s p – Page 157 – Dielli

Shkrim homazh për reformatorin e madh të arsimit shqiptar: Mirash Ivanaj (12 mars 1891 – 22 shtator 1953)

September 22, 2025 by s p

Saimir Kadiu/

– A e more vesh, mor ti?

– Jo mor zotni, ç’ka me marr vesh?

– Je i dënuar me 7 vjet burg!

– Po për ç’ka jam dënue mor zotni?

– Për agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor.

– Po unë sa kam ardhë prej Turqie, s’kam fole me njeri, përveç punës arsimore.

– Po me atë mendim ke ardhur prej andej që të bësh propagandë.

– Po pse a ka ligje në botë zotni, që të dënojë mendimin?

– Mbylle gojën se je i dënuar!

Me keto dialogje, pjese e farses bolshevike, regjimi dënoi me 7 vjet heqje lirie krye reformatorin e arsimit kombëtar, Mirash Ivanajn…Jeta e mjeruar dhe puna shumë e rëndë në burg si përkthyes sollën degradimin e shpejtë të shëndetit të Mirash Ivanajt.

Një ditë, në shtëpinë e vuajtjeve, sipas kujtimeve të Jakov Miles, erdhi Mehmet Shehu me Bedri Spahiun. Në dhomën e përkthimeve, takuan edhe Mirash Ivanajn. Plaku me respekt u ngrit në këmbë:

“Besoj se gjatë kohës së burgut do t’i kesh rishikuar pikëpamjet e tua”- i tha Bedri Spahiu, asokohe Minister i Arsimit.

“Jo pikëpamjet, por bindjet e mia’ – e korrigjoi Mirashi. – ‘t’ju them të drejtën: asnjë nuk kam ndryshuar”.

“Atëherë nuk qenke tjetër veçse një plak matuf”, – iu shfry Mehmet Shehu.

“Jam nji mendimtar dhe nji demokrat që edhe sikur të kthehesha mbrapa në jetë, do të ndiqja të njëjtën rrugë”.

Disa javë para ditës së lirimit nga burgu ai i ka dërguar drejtorit një letër ku i kërkonte atij ta mbante në burg se nuk kishte ku të shkonte për të banuar dhe nuk kishte asnjë të ardhur për të jetuar. Por, i dërrmuar nga puna e rëndë dhe kushtet e tmerrshme të burgut, më 22 shtator të vitit 1953, 12 ditë para mbarimit të afatit të dënimit të tij, mbylli sytë për jetë. U shua ne spitalin e Tiranes, pas nje nderhyrjeje te thjeshte kirurgjikale, në moshën 62 vjeçare.

Bashkëvuajtësi Ibrahim Hasnai, si dhe ish-laboranti i spitalit Enis Boletini, tregojnë se në spital u muar vesh që trupi i Mirash Ivanajt, gjendej në auditorët e Anatomisë të fakultetit të Mjekësisë, për eksperiment e demonstrim mësimor. Per ironine tragjike te fatit ai i shërbeu arsimit shqiptar edhe i vdekur.

Dhjetë vjet më pas më 1963-in, kur të afërmit e Nikolla Ivanajt e nxorën nga vendi ku e kishin hedhur, për ta varrosur njerëzisht në varrezat e Sharrës, e gjetën të hedhur në gropë pa emër, pa arkivol, përmbys me fytyrë përdhe, si një të burgosur, të cilin e dënojnë përsëri pas vdekjes.

Kush ishte Mirash Ivanaj?

I lindur në Podgoricë, rridhte nga një familje patriotike prej viseve shqiptare të Malit të Zi.

Intelektual klasi dhe patriot i vendit te tij. Shkrimtar, eseist, mesues, publicist, humanist…

I lauruar ne Rome per Filozofi dhe Jurisprudence, Ivanaj ishte edhe nje poliglot me plot 7 gjuhe te “gjalla” dhe tre te “vdekura”. Megjithese ishte admirues i Zogut, ai ishte kritik i gjendjes mjerane te arsimit shqiptar. E pranoi me deshire oferten e Mbretit Zog per te reformuar arsimin shqiptar.

Mori portofolin e Ministrit te Arsimit ne vitin 1933, (pas vdekjes se Hilë Mosit) ne qeverine e Pandeli Evangjelit.

