Nga Frank Shkreli

                                                           “Me gjak, unë jam shqiptare…”

Kosova dardane, Shqipëria dhe mbarë bota shqiptare kudo, gushtin dhe shtatorin që kaloi (nga 25 gusht deri më 5 shtator) me rastin e 115-vjetorit të lindjes së Nenë Terezës u organizuan “Ditët e Shën Nënë Terezës” 2025, për të promovuar me veprimtari kulturore, kombëtare dhe shpirtërore, jetën dhe veprën e Shën Nënë Terezës. Frank Shkreli: Në ditët e Shën Nënë Terezës 2025, kombi shqiptar kujton bijën e vet me famë botërore, por nuk ishte gjithmonë kështu! | Gazeta Telegraf – Por, pak u përmendën disa fakte të tjera të rëndësishme të jetës dhe veprimtarisë së Nënë Terezës që këto ditë na i solli në kujtesë, biografi zyrtar i Nenë Terezës, Dr. Dom Lush Gjergji, se ky vit në të vërtet shënon tre 50-vjetorë me shumë rëndësi në jetën dhe punën e Nenës Tereze: Dekreti i Papës Pali VI ” Decretum laudis”, 1965 me të cilin “Misionarët e Dashurisë” njihen në nivelin papnor, që hapi mundësitë që ato të përhapeshin në mbarë botën;  Peres De Cuelar, Sekretari i Kombeve të Bashkuara e cilësoi 50-vjet më parë Nënën Terezen para Asamablesë së Përgjithshme, si “Gruan më të fortë në botë”, ndërsa Presidenti i Shteteve të Bashkuara Ronald Regan në vitin 1985 i dha Nenë Terezës mirënjohjen më të lartë amerikane “Medalja e Lirisë”.  Në lidhje me këtë të fundit – në këtë 50-vjetor – po përditësoj me të dhëna shtesë një artikull të botuar disa vite më parë kur bëja pyetjen nëse të gjitha këto veprime 50-vjetë heret, ishin dora e Zotit në veprim, apo koincidencë.

50-vjet më parë bota shqiptare në përgjithsi, me përjashtim të Shqipërisë komuniste, ishte mirë e informuar për veprimtarinë e Nenë Terezës, anë e mbanë botës, në shërbim të varëfërve, ndërsa duke mbajtur lidhje të ngushta me të, shprehnin krenari, dashuri dhe respekt ppr bijën e kombit shqiptar e cila tanimë kishte siguruar njohjen dhe respektin më të madh për punën e saj plot dashuri dhe

pa kushte për më të harruarit e shoqërive, ose për “më të varfërit e të varfërve në botë.”  

Nëna Tereze pritet nga Presidenti Reagan në Shtëpinë e Bardhë me 16 dhjetor, 1985. Ajo i kishte sjellur Presidentit Reagan një dhuratë me rastin e Festës së Krishtlindjes.

 Në Amerikë, njohuria me veprimtarinë e Nenë Terezës kishte filluar që nga viti 1960, që shënon vizitën e parë të saj në Shtetet e Bashkuara. Vizita e parë e Nënë Terëzës në Amerikë është e datës 7 nëntor, 1960, kur Nënë Tereza kishte ardhur në Nju Jork të takohej me udhëheqësen e “Motrave të Misionit Mjekësor” (Medical Missions Sisters”), Anna Dengel. Këtë të dhënë e kam mësuar nga një faturë e hotelit ku kishte qëndruar Nënë Tereza, në Nju Jork. 7 nëntori 1960 ka qenë rastësisht ose jo edhe dita e zgjedhjeve presidenciale në Amerikë, kur votuesit amerikanë, për herë të parë në historinë e SHBA-ave, kanë zgjedhur presidentin e parë katolik, Xhon F. Kenedi.

