s p – Page 138 – Dielli

“Jeronim De Rada, poeti arbëresh”- Vittorio G. Gualtieri

October 3, 2025 by s p

QSPA/

Me këtë studim, Gualtieri e rizbuloi De Radën, duke e parë atë si poet romantik dhe duke e inkuadruar në kohën e vet, pa ia mohuar origjinalitetin e papërsëritshëm. Ndonëse Gualtieri ka në bazë të vet metodën historiko-krahasuese dhe nuk ka arritur te formalizmi, di të gërmojë në formën e pasur të poezisë së De Radës, shpjegon fragmentarizmin e tij, jo si të metë por si parim krijues të lidhur me romantizmin; afrimin e tij me poezinë popullore si përbërëse të rëndësishme të origjinalitetit të tij, afrimin e tij me vargun e lirë si zbulim estetik që e afron me modernitetin; shpjegon dallgëzimet e frymëzimit që e bënë në disa raste të dobësonte formën e varianteve të ripunuara, me “etjen për pafundësi” karakteristike për romantikët dhe me fazën e re që do të kalojë romantizmi i tij. Për herë të parë kjo vepër studimore zbulon, jo vetëm lidhjet e De Radës me romantizmin europian, por nxjerr në pah edhe nivelin europian të arritur nga krijimtaria e këtij arbëreshi në planin estetik. Kjo monografi është shkuar me frymë objektive e origjinale dhe është e pasur me vëzhgime të mprehta dhe me një qasje largpamëse.

Librin “Jeronim De Rada, poeti arbëresh”, në versionin online, mund ta gjeni duke trokitur në këtë vegëz: https://heyzine.com/flip-book/3c254dff7e.html#page/1

Shteti, pushteti dhe qeverisja demokratike sipas Sokratit, Aristoksenit, Konfucit, Niçes, Tolstoit, Gëtes

October 3, 2025 by s p

Albert Vataj/

Që nga agimi i mendimit filozofik e deri tek epokat moderne, shteti, pushteti dhe qeverisja kanë qenë ndër temat më të debatuara. Filozofë, shkrimtarë, mendimtarë dhe reformatorë të mëdhenj, secili në kohën dhe kontekstin e vet, kanë lënë gjykime të mprehta dhe shpesh të pavdekshme mbi natyrën e pushtetit dhe fatin e demokracisë. Nga pyetjet e thella të Sokratit, tek urtësia e Konfucit, rebelimi i Niçes dhe kritika morale e Tolstoit, krijohet një mozaik mendimesh që sfidojnë çdo kohë, për të na bërë të reflektojmë mbi marrëdhënien mes njeriut dhe shtetit.

Sokrati i flet Aristotelit:

“Deri sa të jetoni mes njerëzve, nëse do të mendoni se më mirë është as të mos qeverisni, e as të mos jeni nën qeverisjen e dikujt, atëherë do ta shihni shpejt se i forti di t’i shndërrojë të dobëtit në robër.”

Aristokseni:

“S’ka asgjë më të keqe se anarkia; sepse njeriu, sipas natyrës, nuk është krijuar që të mbahet vetë, pa udhëheqje. Për ata që udhëheqin dhe për ata që udhëhiqen, Aristokseni mendon kështu: ata që udhëheqin duhet të jenë jo vetëm të arsimuar dhe të zotë në profesionin e tyre, por edhe miq të njeriut; ndërsa ata që udhëhiqen, jo vetëm të dëgjueshëm, por edhe besnikë ndaj udhëheqësve.”

Konfuci:

“Ata që janë në pushtet kurrë nuk guxojnë të jenë të pabrengosur. Sepse, njëherë kur gabojnë, e gjithë bota i mohon. Për këtë arsye sundimtari, para së gjithash, duhet ta mbikëqyrë karakterin e vet. Nëse ka karakter, do ta ketë popullin pas vetes; nëse e ka popullin pas, do ta ketë pushtetin mbi vendin; nëse e ka pushtetin mbi vendin, atëherë do të ketë pasuri; e me pasuri mund të bëhen shumë të mira. Pra, karakteri është themel, pasuria është pasojë.

