Njeriu fisnik, atdhetar i flaktë dhe mësues i shquar.
Përgatititi: Koço MOSKO
Boston, MA-SHBA
Rilindasi martir Kostandin (Koto) Sotiri, lindi në vitin 1840 në fshatin Selckë të krahinës së Lunxherisë, ish Vilajeti i Janinës.
Kotua ishte vëllai i madh i një rilindasi tjetër martir, Pandeli Sotirit, “Mësues i Popullit”. Dy vëllezër, dy rilindas martirë të shquar, që gjithë jetën e tyre ja kushtuan shkronjave dhe shkollave shqipe. Kur ishin fëmijë, u vranë babain. Sipas të dhënave, të dy vëllezrit duhet të kenë mbaruar shkollën plotore në vendlindje. Pastaj i mori për t’u kujdesur, xhaxhai, Thimjo Sotir ii cili banonte në Stamboll. Ai ishte njeri patriot dhe me ndjenja të theksuara humane.
Vëllezrit Sotiri nuk dolën në Stamboll rastësisht në krye të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare e cila shpërtheu gjatë Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Ata u rritën të brumosur me ndjenja të pastra atdhetare, me përpjekjet dhe sakrificat e mëdha të bashkëfshatarëve të tyre për të mësuar në shkollë edhe gjuhën shqipe, sepse shkollat në atë kohë për ortodoksët shqiptare mbahej në gjuhën greke.
Përpjekje bëheshin edhe për të meshuar shqip në kisha. Për këtë, fshehurazi krahas mësimit të gjuhës shqipe, në shkolla mësohej pëmendësh në shqip edhe pjesë nga Ungjilli, libra të cilat ishin shkruar shqip me shkronja greqisht. Një libër të tillë e kam parë edhe unë në Kishën e Shën Kollit. Flitet, ose ka të dhëna për një Siko Dhimadhi dhe për Hoxhë Myftar Kallaratin, që sillnin libra shqip fshehurazi nga Stambolli. Hoxha, gjatë rrugës, u sëmur dhe e varrosën me nderime në Selckë. Shkolla e fshatit kishte një bibliotekë, por një zjarr i papritur që ra rreth viteve 1880, e dogji. Fshatarët mërgimtarë të shoqatës “Përparimi” në Stamboll, e rindërtuan shumë shpejt përsëri.
Vëllezrit Soriri, të brumosur me atdhetarizëm, u shpërngulën në Stamboll, tek xhaxhai i tyre, së bashku me nënën e tyre, (e cila në disa shkrime del se ishte me origjinë dardane, nga Prizreni). Xhaxhai, Thimjoja, të dy vëllezrit i regjistroi në kolegjin francez të Gallatës. Më pas i dërgoi për studime në Universitetin e Vienës, Austri. Kotua studjoi për jurist ndërsa Pandeliu për mjekësi.
Pandeliu, pas përfundimit te studimeve u rreshtua në ushtrinë Austro-Hungareze me gradën “Major” për rreth 10 vjet. Nuk kemi të dhëna të plota për Koton se ku shkoi pas mbarimit të studimeve në Vienë. Duhet të jetë kthyer në Stamboll dhe të dy vëllezërit u bashkuan në vitet 1870, ku u përfshinë pa rezerva në lëvizjet e mëdha patriotike të inicuara nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit. Ata ishin anëtarë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Ishin ndër të parët që nënshkruan platformën e “Komitetit Qëndror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare” i cili u themelua më 12 tetor 1879. Ky Komitet synonte që shqiptarët të fitonin autonominë brenda Perandorisë Osmane. Më mbrapa ky Komitet mori emërtimin “Shoqëria e të Shtypurit të Shkronjave Shqip”.
Kotua në krah te vëllait u përfshi në lëvizjet kulturore e patriotike të atyre viteve në Stamboll. Hapën gazetë shqip me gërma greqisht si “Prometeu” dhe “Drita-Dituria” me gërma shqip, e cila u bë themelusja e mediave shqiptare, sipas historianit Robert Elsie. Në vitin 1885, ata arritën të marrin nga Sulltan Abdul Hamid II dy lejë (fermane) për hapjen e shkollave shqipe.
