Ajo s’kishte kujtime të lidhura me këtë vend, ndërsa mua mu ngjallën disa kujtime, nga vizita ime, në vitin 1991.
Ishim në fushatë elektorale, kur unë isha kryetari i Degës së Partisë Demokratike, për rrethin e Pukës, e njëherësh, edhe kandidat për deputet. Për këtë arsye, mora pjesë në një miting, nga ato që organizoheshin në atë kohë. Ishin mbledhur mjaft njerëz, megjithse, frika nga komunizmi hala ishte e gjallë, dhe e fortë. Militantizmi komunist jo vetëm që nuk ishte shuar, por vazhdonte, me aktivitetet e tij bullëzuese, dhe kërcnuese. Ata, me çdo kusht, dhe mjet, përpiqeshin që frikën jo vetëm ta mbanin gjallë, por edhe ta intensifikonin. Qëllimi i tyre, ishte që të shkaktonin sa më shumë pa-siguri, frikë, dhe konfuzion tek njerëzit.
Në këtë aspet, ata nuk më kursyen as mua, tentuan të prishnin mbledhjen, të krijonin rrëmujë, të na intimidonin, dhe t’na kërcnonin, se do të përmbysnin makinën, që ishte në përdorimin tim.
Këto kujtime mu ndërprenë sapo arritëm në Iballe, në këtë bukuri natyrore, të shtrirë, si një fushë gjigande futbolli, që natyra e kishte rrethue me aq mjeshtri, me male të gjelbërueme, me kodra të buta, të zbukurume me një hije të spektrit të mrekullueshëm të ngjyrës jeshile, e që vende-vende, kishin filluar të konkuroheshin nga ngjyrat e vjeshtës, -duke e shëndrruar atë, në një të verdhë-në-të kuqe!
Pas pak momentesh, makina jonë u ndalu para një godine lluksoze, që ishte një hotel-restorant, ndërtuar në zemër të Iballës!
Kjo godinë na befasoj, si me karakterin e sajë arkitektonik, ashtu dhe me ambjentet e sajë të brendëshme, të punuara, mobiluara, dhe dekoruara me një cilësi të lartë, -që komplementoheshin edhe me një sherbim tepër mik-pritës, një guzhinë të nivelit kulinar, dhe pasterti shembullore. Befasi ishte edhe hoteli bashkëngjitur, me dhomat e tij lluksoze, që pa asnjë ekzagjerim, përmbushte standartin 5-yjor, të klasifikimit internacional!
Ky kompleks mbante emrin ‘’Bujtina L’’, dhe ishte investimi i punës, mundit, dhe djersës së një Iballsi shumë të suksesëshëm, Lazër Mëhillit.
Le të kthehemi përsëri tek agjenda e këtij eventi, pra, festimi i 120 vjetorit, të shkollës së Iballës, e para shkollë, e hapur në veri, dhe nga shkollat e para, në Shqipërinë e asaj kohe. Siq thashë edhe më sipër, ky aktivitet,i mirëorganizuar, ishte rrezultat i një pune kolosale disamujore, të një grup-njerëzish, kryesisht Iballas, të drejtuar nga një tjetër biznesmen Iballas, tepër i suksesëshëm, Dedë Maluta, drejtues i Kompanisë ‘’JUNIK’’ shpk, me bazë në Shëngjin të Lezhës.
Deda, si një nga ish-nxanësit e shkollës së Iballes, kishte marrë përsipër që ta organizonte këtë event, dhe të përballonte shumicën e shpenzimeve të tij, ku përfshiheshin: restaurimi i shkollës, kthimi i njërës prej dhomave të saj në museum, dhe paisja e këtij muzeumi me stenda të veçanta, në të cilat do të pasqyrohej jeta, puna, dhe historia në përgjithsi, e krejt krahinës së Iballes.
Të nesërmen, me 28 Tetor, heret në mëngjez, në oborrin e madh të kësaj shkolle, në pjesën anësore të tij, Iballësit, kishin ekspozuar prodhimet e tyre bujqësore, blegtorale, dhe artistike.
Po heret në mëngjez, kishte filluar një simpozium, ku personalitete të ndryshme shkencore, përfshi këtu edhe ish-ZV. Kryeministrin demokrat, me origjinë Iballas, Profesor Rexhep Ukën, diskutonin punimet e tyre.
Më vonë, Presidenti I Rrepublikës së Shqipërisë, Zoti Bajram Begaj, inaguroj pagëzimin e rrugës, me emrin e Të Lumit Fran Miraka, dhe më pas, të pranishmit, patën rastin të vizitonim ambjentet e kësaj shkolle, tashma të restauruar me shumë kujdes. Në korridorin e sajë, ishte vendosur një bust i mrekullueshëm, i Frrok Kol Pematit, emri i të cilit, i ishte dhënë kësaj shkolle. Sigurisht që këtu duhet të përmendim edhe vizionarë të tjerë, e patriot, si Kol Zezajn, Vocërr Prel Mehmetin (Mirakaj), Kol Nik Alia, dhe Palush Pjetri, për të cilët, është folur gjatë në simpoziumin e mëngjezit.
Në muret e korridoreve të shkollës ishin ekspozuar mjaft punime të bukura arti në pikturë, me tematika të ndryshme, të hedhura në tellaje, nga piktor mjaft të talentuar, që kishin shkuar ditë më pare, në Iballe, për të paraqituur në veprat e tyre, aspekte të ndryshme të ksaj treve.
Nga korridori i katit të dytë, hymë në dhomën-muzeum, ku stenda e pare i kushtohej Te Lumit Fran Miraka, që pasoheshin nga shumë stenda të tjera ku paraqitej historia, kultura, dhe personalitetet e ndryshme, kontribues, jo vetëm në jetën e iballes, por edhe atë, të nivelit kombëtar.
Ndërkohë, grupe të ndryshme të muzikës, dhe të valleve, me shumë solist të njohur, përfshi të madhin Shkëlzen Jetishi, (me origjinë nga Iballa), argëtuan gjatë gjithë kohës publikun e shumtë pjesmarrës.
Dhe më vonë, këtë aktivitet, e përshëndeti edhe Zoti Bajram Begaj, si dhe ish kryeministri i Kosovës me origjinë Iballas, dhe deputet në detyrë, Ramush Haradinaj.