Nëse pushtetari i anashkalon themelet dhe synon vetëm sukseset e jashtme, ai e çon popullin drejt plaçkitjes së ndërsjellë. Kur pushtetari grumbullon pasuri personale, ai e humb popullin; por kur humb pasurinë personale, atëherë e fiton popullin. Po ashtu, nëse në fjalim është dinak e gënjeshtar, ai do të marrë përgjigje dinake e të rreme; nëse pasurinë e ka fituar me rrugë të këqija, po në rrugë të këqija do të tretet.”

Konfuci (sërish):

“A mund ta paramendosh mediokrin si ministër? Para se të arrijë në pozitë, ai është plot brenga për të arritur aty; pasi e merr, është plot brenga për të mos e humbur; e kur fillon të brengoset për ta ruajtur, atëherë nuk ka gjë që nuk do të bëjë për ta mbajtur.”

Sokrati:

“Në akuzën time, Meleti shkroi me cinizëm se unë po paraqes diçka hyjnore dhe djallëzore. Kjo është njëfarë zëri që më shoqëron që nga rinia; sa herë që paraqitet, më paralajmëron të mos bëj atë që kam ndër mend, por kurrë nuk më detyron. Kjo është arsyeja që më ndalon të merrem me punët e shtetit. Dhe më duket se është një fat i vërtetë që më pengon.

Besomëni, o qytetarë të Athinës: po të kisha hyrë herët në punët shtetërore, unë do të isha vrarë moti, dhe as ju, as unë nuk do të kishim përfituar gjë nga unë. Mos më qortoni që ua them të vërtetën: nuk ka njeri që do ta shpëtonte jetën, nëse do t’i kundërvihej hapur dhe me dinjitet turmës apo tubimit popullor, duke u përpjekur të ndalojë padrejtësitë dhe shkeljet e ligjit që ndodhin në shtet. Përkundrazi, ai që lufton vërtet për drejtësi, edhe nëse dëshiron të jetojë, duhet të kufizohet vetëm në punët e veta private dhe të shmangë pjesëmarrjen në jetën publike.”

Zhan Zhak Ruso:

“Demokracia e vërtetë kurrë nuk ka ekzistuar dhe kurrë nuk do të ekzistojë.”

Monteskje:

“Nëse e ngacmoni krenarinë e popullit, mund të bëni me të çfarë të doni. Romakët e sunduan popullin me panem et circenses – bukë dhe cirk. Sundimtarët tanë mjafton të na sigurojnë cirkun katërvjeçar, ndërsa ne vetë do të sigurojmë bukën dhe tatimin.”

F. Niçe:

“Unë e quaj shtet atë ku të gjithë dehen me helmin e së mirës dhe së keqes; shtet, ku askush nuk e njeh veten, as i miri, as i keqi; shtet, ku vetëvrasja e ngadalshme e të gjithëve quhet – ‘jetë’.”

Zarathustra:

“Ende ka popull… por tash ekzistojnë shtetet. Shtetin e quajnë përbindëshi më i ftohtë nga të gjithë përbindëshat. Dhe ai përbindësh i ftohtë gënjen, duke thënë: ‘Unë, shteti, e përfaqësoj popullin!’ – kjo është gënjeshtër!

Krijuesit ishin ata që krijuan popujt; populli u besoi dhe i deshi; ata u shërbyen me jetën e tyre. Por shkatërrimtar janë ata që ngritin kurthe për shumë njerëz dhe e quajnë këtë shtet. Shteti është gënjeshtar, çfarëdo gjuhe të mirës apo të keqes të përdorë. Posa ta hapë gojën, ai gënjen. Ai ka vjedhur gjithçka… Ku mbaron shteti, aty ngrihet njeriu, që nuk është i tepërt. Atje, ku mbaron shteti, shikoni, vëllezër – a nuk e shihni ylberin dhe urën drejt mbinjeriut?”

Tolstoi:

“Shteti është shoqatë individësh për ruajtjen e pasurisë së tyre nga ata që kanë më shumë nevojë për të.”