Vizita e parë e Nënë Terezës në Amerikë – 7 nëntor, 1960—Fatura e Hotelit

Për më tepër, këtë të dhënë interesante e mësova nga libri i shoqërueses së Nënë Terezës dhe autores së librit të saj kushtuar murgeshës shqiptare, me titull: “Such A Vision of the Street”, Zonjës Eileen Egan — se vizita e Nënë Terezës në Amerikë, shënonte herën e parë që ajo po largohej nga India për një vizitë jashtë atij shteti, që nga janari i vitit 1929.  Nënë Tereza pra, kishte zgjedhur që vizitën e parë jashtë Indisë ta bënte në Amerikë. Sipas autores, Eileen Egan, Nënë Tereza e ka filluar vizitën e saj të parë në Shtetet e Bashkuara në qytetin Las Vegas, në përgjigje të një ftese për të marrë pjesë në Kuvendin vjetor të Këshillit Kombëtar të Grave Katolike, në atë qytet të Amerikës perendimore. Gjatë asaj vizite në Amerikë, Nënë Tereza pëërdori rastin të vizitonze gjithashtu edhe qytetin Peoria të shtetit Illinois,Ëashingtonin dhe Nju Jork-un.

Ka qenë 11 gushti i vitit 197, kur Nënë Tereza është takuar me një tjetër figurë dominuese të politikës amerikane gjatë dekadave të shekullit të kaluar, Senatorin Edëard Kennedy në Kalkuta të Indisë, për të biseduar mbi problemet e refugjatëve. 

Kështu, pra filloi një marrëdhënie dashurie e Shteteve të Bashkuara me murgeshën shqiptare, Nënë Terezën – një dashuri e respekt, jo vetëm me popullin amerikan të të gjitha shtresave dhe etnive, por dhe me përfaqësuesit më të lartë të politikës amerikane, që zgjati për më shumë se një gjysëm shekulli, deri në kalimin e saj në amshim.  Shën Nënë Tereza, ka vizituar Shtetet e Bashkuara disa here gjatë jetës së saj, zakonisht për të hapur shtëpi të reja për Misionaret e saj të Bamirësisë. Por, ajo ka vizituar edhe për raste të tjera.  Ajo ka vizituar Shtetet e Bashkuara e ftuar nga entet më të larta politike dhe fetare të këtij vendi për takime me ta dhe për të marrë prej tyre çmime dhe dekorata për punën e saj dhe të urdhërit që ajo ka themeluar, në shërbim të varfërve, anë e mbanë botës. Ndikimi i veprës së Nënë Terezës njihej tanimë, jo vetëm në Kalkuta të Indisë, por edhe anë e mbanë botës, por sidomos këtu në Shtetet e Bashkuara, ndërsa mori hov gjatë dekadave pas vizitës së saj të parë në Amerikë, në nëntor të vitit 1960. Historikisht, Amerikanët e kanë vlerësuar dhe e vlerësojnë gjithnjë veprën dhe personin – Gonxhen e shqiptarëve, tani Shën Nënë Terezën e Amerikës dhe të botës: Presidenti republikan Ronald Reagan e ka dekoruar atë me Medaljen Presidenciale të Lirisë”, 50-vjet më parë.  Presidenti Reagan e adhuronte shumë Nënë Terezën për punën e saj në shërbim të të varfërve amerikanë dhe të botës. Gjatë viteve, pas vizitës së parë në Amerikë në vitin 1960, ajo ka vizituar shpesh Shtetet e bashkuara dhe është takuar më personalitetet më të larta të fushës politike, kishtare dhe përfaqësues, pothuaj të gjitha shtresave të shoqërisë amerikane, pa dallim feje. Përveç Presidentit Reagan, më vonë, Nënë Tereza është takuar edhe me Presidentin Xhorxh H. Bush i vjetër dhe me Presidentin Bill Clinton, por edhe me udhëheqësit më të lartë të Kongresit amerikan të dy partive politike kryesore të Amerikës dhe me përfaqësues vendorë dhe shtetërorë anë e mbanë Amerikës.

Por duket se Nënë Tereza kishte një marrëdhënie të ngushtë me Presidentin republikan, Ronald Reagan, në krahasim me të tjera personalitete të politikës amerikane të shekullit të kaluar. Me Presidentin Bush të vjetër kishte marrëdhënie korrekte, ashtu edhe me Presidentin Bill Clinton, megjithëse Nënë Tereza nuk ngurronte të kritikonte politikat pro-abortit të administratës së Z. Clinton.