Përshëndetje pati edhe nga shumë të tjerë, -por unë këtu po veçoj atë të gruas time, Tinës, përshëndetja e së cilës, preku thellë, jo vetëm ndjenjat, shpirtin, dhe zemrën e sajë, por nga fundi i kësaj përshëndetje, shumë-kush ishte i përlotur, përfshi edhe ish-legjendarin e UÇK, Ramush Haradinaj, i cili, herë pas here, drejtohej nga ne, dhe i thonte Tinës: ‘’Oj mbesë, m’ke ba me qajt’’!
Prandaj, edhe unë po e mbylli shkrimin tim, për ti lënë pak vend tekstit të sajë përshëndetës:
Të dashur, MIQ, të pranishëm në ktë event të shenuar!
Sot, ndjehem mjaft e emocjonume, e privilegjume, dhe tepër e nderume, që, si mbesa e Fran Mirakës, të ndodhem këtu, n’mes njerëzve ma të shtrenjtë, ma të dashur, dhe ma të mirë në botë, Iballsve dajve të mi!
Fillimisht dua që ne emrin tim, të familjes time dhe në veçanti të nanës time Ages, t’ju përshëndes të gjithëve, dhe ti përcjelli falenderimet ma të përzemërta, dhe mirënjohjen ma të thellë, ORGANIZUESVE të këti eventi mjaft të randsishëm historik, jo vetëm për Iballen, dhe rrethin e Pukës, por për të gjithë Shqipninë.
Unë s’do t’flas shumë, sepse, arsya për t’cilën ne jemi mbledhë ktu, dhe vetë tematikat e këtij eventi, të pasqyruara në stendat e këtij MUZEUMI, do të flasin jo vetëm sot, -por edhe në të ardhmen, ata do të flasin, e t’ju tregojnë brezave që do të vinë, miqve të ndryshëm, e vizitorve të HUAJ, se Iballja, megjithse një zonë e thellë, dhe e largët, me bijët e saj të nderuem, e patriot, si Frrok Kol Pematin, Kol Nik Alinë, Palush Pjetrën, Padër Zef Mesin, dhe Vocërr Prel Mehmetin (Mirakajn) -qysh në vitin 1903, e kishin kuptu mjaft mirë se edukimi asht një nga elementët ma të randsishëm, në luftën për të drejtat njerëzore, dhe se, ky edukim, mund të përdorej si një armë e fuqishme, për t’ndryshu, jo vetëm Iballen, por edhe të gjithë kombin tonë.
Dhe në të vërtetë, kështu ndodhi, kjo ishte shkolla e parë që u hap në veri, dhe një nga shkollat e para, të hapuna, në Shqipninë e asaj kohe, një shkollë që e futi Iballen, në hartën e Arsimit Kombëtar, dhe ngriti edhe ma nalt emrin, dhe prestigjin e këtij vendi, dhe kësaj zone, që tash e mbrapa, do të njifej jo vetëm për trimni, burrni, e bujari, por do të njifej edhe për dituni.
Asht pikërisht kjo shkollë, ku mësun, dhe u edukuen qindra Iballas, asht pikërisht kjo shkollë që pregatiti studen për shkollat e larta të asaj kohe, dhe vazhdon, e do të vazhdojë të pregatisë student për universitete të ndryshme, Brenda, dhe jasht vendit.
Asht pikërisht kjo shkollë, nga ku dolën personalitete të nderur në fushën e shkencës, artit, e kulturës, dhe mbi të gjitha, asht bash kjo shkollë, ku mori mësimet e para, edhe gjyshi im, I lumi Fran Miraka, këtu mori mësimet e para edhe nana ime Agia, me motrat e saj, Dilën, dhe Filen, dhe mbi të gjitha, kjo asht shkolla, ku baba im i mrekullueshëm, Frrok Gjoka, (dritë past aty ku asht), ka punuar si mësues, rreth viteve 1955.
Pra, asht Iballa, ky vend fisnik, që lindi njerëz patriot, e atdhetar, asht kjo iballe, që lindi shumë pesonalitete të tjera, për të cilët, do të flitet në këtë event, -por mbi të gjitha, -ashtë Iballa, ky vend i bekuem, ku lindi edhe gjyshi im, i lumi, Fran Mirakaj, -që kulçedra e kuqe komuniste, ja mori jetën, në mënyrën ma barbare, bash n’lule të rinisë së tij, veç pse besonte e mbronte fenë e Krishtit. Kështu, Ai e la gjyshen time, Prenë Aliajn të ve, e n’pikë të hallit, me 3 vajza, tashma jetime, kur nana ime, Agia, ishte veçse 6 mujshe.
Gjyshi im I mirë, u arrestue, -jo pa qëllim, bash në Natën e Krishtlindjeve.
Ndërkohë që po e nxirrnin nga shpia, (ku nuk u kthye ma kurrë), edhe pse i lidhur me zingjirë të shternguar mirë, i drejtohet grues së tij fisnike, Prenës, duke i thanë: ‘’mos u mërzit, se ty ka me t’ndihmue Krishti, me i rritë kto fëmij’’.
Unë nuk po ju marr ma shumë kohë, sepse shumë prej jush, e dinë se ç’far ka heqë familja jonë, e në të vërtetë, të gjithë Mirakajt, gjatë atij rregjimi gjakatar komunist, por s’mund të la pa ju tregue se dje, ndërsa po vinim për në Iballe, -pashë se gjatë rrugës ishin vendosur tabelat me emrin e gjyshit tim: ‘’Rruga Fran Mirakaj’’, kjo qe mjaft e pa-pritur, dhe në të vërtetë, më ringjalli dhimbje të thella, që mu perzien me shumë emocione kënaqësie, dhe krenarie. Emocione që u bane edhe ma të fuqishme sot, kur Presidenti i Rrepublikës, Zoti Bajram Begaj, me zbulimin e pllakës, zyrtarizoj pagëzimin e Rrugës Iballe Fushë Arëz, që tash e mbrapa, do të quhet ‘’Rruga Fran Mirakaj’’.
Po kështu, një efekt të veçantë, krijoj jo vetë tek unë, por edhe tek të gjithë vizitorët, ishte edhe një stendë, mjaft e kompletume, kushtuar gjyshit tim të mirë, që organizuesit e këtij eventi, e kishin vendosur bash në fillim të muzeumit. Aty flitej shkurtimisht për jetën e gjyshit, por mjaft interesante ishin edhe një fjalim i shkurtër, i Senatorit Jonathon Duniam, në Senatin e Australisë, si dhe një artikull i shkruar nga pastori Australian, Campbell Markham, botuar në një gazetë australiane ‘’Corner Post’’, ku flet për jetën, torturat, dhe pushkatimin e të Lumit Fran Miraka.
