s p – Page 1328 – Dielli

Ismail Bej Vlora: Prijësi i idealistëve

November 14, 2023 by s p

Çelo Hoxha/

Gjatë udhëtimit të tij për në Vlorë, Ismail Bej Vlorës i ra në dorë telegrami i komandantit të përgjithshëm së ushtrisë në Janinë, i cili kërkonte që Ismail Beu, së bashku me shokët e tij, të shtiheshin në dorë, të gjallë apo të vdekur. Duke e marrë seriozisht rrezikun dhe nga dëshira për ta shpëtuar, Azis Pashë Vrioni e këshilloi Ismail Beun, përmes korrierit, që të strehohej në konsullatën e austriake. Ismail Beu u mendua dhe dha këtë përgjigje: “Në qoftë se unë kthehem prej këndej e hyjë në konsullatë ose iki e shpëtoj vehten t’ime, ideja ime për shpëtimin e Atdheut fluturon e ikën me mua.”

Ai nuk e mori parasysh fatin e Ismail Beut. Tashmë ai nuk ekzistonte më. Ismail Beu ishte Shqipëria.

Ismail Bej Vlora lindi në janar 1844, në Vlorë, në një nga familjet fisnike shqiptare më të vjetra, e cila, falë prejardhjes së lashtë dhe karakterit të veçantë gjeografik të vendit ku kishte influencë, ka ushtruar në të gjitha kohërat një ndikim të madh në punët dhe fatin e Shqipërisë. Mes Vlorajve dhe Ali Pashë Tepelenës pati një rivalitet të madh. Gjyshi i tij, Ismail Bej Vlora, u vra pabesisht në Janinë, së bashku me 500 ushtarë. Reshid Pasha e ftoi në Janinë me pretekstin se e kishin emëruar guvernator të përgjithshëm të provincës.

Hakën e Ismail Bej Vlorës, të vjetrit, e mori vite më vonë Zenel Gjoleka, një nga udhëheqësit e kryengritjeve kundët tanzimatit. Gjoleka vrau kryemjeshtrin e Ceremonive të Reshid Pashës, kur ai tregoi me mburrje se kishte prerë kokën e Ismail Beut.

Babai tij, Mahmud Bej Bej Vlora, dhe tre xhaxhallarët e tij të mitur u mbyllën në kalanë e Beratit. Sipas Ismail Beut, në këtë periudhë qeverisja e Beratit iu dha familjes Vrioni, “vetëm e vetëm për të asgjësuar influencën e familjes sonë”.

Pas shtypjes së kryengritjes së Tanziamtit, Mahmud Beu dhe vëllai tij, Selim Pasha, u arrestuan dhe u shpunë në Manastir. Dy vëllezërit e tjerë të tyre u arrestuan kur ushtria turke, e ardhur me anije me avull, mori kontrollin e Vlorës. Kështu nisi mërgimi i parë i Ismail Bej Vlorës, i cili, së bashku me nënën, gjyshen, vëllanë dhe motrën, ende fëmijë si dhe ai, u larguan nga Vlora. “Pas 15 ditësh qëndrimi në Manastir, dhe pasi lamë aty një pjesë të shoqëruesve e të plaçkave që na ishin bërë barrë, u larguam nga ky qytet dhe i lamë lamtumirën Shqipërisë,” shkruan Ismail Beu në kujtimet e tij.

Fëmijët nuk i dinin, sigurisht, arsyet e udhëtimit. Ishin shumë të vegjël të kuptonin “përse na qëllonte gjithmonë të dëboheshim nga vendi e shtëpia jonë.”

Në Selanik gjetën përzemërsinë e konsullit francez, mik i Mahmud Beut, nderimet e pakursyera të të cilët ngjallën kureshtje te popullsia turke e qytetit, të cilët nuk e kuptonin dot se si ishte e mundur që një familje të ishte myslimane dhe të mos fliste turqisht, ose si ishte e mundur që një familje myslimane të kishte lidhje aq të ngushta me konsullin e krishterë. Zoti Grasset u tregua vendimtar në ndihmë të familjes Vlora, e cila përbëhej veç nga fëmijë dhe e ëma e tyre në moshë të re, kur kreu i kabinetit të Guvernatorit të Përgjishëm të Selanikut deshi t’i nxirrte nga shtëpia dhe të futej vetë në të, dhe kur Hedie Hanëmi, e ëma e Ismail Beut, u sëmurë nga tifoja dhe u pandeh se kishte vdekur. Aty Ismail Beut i vdiq vëllai i tij të vogël, Sulejmanit dhe, më vonë, sa herë që ai shkonte në Selanik, nuk e linte pa e vizituar varrin e tij në xhaminë Ortaj.

Përfituan nga një amnisti dhe u kthyen në Vlorë.

Në Vlorë u kthyen në një shtëpi të shkatërruar, gjatë mungesës së tyre kishte jetuar në të qeveritari i qytetit, i cili kishte marrë vete çdo gjë të çmuar. Pritja e popullit ishte e përzemërt. Ata që dikur i kishin blerë në ankand mobiliet e shtëpisë së Vlorajve, tani i kthyen në formë dhurate.