Më 9 dhjetor 1991, në Zyrën Ovale të Shtëpisë së Bardhë, Ëashington, DC, Presidenti amerikan George H.Ë. Bush u takua me murgeshën shqiptare Gonxhe Bojaxhiun,  Nënën Terezë (Shën Tereza e Kalkutës)

Megjithë ndonjë kundërshtim ndaj qëndrimit të Nënë Terezës kundër abortit, respekti dhe mirënjohja amerikane për këtë bijë të Kombit shqiptar ishte e gjithanshme dhe e padyshimtë në Amerikë.  Shtetet e Bashkuara kanë vlerësuar Nënë Terezën me medaljet dhe titujt më të lartë që Amerika rezervon për personalitetet më të njohura dhe më të merituara të kësaj bote, për kontributet e tyre ndaj këtij vendi dhe në botën mbarë.  Ndërsa me 1985 presidenti Ronald Reagan ka nderuar Nënë Terezën me Medaljen Presidenciale të Lirisë, Nëna Terezë është ndër personalitetet e rralla amerikane dhe botërore, të cilës në vitin 1996, presidenti Bill Clinton e ka dekoruar me titullin “Qytetar Nderi i Amerikës”. Në vitin 1997, Kongresi Amerikan ka nderuar Nënë Terezën me Medaljen e Artë. Pasi Kongesi i Amerikës nderoi atë me medaljen e Artë, Posta Amerikane më 2010 nxori pullë postale me portretin e Nënës Terezë. Një tjetër nder e vlersim prej shumë vlerësimeve dhe dekoratave, që i janë bërë asaj nga ente të ndryshme amerikane, qeveritare dhe private, anë e mbanë këtij shteti planet.

Është e vështirë të thuhet se cila ishte përmbajtja e vërtetë e bisedimeve kokë-më kokë gjatë viteve e dekadave të shekullit të kaluar të Nënë Terezës me udhëheqësit më të lartë politikë amerikanë, përfshirë presidentët e këtij vendi, përfshir ata botërorë! Por sipas Dr. Lush Gjergjit, i cili e ka shoqërurar shpesh Nënë Terezën në vizitat dhe udhëtimet e saja anë e mbanë botës, ka shkruar se ajo e kujtonte gjithmonë popullin e vet, në takimet me udhëheqsit botëtorë. “Nëna Terezë na ka përcjellë vazhdimisht me uratën e saj – dhe ajo-, duke filluar nga Papa, prej Sekretarit të Përgjithëshëm të Organizatës së Kombeve të Bashkuara, kryetarëve të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, apo kudo në botë, porosia e saj drejtuar udhëheqësve më të lartë amerikanë dhe botërorë, ishte: “Ju duhet të bëni diçka për ta shpëtuar popullin tem shqiptar, e në veçanti Kosovën”, ka shkruar Dom Lush Gjergji, biografi, autor i 25 librave mbi jetën dhe veprimtarinë e Shën Nënë Terezës.

  Ronald Reagan në Shtëpinë e Bardhë – qershor, 1985 duke i dorëzuar Nënë Terezës “Medaljen Presidenciale të Lirisë.

Presidenti Reagan: “Nënë Tereza është një heroinë e kohëve tona. Kështuqë, përveç shumë nderimeve dhe dekoratave që i janë dhënë asaj, përfshirë Çmimin Nobel për Paqë, me dashuri të madhe dhe me respekt të pafund, i dorëzojmë Nënë Terezës, “Medaljen Presidenciale të Lirisë.”  Ndërsa Nënë Tereza është shprehur me atë rast: “Unë nuk jam e denjë e kësaj dhurate fisnike nga Presidenti ynë, nga bashkëshortja e tij dhe nga populli i Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Por unë e pranoj për glorifikimin më të madh të Zotit dhe në emër të miliona njerëzve të varfër…”. 

“Ndonëse kjo medalje, tradicionalisht, u jepet shtetasve amerikanë në shenjë nderimi dhe admirimi të thellë për punën e tyre, kjo dekoratë po i akordohet Nënë Terezës, pasi Shpirtmirësia në zemrat e disa individëve, i kapërcen të gjithë kufijtë kombëtarë dhe tejkalon të gjitha konsideratat e vogla nacionaliste”, është shprehur ish-presidenti amerikan Regan, duke iu drejtuar Nënë Terezës Medaljene Lirisë, 5-dekada më parë.