Madheshtia intelektuale, patriotizmi i nivelit me te larte dhe gjendja mjerane e arsimit shqiptar ne vitet 30’ ishin “nxitesit” e Ligjit Ivanaj…

Në shtator të vitit 1934 paraqiti ligjin e ri për arsimin, duke e bërë 5-vjeçaren fillore arsim të detyruar. Krijoi gjithashtu institute edukuese dytësore të ndryshme. “Ligji i Arsimit”, ose siç u be i njohur si “Ligji Ivanaj” ishte ligji më i rëndësishëm e më i plotë i periudhës se qeverise Evangjeli.

Qëllimi i reformës së Ministrit Ivanaj, ishte që shkolla shqipe të kishte karakteristikat dhe fizionominë e saj, të ishte laike, shtetërore, kombëtare e demokratike, me tekste bashkëkohore të ngjashme me shkollat e perëndimit dhe të edukonte e orientonte në atë drejtim brezin e ri. Këto ide kërkoi të sanksionoheshin me ligj dhe në shumë raste ia arriti qëllimit edhe për shtetëzimin e shkollave private, veçanërisht ato italiane dhe greke.

“…Shkolla jonë, duhet të japë edukatë qytetare e laike, sepse qëllimi i shkollës është të formojë qytetarë të lirë, me edukatë dhe formim shkencor e teknik bashkëkohor…” ( Ky fragment i shkurtër është shkëputur nga fjala e mbajtur prej Mirash Ivanajt, si ministër i Arësimit kombëtar, në Parlamentin shqiptar, me 10 prill 1933)

Më 30 gusht 1935 dha dorëheqjen në shenjë proteste pasi Gjykata e Hagës detyroi qeverinë shqiptare që të moderonte politikat e saj ndaj shkollave minoritare.

Emërohet kryetar i Këshillit të Shtetit dhe këshilltar i mbretit Zog deri më 7 prill 1939.

Ishte absolutisht kunder pushtimit fashist te Shqiperise dhe bashkë me miqtë e tij Safet Butka dhe Qemal Butka mobilizoi studentët shqiptarë në protestat kundër pushtimit.

U largua nga Shqiperia drejt Turqise ne vitin 1939 duke refuzuar pushtimin fashist te vendit.

Ai u largua nga atdheu bashkë me vëllain Martin Ivanaj, jurist i shquar, kryetar i Gjykatës së Diktimit si dhe miqtë e tij, arkitektin Qemal Butka dhe filozofin Branko Merxhani, si një refuzim ndaj pushtimit Italian të Shqipërisë dhe si një shpëtim për jetën e tyre.

E ka shpjeguar vetë këtë mërgim në ditarin e jashtëzakonshëm “Na, që shpëtimin e gjetëm në t’ikun”…

Kthehet në Shqipëri në tetor 1945 i kërkuar edhe nga Gjergj Kokoshi dhe I bindur qe nuk kishte asnnje mekat mbi shpine.

Autoritetet e larta i luten që të shpallë kandidaturë për deputet nga ana e Frontit Demokratik, gjë për të cilën refuzoi. Punoi në shkollën pedagogjike të Tiranës nga nëntori i 1945 deri më 15 maj 1946, kohë kur u arrestua si “agjent i anglezëve”.

Kush ishte mekati i Mirash Ivanajt?

“Mekati” i vetem… i preu bursen me 6 shkurt 1934, ne kohen qe ishte Minister i Arsimit “ngelsit” Enver Hoxha…

Thuhet qe kur Mirash Ivanaj u kthye ne Shqiperi u prit nga vete Enver Hoxha, i cili me stilin e tij thumbues i thote :

“Shiko si po te presim… jo si ty qe me hoqe bursen”

Mund te qendronte ne Turqi. Por erdhi per te bere Shqiperine… dhe u denua nga gjykata e teneqexhinjve dhe harbuteve provinciale.

Në këtë mënyrë Shqipëria humbi “ministrin e hekurt” te Arsimit shqiptar siç e ka quajtur studjuesi i shquar Lazer Radi.

Padyshim me i madhi Minister i Arsimit ne historine 112 vjecare te shtetit shqiptar.

Per ironi te fatit, asokohe, Minister i Arsimit ishte nje nga katilet e gjyqeve te pasluftes…Bedri Spahiu.