Në Selanik Ismail Beu shkoi në shkollën fillore, në gjuhën turke. Pas kthimit në Vlorë, ai vazhdoi studimin e turqishtes dhe mori mësime në italisht nga një emigrant italian. Mësimet e tjera i mori në shqip nga prindërit, sidomos e ëma, e cila e kishte merak të madh që i biri të bëhej shqiptar i përkryer. Babai i tij, një poliglot me arsimim evropian, diçka e jo e zakonshme për shqiptarët atë kohë, kishte një merak tjetër: të ushqente te i biri zell dhe shije për kulturën evropiane. Sigurisht, edhe i ati e kujdesej që i biri të pajisej me shprehi të mira kombëtare, pikërisht për këtë arsye, gjatë një vizite në Janinë, ai e mori të birin me vete, ku e paraqiti te Guvernatori i Përgjithshëm, te zyrtarët e tjerë të lartë dhe konsujt. Në Janinë, më vonë, Ismail Beu hyri në gjimnazin Zosimea. Në maj 1860, në moshën 16 vjeçare, djaloshi me një të ardhme të shquar në shërbim të perandorisë u largua nga Janina për në Stamboll.

Ministri i Jashtëm i perandorisë, Fuad Pasha, i dha një punë në zyrën e përkthimeve të ministrisë së Jashtme. Aty vazhdoi studimet për drejtësi.

Më vonë Ismail Beut iu dha posti i atasheut në ambasadën e Parisit, por në prag të nisjes i vdiq e motra. Shkoi në Janinë dhe familja nuk e la të largohej.

Në Janinë filloi punë si ndihmës-drejtor për çështjet politike pranë Guvernatorit të Përgjithshëm, Aqif Pasha. E mbajti këtë detyrë deri në 1964. Aty u martua me një vejushë nga Konica, e cila vdiq në vitin e parë të martesës, pasi lindi një vajzë.

Pas detyrës në Janinë, Ismail Beu shkoi në Larisa (Greqi) ku mori postin e shefit të kabinetit të Guvernatorit të Përgjithshëm të Thesalisë, Ismail Rahmi Pasha, ungji i tij. Një vit më vonë, 1865, ai shkoi në Stamboll, i cili ishte goditur nga kolera, dhe filloi punë në zyrën e përkthimeve të Portës së Lartë. Në Stamboll shkoi dhe babai i tij, por qëndrimi i tij ishte pafat, ai vdiq aty në moshën 44 vjeçare. Një vit më pas, Ismail Beu u largua nga Stambolli me një detyrë të re në vilajetin e Danubit (Bullgaria e sotme), me propozim të Mid’hat Pashës, Guvernator i Përgjithshëm.

Në Rusçuk, qendra e vilajetit të Danubit, Ismail Beu u martua për herë të dytë, me vajzën e një fisniku grek nga Edreneja. Dashuria e tyre ishte një ngjarje nga ato që më vonë, me lindjen e kinemasë dhe televizorit, u kthyen në filma. Një temë që e magjeps spektatorin: një djalë mysliman bie në dashuri me një vajzë të krishterë; nëna e vajzës (në këtë rast njerka) e kundërshton martesën në mënyrë kategorike; djali bie në ujdi me vajzën që ta rrëmbejë, babai i vajzës bëhet palë me ta duke heshtur; ngjarja bëhet objekt diskutimi për qytetin, përfshi konsujt e huaj; konsulli belg merr pjesë si dëshmitar në ligjërimin e martesës; konsulli britanik e tejkalon vështirësinë të pranojë faktin që dashnori (Ismail Bej Vlora) hyri në shtëpinë e vajzës për ta rrëmbyerën të dashurën e tij, por në fund pajtohet me realitetin dhe i shtron dashnorit trim një drekë. Në fund drama ka fund të lumtur: dashnorët u plakën së bashku dhe rritën katër vajza dhe gjashtë djem.

Në 1870, Ismail Bej Vlora mori detyrën si guvernator i Danubit të Poshtëm dhe president i Komisionit Europian për Danubin.

Në 1973 Ismail Beu hoqi dorë nga angazhimet publike, duke u kthyer në jetën private. Që nga largimi prej Shqipërisë në moshë të mitur, jeta aktive që kishte bërë nuk i kishte lënë hapësirë të merrej me interesat vetjake. Kështu që ai refuzoi detyrën e guvernatorit të Nishit, detyrën e kryetarit të gjykatës së krimeve penale në Pera si dhe një detyrë në ambasadën e perandorisë në Uashington.

Së bashku me konsullin britanik në Varna, ai hapi një minierë linjiti në ishullin Imbros, kur, për më shumë se një vit kaloi pjesën më të madhe të kohës, duke këqyrur punimet. Jeta në ishull ishte një arratisje nga bota e zhurmshme e politikës: as telegrame, as gazeta, as korrierë, asnjë lloj komunikimi tjetër që mund t’i prishte paqen. Këngët e të rinjve grekë dhe vallet popullore ishin i vetmi argëtim në ishullin që qeverisej nga një shqiptar.

Në korrik 1875, Ismail Bej Vlora ndërmori një udhëtim për në Europë, stacionet më të rëndësishme të të cilit ishin: Vlorë-Romë-Milano-Paris-Londër e kthim. Në ai u takua me ministrin e Jashtëm, me qëllim të shpjegonte situatën në perandorinë osmane dhe të studionte organizimin financiar të qeverisjes lokale britanike. Në kthim ai ndenji në Paris duke vazhduar studimin mbi të njëjtën çështje. U kthye në Vlorë të merrej me shfrytëzimin e bitumit të Selenicës, për të cilën kishte fituar koncesionin.