Janë absolutisht të pazakonta marrëdhëniet që Presidenti Reagan dhe bashkëshortja e tij Nancy – që konsideroheshin si ndër çiftet më aristokratë në Amerikë dhe ndoshta në botë – kanë pasur me Nënë Terezën, përfaqësuesen dhe mbrojtësen e më të varfërve në botë. 

          Admirimi dhe respekti për Nënë Terezën tejkalonte oborrin e Shëpisë së Bardhë dhe mjediset e presidentëve të dy partive politike. Ky admirim shtrihej edhe tek Kongresi amerikan dhe në mbarë shoqërinë amerikane. Në foto, 5 qershori, 1997, Nënë Tereza falënderon udhëheqësit e Kongresit për nderimin, që i kishin bërë duke i akorduar asaj Medaljen e Artë të Kongresit të Shteteve të Bashkuara – medalja më e lartë që jep Kongresi.

 Ishte 16 nëntori, 1996. Nënë Tereza me deklaratën në dorë të nënshtetësisë së saj amerikane, nënshkruar nga Presidenti Bill Clinton me 1 tetor 1996. Unë besoj se: ishin vlerat amerikane ato që admironte Nënë Tereza dhe vlerat e Nënë Terezës që admironin amerikanët – arsyeja e kësaj lidhjeje të ngusht të Nënë Terezës dhe Amerikës. Ishte 16 nëntori, 1996. Nënë Tereza me deklaratën në dorë të nënshtetësisë së saj amerikane, nënshkruar nga Presidenti Bill Clinton me 1 tetor, 1996. “Të jesh një shtetas amerikan, do të thotë se ndajmë disa vlera themelore: Se ne kemi për detyrë t’i ndihmojmë të tjerët të jetojnë në lartësinë e premtimit të dhënë nga Perëndia. Se ne kemi përgjegjësinë për të ndërtuar dhe përforcuar lidhjet në komunitetin ku jetojmë, Se ne kemi detyrim të ofrojmë ndihmën ndaj atyre, që nuk mund të ndihmojnë gjithmonë vet-veten”, ka shkruar Presidenti Clinton në shpalljen e Nënë Terezës, shtetase amerikane e nderit. Me këtë masë, Nënë Tereza ishte bërë qytetare amerikane. Dokumenti i nënshtetësisë i është dorëzuar Nënë Terezës nga Ambasadori i atëhershëm amerikan në Indi, Z. Frank G. Ëisner – edhe ky një mik i vjetër i shqiptarëve, ç’prej fillimit të viteve 1950.  Dorëzimin e dokumentit të shtetësisë amerikane të nderit nga Ambasadori Ëisner, Nënë Tereza e ka cilësuar si një, “Dhuratë nga Perëndia. Kam drojë se nuk e meritoj atë”- është shprehur ajo për mediat në atë kohë. Ndërsa Ambasadori amerikan, Ëisner e ka siguruar Nënë Terezën duke i thënë se: “Prej sot, ti je bijë e Amerikës.

                        Koincidencë apo vullneti i Zotit në veprim?

Ndërsa shënojmë këto tre 50-vjetore me rëndësi në jetën dhe veprimtarinë e Nenë terezës, unë nuk besoj se, sot për sot, i dijmë të gjitha dimensionet e jetës dhe të veprimtarisë së Nënë Terezës, por as influencën që ajo mund të ketë ushtruar në takimet e saja me më të fuqishmit e kësaj bote, sidomos gjatë 1980-ave. Uroj që një ditë – me deklasifikimin e dokumenteve të fshehta të asaj kohe –të mësojmë më shumë, sidomos për trekëndëshin e lidhjeve dhe të bashkëpunimit — në kulmin e Luftës së Ftohtë – midis Presidentit amerikan Ronald Reagan, Papa Gjon Palit të II dhe Nënë Terezës. A ishte kjo një lidhje e rastësishme, apo ishte dora e Zotit në veprim? “Unë jam vetëm një laps i vogël në duart e Zotit…”, është shprehur Nenë Tereza.

Dr.Nail  Draga*/

Krahina etnografike  e Malësisë së Madhe në sajë të trashëgimisë kulturore vazhdimisht ka qenë inspiruese si për studiues vendas dhe të huaj. Dhe nuk ka si të jetë  ndryshe sepse ajo në sajë të morfologjisë së relievit dhe natyrës së saj impozante,  si rrallë kush ka ruajtur në mënyrë autentike tiparet e rracës shqiptare. Ishte pikërisht ky mjedis i cili ka frymëzuar të gjithë ata të cilët kanë vlerësuar vlerat etnokulturore të etnosit shqiptar.