Vdiste i vrare Mirash Ivanaj…dhe arsimin e “reformonte” Bedri Spahiu… dhe populli “liridashes” dhe “arsimdashes” per kete kriminel kishte “kenduar”:

“Dridhen armiqte

Porsi miu

I gjykon Bedri Spahiu”

Nje nga keta “armiq” ishte edhe Mirash Ivanaj…dhe “krimi” i tij ishte sepse donte Shqiperine…

Enver Petrovci, iku, iku ndoshta për të na treguar se kush ka qenë, sepse vetëm vdekja zgjon tek ne madhështinë e të gjallit

September 22, 2025 by s p

Albert Vataj/

Kohë para se t’i jepej ikjes pa kthim, në një pakohë ikjeje, Enver Petrovci, është shprehur “Shpresoj që pasi të vdes do t’a vlerësojnë saktësisht se kush kam qenë”. Një përkufizim si një kambanë alarmi, apo një kumtim, si një reflektim i thellë mbi mënyrën se si arti dhe personaliteti i një njeriu shpesh kuptohen plotësisht vetëm pas ndarjes nga jeta. Kujtojmë se Petrovci, i cili sot dorëzoi frymën e fundit në moshën 71-vjeçare, e ka lëshuar këtë ofshamë shpirti, trazueshëm, gjatë një interviste në emisionin “Voilà” në kanalin në Top Channel, ku ka folur me ndershmëri për raportin e tij me publikun dhe mënyrën se si është perceptuar gjatë jetës.

Petrovci shprehet se ka zgjedhur të mos e artikulojë gjithmonë mendimin e tij publikisht, duke besuar se vetë mënyra e jetesës dhe e punës do të fliste për të. Ai mes të tjerash mësohet të jetë shprehur: “Unë e kam fshehur gjithmonë mendimin tim, sepse kam menduar që vetë jeta dhe mënyra se si jetoj do të vijë një ditë në shprehje… Kam kuptuar që tek populli shqiptar, kur dikush vdes atëherë vlerësohet vërtetë kush ka qenë ai njeri.”

Kjo nuk është një shprehje e hidhërimit, por një pohim i një realiteti kulturor: vlerësimi i plotë, i thellë dhe i drejtë shpesh vjen pas humbjes. Ai e ka ndjerë se figura e tij, e ndërlikuar, e guximshme dhe e pakompromis, nuk është kuptuar gjithmonë siç duhet në kohë reale. Por ka shpresuar që pas vdekjes, historia, publiku dhe brezat e rinj do ta shohin më qartë se kush ishte në të vërtetë. Petrovci nuk kërkoi kurrë të jetë i pëlqyer me çdo kusht. Ai zgjodhi të jetë i vërtetë. Në këtë shprehje ka një ndjeshmëri të rrallë, një artist që e di se koha është gjykatësi më i drejtë. Ai nuk e kërkoi vlerësimin si shpërblim, por si pasqyrim të asaj që dha me përkushtim të plotë.

Me ndarjen nga jeta të Enver Petrovcit, arti shqiptar humbi një nga figurat më të gjithanshme dhe më të respektuara të skenës teatrore dhe kinematografike. Ai nuk ishte thjesht aktor, por një institucion i gjallë i aktrimit, një pedagog, një regjisor, një përkthyes dhe një njeri me një ndjeshmëri të rrallë artistike.

Petrovci është cilësuar si “aktor i kombit shqiptar” për kontributin e tij të jashtëzakonshëm në teatër, film dhe edukim artistik. Ai ka luajtur në dhjetëra role klasike dhe moderne, duke u bërë një figurë referenciale për brezat e rinj.

Ai ishte një ndër themeluesit e Akademisë së Arteve në Prishtinë dhe i teatrit privat “Dodona”. Si dekan dhe profesor, ka formuar me dhjetëra aktorë të rinj, duke ndarë jo vetëm teknikën por edhe filozofinë e aktrimit.

Gjatë studimeve në Beograd, përballoi kushte të vështira ekonomike, shpesh duke fjetur në rrugë apo në fakultet. Kjo periudhë e vështirë nuk e ndali, por e kaliti si artist dhe si njeri. Gjatë gjithë karrierës së tij, kritika vendase dhe e huaj nuk i ka adresuar asnjë vlerësim negativ. Ai ka qenë gjithmonë i vlerësuar për profesionalizmin, përkushtimin dhe aftësinë për të mishëruar karaktere të ndërlikuara.

Përveç aktrimit, Petrovci provoi veten si këngëtar në Festivalin e RTSH dhe si konkurrent në “Dancing With The Stars Albania”, ku fitoi kupën pas 12 javësh kërcimi. Kjo dëshmonte shpirtin e tij të lirë dhe të papërkulur ndaj moshës apo konvencioneve.