Pas kërkesave të përsëritura të Mid’hat Pashës, mik i vjetër i tij, Ismail Beu u kthye në Stamboll, ku u emërua Sekretar i Përgjithshëm për çështje gjyqësore në ministrinë e Jashtme.

Mid’hat Pasha që e kishte ndihmuar Ismail Beun të ngjitej në karrierë, e tërhoqi zvarrë, dhe ishte e natyrshme, kur filloi rënia e tij e lirë nga pushteti. Me dëbimin e tij nga Stambolli dhe perandoria, Ismail beu u syrgjynos në Kytahja. Aty jetoi i ruajtur me xhandarë, në një shtëpi me qira, të cilën e paguante vetë. Faktin që një i burgosur paguante qira për burgun e tij, ai e konsideroi diçka të pazakontë dhe në Lindje.

Shtatë viteve në syrgjyn u erdhi fundi me një ftesë për të marrë detyrën e guvernatorit në Mardin, Mesopotami. Largimi nga Kytahja dhe kalimi në mes të shkretëtirës bashkë me familjen ishte një sipërmarrje më e rëndë e se syrgjyni. Ai e pranoi, në mungesë të një zgjidhjeje tjetër. Pas një vizite në kryeqytet, Ismail Beu e rregulloi të linte detyrën në Mardin dhe të merrte postin e guvernatorit të sanxhakut të Bolusë.

Në Bolu mbërriti në maj 1884. Dy ditë pas mbërritjes mori lajmin e vdekjes së Mid’hat Pashës. Ai humbi dëshirën për punë, iu zbehën shpresat për të ardhmen e Perandorisë, u zhyt në trishtimin më të thellë për javë të tëra, kumbi besimin te gjithçka – jeta, e ardhmja, njerëzit. Vdekja e mikut të tij dhe reformatorit të vërtetë të Perandorisë e tronditi nga themelet. Gjithë dëshpërimin e përmblodhi në një pyetje: “Kur një njeri kaq i shkëlqyer, me një jetë aq altruiste e pa interesa për vetveten, që kishte bërë aq shumë për njerëzit dhe vendin e tij, arrinte të pësonte një trajtim të tillë në duart e atyre, që ia kishin borxh nderimin dhe mirënjohjen e në fund arrinte të pësonte një fat të tillë tragjik – çfarë mund prisnin a të shpresonin vdekatarët e tjerë të kësaj toke?”

Në shenjë nderimi për punën e tij në mposhtjen e kusarisë në Bolu, Sulltani e nderoi me dekoratën e Mexhites. Kurse grada civile më të lartë, gradën Bala, e barabartë me atë të Vezirit, iu afrua si pjesë e joshjes që ai të pranonte, kohë më vonë, detyrën e guvernatorit të Galipolit.

Në 1890, Ismail beu iu kthye edhe një herë jetës private, duke u marrë me biznes. Peripecitë e jetës së tij vazhduan, intrigat e njerëzve të vegjël në pallat nuk kishin të sosur. E akuzuan kishte përfituar shuma financiare të konsiderueshme nga dy koncesione dhe më e keqja, ato para do të përdoreshin për përmbysjen e Sulltanit. Ky ishte një incident që Ismail Beu e mbylli personalisht me sovranin, të cilit i vendosi përpara kontratat.

Kundër dëshirës, ai shkoi guvernator në territorin e parë evropian të pushtuar prej osmanëve, i cili vazhdonte të ishte në shumicë i krishterë: Galipoli. Aty bëri dy gjëra: u preu rrugën shpërdorimeve përmes kanaleve ligjore dhe, duke kujtuar një kërkesë të Sulltanit për rosa të egra, në fshatin Kavak bleu një tufë rosash të egra të cilat ishin zbutur. Falënderimet nga Pallati nuk vonuan, së bashku me shpresën e Sulltanit që herë tjetër t’i siguronte sovranit lloje më të rralla rosash të egra.

Pas Galipolit shkoi guvernator në Bejrut, në kufi me Libanin, i cili qeverisej nga patrioti i tij shquar, Vaso Pasha. Në të njëjtin vit, 1892, Vaso Pasha u largua nga jeta, kurse Ismail beu nga Bejruti.

Pas kthimit në Stamboll, Sulltani i kërkoi Ismail Beut të përgatiste një raport për reformat e përgjithshme në Perandori dhe reformat që duheshin ndjekur. Ai raport, raporti për Egjiptin më vonë dhe shpjegimet analitike që ka bërë përgjatë rrëfimit të kujtimeve akoma më vonë, shfaqin përmasën reale të tij si politikan dhe shpjegojnë gjithashtu faktin pse ai ishte një figurë aq e respektuar dhe me lidhje aq të forta në Europë, të cilat i shfrytëzoi për realizmin e pavarësisë së Shqipërisë. Miku i tij, koloneli Gordon, i cili e kishte pikasur madhështinë e këtij njeriu kur ai ishte një zyrtar i nivelit të mesëm, duhet të ketë qenë gjeni i një natyre tjetër.

Në prill 1900 Ismail Bej Vlora u emërua guvernator i përgjithshëm në Tripoli, por nuk shkoi për t’iu shmangur ndonjë eliminimi të mundshëm. Ai kërkoi strehim politik në një anije britanike dhe në 1 maj, së bashku me tre nga djemtë e tij, u largua trojet e Perandorisë. Tetë vitet që pasuan jetoi në qytete të ndryshme të Europës, duke punuar tashmë për çështjen shqiptare. Në korrik 1908, pas fitores së revolucionit xhonturk, ai u zgjodh deputet i sanxhakut të Beratit në Parlamentin Osman. Në 1910 u zgjodh kryetar i Partisë Liberale.