Edhe një herë, duke falenderuar nga zemra, me një mirënjohje te veçantë, organizuesit dhe të gjithë ata që kanë kontribuar për realizimin e kësaj inisiative mjaft të çmuar, po e mbylli përshëndetjen time me disa vargje të kangës, kushtuar kti martiri të demokracisë, dhe katolocizmit botror! “….,
Frani jot nuk paska vdekë, n’rrugë t’shejtnimit asht tuj ecë, brezat tjerë që do të vinë, për Fran Pjetrën do të ndijnë,
shejt atëherë ai do t’jetë, do ti luten njerëzit krejt, n’festa, n’gzime, e në halle, shen Fran Pjetra rrnon n’Iballe’’.
Zoti ju ndihmoft ju, Iballen, rrethin e Pukës, dhe t’gjithë Shqipninë.
Nga Dr. Zekri Palushi (MD) , Australi, 14 Nandor, 2023
Like
Comment
Idriz Lamaj/
Në veren e vitit 1977 u mbushen 115 vjet qekur poeti dhe shkrimtari i njohur maqedon, Grigor Perliçev, kurorëzoi veprimtarinë e tij letrare me një poemë të shkelqyer historike prej afër 3800 vargjesh. Poema mban titullin “Skenderbeu” dhe ka ngel e panjohur deri me 1950, kur dorëshkrimi i saj, origjinal në gjuhën greqisht, iu dorëzue Bibliotekës Shtetërore “Vasil Kollarov” në Sofje të Bullarisë.
Edhe pas zbulimit të këtij dorëshkrimi me rëndësi të veçantë, kaloi një kohë e gjatë derisa i hyri punës serioze, shkrimtari i njohur bullgar, Hristo Konov, i cili bëri përkthimin e parë të kësaj vepre në gjuhën bullgare. Më vonë, vepra në vetvete zgjoi kureshtje për përkthim edhe te studiuesit e kritikës letrare maqedone, në republikën e Maqedonisë në Jugosllavi.
Me këte vepër të rrjedhshme poetike, e cila provon qendresën heroike dhe rritjen historike të Kombit shqiptar me Skenderbeun në krye, Grigor Perliçev mori pjesë në konkursin për poemën më të mirë në gjuhën greqisht, me 1862.
Por, “…plot nëntdhjetë vjet mbeti i panjohur fati i kësaj poeme, e plotë një shekull brendësia e sajë…”, shkruen paraqitësi dhe përkthyesi i poemës në bullgarishtë, Hristo Konov.
Një shkrimtar tjetër bullgar, kritiku dhe letrari i njohur Aleksander Milev, njohës i thellë i jetës dhe veprave të Perliçevit, në një koment që i bëri poemës “O Armatollos”, e cila fitoi çmimin e parë në një konkurs letrar me 1860, lenë për të kuptur se poema “Skenderbeu” nuk e fitoi çmimin në konkursin e vitit 1962 për arsye politike. Poema “O Armatollos”, njëra prej veperave poetike më të përsosura letrare të Perliçevit, bënë fjalë për Serdarin e njohur maqedonas, Kapidanin Kuzman, të cilin e vranë kaçakët e Gegërisë.
Dy kritik dhe përkthyes të njohur maqedon, Gregori Stalev dhe Mihail Petrusevski (ky i fundit thonë se ka bë një përkthim dinjitoz të poemës “Skanderbeu” në gjuhën maqedone), shkojnë edhe më larg.
Të dytë mendojnë se poemen “Skenderbeu”, poeti e paraqiti në konkurs në një kohë jo të favorshme, sepse në atë kohë, kleri shovenist i Kishës greke “…bënte propagandën e deshprimit për helenizimin e të gjithë Ballkanit…”. Prandej, një vepër e tillë si kjo (është fjala për poemen “Skenderbeu”, IL.), jo që ishte e pamundur të fitonte çmimin e merituar, por “ishte e pamundur të shihte dritën e botimit”. (Shih: Greogri Stalev, Grigor Perliçev “Serdarot”, Misla, Skopje 1973, kapitujtë, “Perliçev vo svoeto vreme” , dhe “Makedonija vo vremeto na Perliçev”).
Sidoqoftë, zbërthimi i kësaj çështje kërkon një studim të veçantë shkencor. Sepse, bullgaro-maqedonët që janë marrë me komentimin e kësaj vepre kanë bërë edhe “punën” e tyre politike. Asnjëri nuk na thotë: Çfarë e shtyri Perliçevin të merret me botën shqiptare? Në çfarë rrethanash është shkruar poema “Skenderbeu”? Si dhe nga e njofti Perliçevi popullin shqiptar dhe pse kishte aq dashuri e respekt për Skenderbeun?
Fundi i fundit, kjo dihet nga të gjithë: Grigor Perliçev lindi me 1831, u rritë, jetoi dhe vdiq (me 1893) në qytetin e Ohrit të Shqipërisë Etnike, ku masa dërmuese e atij qyteti ishin shqiptar.
Tani, le të shohim në vija të përmbledhta përmbajtjen madhështore të poemës në fjalë. Që në fillim, ashtu si këngtarët në këngët tona popullore kreshnike, poeti i tërhjek vrejtjen lexuesit, të përcjell me vemendje secilen lëvizje të ngjarjeve, të cilat zhdërvillen si vargoj, njëra pas tjetrës.
Ky poet gjeni, i paisur me mësimet e poetëve mjeshtër të klasicizmit bizantin, nuk e len lexuesin pezull, përkundrazi, në vargun e dytë, në fillim të poemës e cila është afër 3800 vargjesh thotë:
“Po bëhem gadi t’iu kendoj për t’famshmin Skenderbeg”.
Dhe, kështu e fillon këngën e tij me një hyrje të gjatë. Kjo hyrje e gjatë, e gjall dhe e gërzhitshme, pasohet me këngën e parë e cila përputhet historikisht me jetën dhe gjendjen e heroit tonë – me levizjet energjike të Skenderbeut, me vendosmerinë e shqiptarve –“zmiata luta” – shlliga të idhta, dhe me trimrin e kapidanëve, aleat të Krytrimit të Krujës.