Në filmin “Daja” të regjisorit Ilir Harxhi, Petrovci luajti një tiranas të vjetër me një dialekt që nuk e kishte të natyrshëm. Megjithatë, me këmbëngulje dhe ndihmën e kolegëve, ai arriti të përcjellë një karakter autentik, duke fituar vlerësime për mjeshtërinë e tij në adaptim dhe nuancë.

Enver Petrovci mbetet një figurë që nuk mund të përmblidhet në një biografi të zakonshme. Ai ishte një artist që jetoi me pasion, që nuk u tremb nga sfidat dhe që e pa artin si një mision shpirtëror. Në Kosovë, Shqipëri dhe më gjerë, ai u njoh si një ambasador i kulturës shqiptare, një njeri që nuk heshti kurrë për të bukurën, për të vërtetën dhe për njeriun.

Enver Petrovci ishte një lloj drite që ndriçonte skenën pa pasur nevojë të fliste. Mjaftonte të hynte në hapësirën e rolit, dhe roli vetë e priste si mik të vjetër.

Ai nuk e luante njeriun, ai e kuptonte atë. Me një vështrim që përshkonte kohën, me një zë që nuk kërkonte mikrofon, me një trup që nuk kishte nevojë për koreografi, ai e bënte skenën të dridhej nga e vërteta.

Në Prishtinë, në Tiranë, në Beograd, në Athinë, në zemrat e të gjithë atyre që e panë, e dëgjuan, e ndjenë, ai mbeti një figurë që nuk mund të përmblidhet me fjalë. Ai ishte fjalë vetë. Ishte fjala që nuk kishte nevojë të thuhej, sepse ndodhej në heshtjen mes dy replika.

Ai nuk kërkoi kurrë privilegje. Nuk u mbështet kurrë në madhësinë e emrit të tij. Ai ecte me kokën lart, por me zemrën poshtë, pranë publikut, pranë njeriut të thjeshtë, pranë dhimbjes, pranë bukurisë që nuk bërtet por kumtohet me shpirtin e thellë dhe ndjehmërinë fortë.

Në rolin e Hamletit, ai nuk e pyeti veten “të jesh apo të mos jesh”, ai ishte. Në rolin e Dajës, ai nuk e imitoi dialektin, ai e përvetësoi atë si një gjuhë të re të shpirtit, në serialin televiziv “Oh sa mirë” ai nuk ishte thjeshtë drejtori i një shkolle, por denoncimi i një hallke të ndryshkur të sistemit arsimor. Në rolin e pedagogut dhe mëkuesit të dijes dhe përvojës, ai nuk mësoi teknikën, ai mësoi dashurinë për të vërtetën, duke inspiruar besim dhe shembull frymëzimi, te pasioni i të rinjve që zgjodhën aktrimin si ëndërr të jetës së tyre.

Sot, kur ai nuk është më fizikisht mes nesh, nuk ka nevojë për lot. Ka nevojë për kujtesë. Kujtesa e një njeriu që nuk u lodh kurrë së kërkuari të jepte më të mirën.

Enver Petrovci nuk iku për t’u harruar, por për të mbetur. Në heshtjen që lë pas, zëri i tij bëhet më i qartë; në mungesën e tij, prania e tij bëhet më e thellë. Ai nuk kërkoi duartrokitje të lehta, por mirëkuptim të vonuar. Dhe sot, në këtë çast ndarjeje, ku fjala dridhet mes dhimbjes dhe nderimit, kuptojmë se ai nuk jetoi për të qenë i kuptuar, por për të qenë i vërtetë.

Petrovci na mësoi se arti nuk është thjesht shfaqje, por mënyrë e të jetuarit. Se njeriu nuk është vetëm roli që luan, por heshtja që zgjedh, fjala që nuk thotë, dhe jeta që e jeton si testament. Ai iku, po jo për t’u larguar, iku për të na lënë një pasuri që nuk matet me vite, por me ndikim. Me një jetë që flet më shumë tani që hesht.

Le të mos presim më vdekjen për të kuptuar madhështinë e të gjallit. Le ta kujtojmë Enver Petrovcin jo si një figurë që u mbyll me një datë, por si një zë që vazhdon të na thërrasë për të parë më thellë, për të ndjerë më ndershmërisht, për të jetuar më me kuptim.