Në shtator 1912, Ismail Beu shkoi dhe një herë të fundit në Stamboll, me shpresën se kryeqyteti i perandorisë do të tregohej më i arsyeshëm në trajtimin e çështjes shqiptare, por bisedimet me zyrtarët e lartë, pjesa më e madhe miq të tij, nuk dhanë rezultat. Ndërkohë shpërtheu Lufta e Parë Ballkanike. Veziri i madh, Qamil Pasha i ofroi postin e ministrit të Jashtëm, por ai zgjodhi t’i hipte trenit dhe 25 tetor 1912 u nis për në Bukuresh. Njërin prej djemve, Qazim Beun, e mori vete, kurse Et’hem Beun e nisi në Vlorë për të koordinuar veprimet e babait të Pavarësisë me Komisionin përgatitor për shpalljen e saj.

Dy javë veprimtari diplomatike e politike mes Bukureshtit dhe Vjenës, në takime me personalitet të larta të fuqive të mëdha, çuan në telegramin e 9 nëntorit 1912, drejtuar parisë së Vlorës: “Me vaporin e parë po mbërrij. E ardhmja e Shqipëniës âsht sigurue.”

Ai nuk mbërriti me vaporin më të parë, por me vaporin që i vunë në dispozicion mbretëria Austro-Hungareze.

Në 21 nëntor, themeluesi i ardhshëm i shtetit shqiptar zbriti në Durrës, i rrethuar nga kujdesi i vendasve. Për të qenë i mbrojtur, për sa kohë që do të qëndronte në Durrës, do të qëndronte në shtëpinë e Dom Nikollë Kaçorrit, kurse ushqimi i tij do të gatuhej në shtëpinë e Hamid Toptanit.

Udhëtimi për në Vlorë ishte i rrezikuar nga moti dhe ushtritë e huaja në tokën shqiptare. Komanda osmane e Janinës kishte lëshuar një urdhër që Ismail Bej Vlora, me gjithë shokë, të kapej gjallë a vdekur. Për të shmangur rrezikun, dashamirësit e këshilluan Ismail Beun të kërkonte strehim në konsullatën austriake, por ai nuk pranoi, i vetëdijshëm që fati i tij ishte njësuar me atë të Shqipërisë. Tërheqja e tij nga misioni do të thoshte që Shqipëria të zhdukej ende pa u krijuar.

Vazhdoi rrugën, mbërriti në Vlorë, ngriti flamurin, dhe misioni i tij mori fund: u realizua. Ai bëri gjënë më të vështirë, bëri realitet konceptin e shtetit shqiptar, kurse për të ndërtuar shtetin, brezat e shqiptarëve kishin gjithë kohën e perëndisë përpara. Ismail Bej Vlora ishte shumë qartë, 14 muaj më vonë, kur u largua nga Shqipëria për të mos u kthyer më i gjallë: “Djemtë e mi, nuk bëra pasuri t’ja lë trashëgim Shqipërisë. Po ju lë një Atdhe amanet. Lamtumirë!”

Foto: wikipedia.org

Shenja/ 2012

FEDERATA VATRA FTON TË GJITHË SHQIPTARËT NË FESTËN E FLAMURIT KOMBËTAR

November 14, 2023 by s p

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “VATRA” me rastin e 111 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë fton të gjithë shqiptarët në festën e Flamurit Kombëtar.

Flamuri i kombit tonë bashkon të gjithë shqiptarët anembanë botës. Pavarësia është ditë e shenjtë dhe e shtrenjtë e lirisë së një kombi e populli, është dita më e shënuar në histori.

Ju ftojmë të bëheni pjesë e festës historike të të gjithë shqiptarëve.

Komisioni i Organizimit të Darkës për 111 vjetorin e Pavarësisë përbëhet nga:

Kryetar: Ilir Cubi, anëtarë: Besim Malota, Paulin Mrnaçaj, Bashkim Musabelliu, Drita Shala, Dr. Pashko Camaj, Anton Raja, Ylli Dosku, Sokol Paja.

Darka e Pavarësisë do të organizohet ditën e Martë, 28 Nëntor 2023, Ora 7:00 PM, Adresa: Villa Barone Manor, 737 Throggs Neck Expy, Bronx, NY 10465.

Pjesëmarrja në Darkën e Pavarësisë kushton 150 usd për person, me të gjitha të përfshira.

Për çdo informacion, personat përgjegjës të kontaktit janë:

Ilir Cubi cel: 9143108355, Besim Malota cel: 917 418 3392, Paulin Mrnaçaj cel: 3865850999 dhe Anton Raja cel: 646 594 4747.

JU MIRËPRESIM TË GJITHËVE.

SHQIPTARËT – KOMB I ALFABETIT

November 14, 2023 by s p

Duke qenë të ndarë në përkatësi të ndryshme fetare, dialektore e krahinore, në mungesë të një njësie politike që do t’i bashkonte, u bë pikërisht alfabeti dhe gjuha indi lidhor i këtij kombi që po lindte.