Nga një herë, ndjenjatë shpirtërore të poetit dhe relacioni i njohjes së tij me realitetin historik, duket se zbutin e vargun poetik:
“Filloje ti këngën e muzës gojëmbel, virgjiresh”,
por papritmbas, aty përaty e urdhëron muzën nevrikisht:
“Këndoj ata trima që tashi kanë me u përlesh”.
Me elemente homerike, me vargje të rrjedhshme 15 rrokshe, pa i dhënë rëndësi rimës, poeti na sjell në ball të 20 mijë ushtarëve turq Ballaban Pashën, para mureve vigane të Kështjellës së Krujës.
Por, sa arrinë ushtria turke, akoma pa u vendosur nëpër çadratë plisverdha, komandanti i tyre, satrapi renegat Ballaban Pasha, e nis korierin e tij, Eminin, për në Kështjell të Krujës, me i dërgue Skenderbeut dhuratat dhe me marrë hetime mbi pozitën strategjike të fortifikatës legjendare të Krujës.
Mbrenda mureve të Kështjellës, Emini pritetë bujarishtë nga sherbyesitë. Ai mbetet i mahnitur nga pritja e shqiptarëve në një lloj ceremonie fetare ku ishte edhe Skenderbeu me shokët dhe miqët e tij. Pas ceremonisë, Prijsi Shqiptar (kryeheroi i poemës), me anën e Dimkos i dërgon Ballaban Pashës “dhuratat” e veta: Drapnin, kazmën dhe umin e parmendës jetike, që t’i sjell në mend rrjedhen e gjakut të tij.
Nga qendrimi i Skenderbeut, Ballaban Pasha tërbohet prej inatit. Në mënyrën më mizore, duke e ngulur në hu, e mbyt Dimkon e shkret, megjithëse këshilltari plak i Ballabanit u përpoq t’ia mbronte jetën duke i thënë: “Është turp dhe falimentim politik me e vra të dërguarin e Skenderbeut në besë”. Këtë krim të pandërgjegjshëm e mbështeti edhe Jakubi, krahu i djathtë i tij. Ai me fjalë fyese hidhet kundër këshilltarit të mençur osmanli. Në atë ndërkohë ia beh në kamp të ushtrisë turke perç-gjati Sinan, i cili përngjet në një gogol të llahtarshëm. Atë e kishte dërguar Sulltani si pararoje kundër Krujës. Sinani i tregon Ballabanit për masakrimin e tmerrshëm të ushtrisë së tij, në ndeshjen e përgjakshme me shqiptarët, ku kishte pësuar disfatën e plotë. Sinanit në fushën e betejës i kishte mbet edhe i vëllai.
Me një fines prej poeti mjeshtër, Përliçevi përshkruan fatkeqsinë e ushtrisë turke, tronditjen dramatike të shpirtit të Sinanit dhe zemrimin e pakufi e të çmendur të Ballabanit. Ballabani vendos qysh në agim të sulmoj me të gjitha forcat e veta Krujen e Skenderbeut.
Sipas poemës, muzgu i mbrëmjes bjenë përtokë, ushtria turke është në dieni të plotë që të nesërmen porsa të shkrep dielli, të gjithë si një trup i vetëm do të hidhen mbi muret e trasha të Kryeqytetit të Arbëris. Megjithëse duket një farë shqetësimi në fytyratë e tyre të zbehta si gëlqere, shihet edhe një lloj optimizmi për “fitoren e sigurtë”. Numëri i madh i ushtrisë dhe oficerët trima me Ballabanin në krye i japinë zemër dhe shpresë edhe ushtarit më frikacak.
Në tjetrën anë, mbrenda Kështjellës të Krujës të rrethuar me mure dhe hendek, mbretëron qetësia, nuk shihet asnjë shqetësim. Skenderbeu ka shtruar një darkë madhështore, me mish të pjekur në hell dhe verë të kuqe, për aleatet e vet. Në darkë është i pranishëm edhe Emini i cili përpiqet me i mbush mendjen Skenderbeut dhe kapidanëve të tjerë për vendosmërinë dhe suprioritetin e ushtrisë turke.
Sipas versionit të poetit, ende pa mbaruar darka, njëri prej besnikëve të Skenderbeut, tregon publikisht për vrasjen e shemtuar të Dimkos nga Ballabani. Eminit i dridhet zemra, i zgurdullohen sytë dhe i zbehet fytyra e i bëhet myk. Ai frikohet prej hakmarrjes, por Skenderbeut as që i shkon në mend një gjë e till. Përliçevi, poeti i Ohrit, tamam si të ishte vet arbëror, i drejtohet Eminit të frikësuar për vdekje:
“Çlirohu dhe uli t’rrahurat e zemrës Emin i pahshëm,
Dhe qetësohu lirisht si t’ishe në shtëpinë tënde.
Se ti je në tryezë dhe n’bukë të shqiptarëve të ndershëm,
Të cilët për besë e nderë s’largohen kurrë prej vdekje”.
Domethënë, hakmarrja nuk vjenë në vështrim. Eminit i bënë përshtypje të thellë shpirtmadhësia e shqiptarëve, gjakftohësia e komandantit të tyre dhe maturia e çdo bisede. Ai vendos të mbetet bashk me shqiptarët në Kështjell të Krujës por iu lutet që mos t’a detyrojnë të lyejnë duert e tij me gjakun e vëllzërve të vet.
Egërsohet nata nga të ftohtit, përveç stuhisë gjëmojnë malet e larta të Krujës kreshnike. Ballabanin, që ishte shtri për një sy gjum, e mbulon një djerës e ftohët, e kaplon një ankth i çuditëshëm, një ënderr e keqe i paralajmëron ndeshjen e afërtë dhe kobin e zi. Gëdhin mengjezi i bardh, rrezet e diellit fillojn me përbi lagështirën e natës, Ballaban Pasha përgaditet për sulm. Ushtria e tij e veshur me çelik është regjimentuar, burizanët e ushtrisë lajmërojnë gadishmërinë.
Ndërkaq, Skenderbeu me shpatë ngjesh dhe pelerinë krahëve, pasi përshendet të shoqen dhe të birin; shaluar mbi gjog të mejdanit, si një shkëmb i gjall, vëhet në ball të ushtrisë shqiptare. Për të dy anët e krahëve të tij janë rreshtuar trimat në zë si Andre Topia, Lek dhe Pal Dukagjini, Tanushi, plaku – Komnen Arianit dhe tok me ‘ta Despoti i Malit të Zi, Cernojeviqi, tmerri i turqëve, i cili kishte lidhur fatin e Principatës të vet me të famëshmin Skenderbe.