AMENDMENT OF HOPE AND AMERICAN SUPPORT FOR KOSOVA

September 22, 2025 by s p

By Agim Aliçkaj/

The presentation of the amendment in support of Kosova by the Chairman of the Foreign Affairs Committee of the House of Representatives, Brian Mast, confirms two very important things. The hysteria of the enemies of Kosova and the political opponents of the acting government of KM Kurti is dismissed, that with an unfavorable statement by the Embassy or any American official, relations between Kosova and America are broken. The importance of permanent lobbying activity in America to ensure support for state building and development is emphasized, in this case the result of the dedicated work of the association “Albanians for America” in collaboration with the well-known congressman, friend of Albanians Keith Self.

American strategic interests are forged through cooperation between the current Administration and the US Congress. This is an ongoing process that can change American policy slowly depending on the country’s long-term interests, after extensive analysis by experts and elected officials. The US Administration has room for tactical changes that nevertheless aim to adapt to the strategic ones. The introduction of this amendment sends a clear message to the five European states that do not yet recognize Kosova that America has not given up on Kosova and that their unreasonable delay in recognizing it will not change the reality that Kosova is an eternally independent state. will be of great importance in discouraging the enemies of Kosova.

This amendment, if approved by the US Congress, would deal a severe blow to the vain dreams of Serbia and its friends to return to Kosova. Even if it is not approved, it will be of great importance in discouraging the enemies of Kosova. This is the amendment of American hope and support. There is no doubt that America is the light and hope of Kosova and the entire Albanian nation. The role, power and importance of America are clear. But, as a country of all, our enemies can also penetrate here. To block them, we must work with America on a permanent basis.

For nearly four decades of intensive cooperation with America, Kosova has had extraordinary support, but also problems, especially with the executive branch, with some officials of different administrations. Some influenced by Serbia, others for geopolitical interests of separating Serbia from Russia, tactical ones of maintaining relative peace in the Balkans or leaving responsibility in the competences of Europe. It is interesting that many American ambassadors who have served in Belgrade have sided with Serbia, such as Zimmerman, Eagleburger, Montgomery, Hill etc. Serbia has always found a way to influence foreign diplomats in various ways.

However, Kosova has always found a way to overcome problems with few unfair American diplomats, without being subjugated and without damaging the state. Lobbying activity through the US Congress has helped Kosova a lot. For this, for decades, the Albanian-American Civic League, led by the legends of lobbying in Washington, Joseph DioGuardi and Shirley Cloyes DioGuardi, has been distinguished.

At this crucial moment, Kosova’s leaders, President Vjosa Osmani and Prime Minister Albin Kurti, must courageously continue the course they have taken and maintained for almost five years. Their positions, sometimes contrary to those of the United States, must be argued respectfully and in closed meetings. They have as many facts as they want. This is the only way to protect and build the state of Kosova. The opposition is still in the fog. They must unite with the position against Serbian aggression today, because tomorrow it will be too late. Tomorrow they will regret it.

After all, America aspires and leans towards justice. Kosova is a successful state created by America. Our strategic interests coincide with those of America. Kosova and America together forever!

Conversation with Ledia Xhoga, author of Misinterpretation, longlisted for the Booker Prize 2025

September 22, 2025 by s p

Interviewer Rafaela Prifti/

Congratulations on the nomination! You are the first Albanian-born female novelist longlisted for the Booker Prize. What jumps to mind instantly is Ismail Kadare’s winning the first Man Booker International Prize in 2005 (now International Booker Prize) – an award that honored his entire body of work. What is it like to be up there?

-Being longlisted certainly increases the book’s visibility and opens up opportunities. I feel beyond honored and hugely intimidated to see my name next to Kadare, whom I grew up reading. It’s also a bit strange, honestly, as it puts a strong spotlight on a person, and most writers are introverts who have a hard time with that kind of attention. As far as gender is concerned, six other wonderful writers who are women are on the list, so I’m in good company.

Living in-between is a central concept of the imigrant experience that you explore through the nameless protagonist, the Albanian American profesional interpreter, and a whole cast of imigrants from around the world in your debut novel.

-Yes, there are many immigrants in the story and they’re all experiencing the in-between. They all want something that’s beyond their reach, some are trying to become legal or heal themselves, some simply want a life where they’re not harassed. They all have their goals. The novel starts in January and I had the feeling, while writing it, that it would end in spring, which worked well metaphorically showing the possibilities of regeneration and renewal in that final scene.

“The Albanianess” is interwoven with the main theme of caring too much, a strong trait that leads the protagonist into dangerous situations. Since the book is released in Albanian by Botimet Dudaj, I will ask you to choose three words to describe it in Albanian.