Nga Skender ASANI

Kur jemi mbledhur sot, në hapjen e manifestimit kulturor-shkencor “Ditët e alfabetit”, që tradicionalisht, çdo vit, organizohet nga Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve në Shkup, nuk mund të mos e shpreh ngazëllimin tim që ky edicion sivjet po hapet në Qeverinë e Republikës së Maqedonisë së Veriut, që paraqet një mirënjohje jo vetëm për neve si institut që e organizon këtë ngjarje, por njëherazi është edhe nderimi më i lartë që i bën kjo qeveri kulturës shqiptare dhe, në përgjithësi, angazhimit shkencor albanologjik në vendin tonë.

Të nderuar të pranishëm, duke qenë në hapje të këtij edicioni, gjithnjë e kam në mendje çastin se 14 nëntori i vitit 1908 ishte një ditë e ftohtë vjeshte në Manastir, siç përshkruhet në literaturë, por ajo ishte edhe një ditë kur kombi ynë mori përpjetën dhe të mbarën pranverore. Para 115 vjetëve rilindësit tanë më të mirë u mblodhën aty dhe punuan për një javë rresht për ta dakorduar një alfabet me të cilin do të shkruhej gjuha shqipe. Dhe, kur ta mendosh se Fishta, Mjeda, Shahin Kolonja e Mithat Frashëri po i përgjigjeshin ftesës së Gjergj Qiriazit për të vajtur në Manastir për ta bërë alfabetin, të bën të mendosh se ata mund të mos e kenë ditur as vetë se në fakt ashtu po niseshin drejt rrugës së dizajnimit të kombit. Krijimi i alfabetit të gjuhës shqipe nuk ishte vetëm një ngjarje teknike e temës së grafisë, me të cilën do të shkruhej shqipja, por ishte më shumë se kaq. Në atë kongres u vendosën kornizat e orientimit kulturor të shqiptarëve. Duke dalë nga një perandori orientale, shqiptarët – përmes këtij kongresi – po e përvijonin të ardhmen e tyre oksidentale. Dhe, këtë nuk e themi vetëm për shkak të kontekstit të sotëm, por ne e dimë mirëfilli se ndër sponsorizuesit më të mëdhenj të këtij alfabeti që e kemi sot ishin pikërisht shoqëritë biblike angleze, amerikane si dhe vet qeveria austrohungareze, që duke e frymëzuar familjen Qiriazi të Manastirit, po e projektonin edhe identitetin e kombit shqiptar.

Andaj, në frymë të aktualitetit tonë shoqëror, ashtu siç dikur i pranuam këshillat e aleatëve tanë perëndimorë për alfabetin e për gjuhën, shqiptarët edhe sot e dinë mirëfilli se kjo aleancë nuk ka pushuar. Janë miqtë tanë amerikanë dhe, në përgjithësi, perëndimorë, që na ftojmë që këtë përpjekje ta kurorëzojmë në këtë kohë, duke e hapur rrugën për integrimin europian, kur edhe këta kufij politikë do të bëhen të parëndësishëm dhe të pavërejtshëm.

E derisa jemi te tema e identitetit tonë kombëtar, duke e lidhur drejtpërdrejt me alfabetin dhe gjuhën shqipe, sot nuk është kurrfarë zbulimi kur themi se shqiptarët janë komb gjuhësor ose, shprehur në kontekstin e ditës së sotme, janë komb alfabetik. Duke qenë të ndarë në përkatësi të ndryshme fetare, dialektore e krahinore, në mungesë të një njësie politike që do t’i bashkonte, u bë pikërisht alfabeti dhe gjuha indi lidhor i këtij kombi që po lindte. Thënë ndryshe, shqiptarët me këtë alfabet nuk e shkruan vetëm gjuhën e tyre, por e shkruan edhe identitetin e tyre etnik.

Prandaj, sa herë që vjen nëntori i alfabetit, nuk mund të mos e pohojmë se për identitetin shqiptar janë tri pika si ngjarje dhe tri qytete si strumbullarë të ndërtimit të identitetit tonë. Është Prizreni i Lidhjes së Prizrenit të vitit 1878, kur për herë të parë lindi ideja e një kombi shqiptar dhe e një njësie politike shqiptare, është Manastiri i Kongresit të Alfabetit, kur ekzistenca e këtij kombi u garantua përmes shkrimit dhe gjuhës dhe është Vlora e Flamurit, kur ky komb ia doli të mëvetësohet. Por, pa Lidhjen e Prizrenit e pa Manastirin e Alfabetit sigurisht nuk do të ndodhte as Vlora. Kështu është krijuar trekëndëshi barabrinjës i kombit tonë.

Së këndejmi, nëse në Kosovë madhërohet Lidhja e Prizrenit e në Shqipëri Dita e Flamurit, ne në Maqedoninë e Veriut i kemi “Ditët e alfabetit”, përmes të cilave e dëshmojmë jo vetëm praninë, por edhe peshën, meritën dhe rëndësinë që ka areali ynë shqiptar në raport me historinë e ndërtimit të kombit.

Të dashur të pranishëm, po e përfundoj fjalën time duke i shpallur të hapura “Ditët e alfabetit”, me ç’rast do të ketë një varg aktivitetesh shkencore, promovime, takime mes studiuesve dhe këmbim të ideve e të literaturës, në mënyrë që 22 nëntori të jetë jo vetëm festa e alfabetit, as vetëm festa e përfundimit të manifestimit “Ditët e alfabetit”, por të jetë edhe një kremte kur ne do të jemi të bindur se edhe në këtë 115-vjetor i kemi përsëritur dhe i kemi përvetësuar leksikonet e etërve të kombit tonë se janë shkronjat, është gjuha, është arsimi dhe është kultura ajo që, siç thoshte rilindësi ynë i madh Naim Frashëri, “përpara do të na shpjerë”.