Në gamën e tyre individëve bëjnë pjesë edhe një numër i konsideruar i klerikëve shqiptarë(Sh.Gjeçovi, D.Kurti, M.Sirdani, B.Palaj etj.), të cilët gjatë veprimtarisë së tyre teologjike nuk kanë qendruar statik, por kanë qenë aktiv sepse kanë mbledhur lëndë me vlerë nga thesari i trashëgimisë kulturore shqiptare. Në këtë kategori bën pjesë edhe At Kolë Berishaj(1916-1993) i cili nuk ka hezituar të mbledh material të tillë, që më pas është  botuar në disa vëllime. 

Ne me këtë rast do të analizojmë veprimtarinë  e tij, e  cila opinionit i është prezantuar në tre vëllime: Përreth sofrave(Vepra-1), Visare të Malësisë(Vepra-2) dhe Kangë e vajë(Vepra- 3), botuar nga EP “Fishta”- Lezhë  dhe Misioni Françeskan-Tuz, në vitin 2013. 

Malësia e Madhe krahinë  etnografike 

Hapësira etnogjeografike shqiptare ku bën pjesë edhe Malësia e Madhe në Veriun shqiptar, në pjesën  dytë  të shek.XIX, pësoj ndryshime territoriale, sepse në sajë të vendimeve të Fuqive të Mëdha në Kongresin e Berlinit(1878) filloj të rrudhosej, sepse pjesë të saj iu dhuruan Malit të Zi. Fjala është për dy mikroregjione: Trieshi dhe Koja që u aneksuan duke bërë   shkëputjën  territoriale nga Malësia e Madhe. Por, ky dekompozim territorial nuk përfundoj me kaq, sepse në sajë të vendimeve të Fuqive të Mëdha në Konferencën e Londrës(1912/13), kufiri shkoj më në lindje, ku Malësisë iu shkëputën edhe Gruda e Hoti. Ishin këto  vendime arbitrare të Fuqive të Mëdha në interes të konjukturave gjeopolitike të kohës,  duke mos marrë parasysh  kriterin etnik e ate historik, në kundërshtim me vullnetin e popullsisë shqiptare. Sepse shqiptarët në Malësi nuk kanë luftuar kundër një pushtuesi (Turqisë) e me u aneksuar nga një pushtues tjetër(Mali i Zi).

Nga Gruda në Velipojë

Ndër personalitete të nderuara të Malësië së Madhe të cilët  pasion e kanë pasur  mbledhjen e trashëgimisë kulturore, bën pjesë edhe At Kolë Berishaj, i cili ka dhënë kontribut më rëndësi për etnokulturën e vendlindjës. Ai ka lindur me 28 nëntor të vitit 1916, në fshatin Priftën në Grudë të Malësisë së Madhe. Në sajë të rrethanave shoqërore të kohës në Luftën e Parë Botërore e sidomos në sajë të kushteve të pavolitshme ekonomike, familja e tij është e detyruar të vendoset  në fshatin Velipojë(Shkodër). Por, ky migrim në këtë mjedis ishte i favorshëm për këtë familje, sepse këtu kishin kushte më optimale për të jetuar. Në mjedisin e ri kjo familje ka ruajtur traditat e vendlindjes, duke punuar dhe predikuar ritet fetare, duke shkuar në kishën e fshatit. Në atë kohë në kishën e Velipojës shërbente dom Alfons Tracki, prif gjerman, i cili ishte i njohur për vlerat e tija njerëzore e shoqërore.

Gjermani, hapi shkollën shqipe

Dom Alfons Tracki ka lindur në qytetin Bresian të Gjermanisë në vitin 1892. Pasi përfundoi studimet e larta në shkencat teologjike dhe shugurohet meshtar, transferohet me detyrë në Shkodër në vitin 1920.Vendoset në kishën e Velipojës dhe punon si një mesionar I palodhur, ku veçohet në fushën e arsimit e të edukimit. Ai e ka dashur shumë popullin Shqiptar sepse që një martir  i fesë katolike në Shqipëri. Me instalimin e sistemit komunist në Shqipëri nga nëntori i vitit 1944, ai ishte i papërshtatshëm për sistemin dhe është ndjekur nga ata. Ndonëse ai ka dalur në mal për ti shpetuar ndjekjës, është kapur nga forcat e Sigurimit të shtetit dhe e pushkatojnë me 18 qershor 1946.