Të dy ushtritë qendrojnë ball përball me njëra-tjetrën. Ushtria shqiptare numerikisht më e vogël, ec me hapa të matur dhe të ngadalshëm drejtë armikut. Ushtria e madhe turke nxiton hapat drejtë kundërshtarit. Të dy palët zbatojnë përpikërishtë urdhërat e gjeneralëve të tyre.
Por, sa afrohen në një afërsi që dallon trimi – trimin, del Jakubi nga turma e ushtrisë turke, dhe me një zë të çjerr i kërkon mejdan Skenderbeut.
Të shpejtë si dy rrufe prej qielli, Tanushi shqiptar dhe Crnojeviqi malazez, i çveshin shpatat për t’i dal në mejdan Jakubit, por Skenderbeu, më i shpejt se rrufeja, goditë me thember të hekurtë gjogun e mejdanit, vërsulet si shigjeta, dhe brënda një afati të shkurtë i qeron hesapet me Jakubin; me një të rën shpate, Ai e hedh për tokë krahun dhe kokën e trimit anadollak – krahun dhe kokën e Jakubit.
Fillon përleshja e përgjakshme. Ball përball, gjokës përgjokës, çelik për çelik ndeshen burratë. Ballabani i tërbuar për vrasjen e Jakubit, hiqet me dal në dyluftim me Skenderbeun por nuk e lejon këshilltari plak, sepse vrasja eventuale e tij do të demoralizonte ushtrinë turke. Nga të dy palët vritën një mori trimash, fusha e mejdanit mbushet me kufoma të këltitura në gjak. Fati luftarak kalon nga njëra anë në tjetrën. Skenderbeu pasi shtrin përdhe edhe Halilin si herkul, duke pre koka armiqësh për të dy anët, si tigër i tërbuar hynë në zemër të ushtrisë të armikut.
Ballabani që ruhet prej Skenderbeut, një çast gjëndet para tij. Duke shpresuar se mund t’i shpetonte nga tehu i shpatës, ai nis me ikë, por Skenderbeu me shpjetësi vetëtime kap një gur të madh dhe e qellon. Kështu, i turpruar, aspak trimërisht, humb jetën satrapi mizor Balllaban Pasha.
Me vrasjen e tij vendoset fitorja e shqiptarëve. Ushtria turke shpartallohet keq, merret nëpër këmbë të ushtrisë shqiptare dhe korret literalisht nga shpatatë e tyre. Përleshjen e hatashme dhe disfaten fatale të turqëve, poeti e përshkruan hollësishtë në disa faqe të librit. Ai e përfundon poemën duke iu lutë Zotit që të mëshirojë ndaj fatit të robëve të luftës dhe i nderpren luftimet.
Në këtë mënyrë përfundojnë edhe vepratë pavdekshme të Homerit e të Virgjilit. Në veprën e Perliçevit, figura e Skenderbeut ngritet në olimpin e heronjëve më të mëdhenjë. Heroi i jonë vëhet në ball të njerëzve më të virtytshëm dhe më të drejtë, njëkohësisht edhe në vargun e trimave më të njohur në ç’do kohë.
Duke lexuar “Skenderbeun” e Përliçevt, lexuesit i kujtohen heronjët e Iliadës të Homerit dhe të Këngëve të Rolandit. Ai harron se është duke lexuar për ndeshjen e përgjakshme te Bedemet e Krujës, dhe i fluturon mendja te ndeshjet e tmershme fyt-përfyt rreth mureve të Trojës dhe të Saragosës; apo, te ndeshjet vigane të Lekës Madh me Darin e Persisë.
Epokën e Skenderbeut, të mbushur me lufta të shumta heroike, e nderoi çdo shekull me vepra historike dhe letrare.
Në qoftë se krahasojmë, si është lartësuar figura e Skenderbeut nga autorë të ndryshëm, duhet shfletuar e komentuar edhe poema e Grigor Perliçevit. Kur të bëjmë krahasimin, padyshim vijmë në përfundim se vepra e tij radhitet në vargun e veprave më të njohura poetike që u janë kushtuar figurave të shquera legjendare Europiane.
Kjo vepër iu bën jehonë ngjarjeve historike të asaj kohe, dhe për më tepër, vesh famën e Skenderbeut, siç thotë kritiku letrar bullgar – Konov, me petkun e simbolit të ethnicitetit arbëror.
BOTUAR 45 VJET MË PARË NË GAZETËN DIELLI, 15 SHKURT – 16 MARS, 1978
– Hajdar Blloshmi, përfaqësuesi i trevave të Librazhdit në Kuvendin e Vlorës të vitit 1912-
Shkruar nga Avni ALCANI
Në tetor të vitit 1912 filloi Lufta e Parë Ballkanike. Shtetet e reja ballkanike, të cilat e kishin fituar pavarësinë e tyre nga Turqia gjatë shek. të 19-të, si Bullgaria, Greqia, Serbia dhe Mali i Zi, ndërmorën një ofensivë ushtarake kundër Perandorisë Osmane, me qëllim largimin e Turqisë nga Ballkani. Shtetet ballkanike kishin planifikuar që të ndanin dhe copëtonin Maqedoninë dhe Shqipërinë. Ushtria serbe përparoi shumë shpejt në drejtim të veriut të Shqipërisë, pasi synonte të arrinte daljen e saj në detin Adriatik. Në të njëjtën kohë edhe ushtria greke kishte pushtuar disa territore të Shqipërisë së Jugut dhe synonte që ta vendoste kufirin deri në lumin Shkumbin. Në këto kushte fuqitë e mëdha, siç ishin Rusia, Franca, Austro-Hungaria, Italia etj., vunë në lëvizje diplomacitë e tyre për të vendosur hegjemoninë në Ballkan. Rusia mbështeste shtetet sllave dhe Greqinë, të cilat i nxiste që të pushtonin territoret shqiptare, por ato i kundërshtonte Itali, e cila synonte të zbarkonte në brigjet e Adriatikut dhe të pushtonte një pjesë të Shqipërisë së Jugut, si Vlorën, Tepelenën dhe Gjirokastrën me rrethinat. Në këtë kohë ndërhyri edhe diplomacia austro-hungareze, e cila u vu përballë dy rrymave të mëdha politike: pansllavizmit dhe imperializmit italian. Perandoria Austro-Hungareze kishte interesa strategjike ndaj Shqipërisë, për shkak të pozicionit gjeografik, pasi brigjet e saj ndodheshin rreth 70 km larg brigjeve italiane, rivalit të saj kryesor në Ballkan. Por edhe Italia fqinje gjithashtu nuk dëshironte një ndikim rus në ballkan.