Will Durant:

“Shkalla e fundit e demokracisë është pushteti i përfituesve. Kriminelët lulëzojnë në qytetet tona më të mëdha, sepse u është garantuar mbrojtja dhe bashkëpunimi i ligjit. Nëse janë anëtarë partie, ose kanë miq në të, ata mund të jenë të sigurt se nuk do të arrestohen; edhe nëse arrestohen, nuk do të gjykohen; edhe nëse gjykohen, nuk do të dënohen; edhe nëse dënohen, do të falen; dhe nëse nuk falen, do të lejohen të ikin. E nëse ndonjëri prej tyre vritet në ‘profesionin’ e tij, ai do të varroset me ceremoni solemne, si i denjë për një shtresë të lartë shoqërore, madje do t’i ngrihet edhe lapidar. Ky është fundi i demokracisë.”

Këto zëra të ndryshëm, ndonëse të ndarë nga shekuj e kultura, bashkohen në një pikë të përbashkët: kujdesin e pandërprerë për njeriun dhe për fatin e tij në raport me pushtetin. Demokracia, shteti, drejtësia dhe qeverisja nuk janë thjesht struktura abstrakte, por përvoja konkrete që prekin jetën e përditshme të secilit. Në fund, filozofia na kujton se shteti është aq i drejtë dhe aq i fortë sa janë të drejtë dhe të fortë njerëzit që e ndërtojnë dhe e mbajnë gjallë. Dhe nëse çdo brez rikthehet tek këto zëra, nuk është për të gjetur receta të gatshme, por për të mësuar se pyetjet mbi pushtetin dhe lirinë mbeten gjithmonë të hapura.

In memoriam Robert Elsie

October 3, 2025 by s p

Dr. Dorian Koçi/

Robert Elsie ishte një nga albanologët më të shquar të huaj, mik i madh i shqiptarëve dhe një ambasador i kulturës sonë në botë. Me pasionin e tij të pashtershëm, ai arriti të mbledhë, përkthejë dhe analizojë thesaret e shpërndara të letërsisë, historisë dhe folklorit shqiptar.

Nga studimet mbi letërsinë e hershme shqipe, te përkthimi i “Lahutës së Malësisë” dhe deri te koleksionet e fotografive të rralla të Edith Durham-it, ai na la një trashëgimi të çmuar që sot është pikë referimi për studiuesit dhe publikun.

Elsie nuk njihte kufij: ai kërkonte shqiptarët në Shqipëri, Kosovë, Mal të Zi, dhe tek arbëreshët, duke ndërtuar një mozaik të plotë të botës shqiptare. Kritik kur duhej, entuziast kur e kërkonte rasti, ai mbetet një zë i fortë e i sinqertë për kulturën tonë.

Robert Elsie dashuroi gjuhën shqipe dhe ia kushtoi jetën për ta bërë të njohur në Europë dhe në botë.

Sot, kujtojmë me respekt dhe mirënjohje këtë njeri që u bë pjesë e kujtesës sonë kulturore.

Qoftë i paharruar kujtimi i tij.

Blair për transformimin e UÇK-së

October 3, 2025 by s p

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Më 22 qershor 1999, Ambasadori britanik Jeremy Greenstock ia dorëzoi OKB-së një letër të Kryeministrit britanik Tony Blair drejtuar Sekretarit të Përgjithshëm Kofi Annan. Në këtë letër, Blair njoftonte për marrëveshjen e arritur me Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës (UÇK), e cila kishte pranuar të transformohej nën mbikëqyrjen e KFOR-it.

Në qershor të vitit 1999, pas çlirimit të Kosovës, UÇK-ja pranoi të hyjë në një proces transformimi historik. Në koordinim të ngushtë me SHBA-në, Britaninë e Madhe dhe aleatët e tjerë perëndimorë, u vendos që forca guerile e dalë nga malet të kalonte në një fazë të re, atë të shtet-ndërtimit.

Roli i Britanisë së Madhe dhe i SHBA-së ishte vendimtar – ata jo vetëm garantuan sigurinë, por edhe udhëhoqën procesin e integrimit të ish-luftëtarëve në struktura shtetërore, duke e kthyer energjinë e luftës në themele të shtetit modern të Kosovës.

Nga frontet e luftës në shtetndërtim: Ky është rrëfimi i një transformimi unik – ku një ushtri guerile u bë simbol i lirisë, u shndërrua në forcë civile, e më pas në ushtri kombëtare të njohur dhe të trajnuar nga NATO.