Shkollimi fillor i mesëm dhe superior

Është meritë e tij, që në Velipojë ka hapur një shkollë në gjuhën shqipe me tre klasë. Pikërisht në këtë shkollë mësimin e nisi edhe Kola në vitin 1927, ku mësues dhe edukator i tij ishte dom Alfons Tracki. Në këtë shkollë Kola është dalluar si një nxënës i zellshëm, punëtor  dhe me edukatë. 

Pasi përfundoi shkollën fillore Kola iu përkushtua rrugës së meshtarisë, jo si besimtar por  tash si misionar. Pikërisht, për këtë arsye, me ndërhyrje të dom Trackit, ai I vijon studimet në Kolegjin Françeskan në Shkodër Në këtë shkollë Patër Kola  u dallua në mënyrë të veçantë me përgatitje meshtarake duke zbuluar veçori të karakterit të tij prej njeriu të përgatitur dhe me culture të lartë fetare e tradicionale. Në vitin 1939, ai do të përfundonte gjimnazin “Illiricum” që drejtohej nga etërit françeskanë.  

Më pas në Siena të Italisë ka vijuar studimet e larta  në fushën e filozofisë e të teologjisë, ku studimet i përfundon  në vitin 1942 dhe me pas është shuguruar meshtar nën urdhërin françeskan. 

Meshtar në vendlindje

Pas përfundimit të studimeve shkon në vendlindje në Prifën – Grudë, ku jep meshën e parë me 15 gusht  në vitin 1942, në ditën  e Zojës së Grudës. Në ceremonin e kësaj meshe i pranishëm ishte edhe  At Anton Harapi, qe ka  qenë bashkëshoqërues i meshtarit të ri. 

Krahas detyrës së meshtarit Patër Kola, po këtë vit, emërohet në detyrën  e profesorit në Kolegjin Françeskan, ku dallohet si një mësimdhënës i talentuar dhe njeri me aftësi të veçanta pedagogjike. Për këtë arsye, për pak kohë e shohim edhe  në detyrën  e nëndrejtorit të shkollës fillore françeskane në qytetin e Shkodrës.

Ndërsa në vitin 1943, Provinciali I Urdhërit Françeskan, Patër Anton Harapi, e cakton famullitar në fshatin Toplanë, një fshat malor I banuar nga malësorë, ku qëndroi rreth dy vjet,  ku panoi me përkushtim  në rindërtimin e famullisë dhe shtimin e besimtarëve në ceremonitë fetare.

Fill pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore nga nëntori i vitit 1944, në Shqipëri u instalu diktatura komuniste, e cila kishte pasoja të mëdha për eliten intelektuale e figurat politike të cilët llogariteshin si kundërshtarë të regjimit. Në këtë kategori llogariteshin edhe personalitetet fetare, ku me së shumti e kanë pësuar  ata katolikë. Kujtojmë me këtë rast famullitarin e Traboinit Atë Zef Tagaj, i cili u pushkatua me 19 shkurt 1945.*

Pasi kisha e Traboinit, tash mbeti pa meshtar, me urdhër të arqipeshkvit Nikollë Dobreciqit, nga Arqipeshkvia e Tivarit, me 10 prill  1945 Atë Kolë Berishaj emërohet famullitar i Trabonit. I vendosur në Hot, në një mjedis i cili u përsekutua nga pushtetarët komunistë, ai është si meshtar i devotshëm është përpjekur vazhdimisht të sfidojë rrethanat shoqërore të kohës, duke i ndihmuar popullit si misionar pajtimi, duke qenë vazhdimisht në krye të detyrës duke predikuar vërtytet me të larta si besën, trimërinë, bujarinë e paqen. Duke qenë i tillë ai të hotjanet kishte respekt të veçantë, që është dëshmuar në pajtimin e konflikteve, duke shpëtuar  jetë nga gjakmarrja, bashkëpunim shoqëror etj. 