Krijimi i një shteti të ri shqiptar do të vendoste një kordon dhe një pengesë të influencës ruse në Ballkan, ndaj Monarkia Austro-Hungareze ishte e interesuar për pavarësinë e Shqipërisë. Kancelaria austro-hungareze kërkoi bashkëpunim me Italinë, lidhur me problemin shqiptar. Ministri i jashtëm austriak, konti Berchtold, i dërgoi një telegram homologut italian, markezit San Giuliano, për krijimin e një Shqipërie autonome. Roma zyrtare, pas një hezitimi, e mbështeti propozimin e austro-hungarezëve dhe më 26 nëntor 1912 Giuliano e njoftoi Berchtold-in për miratimin e propozimit të një autonomie për Shqipërinë. Në këto kushte autoritetet shtetërore austro-hungareze vendosën menjëherë kontaktet me elitën e patriotëve shqiptarë dhe e shtuan ndikimin e tyre mbi ta.
Patriotët shqiptarë ishin të alarmuar nga rrezikun e shpërbërjes dhe i coptimit të trojeve shqiptare nga shovinistët fqinjë, ndaj lajmet e përhapura se fuqitë e Adriatikut kishin vendosur për t’i dhënë një autonomi Shqipërisë ishin inkurajuese dhe shpresëdhënëse për shqiptarët. Ata i mirëpritën kontaktet me autoritetet e qeverisë austro-hungareze. Iniciativën për çuarjen më tej të çështjes së pavarësisë së Shqipërisë e morën në dorë Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi, të cilët u larguan nga Stambolli dhe shkuan në Rumani (Konstancë). Në mbrëmjen e 5 nëntorit 1912, ata u takuan me ambasadorin e Austro-Hungarisë në Rumani, Karl Emil Pirnz zu Furstenberg, i cili u dha zemër për “hapat e mëtejshëm në aksionin politik të shqiptarëve”. Më 9 nëntor Ismail Qemali u takua me shefin e Shtabit të Forcave të Armatosura të Austro-Hungarisë, gjeneralin Bllasius Schemua dhe pas atij takimi I. Qemali dërgoi në Shqipëri telegramin e shumënjohur: “Arrij me anijen e parë. E ardhmja e Shqipërisë është siguruar” (L. Dushku: Lufta e parë ballkanike…, Shkup-Prishtinë 2017, faqe 120).
Ende pa mbërritur në Shqipëri, Ismail Qemali u bëri thirrje parisë shqiptare dhe i ftoi ata me atë të telegrameve për t’u mbledhur në një Kuvend në qytetin e Vlorës, me qëllim për të shpallur pavarësinë e Shqipërisë. Patriotët librazhdas dhe ata të kazasë së Starovës zgjodhën Hajdar Blloshmin si delegat dhe përfaqësuesin e tyre në Kuvendin e Vlorës. Hajdar Blloshmi në vitin 1912 punonte mësues në qytetin e Durrësit dhe ishte drejtor i gjimnazit të atij qyteti. Përfaqësuesit e fshatrave të Kazasë së Starovës (Pogradec), Bërzeshtës, Qukësit, Stranikut, Kotodeshit, Dardhës, Vehçanit etj. i dërguan një telegram Hajdar Blloshmit në Durrës, të cilët e njoftonin se e kishin zgjedhur përfaqësuesin e tyre dhe delegat në Kuvendin e Vlorës, që do të shpallte Shqipërinë shtet të pavarur. Në telegram shkruhej: “Elbasan, Vjeshta e Tretë 1328-1912. Hajdar bej Blloshmit drejtorit të gjymnazit të Durrësit. Durrës. Meqenëse kazaja e Starovës asht Shqipnië edhe në këtë kaza nuk ka element tjetër veç shqiptarit, ju zgjodhëm përfaqësues me vota të përbashkëta të gjithë popullit të kazasë së Starovës për me u ndodhë vetë, – ose me vumë zavendës ata zotënij qi ti shofin me udhë atje-në Kongrest, qi do të bahet, për me çfaqun qenjen tonë kombëtare, për me sigurue kufijtë tonë politik dhe për me shpëtue Shqipniën. Të merrni pjesë në bisedimet, ashtu dhe në veprimet që do të bahen përanë Shtetesh Mbëdha. Merruni vesht me të shpejtë me Ismail Qemal Benë dhe pa humbë asnji minutë shkoni në Vlonë. Lutemi na lajmoni nisjen tuaj. Kryetari Bashkiës Arsllan Bej Minarolli, Hysrev Bej Starova, Qerim Bej Starova, Hasan Bej Starova, Jashar Bej Starova. Nga kat. Bërzeshtë: Selim Blloshmi, Hysein Leka, Hasan Blloshmi, Ismail Leka, Shaban Blloshmi. Nga Veliçani i Mokrës: Hysein Ago, Hasan Bej. Nga kat. Qukës: Salih Kopaçe, Salih Kushta. Nga kat. Debrovë: Ibrahim Ago. Nga kat. Stranik: Jashar Ago. Nga kat. Kotodesh: Adem Ago. Nga kat. Dardhë: Elmaz Duka. Nga kat. Vehçan: Qazim Polisi (Lef Nosi: Dokumente historike (1912-1918), Tiranë 2007, faqe 79).
Por Hajdar Blloshmi nuk mbërriti në qytetin e Vlorës më 28 nëntor 1912, për shkak se ushtria serbe kishte pushtuar gati të gjitha qytetet e Shqipërisë së Mesme, duke përfshirë dhe Durrësin, duke bërë që bërzeshtanaku të humbiste shansin e tij historik, për të qenë firmëtar i Deklaratës së Pavarësisë. Ai mbërriti në Vlorë pas disa ditësh dhe pikërisht më datën 2 dhjetor 1912. Mbërritja e tij në Vlorë u dha me anë të një lajmërimi. Më tej ai i vijoi normalisht punimet, deri në përfundimin e Kuvendit.
Pas këtij momenti historik kariera dhe rrjedha e jetës së Hajdar Blloshmit dhe e familjes së tij do të ndryshonin përgjithmonë. Hajdari dhe djemtë e tij do t’i kushtoheshin politikës dhe çështjes kombëtare, e cila do t’u jepte atyre për disa vite shkëlqimin dhe, më pas, me ardhjen e komunizmit në pushtet, rënien e tyre fatale.