GAZETARIA SPORTIVE, ART QË MBETET TRASHËGIMI

October 3, 2025 by s p

Nga Ramazan Çeka/

Në kujtim e nderim të penave që frymëzuan sportin.

Shkodra, qyteti që i ka dhënë Shqipërisë legjenda sporti, talente të pashtershme dhe dashuri të pamatë për futbollin e për sportin në përgjithësi, në një ditë të veçantë u bë skenë e një ceremonie të mbushur me ndjenja, mirënjohje e solemnitet. Stadiumi “Loro Boriçi”, ky tempull ku jehona e golave, brohoritjet e tifozëve dhe dhimbja e humbjeve kanë gdhendur historinë e qytetit, u përfshi nga një atmosferë krejt ndryshe: nga një homazh i madhërishëm për ata që me penë e mikrofon e bënë sportin jo vetëm ngjarje, por edhe rrëfim, kujtim, art.

Muret e stadiumit sikur flisnin. Në heshtjen e tyre ndiheshe sikur ato ruanin kujtimet e çdo ndeshjeje të dikurshme, çdo heroi të fushës, çdo pasioni tifozësh. Por atë ditë, ato mure ruanin një tjetër histori, historinë e gazetarëve sportivë që i dhanë zë, ngjyrë e jetë çdo fitoreje e humbjeje, duke e kthyer sportin në një përjetim të përbashkët.

Në këtë takim të mbushur me dritë e emocion, u mblodhën bashkë familjarë, miq, kolegë dhe bashkëpunëtorë të figurave më të njohura të sportit dhe gazetarisë sportive. Çdo fytyrë bartte një shikim të qetë, të mbushur me respekt, buzëqeshje të ngrohta, por edhe një melankoli të ëmbël që e sjell vetëm kujtimi i atyre që nuk janë më. Në çastin kur Kryetari i Qarkut, z. Edmond Ndou, mori fjalën, një heshtje solemne pushtoi sallën. Në fjalinë e parë të tij u kuptua se kjo nuk ishte një ditë e zakonshme: “Gazetaria sportive”, tha ai, nuk është thjesht raportim. Është art, është pasion, është mision. Ajo është ura që lidh brezat, është fryma që bën të pavdekshme emocionet e sportit.

Fjalët e tij ranë si jehonë e largët, duke zgjuar kujtime e emocione. Në atë moment, u ndje sikur prania e atyre gazetarëve të shquar që nuk jetojnë më, ishte aty, e padukshme por e fortë, e pranishme në çdo duartrokitje, në çdo mendim që endet në hapësirë.

Këshilli i Qarkut Shkodër nderoi me çertifikata mirënjohjeje tre gazetarë të shquar, që prej dekadash kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në gazetarinë sportive shqiptare: Ymer Stërniqi, Ramadan Bigza dhe Meidan Zhivani. Ata mbeten të gjallë në zemrat e sportdashësve, sepse veprat, kronikat dhe zëri i tyre janë shndërruar në trashëgimi të përjetshme. Secili prej tyre ishte një kolonë që mbajti peshën e një kohe, një dëshmitar i gjallë i një epoke ku sporti jetonte përmes fjalës së shkruar e përmes mikrofonit të ndezur.

Por homazhi nuk ishte vetëm për ata që nuk janë më. Në të njëjtën ditë, u vlerësuan edhe dy gazetarë që vazhdojnë të jenë sot frymëzim për brezat e rinj: Namik Mehmeti dhe Gaspër Marku. Për dekada me radhë, ata kanë qëndruar në ballë të raportimit, kanë shkruar me dashuri, kanë folur me profesionalizëm dhe integritet, duke dëshmuar se gazetaria sportive është një rrugëtim i pandërprerë, një zjarr që nuk shuhet, por përcillet brez pas brezi.

Atmosfera ishte e mbushur me solemnitet të thellë. Nuk ishte një ceremoni e zakonshme: ishte një shfaqje ndjenjash, një ndërthurje e kujtimeve me respektin. Çdo duartrokitje ishte më shumë se një gjest, ishte një rrëfim i heshtur. Çdo buzëqeshje mbante brenda një histori, çdo pauzë e fjalës ishte si një lutje. Diskutimet mes të pranishmëve sillnin jehona nga vitet e shkuara: nga kronikat e lexuara në gazetat e mëngjesit, nga zërat në radio që mbushnin shtëpitë e qytetarëve, nga shkrimet që bëheshin temë bisede në kafetë e Shkodrës. Ishte një udhëtim pas në kohë, një rikthim tek rrënjët.