Unë e falënderoj qeverinë e Republikës së Maqedonisë së Veriut për mbështetjen e vazhdueshme, i falënderoj tre akademitë e shkencave dhe institucioneve të tjera shkencore e kulturore, që janë bërë bashkëpjesëmarrësve në këtë manifestim, dhe i uroj punë të mbarë edicionit të sivjetmë “Ditët e alfabetit”.

(Fjalë rasti në hapjen solemne të manifestimit “Ditët e Alfabetit)

Shkup, 14 nëntor 2023

Si sot 115 vjet më parë çeli punimet Kongresi i Manastirit

November 14, 2023 by s p

Bledi Filipi/

U organizua nga shoqëria Bashkimi dhe u propagandua nga Mid’hat bej Frashëri në revistën e tij Lirija:”… ardhi një ditë e pëlqyerë për istorinë tonë, që të nisim liruar’ e papengim të punojmë për mbrodhësin’ e lumtërin’ e kombit tonë, jo me barut edhe me armë, po me kartë e pëndë, andaj kjo çështje e Abecesë lipsetë të jetë fillim, që pa atë nuku do mundim të harijmë qëllimetë tona të lartëra për mbrodhësi të gjuhësë.”- Kështu shkruante Mid’hat bej Frashëri, që e drejtoi këtë mbledhje, ku morën pjesë delegatë të të gjitha besimeve nga mbarë Shqipëria dhe kolonitë shqiptare jashtë.

Vendosja e një alfabeti të vetëm e mbylli odisenë e alfabeteve të shqipes. Ky njësim i shërbeu “si përparimit të gjuhës, si të përhapurit të diturisë ndër ne”. (Kostallari 1973:54)

Ky alfabet në krahasim me të kaluarën i afroi aq shumë dy variantet letrare në shkrim, saqë nga albanologët më të shquar të kohës u vlerësua si një hap i barabartë me vendosjen e një drejtshkrimi të njëjtë. (Pedersen, “Yll’i i Mëngjezit” 1917/2:235)

Por ky përfundim i studiuesve të shqipes do t’i shkonte për shtat të shkuarës, pasi rrugëtimi i drejtshkrimit të shqipes do të vazhdonte edhe disa dhjetëvjeçarë pas Kongresit të Manastirit.

Unifikimi i alfabetit do të hapte rrugën drejt standardizimit të gjuhës shqipe, dhe pikërisht fillon me Komisinë Letrare të Shkodrës ( 1916-1917), e cila arriti të bënte një kodifikim të konvergjencës gjuhësore. ( Kostallari, 1973:55)

Për shkrimin e shqipes, për të vënë në pah individualitetin e saj dhe të popullit shqiptar, u ndoq edhe një rrugë tjetër – ajo e krijimit të alfabeteve të veçanta. Nga shekulli XVIII, mbase edhe më parë, u krijuan disa alfabete të tilla. Orvatja më fatlume qe ajo e veprimtarit dhe e mësuesit të gjuhës shqipe Teodor Haxhifilipit(rreth vitit 1730-1805), i njohur me emrin Dhaskal Todri, shkrimi i të cilit pati njëfarë përhapjeje. (HLSh, 1957:15)

Në një frymë të re, thellësisht kombëtare, e shtroi dhe e zgjidhi çështjen e alfabetit të shqipes ideologu i parë i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, mendimtari i shquar iluminist dhe veprimtari i shkollës shqipe Naum Veqilharxhi(Naum Bredhi, 1767-1846). Në vitet 1824 dhe 1825 ai e kishte nisur tashmë punën për një alfabet të tijin me 33 shkronja. Më 1844 ai shtypi një gjuhën shqipe një abetare prej tetë faqesh. Ky libër i vogël me titull “Fort i shkurtër e i përdorçim ëvetar shqip”, u shpërnda në mbarë Shqipërinë e jugut, nga Korça në Berat. Në vitin 1845, në një botim të dytë, kjo broshurë u zgjerua deri në 48 faqe, me titull ”Fare i ri abetor shqip për djelm nismëtore”.

Përpjekje të mëtejshme për caktimin e një alfabeti të përgjithshëm për gjuhën shqipe u bënë në vitet ’60 të shekullit XIX si dhe më pas, nga një grup atdhetarësh dhe veprimtarësh të shquar të Rilindjes Kombëtare, siç ishin: Kostandin Kristoforidhi (1872-1895) – lëvrues dhe studiues i dalluar i gjuhës shqipe; Pashko Vasa(1825-1892) – veprimtar i arsimit dhe i kulturës, poet dhe publicist patriot;Hasan Tahsini (1811-1881) – atdhetar i madh, filozof dhe mendimtar i shquar në fusha të ndryshme të diturisë;Jani Vreto (1822-1900) – atdhetar dhe mendimtar shquar; Sami Frashëri (1850-1904) – dijetar i madh, shkrimtar dhe publicist, rilindës i shquar, ideolog kryesor i Lëvizjes kombëtare shqiptare. Përpjekjet e tyre u kurorëzuan me sukses në kohën e Lidhjes së Prizrenit (1878).