Pasi shërbeu me përkushtim 28 vjet në famullin e Hotit, në vitin 1973 transferohet në famullinë e Gucisë, ku ka shërbyer për 6 vjet, deri sa ka dalur në pension në moshën 63 vjeçare. Edhe në këtë mjedis, me punën e angazhimin ka mbetur model për kohën duke pasur respekt të veçantë  të besimtarët e qytetarët në përgjithësi.

Pas një sëmundje të rëndë, vdiq me 28 maj 1993, në moshën 77 vjeçare, duke lënë pas  një emër të nderuar dhe një veprimtari e cila nderohet  ndër breza.

Etnokultura si pasion

Gjatë shërbimit si meshtar, në Grudë, Hot e Guci, për 37 vjet më radhë deri sa doli në pension(1979) ai ka qenë i shoqëruar vazhdimisht me fletoret e shënimeve, ku ka shënuar nektarin e traditës popullore. Pasi në Hot ka qendruar rreth 30 vjet, ai në biseda të zakonshme, ka depërtuar në vlerat etnokulturore të hotjanit ku ka synuar të nxjerrë vlerat më të çmuara të qënësisë së këtij kombi siç janë besa, trimëria, bujaria, mençuria  dhe ndjenja atdhetare.

At Kolë Berishaj duke qenë misionar i fesë, nuk ka qendruar statik e formal në ato vise ku ka punuar e jetuar, por me durim ka mbledhur visarin tonë kombëtar, vlerat dokumentare dhe gojore të etnosit tonë kombëtar. Në këtë mision ai ka trashëguar punën me pasion të Atë Vinçenc Prenushit, Atë Shtjefën Gjeçovit, Patër Donat Kurtit, Atë Marin Sirdanit, Atë Bernardin Palajt etj. Ishin këto autoritete e misionar të fesë që kanë mbledhur  visarin tonë kombëtarë, duke dëshmuar pasionin e tyre për trashëgiminë kulturore kombëtare, duke na lënë trashëgim veprat e tyre, me vlerë shumëdimensionale.

Vepra në tre vëllime

Botimi i veprës së At Kolë Bershës në tre vëllime: Përreth sofrave(Vepra-1), Visare të Malësisë(Vepra-2) dhe Kangë e vajë(Vepra- 3), botuar nga EP “Fishta”- Lezhë  dhe Misioni Françeskan-Tuz, në vitin 2013, përgatitur për botim nga Hamit Boriçi e Gjovalin Gjeloshi që është dëshmi e një vepre dinjitoze e cila nderon autorin dhe kulturën shqiptare.

Nëse analizohet së cili vëllim në mënyrë të veçantë del qartë se kemi të bëjmë me të dhëna me peshë etnokulturore jo vetëm për Malësinë e Madhe e Veriun shqiptar, por për tërë hapësirën etnogjeografike kombëtare.  

Fillimisht dua të ceki se në vëllimin e parë, At Kolë Berishaj, duke trajtuar Sofrat jep disa të dhëna interesante për shpërndarjën territoriale të institucionit të Bajrakut në Malësi të Madhe dhe më gjerë. Kemi të bëjmë me konceptin e sofrës në përgjithësi, ku roli i bajrakut është parësor që vazhdon edhe në ditët tona në Malësi të Madhe. Dhe në këtë aspekt autori paraqet edhe territorin  e tyre sipas mikroregjioneve apo zonave në mjediset përkatëse. Fjala është hapësirën territoriale etnogjeografike, e jo ate administrative, sepse në aspektin etnografik krahina të ndryshme nuk janë paraqitur unike sikurse kanë qenë në të kaluarën çështje e cila mbetet e hapur edhe në ditët tona. Në sajë të dhënave numrin e bajraqeve Kolë Berishaj paraqet këtë numër për këtë krahinat përkatëse.