Emocionet nuk i fshihte askush. Familjarët e gazetarëve që nuk jetojnë më e përjetuan këtë mbrëmje si një kujtim të gjallë për të dashurit e tyre. Kolegët, miqtë e bashkëpunëtorët i panë ata si shembuj të përjetshëm që nuk humbin asnjëherë vlerën. Në fjalën e tij, z. Gaspër Marku e shprehu me thjeshtësi, por me thellësi: “Është padyshim emocion i shumtë. Ne kemi përjetuar shumë emocione në terren, duke përcjellë kronikat tona dhe duke pasqyruar figura që sot janë prezent këtu. Por kur puna dhe djersa e viteve shpërblehet, ky emocion bëhet edhe më i këndshëm. Dua të falënderoj ata që e bënë të mundur këtë nderim, Klubin e Futbollit “Vllaznia”, me president z. Alban Xhaferi, si dhe Këshillin e Qarkut Shkodër me drejtuesin e tij pasionant, tifozin e madh z. Edmond Ndou. Media sportive shkodrane mbetet një ndër më të spikaturat në Shqipëri, dhe kjo është meritë e punës e përkushtimit të shumë brezave.”

Në shenjë nderimi e respekti, Presidenti i Klubit të Futbollit “Vllaznia” dorëzoi fanella të ekipit si dhuratë simbolike. Ishte një gjest i thjeshtë, por i madh, sepse fanella e “Vllaznisë” është më shumë se një veshje: është flamur, është identitet, është dashuri.

Në fjalën e tij, Presidenti Alban Xhaferi theksoi: “Këto personalitete, me penën dhe mikrofonin e tyre, kanë kontribuar që sporti, e sidomos futbolli, të pasqyrohet me profesionalizëm dhe dashuri për të vërtetën. Si President i Vllaznisë ndjej krenari dhe mirënjohje për punën e tyre. Falë tyre, breza të tërë tifozësh e sportdashësish kanë ndjekur skuadrën tonë dhe sportin shqiptar me më shumë pasion.”

Nënkryetarja e Bashkisë, znj. Teuta Qyteza Shala, shtoi një tjetër këndvështrim: “Nëse sportistët e kanë të kufizuar aktivitetin e tyre nga mosha, gazetarët e vazhdojnë shumë më gjatë. Ata shkruajnë, japin mendime, hapin biseda që ndihmojnë zhvillimin, që ndihmojnë të ardhmen. Roli i tyre nuk shuhet kurrë.”

Në fund të ceremonisë, gazetari i njohur dhe moderatori i aktivitetit, z. Bepin Kolvataj, përmbylli me fjalë të mbushura me domethënie: “Kjo iniciativë është një shenjë vlerësimi për kontributin e pazëvendësueshëm të gazetarëve sportivë në ruajtjen dhe promovimin e trashëgimisë sportive të Shkodrës, duke i dhënë zë një qyteti që ka qenë dhe mbetet zemra e sportit shqiptar.”

Emrat e nderuar të kësaj mbrëmjeje, qoftë ata që nuk jetojnë më, qoftë ata që ende frymëzojnë sot, janë tashmë pjesë e pandashme e historisë së sportit shkodran dhe shqiptar. Por mbi të gjitha, ata janë dëshmi e gjallë se dashuria për sportin, kur shoqërohet me përkushtim e integritet, kthehet në trashëgimi dhe frymëzim për breza të tërë.

Kjo ceremoni dëshmoi se gazetaria sportive nuk është vetëm profesion. Ajo është identitet, është frymë, është monument i gjallë. Është një urë që lidh të kaluarën me të tashmen dhe e çon drejt së ardhmes. Ajo vazhdon të pulsojë edhe kur stadiumet boshatisen, kur jehona e ndeshjeve shuhet, sepse pas çdo historie të madhe sportive fshihet gjithmonë një zë, një zë që nuk shuhet kurrë.