Në fillim të vitit 1879 u pranua alfabeti i parashtruar nga Sami Frashëri (1850-1904), i bazuar në parimin “një tingull me një germë dhe një germë për një tingull”. Ky alfabet, i njohur me emrin “alfabeti i Stambollit”, u mbështet në alfabetin latin,duke u plotësuar me disa shkronja greke dhe me shkronja të tjera të veçanta. Me të u bënë shumë botime, u përhap gjerësisht dhe deri në fund të shekullit XIX ishte alfabeti kryesor i Rilindjes Kombëtare. (

Nga fundi i shekullit XIX dhe në fillim të shekullit XX një përhapje jo të vogël pati edhe alfabeti i shoqërisë “Bashkimi” të Shkodrës, të cilin – me pak ndryshime – e përshtati edhe revista “Albania” e Faik Konicës (1875-1942), që botohej në Bruksel në vitet 1897-1902 dhe në Londër në vitet 1903-1909. Me shkrimet e saj, kjo revistë luajti një rol të rëndësishëm për zgjidhjen e alfabetit të përbashkët, të vendosur në Kongresin e Manastirit më 1908.

KONGRESI I MANASTIRIT (1908).

Kongres kombëtar, i mbajtur në Manastir prej 1422.11.1908, për të shqyrtuar disa çështje të rëndësishme të lëvizjes kombëtare në atë etapë, në radhë të parë për të zgjidhur çështjen e alfabetit të gjuhës shqipe , njësimi i të cilit ishte bërë një problem i mprehtë politik, arsimor e kulturor dhe një kërkesë e ngutshme e lëvizjes kombëtare. Për ta përmbushur këtë kërkesë, atdhetarët shqiptarë shpejtuan të shfrytëzonin gjendjen e krijuar pas shpalljes së Kushtetutës në Perandorinë Osmane (23.07.1908). Menjëherë pas kësaj, klubi Bashkimi i Manastirit u bë nismëtar për thirrjen e një kongresi kombëtar, që ka hyrë në histori si Kongresi i Manastirit. Në të morën pjesë 50 delegatë të shoqërive, klubeve dhe të organeve kombëtare të pjesës më të madhe të trevave shqiptare, si edhe të kolonive shqiptare në vende të ndryshme, shkrimtarë e gazetarë, lëvrues të gjuhës e mësues të shqipes, veprimtarë të njohur të lëvizjes kulturore e politike kombëtare. Kongresi zgjodhi nga gjiri i tij një komision prej 11 anëtarësh, që përbëhej nga përfaqësues të tre alfabeteve kryesore që ishin në përdorim. Në komision bënin pjesë Gj. Fishta (kryetar), L. Gurakuqi, S. Peci, Mithat Frashëri, Sh. Kolonja, Dh. Buda, N. Mjeda, Gj. Qiriazi, B. Topulli, Nyzhet Vrioni, Grigor Cilka. Pas mjaft diskutimesh u krijua një alfabet i ri, i mbështetur i tëri në alfabetin latin, shkronjat e të cilit plotësoheshin me nëntë dyshkronjësha (dh, gj, ll, nj, rr, sh, th, xh, zh) dhe me dy shkronja me shenja diakritike (ç, ë). Por në fund Komisioni dhe K. vendosën që të lejohej përdorimi si i alfabetit të Stambollit, që kishte një përhapje të gjerë ndër Shqiptarë, ashtu edhe i alfabetit të ri. Dy alfabetet ndryshonin vetëm në 7 shkronja. Vendimet e Kongresit, që ishin kurorëzim i përpjekjeve të shumë brezave lëvruesish të shqipes për afrim e njësim, u mirëpritën nga rrethet kulturore shqiptare brenda dhe jashtë vendit dhe u vunë menjëherë në zbatim. Brenda pak vitesh alfabeti i krijuar nga K. fitoi epërsi dhe u bë shpejt alfabeti i vetëm i shqipes. Njësimi i alfabetit ishte një hap shumë i rëndësishëm për njësimin e drejtshkrimit dhe të gjuhës letrare shqipe.

Kongresi i Manastirit pati rëndësi të madhe jo vetëm për alfabetin dhe për gjuhën letrare kombëtare, për arsimin e për kulturën, por edhe për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare në përgjithësi. Gjatë ditëve të Kongresit u organizuan takime të veçanta e mbledhje të mbyllura me delegatët, ku u rrahën probleme të mprehta politike. Bisedimet e zhvilluara shërbyen për të afruar pikëpamjet, për të përcaktuar platformën politike të përbashkët të organizatave kombëtare e për të bashkërenduar më mirë veprimtarinë e tyre. U hartua edhe një program kërkesash politike, kulturore dhe ekonomike prej 18 pikash, që iu dha deputetit të Korçës, Sh. Kolonja, për ta paraqitur në parlament në emër të Shqiptarëve. Kongresi i Manastirit e ngriti lëvizjen kombëtare në një shkallë më të lartë. ( FE II 2009 )

EMIGRANTËT, KRYEMINISTRI SHQIPTAR RAMA: “DO TË BASHKËRENDOHET GJITHSHKA NGA ITALIA. PSE? ASNJËRI NUK MË KA KRITIKUAR

November 14, 2023 by s p

Nga LEONARD BERBERI – “Corriere della Sera”, 11 Nëndor 2023 – Përktheu: Eugjen Merlika

Më shumë se sa kundërveprimet e opozitave të tij e kanë befasuar e bezdisur vërtetë kritikat e PD (italiane) kryeministrin shqiptar, që për Corriere della Sera, jep ndonjë hollësi më shumë mbi marrëveshjen.

Simbas zëvendës-sekretarit Fazzolari emigrantët mund të qëndrojnë në qëndrat në Shqipëri deri në 18 muaj. Është kështu?