Dinamik, mbërthyes, i paparashikueshëm.

The protagonist’s drive to help fellow immigrants, though admirable, becomes an unchecked compulsion. You had said that a brief personal experience as an interpreter for a New York organization, provided the premise of the story “that was ready to be told.” Was that unusual or is that an habitual workflow?

-It was actually a volunteer opportunity someone told me about. The man I was to interpret for had the same history as Alfred and he was a survivor of torture. But I’ve never worked professionally as an interpreter or translator. Yes, of course, it takes a while for some stories to get off the ground. A select few flow much easier it seems. Writers call them a gift. I wouldn’t say this story was a gift though. But although I struggled with the structure of the novel initially, there was something propulsive in the storyline, which allowed me to finish it.

In the story, silence is not just the absence of sound, it could indicate represion or rebellion, which is evident each time the narrator opts to say nothing to Billy, her husband, or Alfred, the Kosovar Albanian client that she is helping. What do the novel’s reflective spaces convey to the reader?

-It’s common for astute readers to notice things that writers don’t even intend, at least not consciously. I wasn’t aware of the role of silence, thank you for bringing it up. Billy’s attention to the unspoken is mentioned in regard to his interest in silent film and is consistent with the fact that he is also attuned to his wife’s moods, and he can read her reactions, even when she doesn’t tell him things. And then there’s the silence that happens after they fight, since they’re both upset. It offers a moment of introspection perhaps and it also reveals her feelings as she reflects upon their relationship. I like your interpretation that silence represents rebellion and repression, I’m sure that’s true, too.

The mother figure manifests itself in a fascinating ensemble of female characters such as the narrator’s mother, and Anna’s, Alma’s, Billy’s, Alfred’s. How does their presence – physical, emotional, psychological – enhance the larger narrative of the story?

-You are right, we get to know the mother of nearly every character! I think that the mothers in the novel embody the histories of the countries the characters come from as well as the ongoing emotional and psychological issues that affect generation after generation. Although they are trying to solve the issues that deal with their day to day life, these characters carry their pasts like shadows. This is something that the interpreter and Alfred sense about each other, by the way, and it connects them.

The interplays between dualities (the narrator’s father and uncle), contradictions in intents and motivations, echoes of the past in her family and the history of Albania build up the tension in several plot points with a thriller like quality.

-As people we are wired to notice similarities and differences, some of which are mundane and some are revealing from a character perspective. If you listen to any conversation in a coffee shop or bus, you’ll find statements like that, people trying to make sense of one another and pointing at differences. Of course, in fiction we have to think about how these characteristics fit in the bigger story. What did it mean for the interpreter to have a father who never sugarcoated things? So, the opposites serve to clarify characters, but they have to fit in the fabric of the story.

Would you please introduce yourself to the readers and your journey as a writer and a playwright? For anyone interested, there is a list of more than a dozen short and full length plays on your website lediaxhoga.com, a few of them are available for online watching.

-I’ve lived in New York City for a long time, for twenty years. I now am a parent and live in Brooklyn with my family. I worked in book publishing in Manhattan for many years, but then I wanted to write fiction, so I got an MFA in Fiction writing at Texas State. Yes, I’ve always been interested in Playwriting and had many short plays produced. I love writing dialogue. I also like screenwriting and would love to write a screenplay that turns into a movie someday.

What is the best way for the readers and fans to find out more about you and your work?

Thank you so much for reaching out to me about this. My website is lediaxhoga.com and I’m on

Instagram.

Your nomination is a remarkable achievement! The debut novel is a testament of your outstanding talent. Best of luck, Ledia!

The interview was conducted via email and edited for length and clarity Booker Prize is a prestigous literary award conferred annually for a single work of fiction written in English published in the UK. It was founded in 1969. Ledia Xhoga’s debut novel is among 13 works longlisted out of over 150 titles for 2025. The Booker Prize will announce its six-book shortlist tomorrow at the Royal Festival Hall in London.

Fehmi e Xhevë Lladrovci prijësit e Luftës Çlirimtare të Kosovës

September 22, 2025 by s p

Imer Lladrovci/

Kur Fehmi e Xhevë Lladrovci hynë në tokën e Kosovës në marsin e vitit 1998, Adem Jashari nuk ishte më gjallë, por me siguri shpirti i tij ishte i qetë sepse ai kishte besim të madh te Fehmi Lladrovci, i cili do ta vazhdonte punën e tij atdhetare aty ku e kishte lënë ai. Azem e Shote Galica ishin kthyer nga legjenda në realitetin e luftës. Azem Galica e Adem Jashari i përkisnin një bote tjetër, kurse Fehmi Lladrovci si Lutë Gllanasella ishte vënë në krye të atyre që luftonin për çlirim. Do të luftonte edhe disa muaj dhe pastaj do t‘i bashkohej galerisë së heronjëve të kombit. Kishte edhe një Adem tjetër, Adem Demaçi, i cili e priste Fehmi Lladrovcin në Kosovë. Ai ishte shprehur disa here në publik me entuziazëm për kthimin e tij. Adem Demaçi ishte i bindur se nuk mund të kishte një luftë çlirimtare pa Fehmi Lladrovcin. Ai i gëzohej edhe Shote Galicës së re, Xhevë Krasniqit-Lladrovcit. Pikërisht në këtë kohë të kthimit të Fehmi Lladrovcit në Kosovë, pas epopesë së Jasharëve në Prekaz, UÇK-ja u kthye nga një organizatë guerile në një ushtri të vërtetë popullore. Mjafton t‘i hedhim një shikim rreth e për qark, për t‘u bindur se shndërrimi i UÇK-së në një ushtri popullore nuk ishte një hap i vetëkuptueshëm dhe automatik. “Kur Gjergj Kastrioti-Skenderbeu u kthye në Krujë tha se “lirinë e gjeta midis jush”. Ata që s‘e deshën luftën dhe çmimin e saj të lartë thonë se çlirimi na erdhi nga jashtë. S‘ka asnjë dyshim se pa NATO-në gjithçka do të dukej ndryshe.

Nxënësi i Fazli Grajçevcit e Adem Demaçit, bashkëluftëtari i Adem Jasharit punoi me të gjitha forcat e tij që të organizonte një rezistencë të armatosur. Kjo ushtri, që ishte ngritur si nga një legjendë, s‘kishte shumë armë dhe aftësi ushtarake për t‘i dalë përballë një ushtrie moderne, të armatosur e të stërvitur mirë, por kishte diçka që i mungonte ushtrisë që e rrethoi prijësin me ushtrinë e tij të gatshme për çdo flijim: moralin e fortë luftarak. Ballë për ballë ishin dy ushtri: ushtria e pavdekshme e Fehmi Lladrovcit dhe ushtria serbe, njëra ishte vullnetare, tjetra një ushtri moderne që kishte në arsenalin e saj teknologjitë më të mira të kohës. Megjithatë, në fund fitoi ushtria që kishte njeriun me vete, jo armët. Lufta, që s’fitohet më parë politikisht, është luftë e kotë. Gjashtë muaj pas rënies së Fehmi e Xhevë Lladrovcit në luftë u fut edhe Aleanca ushtarake më e madhe në botë, NATO-ja, kundër Serbisë, dmth. në krahun e UÇK-së. Sot aty-këtu thuhet gjithçka e zezë për luftën tonë çlirimtare, por ajo në histori ka hyrë tashmë si një moment i shkëlqyer dinjiteti i një populli që për lirinë e tij flijoi gjithçka. Pa këtë luftë ne nuk do të ishin këtu ku jemi. Shteti i Kosovës nuk na u servua në pjatë si dhuratë, por ai erdhi pas një lufte të madhe që tërhoqi pas vetes edhe botën liridashëse. Në këtë kuptim Lufta e Kosovës përbën ngjarjen më të madhe në historinë e popullit shqiptar.

Fehmi Lladrovci gjithmonë ka qenë i lidhur me luftën, edhepse ai e dinte se ajo ishte e rrezikshme. Në jetën e tij politike, busulla e orientimit ishte lufta çlirimtare. Luftën çlirimtare e shihte si një moment të pashmangshëm në rrugën tonë drejt lirisë, të domosdoshme, por jo e mjaftueshme. Shumë popuj luftonin për liri, por ndonjëherë udha e tyre zgjatej pafundësisht shumë. Në rastin e Kosovës, parashikonte një udhë të shkutër, por të larë me gjak. Parashikimi i tij doli, sepse në luftën tonë u inkuadrua Perëndimi përmes NATO-së. Në luftë i pa të gjitha, por nuk u dëshpërua kurrë, sepse e dinte që njerëzit s’ishin hyjni. Dhe luftë pa njerëz nuk ka.E dinte se lufta i do të gjithë në front, të bashkuar. Mangësitë dhe njëanshmëritë i urrente, por e çmonte pa masë gatishmërinë për luftë. Kjo mendësi e bëri atë të padëshirueshëm te të gjithë ata që jo pa djalllëzi donin të krijonin një atmosferë tjetër, të përçarjes përmes ndarjes në taborre të ndryshme politike. UÇK-ja është luftuar vazhdimisht me operacione speciale tė agjenturave. Fehmi Lladrovci e konsideronte luftën një çështje që i përkiste të gjithëve dhe jo një çështje e monopolit të pakicës. “To be or not to be“, një çështje për jetë a vdekje, pikërisht ashtu siç thuhet në “Hamletin“ e Shekspirit (Shakespeare).

Gazetari anglez i BBC-së Lion (Lyon), që i njihte lëvizjet kryesore guerile në botë, pati thënë se në pamje fizike, askush tjetër nga luftëtarët e UÇK-së s‘i ngjante aq shumë si Fehmi Lladrovci Skenderbeut. Nuk e di a i njihte këto fjalë të gazetarit të BBC-së kur ishte gjallë, por edhe sikur të ketë qenë në dijeni të tyre ai do t’i kishte interpretuar ato vetëm si një shprehje dashamirësie dhe kurrë si diçka tjetër. Kurrë s‘do t‘i kishte shkuar mendja ta krahasonte veten me Skenderbeun, por si model të atdhetarit të madh ai e kishte pasur gjithmonë në jetë figurën e tij. Fehmi Lladrovci ishte një udhëheqës karizmatik. Ai bënte që çdo ushtar i tij të ndihej mirë në këtë përpjekje titanike për çlirim, sepse e dinte sesa e vështirë ishte kjo luftë. E megjithatë thoshte se s‘i mungonte asgjë. Një gazetare shqiptare që e vizitoi në llogoret e luftës, Jeta Xharra, disa muaj para se të binte në fushën e betejës, Ai i pati thënë se nuk na duhet asgjë, i kemi të gjitha. Një ushtri me një moral të tillë vërtet i kishte të gjitha. Dikujt që ka vendosur të vdes për liri me të vërtetë nuk i mungon asgjë.

Fehmi Lladrovci kishte në shkollë një mësues që e njeh mbarë populli shqiptar: Fazli Grajçevcin. Fehmiu kurrë nuk harroi mësuesin e tij. Figura e tij atdhetare ishte skalitur në kujtesën e tij në mënyrë të pashlyeshme. Me këtë ideal për flamurin shqiptar si mësuesi i tij Fazli Grajçevci, ai nuk mund të kishte fund tjetër. Këto ideale e çuan atë në burg ku takoi mësuesin e tij politik të madh: Adem Demaçin. Me këta mësuesë, ai nuk mund të vepronte ndryshe, veçse si luftëtar kombëtar. Në librin monografik të Bedri Islamit “Përjetësia e dyfishtë“ kemi një kapitull ku ai përgatitet për fundin e tij të lavdishëm. Pak kohë para 22 shtatorit 1998 mori vesh se ushtria serbe ia kishte mësyer Shkabës, Drenicës, ku ai ishte me ushtrinë e tij, Brigadën 114. Fehmi Lladrovci vizitoi shtëpinë e tij dhe i dha në njëfarë mënyre lamtumirën e fundit rrethit të tij. Ky episod i jetës së tij, e trondit çdo lexues të vëmendshëm. Ai e ndjente se këtë ofenzivë s‘e mbijetonte dot, por s’pendohej për luftën e tij, sepse shumë njerëz që kishte takuar në jetë dhe që e kishin frymëzuar për veprim atdhetar nuk i takonin prej vitesh këtij universi. Atdhetarë e luftëtarë të shumtë ishin vrarë në mbarë Kosovën. Ai nuk e shihte veten jashtë kësaj çete luftetaresh. Miku i tij, Bekim Berisha, po atë verë kishte rënë heroikisht në Junik. Rrethi po ngushtohej, por heroi nuk po ligej. Përkundrazi. Ai ishte më i vendosur se kurrë për luftën. Kështu, me qëndrimin e trimave të lashtë, ai mbeti në kujtesën e ushtarëve të tij që mbetën gjallë. Fehmi e Xhevë Lladrovci mbeten shembull i përkushtimit, guximit dhe sakrificës për lirinë e Kosovës, një trashëgimi që do të frymëzojë brezat e ardhshëm.