Hajar Blloshmi ka lindur në fshatin Bërzeshtë të Librazhdit. Shkollën elementare e kreu në qytetin e Ohrit, ku mësonin të gjithë fëmijët e krahinave të Starovës dhe të Qukës-Bërzeshtës. Më tej vijoi Gjimnazin Perandorak franko-turk të Gallata Sarajit dhe studimet e larta në Fakultetin e Drejtësisë të Universitetit të Stambollit. Sipas studiuesit Astrit Bishqemi, Hajdari “Mori arsim e kulturë të gjërë, përvetësoi disa gjuhë të tuaja, si turqisht, persisht, greqisht, frëngjisht e spanjisht“ (A. Bishqemi: Hajdar Blloshmi, patrioti që iu mohua gjithçka dhe iu gropos emri dhe vepra. Gazeta “Metropol“, datë 28 qershor 2010). Pas përfundimit të shkollës ai emërohet Sekretar në Ministrinë e Drejtësisë. Ka shërbyer si këshilltar dhe përkthyes. Në Stamboll krijoi lidhje me patriotët më me emër shqiptarë, si me vëllezërit Frashëri, Ismail Qemalin, Halit Bërzeshtën etj. U emërua profesor i gjuhës frënge në Robert College të Stambollit. Faik Konica, shkrimtari dhe mendimtari i shquar i Rilindjes Kombëtare, ka shkruar se “Z. Hajdar Blloshmi është një Shqiptar mjaft i ditur dhe atdhetar i njohur; ka shërbyer si profesor i gjuhës frëngjishte në Rober Kollege të Stambollit. Këshillat e tij, pra, s‘janë të një njeriu të zakonëshme, po të një atdhetari plak me edukatë të mirë dhe të pjekur” (Gazeta “Dielli“ (SHBA), datë 04 Mars 1922).
Për shkak të pikpanjeve të tij atdhetare, të cilat i shprehte hapur kudo e me këdo, Porta e Lartë e largoi nga puna dhe nga Stambolli. Kthehet në Shqipëri dhe fillimisht shërben si mësues në fshatin e tij të lindjes, në Bërzeshtë, por dhe në qytetet Pogradec, Elbasan, Durrës dhe Tiranë. Poeti Lasgush Poradeci shkruan se: “Hajdar Blloshmi (më 1913, më Mars) mbante konferenca, i mësonte edhe shqip edhe frëngjisht njerëzinë, sepse nuk kishte shkollë ashtu, që i-u bënte publikisht” (L. Poradeci: “Shkolla shqipe e Poradecit”, Tiranë 2002, faqe 65).
Me hapjen e Shkollës Normale të Elbasanit emërohet mësues i kësaj shkolle së bashku me Luigj Gurakuqin, Aleksandër Xhuvanin, Simon Shuteriqin etj. Hajdari jepte gjuhën frënge dhe hodhi bazat metotologjike për mësimin e kësaj gjuhe në Normale. Hajdar Blloshmi ka qenë mësuesi i parë i gjuhës frënge në Shqipëri (K. Dervishi 2002: H. Blloshmi figurë e nacionalizmit shqiptar, gazeta “Elbasani“, nëntor 2002;).
Nga viti 1924 e deri në vitin 1934 Hajdar Blloshmi ka qenë antar i Dhomës së Deputetëve (deputet në Parlament) i disa legjistaturave.
Hajdari kishte katër djem: Selaudinin, Hakiun, Shefqetin dhe Xhevdetin. Në vitin 1919 Selaudin Blloshmi mori pjesë në Konferencën e Paqes në Paris, si delegat i Korçës, për të mbrojtur interesat kombëtare shqiptare dhe intergritetin e kufijve shtetërorë të Shqipërisë, të cilën donin ta coptonin shtetet fshqinjë (“Gazeta e Korçës”, Nr. 11, datë 17 dhjetor 1929). Gjatë qëndrimit të tij në Paris Selaudin Blloshmi rastësisht zbuloi një telegram që Nën-drejtori i policisë së Korçës, Oliver, i dërgonte Klubit Ushtarak të Parisit se kishte marrë urdhër për të ikur nga Korça dhe do t’i bënte dorëzimin e qytetit të Korçës qeverisë greke. Selaudini i alarmuar e denoncoi telegramin pranë komandës së policisë dhe njoftoi menjëherë Kryeministrin e Qeverisë shqiptare në Tiranë, z. Pandeli Evangjeli. “Selaudin Blloshmi, – shkruan Sejfi Vllamasi në kujtimet e tij, – i alarmuar lajmëron Pandeli Evangjelin dhe shokët e tij. Këta pa humbur kohë kërkojnë një audiencë te presidenti Uillson” (S. Vllamasi: Ballafaqime politike në Shqipëri (Botim i dytë), Tiranë 2000, faqe 38). Presidenti Uillson, shkruan Vllamasi, ndërhyri energjikisht pranë qeverisë së Venizellosit që të hiqte dorë nga veprimi djallëzor i grekëve për të pushtuar Korçën. “Ishte një nga kohët më kritike për Korçën. – shkruante për këtë ngjarje patrioti Mihal Grameno. – Me të ikur ushtëria Franceze Korça u bashkua me Tiranën: edhe qetësia e plotë mbretërojti nënë mprojtjen e trimit Selahudin” (M. Grameno: “Gazeta e Korçës”, Nr. 11 (941), datë 17 dhjetor 1929). Djali i dytë i Hajdarit, Haki Blloshmi (1904-1944), ka qenë një ndër studentët e parë shqiptarë të Universitetit të njohur të Havardit në Boston (Sh.B.A.). Në vitin 1922 Hajdar Blloshmi i dërgoi një letër djalit të tij, e cila u bë publike në gazetën “Dielli” me titullin: “Ati të birt” nga Faik Konica, i cili në atë kohë ishte drejtori i gazetës “Dielli” të Bostonit.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, tre djemtë e Hajdarit, Hakiu, Shefqeti dhe Xhevdeti, u aktivizuan me forcat nacionaliste të Ballit Kombëtar. Hakiu ishte komandanti i çetës, kurse Shefqeti antar i saj. Më 4 mars të vitit 1944 forcat partizane të Brigadës I S. i sulmuan në befasi forcat e komanduara nga Haki Blloshmi, të cilat ishin vendosur në fshatin Dunicë të Mokrës. Pas një beteje të ashpër e të përgjakshme u vranë disa nga ballistët. Partizanët u bënë thirrje kundërshtarëve që të dorëzoheshin, duke iu premtuar se do të liheshin të lirë për të shkuar në shtëpitë e tyre. Rreth 13 ballistë u dorëzuan, por partizanët i lidhën menjëherë me litarë. Ata i bënë presion Haki Blloshmit që të dorëzohej vullnetarisht, ndryshe do t’i pushkatonin bashkëluftëtarët e tij. Ndërmjet robërve ishte edhe vëllai i Hakiut, Shefqet Blloshmi. Hakiu pranoi, por me kusht që luftëtarët e tij të liroheshin. Pas kapjes së Hakiut, partizanët i pushkatuan të gjithë ballistët e zënë robër. Xhevdet Blloshmi, vëllai i Hakiut dhe Shefqetit, në shenjë hakmarrje për vrasjen e dy vëllezërve të tij, kreu një masakër të tmerrshme, duke vrarë me dhjetra fshatarë të pafajshëm të Dunicës (S. Bejko: Vilson Blloshmi, Vepra I, 2008, faqe 19).