Marrëveshja parashikon që emigrantët të qëndrojnë në qëndrat e mikpritjes “me qëllimin e vetëm të shqyrtohen proçedurat e kufirit apo të riatdhesimit, të parashikuara nga normativat italiane dhe evropiane dhe për kohën ngushtësisht të detyrueshme”. Në rastet kur nuk është e drejta e qëndrimit në strukturat, Italia i zhvendos menjëherë emigrantët nga territori shqiptar”.

A ka rrezik që ndërmjet emigrantëve të ketë terroristë?

“Nuk ka arsye të kihet frikë. Duhet vetëm të kemi vullnetin e kujdesin të kryejmë këtë zotim në respektin e dinjitetit njerëzor e të rregullave të vendosura për funksionimin e këtij operacioni të përbashkët që përfshijnë edhe kontrollin nga agjensitë e Sigurisë të dy Vëndeve.

A nuk ke frikë që Italia të braktisë të ikurit tek juve?

“Përgjigja është në marrëveshjen. Periudha e qëndrimit në territorin shqiptar nuk mund të jetë më e madhe se sa ajo më e larta e lejuar nga normativa italiane në atë lëndë. Autoritetet italiane, në përfundim të proçedurave të zhvilluara në përputhje me ligjëshmërinë e tyre, do të marrin masa t’i largojnë”.

Kush do të vijë në Shqipëri? Në fillim dukej se bëhej fjalë vetëm për burrat.

“Për burrat” ka folur ai që i ka përcjellë mediave në mënyrë të shtrëmbër atë që ka pohuar Meloni në konferencën e shtypit. Kryeministreja ka nënvizuar se të miturit e gratë shtatzëna nuk hyjnë në kategoritë e atyre njerëzve që do të strehohen në qëndrat e pritjes në Shqipëri.

A jeni kontaktuar nga Vënde të tjera evropianë mbas marrëveshjes me Italinë?

Jo e nuk do të jemi të hapur kundrejt këtyre kërkesave të mundëshme, ashtu si nuk ishim të hapur më parë se sa Italia të na e kërkonte. Romës nuk mund t’i thonim jo sepse kemi një borxh mirënjohjeje që nuk mund t’a shlyejmë kurrë, por që duhet të mos e harrojmë kurrë”.

Çështjet e lidhura me kërkesën e strehimit do të mbarështohen nga avokatë italianë që do të vijnë në Shqipëri?

“Ky veprim do të jetë 100 % përgjegjësi e pjesës italiane në çdo vështrim.

Njëra nga Opozitat shqiptare thotë se nuk është kushtetuese t’i lëshohet një pjesë e tokës një Shteti tjetër.

“Ligjet tona mbi këtë pikë janë të qarta: marrëveshja do të ratifikohet nga Parlamenti në javët e ardhëshme”.

Ish kryeministri Sali Berisha ka thënë në Corriere se druan ksenofobi e protesta kundër italianëve. Si i përgjigjesh?

“Nuk i përgjigjem kurrë në gjuhë të huaj opozitës në Shqipëri, ndërsa fjalët e politikanit si ai, i papëlqyer nga SHBA, për “korrupsionin e rëndë që ka ndërlikuar familjen e tij e ka minuar demokracinë” në Vendin tonë nuk i komentoj as edhe në shqip. Fatmirësisht shqiptarët e dijnë mirë se çfarë do të thotë emigracion e mikpritje kundrejt atij që ka nevojë”.

Ju ardhi keq për kundërveprimin e PD italiane?

“Kam mbetur i befasuar. Kanë të drejtë të kundërshtojnë e të kritikojnë qeverinë e tyre, por nuk ka arsye të venë në mes socializmin dhe qeverinë shqiptare. Qeveritë shkojnë e vijnë, ndërpretimet e socializmit ndryshojnë, por Shqipëria dhe Italia janë gjithmonë aty të lidhur pazgjidhshmërisht në ditët e mira e të këqia”.

Çfarë i kundërshton PD italiane në lidhje me kundërveprimin e saj dhe dukurinë emigratore?

Asgjë! Askush n’Evropë nuk mund të thotë se ka zgjidhje ideale e funksionale në të njëjtën kohë. Deri sa Evropa nuk do të ketë një zgjidhje të pranuar nga të gjithë – edhe në zbatimet e përditëshme – kjo do të mbetet një histori luftërash e lojrash politike të Shteteve antarë”.

A keni patur kundërveprime, qoftë edhe jo zyrtare nga PSE?

“Jo, asnjë kundërveprim”.

Duket se keni një marrëdhënie të veçantë me disa kryeministra të Italisë si Renzi e Meloni. Më pak me të tjerë, për shëmbull me Draghin. Pse kështu?

“Gaboheni, por nuk është faji i juaj: Draghi ka fatin të jetojë pa social, e kështu juve nuk keni patur mundësinë të dini se edhe marrëdhënia ime me të është e veçantë. Për të qënë të qartë: njëri nga privilegjet më të mëdha që kam patur ka qënë kur Mario më ka kërkuar t’i drejtohesha atij me emër. Ai është një monument i gjallë”.

Mbas kaqë zhurme jeni ende i bindur në këtë marrëveshje me Italinë?

“Zhurma” si këto , siç me të drejtë i quani ju, nuk më shqetësojnë aspak”.

“Corriere della Sera”, 11 Nëndor 2023 – Përktheu: Eugjen Merlika