Kështu Malësi të Madhe përbëhet nga 7 bajraqe(Hot, Grudë, Kelmend, Kastrat, Shkrel,Triesh dhe Kojë të Kuçit), 

Malësia e Vogël përbëhët nga 6 bajraqe(Shalë, Shosh, Toplanë, Gjan, Plan e Kir),

Rranxat e Shkodrës– 6 bajraqe( Koplik, Buza e Ujit,Grizha, Reçi, Lohja e Rrjolli),

Postriba– 5 bajraqe(Drishti, Shllaku, Dushmani, Boksi e Suma)

Puka– 7 bajraqe(Berisha, Iballja,Kabashi,Bugjani,Puka, Qerreti  e Mali i Zi),

Mirdita– 5 bajraqe(Oroshi, Spaçi, Kushneni, Fani e Xibri) dhe 

Malësia e Lezhës– 5 bajraqe( Bulgri,Kryezeza, Manatia, Vela e Pllana)(Vepra 1, f.17).

Në këtë vëllim përveç Sofrës, trajtohen edhe rite e zakone, mikëpritja, armët dhe veshja e malësorit, si e matë populli kohën, prralla etj. Në vëllimin e dytë prezantohen urime e mallkime, fjalë të urta, emna të rrallë njerëzish e gjallesash si dhe disa shprehje popullore e kallxime e bestytni dhe në vëllimin e tretë janë prezantuar kangë e vaje.

Lënda e prezantuar në këto vëllime paraqet në material më vlerë etnologjik e folklorik për krahinën e Malësisë së Madhe, e cila meriton të studiohet nga studiues të fushave përkatëse, sepse siç shkruan studiuesja e kulturës popullore dhe e antroplogjisë prof.dr.Afërdita Onuzi “e veçanta e At Kolës qëndron  në faktin se, ndryshe nga mbledhës të tjerë, që bazohen vetëm në tregimet dhe kjutimet e bartësve, ai, shumicën e këtyre të dhënave e ka mbledhur gjatë momenteve kur kryheshin e praktikoheshin  këto rite, zakone e ceremoni. Pikërisht kjo u jep vlera të veçanta shënimeve të tij, çka një etnograf i mirëfilltë do t ia kishte zili”.

Përfundim

At Kolë Berisha bën pjesë në radhën e françeskanëve të nderuar, të cilët me punën dhe veprat e tyre bëjnë pjesë në plejadën e autoriteve kombëtare jo vetëm në Veriun Shqiptar. Kujtojmë me këtë rast dijetarët e mëdhënj  si At Bernardin Palaj, Donat Kurti etj.,që i sollën albanologjisë shqiptare e folklorit në veçanti “Visaret e Kombit” në disa vëllime, duke mbetur monument i identitetit kombëtar Shqiptar.

Ndërsa me largimin e tij në vitin  1993, mbyllet një kapitull për Malësinë e Madhe  që nuk është më, sepse ato ishin misionarë të fesë  me formim dhe profesionistë në punën e tyre, por edhe fisnik në marrëdhënie njerëzore. 

Pikërisht i tillë ishte At Kolë Berishaj i cili  ka mbledhur  visarin tonë kombëtarë, duke dëshmuar pasionin  për trashëgiminë kulturore kombëtare, duke na lënë trashëgim  emrin dhe veprat, me vlerë shumëdimensionale të cilat janë si testament për kohën e tij, të tashmën dhe të brezave në të ardhmën.

Dhe nëse në të ardhmën do të botohet një liber  i veçantë kushtuar personalitetëve  në Malësi të Madhe e them pa hezitim se në këtë plejadë të figurave të tilla edhe At Kolë Berisha do të jetë pjesë e saj.

Literatura:

1. Frano Kulli, At’ Kola, “Frati i Hotit”, si At’ Benardini i “Visareve të Kombit”, Panorama, 22.4.2023

2.At Kolë Berishaj, Vepra-1, Vepra-2, Vepra-3, EB“Fishta“-Lezhë, Misioni Françeskan-Tuz, 2013

3.At Kolë Berishaj, Etnologu që ruajti traditën e kulturën tonë në Mal të Zi, Sh.com. shkurt 2015

4. At Kolë Berishaj, PREJ SHKODRET NË TOPLANË, EB”Fishta”, Lezhë, 2021

5. Nail Draga, Vrasja e At Zef-Leonard Tagaj vepër kriminale e pushtetit jugosllav, Koha Javore, 29 tetor 2020

*Kumtesa është paraqitur në  Konferencën  shkencore ”Treva e Veriut-një kujtesë në visaret e traditave që ndriçojnë historinë tonë”, mbajtur në Shkodër me 30 maj 2025, në organizim të Qendrës së Studimeve Albanologjike