Në mars të vitit 1944 komunistët i shkatërrojnë Hajdar Blloshmit varrin, si dhe shtëpinë që nga themeli, për të mos lënë asnjë kujtim dhe asnjë shenjë të ekzistencës së tij.
Avni Alcani Hajdar Blloshmi
Shkolla Normale Elbasan 1909. Në foto: Hajdar Blloshmi (në rreth) ulur mes Aleksandër Xhuvanit, Luigj Gurakuqit dhe Ibrahim Dalliut.
Nga Dr. Fatjona R. Lubonja Ed.D/
Hulumtimet e bëra nga a studiuesit e nderuar Amerikan Dr. Hackett (Harvard University 1914), Dr. Russell (Columbia University 1893) në Shqipëri gjatë viteve 1926-1936 kanë qënë me karakter studimor të koncentruara në epideminë e malarjes. Në ato vite Shqipëria gjendej në një periudhë të vështirë nën ndikimin e sëmundjes epidemike të malarjes (Hackett, 1927). Duke ju referuar dokumenteve të mbajtura dhe arkivuara nga studiuesit Amerikanë gjatë viteve 1927-1936 (Rockefeller Archive, 1927). Shqiptarët brenda trojeve të Shqipërisë ashtu edhe shqiptarët me banim ne USA, pjestar të Federatës Vatra përgjatë fillimeve të shtetit shqiptar ka luajtur një rol pozitiv në përkrahjen e studiuesve Amerikan kundrejt rolit të tyre në përmirësimin e kushteve të shëndetësisë së popullsisë Shqiptare.
Ky rol bashkangjitet me ndihma financiare, legjislative, informative studiuese. Studiuesit American ishin të informuar për veprimtarinë e Federatës Vatra, notë që vihet re edhe në dokumentat e mbajtura nga vetë studiuesit. Informacionet paraprake për inicimin e propozuar të studimeve është mbledhur me ndihmen e informacioneve të mbledhura nga pjestarë te Federatës Vatra. Këto informacione janë të rëndësishme për të filluar projektin madhor në fushën e shëndetësisë studimore dhe klinikale të financuar nga granti mbështetur nga Organizata Rockefeller (Rockefeller Archive, 1927). Ky projekt si rrjedhojë pati një rëndësi fondamentale për vitet në vijim ky shënoi fillimet e studimeve në shëndetin publik, akademine e laboratoreve mjeksore studimore, shkollën e infermjerisë, dhe fillimet e studimeve të epidemologjisë shqiptare.
Shqipëria përgjate viteve 1926-1936 ndodhej në një situate të vështirë me vatra aktive epidemike. Qytetet e mëdha gjendeshin në një situatë që konsiderohej si vatër për epideminë e malarjes për faktin se infrastruktura e qyteteve pozicionohej përreth me moçale, toka kënetore, apo lumej me ujra të ndenjura dhe kontaminuara nga mungesa e infrastukturës. Situata në departamentin e shëndetsisë ishte shumë e varfër dhe pa mbështetje monetare (Rockefeller Archive, 1927). Egzistonte një qëndër shëndetsore e cila ishte krijuar dhe drejtohej nga shoqëria e Kryqit të Kuq dhe shumë e vogël për të përballuar kapacitetin epidemik në popullsinë Shqiptare.
Shqiptarët në atë periudhë e pranuan me shumë shpresë propozimin e studiuesve Amerikan për krijimin e një sistemi shëndetsor me studime epidemologjike. Duke u bazuar në korespodencën dhe shënimet private të Dr. Hackett dhe Dr. Russell, studiuesit ishin optimist që gjetën një mikpritje të mirë nga pala shqiptare duke marë parasysh që studiuesit nuk kishin informacion të mirëfilltë për Shqipërinë. Bazuar në observimet e tyre ata e konsideronin Shqipërinë e vitit 1927 “Less dangerous” (më pak të rrezikshme) (Hackett, 1927).
Korespodenca dhe documentet e mbajtura nga Dr. Hackett dhe Dr. Russell kanë rëndësi sepse pasqyrojnë vendin, hapat e para të studimeve epidemologjike, shëndeti publik, krijimi i institucioneve të para të shëndtesisë, si dhe mardhëniet midis dy vendeve. Për herë të parë Shqiptëria merr një projekt të tillë në fushën e shëndetsisë me përmasa te mëdha kombëtare.
Qeveria e asaj periudhë gjithashtu dekretoi një buxhet dhe ordinance në Kodin Civil Artikullin number 63 (Rockefeller Archive, 1927). Prefekturat e qyteteve të mëdha si Tirana, Durrësi, Elbasani, Shkodra, dhe Vlora ju bashkuan programit për përmirësimin e infrastrukturës së qyteteve dhe përmirësimit të shëndetit të popullsisë lokale.
Fatjona R. Lubonja Ed.D, është studiuese dhe autore. Ka studiuar Neuroshkenca, Behavior, & Health Education në Columbia University, NY
#fatjonalubonja
Citimi për këtë artikull:
Lubonja., R. F., (2023), Studiuesit Amerikanë nga Universiteti i Columbia dhe Harvard në Shqipëri, përgjatë viteve 1927-1936, dhe roli i Shqipërisë dhe i Shqiptarëve të Amerikës së Federatës Vatra. Gazeta Dielli, December 2023, New York:
