Nga Roland Qafoku/

I kam shijuar këto pushime edhe për një arsye më shumë. Për leximin e biografisë së plotë nëpërmjet trilogjisë “The last lion” (Luani i fundit) të figurës së Winston Churchill, botim i vitit 1988 nga “Dell Publishing”. Dy herë kryeministër; herën e parë nga 1940 deri në 1945; Herën e dytë nga 1951 deri në 1955, për 62 vjet anëtar i parlamentit, disa herë ministër, anëtar i Partisë Konsevatore dhe anëtar edhe i Partisë Liberale, i diplomuar si ushtarak në “Royal Military Colledge” dhe shërbeu si oficer në disa detyra në front, historian, piktor dhe autor i disa librave, padyshim që ai është figura më emblematike e Britanisë dhe jo vetëm e shekullit të 20-të. Autori i kësaj trilogjie, William Manchester, një gazetar amerikan, solli historinë e plotë të jetës së Churchill: Vëllimi i parë, nga lindja në 1874 deri në 1932 me nëntitullin “Vizioni për lavdi”; Vëllimi i dytë që i kushtohet përgatitjes dhe nisjes së Luftës së Dytë Botërore nga 1932 deri në 1940 me nëntitull “I vetëm” dhe vëllimi i tretë nga 1940 deri në 1965 me nëntitullin “Mbrojtësi i mbretërisë” të cilin e përfundoi Paul Reid pas vdekjes së ëilliam Manchester. Për ta siguruar këtë xhevahir në bibliotekën time i jam shumë mirënjohës mikes time në SHBA Rajmonda Moisiu për të cilën nuk më mjaftojnë fjalët falenderuese.

Libri është njëherësh jo vetëm historiane e detajtuar e jetës së Winston Churchill por edhe hostoria e Britanisë së Madhe në këto vite. Ajo që e karakterizon këtë biografi tërësisht shkencore por e thjeshtuar në të shkruar është sjellja për lexuesin i një oqeani faktesh, interpretimi i tyre, kontaktet dhe intervistat e tij me vetë Churchill por edhe me personazhe të tjerë që e kanë njohur dhe bashkëpunuar me të. Kjo trilogji është edhe një model se si shkruhet një biografi. Larg skemave dhe klisheve të disa historianëve që ne jemi mësuar ti kemi në Shqipëri, apo të dikujt që boton e boton pa fund, por në libra nuk ka së paku një intervistë me një personazh dhe personalitet për ngjarjen që trajton. Duke shkëlqyer si në gazetari dhe në histori, ëilliam Manchester ka treguar mjeshtëri në këtë drejtim duke lënë për brezat pasardhës një pasuri me vlerën e një thesari.

Pjesa më e rëndësishme e librit për një lexues shqiptar sigurisht është ajo që lidhet me Shqipërinë. Jam befasuar se vetëm në Vëllimin e dytë, Shqipëria është përmendur 14 herë në pasazhe dhe paragrafë të gjatë. Për ta kuptuar më mirë rëndësinë e vendit tonë në raport me figurën e Winston Churchill, mjafton të vërejmë se Jugosllavia brenda të cilës ishin 6 republika që më pas u bënë shtet, është përmendur 9 herë. Në fakt ka shumë versione dhe deri në debate se cili ka qenë roli i britanikëve dhe personalisht Winston Churchill në Shqipëri në këtë kohë. Ka aludime derin në tradhëti ndaj shqiptarëve dhe deri deri në një premtim sipas të cilit Churchill-i i premtoi Greqisë që do ti jepte Jugun e Shqipërisë pas përfundimit të Luftës.

Për të qenë sa më të saktë dhe korrekt me këto teza dhe hipoteza, unë kam nxjerr nga libri disa pasazhe që lidhen me rolin e Churchill-it me Shqipërinë. Si fillim, atmosfera përpara pushtimit të Shqipërisë nga Italia ndjehej dhe dihej shumë mirë në Londër.

Në faqen 385 shkruhet:

“Benito Mussolini po mobilizohej për një pushtim të Shqipërisë, ndërkohë që Adolph Hitler-i kishte deklaruar se Gjermania do ta mbështeste Duçen: Në të vërtetë, është e qartë se diktatori gjerman nuk mund të përballonte të shihte rënien e kolegut të tij italian”.

Por çfarë dinte konkretisht Winston Churchill për këtë pushtim dhe çfarë bëri ai dhe Britania?

Në faqen 408 shkruhet:

“Mbrëmjen para se Duçe të niste aventurën e tij në Shqipëri, Winston Churchill kishte darkuar në Cherkeley, shtëpinë e Beavebrook në fshat pranë Leatherhead. Ndërsa miqtë e tij po luanin tavëll, ai i ishte afruar për të biseduar me një prej mysafirëve – Arthur Christiansen, gazetar dhe redaktor i gazetës ‘Daily Express’. Churchill dukej në siklet dhe, siç e shkroi Christiansen në kujtimet e tij, dukej sikur “po i rrotullonte fjalët rreth qiellzës së tij dhe po i lëpinte ato para se të shqiptonte”. Ai pyeti: “Ku është Flota Britanike sonte? Po rri pezull në Gjirin e Napolit. Pa dyshim – ah – Komandanti i anijeve britanike në Napoli është – ah – duke u argëtuar në breg, padyshim me urdhër të – ah – vetë Musolinit në klubin e jahteve të Napolit.” Pas kësaj sjellja e Winstonit ndryshoi: Ai u vërenjt, përtypi puron dhe pastaj gromëziu: “Po ku duhet të jetë Flota Britanike sonte? Në anën tjetër të atij vendi të quajtur Itali, në Detin Adriatik, jo në Detin Mesdhe, për ta bërë të pamundur përdhunimin e Shqipërisë”.

Pushtimi i Shqipërisë krijoi një situatë jo të lehtë në Britani.

Në faqen 420 shkruhet:

“Përpara debatit parlamentar për Shqipërinë, më 13 prill, Kryeministri (Neville Chamberlain) thirri Winstonin “me shpresën për ta mbajtur Dhomën sa më të bashkuar të jetë e mundur”. Në debat, Churchill mbështeti garancinë e Chamberlain për Rumaninë dhe Greqinë dhe tha se priste “marrëveshje edhe më efektive me Turqinë”. Nëse do të arrihej një ‘plan i shkëlqyer; i aleancave të detyrueshme, tha ai, ‘edhe tani, në orën e fundit’, bota mund të kursehej ‘nga pasojat më të rënda’. Në të njëjtën kohë, ai pyeste veten se si Qeveria e Madhërisë së Tij mund të merrte angazhime kaq të gjera kur mbrojtja e Britanisë ishte kaq e dobët, – si mund të flisnin kaq me zë të lartë kur fuqia juaj është shumë e vogël. Të paktën, argumentoi ai, Parlamentit duhet t’i kërkohet të miratojë rekrutimin e të rinjve britanikë. Pse qeveria kishte heshtur për këtë çështje urgjente? Ai nuk mund ta kuptonte pse qeveria kishte heshtur për çështjen më urgjente. Pas kësaj pyeti: Si mund ta durojmë të vazhdojmë të jetojmë jetën tonë të rehatshme dhe të lehtë këtu në shtëpi, të pavullnetshëm as ta quajmë botën ‘detyrim’, të pavullnetshëm as të marrim masat e nevojshme me anë të të cilave ushtria që kemi premtuar mund të rekrutohen dhe pajisen vetëm me pajisje.”

Çudia është se interesimi i Britanisë për Shqipërinë kalonte nga Greqia. Këtu nis një situatë shumë e ndërlikuar. Por autori William Manchester ka kuptuar gjithçka në dëm të Shqipërisë nga e cila përfitonte Greqia. Ja dhe fakti që ai paraqet.

Në faqen 428 shkruhet:

“Që nga rënia e Shqipërisë, për shembull, qeveria në Athinë kishte ndaluar botimin e çdo artikulli që kritikonte fashizmin ose nazizmin – kjo pavarësisht garancisë së Britanisë për kufijtë e Greqisë.”

Por indiferenca ndaj Shqipërisë ishte masive. Gati po luhej Koncerti i Dytë i fuqive evropiane. Por me një ndryshim: Dy fuqi pushtonin territore, të tjerët rrinin dhe vështronin.

Në faqen 488 shkruhet:

“Ai (Winston Churchill) përmendi pushtimet e Austrisë, Çekosllovakisë, Abisinisë dhe Shqipërisë, duke vënë në dukje se Duçe dhe Fyhrer i quanin ato çlirime dhe komentoi: Nuk është çudi që ka një heshtje të tillë nga të gjithë fqinjët e Gjermanisë dhe Italisë, ndërkohë që pyesin veten se cili do të ‘çlirohet’ më pas.”

Akoma më me vlerë janë edhe fotografitë në libër. Në një prej tyre paraqitete një karikaturë e kohës në qendër të së cilës është Churchil me një letër në sqetull ku shkruhet: Nuk kam frikë nga Hitleri dhe ka si titull: Silleni atë përsëri – është shansi juaj i fundit.

Ndërsa në diciturë shkruhet:

“Në pranverën e vitit 1939, diktatorët kishin pushtuar Evropën; Memel (Rajon në Lituani), Shqipëria dhe ajo që kishte mbetur nga Çekosllovakia e pavarur, ranë në duart e Hitlerit dhe Musolinit. Tani pjesa më e madhe e medias britanike dha alarmin.”

Mjafton këto pasazhe për të kuptuar se ende trajtimi i Luftës së Dytë Botërore në historinë e Shqipërisë ka ende mangësi. Kjo trilogji duhet të kthehet në një referencë e rëndësishme për çdo tezë dhe hipotezë. Për ata që bëjnë studime të thelluara dhe profesionale. Jo prej atyre që nxjerrin konkluzione dhe pastaj shkruajnë tekstin. Për të mos folur për ata që nuk bëjnë asgjë dhe komentojnë për çdo gjë.

Nga Mihallaq Qirjo/

   Libri “Albanesen und die Grossmächten” (“Shqiptarët dhe Fuqitë e Mëdha”), botuar në vitin 1913 nga ish-kryeministri serb Dr. Vladan Georgevitch, është një ndër shembujt më të rëndë të propagandës antishqiptare që historia e Ballkanit njeh. I shkruar në kohën e Konferencës së Londrës, në prag të formimit të shtetit shqiptar, ai paraqet një përpjekje sistematike të autorit për të delegjitimuar ekzistencën e kombit shqiptar dhe për të justifikuar aneksimin e territoreve shqiptare nga Serbia.
Duke lexuar këtë libër, kuptova më thellë edhe mesazhin simbolik të novelës “Krushqit janë të ngrirë” të Ismail Kadaresë. Akulli në marrëdhëniet shqiptaro-serbe ka qenë gjithmonë i trashë dhe i pathyeshëm. Georgevitch është përfaqësues tipik i politikës serbe të kohës, një qasje që, fatkeqësisht, nuk ka ndryshuar ndjeshëm as sot. Mosnjohja e pavarësisë së Kosovës, propagandat agresive, nostalgjia për dominim, madje dhe mohimi i së kaluarës, janë vazhdimësi e të njëjtit qëndrim.
  Në veprën e tij, autori,  ish-kryeministër i Serbisë gjatë viteve përkatëse, ndërton një narrativë historike që synon të legjitimojë pretendimet territoriale të shtetit serb mbi trojet shqiptare. Duke u nisur nga dyndjet e fiseve sllave në Ballkan rreth vitit 650, ai përpiqet të vendosë serbët jo vetëm në territoret që ata banojnë sot, por edhe në një hapësirë më të gjerë, që përfshin Kosovën dhe pjesë të Shqipërisë së veriut dhe të mesme, deri në lumin Shkumbin. Autori argumenton se gjatë një periudhe shtatëqindvjeçare, shqiptarët që banonin në këto territore u sllavizuan,  përkatësisht, u serbizuan, duke lënë të nënkuptohet një asimilim të gjerë kulturor dhe etnik. Ai pranon, megjithatë, se në disa zona të thella malore, të izoluara dhe të pazhvilluara sipas tij, arritën të mbijetojnë bashkësi shqiptare të paasimiluara. Në vijim, autori trajton periudhën pesëshekullore të sundimit osman, me theks të veçantë në veriun e Shqipërisë. 

   Që në hyrje të veprës së tij, autori përpiqet të fitojë besueshmërinë e lexuesit duke theksuar se informacionet mbi shqiptarët i mbështet kryesisht në burime të huaja, të konsideruara të paanshme. Ai i referohet veçanërisht disa studiuesve dhe udhëtarëve të huaj austro-hungarezë, si G. von Hahn, Baron Nopcsa, Dr. Karl Steinmetz dhe Dr. Siebertz, por përmend gjithashtu edhe burime italiane e franceze. Në këtë mënyrë, synon të distancohet nga çdo ndikim apo frymëzim që mund të perceptohet si i motivuar nga interesat serbe. 

   Pjesa më e madhe e veprës, mbi dy të tretat e saj, i kushtohet argumentimit pse shqiptarët, sipas autorit, nuk duhet të kenë një shtet të tyre. Ai përpiqet të argumentojë gjerësisht mungesën e elementëve përbërës të një kombi të mirëfilltë dhe, rrjedhimisht, mohon të drejtën e shqiptarëve për të krijuar një shtet kombëtar. Autori thekson se shqiptarët nuk përbëjnë një popull të bashkuar, por një grup fisesh të izoluara, pa jetë komunitare të mirëfilltë. Sipas tij, organizimi i jetës në mënyrë të shpërndarë dhe klanore tregon për mungesën e vetëdijes kombëtare dhe për pamundësinë e ndërtimit të një shteti funksional. Një nga shtyllat e argumentit të tij është mungesa e një gjuhe të unifikuar. Ai pohon se veriu dhe jugu i Shqipërisë flasin në mënyrë aq të ndryshme saqë komunikimi mes tyre kërkon përkthim. Sipas autorit, gjuha shqipe ka qenë historikisht e pashkruar dhe vetëm pas Kongresit të Manastirit (1908) u krijua një alfabet i përbashkët. Ai shkon më tej, duke pretenduar se fjalori i shqipes është i përbërë në pjesën dërrmuese nga fjalë të huaja: rreth 4000 fjalë sllave, 2000 greke, 1000 turke, dhe vetëm 400 fjalë të mirëfillta shqipe. Autori mohon ekzistencën e një historie të shkruar, një kulture të formësuar apo një folklori të pasur shqiptar. Ai pohon se shqiptarët nuk kanë këngë apo legjenda, përveç ndonjë proverbi që, sipas tij, reflekton dhunë dhe barbarizëm. Duke iu referuar jetesës së shqiptarëve, ai përmend Kanunin e Lekë Dukagjinit si sistemin rregullator të jetës shoqërore, të cilin e përshkruan si të egër dhe të prapambetur. Thekson se gjakmarrja dhe diskriminimi i gruas janë elementë thelbësorë të këtij sistemi, duke penguar zhvillimin e ndjenjës së bashkësisë dhe funksionimin normal të familjes, si njësi bazë e çdo kombi të zhvilluar.

   Në vështrimin e autorit, krijimi i një shteti shqiptar është një gabim i rëndë i Fuqive të Mëdha, veçanërisht në kuadër të Konferencës së Londrës. Ai shpreh shqetësimin se në zemër të Europës do të formohet një shtet mysliman, çka sipas tij përbën një kërcënim për identitetin e krishterë të kontinentit. Gjithashtu, ai mohon pretendimet se Serbia është një fuqi pushtuese në raport me trojet shqiptare. Sipas tij, këto territore kanë qenë historikisht serbe, të uzurpuara më vonë nga shqiptarët, veçanërisht pas lëvizjeve demografike të shekullit XVII. Ai pohon se Shkodra ka qenë pjesë e trashëgimisë historike serbe, ndërsa shqiptarët kanë jetuar të izoluar në malësitë e Mirditës, Matit, Dibrës, Dukagjinit dhe Kelmendit. Sipas autorit, gjatë periudhës së sundimit osman dhe në veçanti gjatë shekullit të fundit të tij, shqiptarët u rreshtuan në anën e Perandorisë Osmane dhe luftuan kundër përpjekjeve për pavarësi të popujve të tjerë të Ballkanit. Ai e interpreton këtë si mungesë të vetëdijes kombëtare dhe si një faktor tjetër që justifikon mohimin e të drejtës për një shtet të tyre. Ky përshkrim përfaqëson një qëndrim ekstremisht negativ, që synon të mohojë identitetin kombëtar shqiptar përmes një sërë argumentesh që shpesh janë të njëanshme, të deformuara ose të ndikuara nga ideologji politike e gjeopolitike të kohës.

   Kapitulli i fundit i librit përpiqet të shpjegojë qëndrimin e Fuqive të Mëdha ndaj çështjes shqiptare në Konferencën e Londrës. Duke ndjekur një linjë të qartë të historisë politike të kohës, autori mundohet të justifikojë dhe të shtyjë përpara planin e aneksimit të territoreve shqiptare nga Serbia dhe Greqia – një projekt që, sipas tij, do të ndihmonte edhe interesat e Austro-Hungarisë dhe Italisë për dominim në Ballkan veçanërisht në bregdetin lindor të Adriatikut. Sipas këtij këndvështrimi, një ndarje e tillë e territoreve shqiptare do të siguronte stabilitet dhe zhvillim të qëndrueshëm për Gadishullin Ballkanik. Megjithatë, kjo zgjidhje nuk përfaqësonte interesat e mirëfillta të vetë serbëve, pasi autori konkludon se Austro-Hungaria kishte për qëllim eliminimin e shtetit serb, ndërsa Italia synonte të shtrinte pushtetin e saj përgjatë gjithë bregdetit të Adriatikut.

   Ajo që lë një shije të hidhur pas leximit të këtij libri është urrejtja e përhapur dhe e paarsyeshme ndaj shqiptarëve, një urrejtje që nuk është thjesht e pamotivuar, por e mbështetur mbi keqpërdorim të burimeve të huaja, shtrembërim të fakteve dhe interpretime të qëllimshme jashtë kontekstit. Nëse sot shohim një refuzim kokëfortë të pavarësisë së Kosovës, dëbime, mohime identiteti e deri te përpjekje për asgjësim, ky qëndrim ka rrënjë të thella dhe historike.

Nëse autori e ka përkushtuar gjithë energjinë dhe mendjen e tij për të denigruar shqiptarët, për t’i mohuar si popull, si etni dhe si banorë autoktonë të trojeve të tyre mijëravjeçare, atëherë ne kemi detyrimin të rrëzojmë ‘argumentet’ e tij, paragjykimet e tij të egra, kontradiktat dhe urrejtjen e verbër që përçon në çdo faqe. Autori bie në kundërshtim me vetveten: shqiptarët, në një rast, cilësohen si “malësorë me bisht” (faqe 4), dhe vetëm pak faqe më tej (faqe 27), përshkruhen si antropologjikisht të ngjashëm me serbët e malazezët. Kjo nuk është thjesht mungesë koherence, por një paradoks që vjen nga dëshira për t’i poshtëruar shqiptarët, pavarësisht të vërtetave.

Mohimi i ekzistencës së gjuhës shqipe është një tjetër absurditet që rrëzohet lehtësisht. Gjuha shqipe është një degë e parë e familjes indoevropiane, e dokumentuar dhe e njohur shkencërisht, ndërsa serbishtja bën pjesë në degën sllave, që është në nivel më të ulët të klasifikimit historik-gjuhësor. Pretendimi se nuk mund të krijohet një shtet shqiptar për shkak të mungesës së “traditës shtetërore” është një tjetër përpjekje për të zhvlerësuar të kaluarën. Historia shqiptare rrënjoset thellë në lashtësi, te ilirët, paraardhësit tanë, që përbënin mbretëri të strukturuara dhe të fuqishme, të krahasueshme me poliset greke dhe perandorinë romake. Në mesjetë, principatat shqiptare ishin pjesë e strukturave feudale të kohës. Në vitin 1444, Skënderbeu bashkoi princat shqiptarë në Lidhjen e Lezhës, bërthama e shtetit shqiptar të mëvonshëm. Përpjekja për të mohuar kulturën shqiptare është tjetër absurditet. Legjendat e Kostandinit dhe Doruntinës, të Mujit e Halilit, e kalasë së Rozafës, këngët polifonike të Labërisë, janë dëshmi e një kulture të gjallë, të trashëguar brez pas brezi, me vlera universale dhe unikalitet të spikatur. Edhe ngjashmëritë mes legjendave të popujve fqinj nuk janë prova për mungesë kulture, por pasqyrim i shkëmbimeve kulturore në rajon. Autori përpiqet të identifikojë shqiptarët vetëm përmes fesë myslimane, duke paraqitur shtetin shqiptar si një “shtet muhamedan në mes të Europës”. Por e vërteta është se shqiptarët përbëhen nga dy besime kryesore – islami dhe krishtërimi, të cilat kanë bashkëjetuar në paqe për shekuj me radhë, duke ndërtuar një identitet unik e gjithëpërfshirës.

   Për të denigruar shqiptarët, autori thekson pjesëmarrjen e tyre në strukturat e Perandorisë Osmane. Por harron se kjo ka ndodhur me të gjithë popujt e pushtuar – serbë, grekë, bullgarë. Si shqiptarët, ashtu edhe serbët dhe grekët kanë pasur përfaqësues në nivelet më të larta të administratës osmane. Ironikisht, ndërsa Skënderbeu për 25 vjet u bë mbrojtësi legjendar i Perëndimit të krishterë nga osmanët, mbretërit serbë lidhnin aleanca me sulltanin. 

   Pretendimi serb se shqiptarët e Kosovës janë “pushtues” të trojeve serbe është një mohim flagrant i historisë. Dardanët,  paraardhësit e shqiptarëve të Kosovës,  jetonin në ato troje shumë përpara ngulimeve sllave në shekullin e 7-të. Mohimi i këtij fakti nuk është vetëm naivitet, por një përpjekje për të rishkruar historinë në mënyrë të qëllimshme.

   Vendimet e Konferencës së Londrës në vitin 1913 ishin të rënda për shqiptarët. Kosovës, Çamërisë, viseve shqiptare në Maqedoni dhe Mal të Zi iu mohua e drejta për të qenë pjesë e shtetit shqiptar. Edhe sot, dëgjohen zëra që ankohen se Serbia nuk ka marrë “çfarë i takon historikisht”, duke harruar se pretendimi i tyre ishte të mos ekzistonte fare Shqipëria. 

   Qëndrimi ekstrem antishqiptar i shprehur në këtë libër është pjesë e një vazhdimësie të dhimbshme që shtrihet nga viti 1913 e deri në ditët tona. Serbia e ka sunduar Kosovën për dekada, por nuk arriti kurrë të asimilojë shqiptarët. Përkundrazi, çdo përpjekje për bashkëjetesë është shoqëruar me shtypje, mohime dhe përçmim. Edhe sot, me gjithë ndryshimet në arenën ndërkombëtare, fryma politike në Serbi nuk ka ndryshuar. Ajo mbetet e mbushur me po të njëjtat ndjenja armiqësore ndaj shqiptarëve. Udhëheqësit e sotëm të Serbisë karakterizohen nga i  njëjti zell antishqiptar si autori i librit. Me gjithë dëshirën tonë për një të ardhme më të mirë, realiteti shpesh mbetet i ngrirë në të njëjtat ndjenja të vjetra të urrejtjes.