Në “Kronikën Gjirokastrite” thuhet se ata u munduan që shkollat shqipe t’i hapin në qytetin e Gjirokastrës, por nuk morën dot lejë nga autoritetet vendase, kështu ata gjetën mbështetjen e patriotëve e atdhetarëve korçarë.
Kotua së bashku me Pandelinë, në fund të vitit 1885 udhëtuan nga Stambolli për në Korçë me 150 libra për shkollën shqipe si abetare, shkronjëtore dhe numëratorë. Nëpër dogana i kalonin fshehurazi, sepse në Portën e Lartë kishte faktorë të tjerë politikë që mundoheshin t’i ndalonin shkollat shqipe. Shkollën e hapën në mars të vitit 1886. Në ato vite Ismail Kadareja citon historianin fracez Serge Metais: “Tabloja e shkollimit është e pabesueshme. Më 1887, në Shqipëri kishte tre mijë shkolla, prej të cilave një mijë e dyqind shkolla publike turke, po aq shkolla private greke, treqind shkolla bullgare, serbe dhe vllahe, shkollë shqipe vetëm një, me drejtor Pandeli Sotirin.”
Kotua vitin e parë shërbeu si mësues, por dhe si bodigard së bashku me Risto Vodicën për t’i krijuar siguri vëllait të vet. Klerikët fetarë ishin betuar që mos të lejonin hapjen e mësonjtores. Ditën e parë të shkollës, mësuesit dhe prindërit që shoqëronin nxënësit, ishin të armatosur. Fatmirësisht nuk ndodhi asgjë. Sa e vështirë ishte në atë periudhë të ulej në një bangë një i krishter dhe një musliman, një i varfër e një i pasur, një vajzë dhe një djalë. Pothuajse ishte e pamundur!
Për vëllezërit Sotiri, Faik Konica në gazetën ‘Albania”, vitin 1897, nr. 8 suplimenti në fërngjisht shkruante: “Megjithatë, dy burra guximtarë e të devotshëm, dy shqiptarë të vërtetë, atdhetarë zemërzjarr, dymbëdhjetë vjet më parë, tentuan të çajnë këtë acar e akull dhe ia dolën deri në një farë pike. Kur dy vëllezër, Pandeli dhe Koço Sotiri, vendas nga Gjinokastra, hapën shkollën e parë shqipe në Korçë, midis paraardhësve ortodoksë u bë një shtangim i indinjuar: Shqipja, ajo gjuhë e ulët dhe sakrilegjike, guxoi të mësohej! Dhe menjëherë filluan intrigat. Patriarkana lëvizi me shpejtësi, bëri hapa urgjent që të urdhërohej mbyllja e shkollës shqipe menjëherë; por Madhëria e Tij, Sulltani, u përgjigj se kleri grek nuk kishte punë të ndërhynte në një çështje që nuk ishte as fetare e as antifetare por kishte të bënte vetëm me Ministrinë dhe Udhëzimet Publike.”
Kështu, viti i parë i shkollës kaloi mirë. Për vitin e dytë 1887, u regjistruan 200 nxënës. Kotua, mbasi u sigurua se shkolla në Korçë po shkonte mbarë, i hodhi sytë nga Pogradeci. Kotua, një njeri fisnik e shpirtmadh, babaxhan, kishte disa emra. Emri pagëzimit ishte Kostandin, por fshati e “ripagëzoi” Koto, që kur ishte fëmijë, sepse ky emër ishte në modë për ata që kishin emrin Kostandin. Shpesh thirrej edhe Koço. Në Pogradec e “pagëzuan” me emrin “Koço Shqiptari” për dashurinë e përkushtimin e tij ndaj gjuhës shqipe. Patriotët e tij lunxhiotë, gjirokastritët e përmetarë e thërrisnin edhe “Koço Selcka”. Ndërsa armiqtë e shqipes, renegatët e thërisnin “Koço Masoni”, sepse mendonin se kishte braktisur fenë ortodokse, me që Kotua shpërndante Ugjillin e Kristofiridhit në gjuhën shqipe, po kjo nuk është e vërtetë.
Poeti Lasgush Poradeci e shpjegon kështu: “Veç që shklekëza e masonërisë nuk e kish mburimin drejt-për-drejt prej Ungjijve të Dërgimtarit Elbasanas, po shumë më fellë. Ajo qe ngrehur nga urrejtja armike ndaj zgjimit kombëtar të pogradecarëve, që ishte zgjimi prej zgjimit të gjithë një kombi”.
Pothuajse një viti pas hapjes së Mësonjëtores së Korçës, më 14 Mars 1887, Kotua, me mbështetjen e atdhetarëve pogradecarë: Ndini e Sotir Gusho, etj., hapi shkollën shqipe në Pogradec. Koçua, ashtu si vëllai tij Pandeli Sotiri, gjatë misionit të tyre u luftuan egër nga renegatët antishqiptarë, por ata, siç thotë poeti Lazgush Poradeci, e përballuan me burrëri këtë rrethim të zjarrtë.
Me largimin e Kotos nga Mësonjëtoria e Korçës, punët filluan të shkonin keq e më keq. Jo vetëm se tani Pandeliut i mungonte Koçua, krahu i djathtë besnik, por situate në Korçë kishte ndryshuar.
Siç dihet patriarkut grek Fillothea e renegatë të tjerë antishqiptarë, ishin armiq të betuar të Pandeliut dhe shkollës shqipe. Ata që në fillim të hapjes së shkollës e vazhdimisht, kërcënonin, shpifnin me denigrime shkollën dhe Pandeliun. Në vitin e dytë të shkollës, armiqtë u shtuan dhe u bënë të papërballueshëm e shumë të rrezikshëm.
Mytesarifi, (guvernatori) i Korçës, Mahmud Pashë Elbasani, që shquhej si përkrahës i çështjes shqiptare, e hoqën dhe në vend të tij emëruan si guvernator të Korçës, Muhamet Ali Pashë Delvinën, i cili ishte armik i betuar i shqiptarëve dhe i gjuhës shqipe. I kishin vënë dhe nofkën “Ujk i shqipes”
Në fillim guvernatori, “ujku i shqiptarëve”, i largoi nxënësit muslimanë nga shkolla. Merret me mend se çfarë presioni të jashtëzakonshëm i është bërë Pandeliut për ta mbyllur shkollën, sulmohej nga të gjitha drejtimet, tani dhe nga shteti. Në fund të vitit 1887 forcat antishqiptare organizuan edhe zhdukjen fizike të Pandeliut.
Në këto kushte shumë të rënduara, Pandeliu u detyrua të largohet fshehurazi nga Korça. Thuhet se ka shkuar në fshatin e tij Selckë. Andej i shoqëruar nga dy djem fshati që i dinin mirë shtigjet, me kuaj që u kishin lidhur patkojte me lecka, për të mos u dëgjuar, udhetuan natën për në Janinë, dhe që andej drejt e në Stamboll.
Lejën e Mësonjëtores ja la Thanas Sinës, njëkohësisht thirri dhe Koton për ta ndihmuar. Kotua në vitin 1888 kthehet përsëri në Korçë.
Vëllezërit Sotiri, të përkrahur e të mbështetur fort nga rilindasit dhe patriotët e zjarrtë korçarë, sfiduan rrethimin e egër antishqiptar të kohës dhe u bënë promotorë, shëmbull për gjithë atdhetarët me idetë, mendimet dhe veprimet e tyre iluministe. Zjarri që ndezën, fara që mbollën në Korçë, Pogradec, për pak kohë përfshiu gjithë trojet shqiptare.
Në një letër që i dërgon Jovan Kosturi Visar Dodanit, në Kostancë të Rumanisë, ku shtypeshin librat shqip, në vitin 1888 shkruhet: Shkolla të mirfillta shqip dy janë hapur deri tani, Pogradec dhe Korçë, por me librat që janë dërguar, mësohet shqip në shkollat e fshatrave: Treskë, Polenë, Luaras dhe në të hapur e sipër janë shkollat në Ersekë, Kolonjë, Leskovik dhe Elbasan. Më 23 tetor të vitit 1891, në Korçë u çel Shkolla e Vashave dhe në vitin 1889 u hap shkolla shqipe e Prizrenit me mësues Mati Logoreci, etj. Për shkollat në fshatrat rreth Korçës, Ersekës, Kolonjës, Koto Sotiri dhe miku i tij Petro Nini Luarasi,kishin përveshur mëngët. Ata ishin gjithmonë në krye të kësaj nisme.
Që nga viti 1886 e deri në vitin 1896, Koço Sotiri qëndroi pranë Mësonjëtores së Korçës. Në vitin 1890 deri në vitin 1892, me Nikollaq Zografin ishin bashkëpuntorë të Petro Nini Luarasit, kur ai drejtonte Mësonjëtoren. Koto Sotiri duhet ta ketë lënë Mësonjëtoren e Korçës në vitin 1896, ishte mësuesi më jetëgjatë në ato vite të zjarrta. Gjatë kësaj kohe, Kotos, me që puna si mësonjës nuk i sillte të ardhura të mjaftueshme, paralelisht ai ushtroi edhe zanatin e rrobaqepsit.
Pas vitit 1896 Kotua e la Korçën dhe e vazhdoi punën e tij me intesitet të madh në Pogradec e Maqedoni. Ai shperndante libra shkollore, fetare, etj. ndihmonte dhe për shkollat shqip atje ku mundej, por autoritetet turke e kishin të ndaluar rreptesisht shpërndarjen e librave shqip. Në vitin 2016, David Hosaflook ka shkruar në studimin e tij “Roli i lëvizjes protestante në Rilindjen Kombëtare”, kështu: “Librat shqip pengoheshin me çdo mënyrë të shpërndaheshin , mbaheshin nëpër dogana, mbylleshin botimet, burgoseshin bashkë me shitësit. Librashitësit u janë nënshtruar përndjekjeve nga më të pabesueshmet. Këtë fat pësoi edhe Koto Sotiri”.
Autoritete turke, për veprimtari të ndaluar, “përhapje të librave shqip”, rreth viteve 1900, Koto Sotirin e dënuan me “101 vjet” duke e izoluar në burgun e Manastirit. Vuajti pesë vjet dhe u lirua, jo vetëm i plakur, por edhe i varfër. U shoqërua për në Azil të Pleqëve ku i ngrysi ditët e fundit të jetës së tij. Vdiq në vitin 1909 në spitalin e të varfërve në Manastir të Maqedonisë. Edhe sot e gjithë ditën, atje ndodhet varri i tij.
Shtypi i Rilindjes “Drita” e Sofies dhe “Drita” e Manastirit, sipas studjuesit Musa Kraja, kanë shkruan shumë për mësuesin dhe atdhetarin Koto Sotiri duke e vënë theksin tek sakrificat dhe vuajtjet e tij. Ata e përshkruajnë si mëmëdhetar, të ndershëm e të palodhur. Gazeta “Korça” shkruante për sakrificat dhe persekutimet e tij, duke vënë theksin se vëllezërit Sotiri ishin nismëtarë të shkollës shqipe kombëtare, prandaj historia do t’i shkruajë emrat e tyre me shkronja të arta. Kam sjellë këtu një poezi kushtuar Koto Sotirit nga miku i tij, Stefan S. Thodhoraqi, siç kuptohet kur vuante vitet e burgimit në Manastir.
“Ndë botë në rrojnë vetëm cmira, vrasjet e presja,
Dhe këmishën e së vërtetës na e ka veshur gënjeshtra,
Mirësia dhe e vërteta të mos duken asgjëkund,
Gjithësinë në e gjykon djalli dhe botën në tunt,
Oh! Këtë miqësinë tënë gjithësia të na e ftonjë,
kurrë nuk do të guxonjë!” ….
Botuar në “Ditëfyesi Kombëtar” Sofie 1900.
Bashkia e Korçës, me inisiativën e historianit Niko Kothere, në vitin 2017 e ka shpallur Pandeli Sotirin Qytetar Nderi, ndërsa Koto Sotirin nuk e përmend askush, megjithëse edhe ai sakrifikoi gjithë jetën e tij për shkrimin e shkollat shqipe. Mori dënime të tmerrshme për këto veprimtari, provoi burgjet e persekutimet e pushtuesve osmanë.
Poeti Lasgush Poradeci për shkollën e parë shqipe të Pogradecit ka shkruar: “E theksoj këtu këtë fakt, me rastin e rrëfimit të istorisë shkollore kombëtare shqiptare, sepse lënia mënj’anë e Shkollës Shqipe të Pogradecit, është një padrejtësi e dhimbëshme që i-u ka qënë bërë Pogradecit dhe pogradecarëve, të cilët gjithmonë, dhe që në fillimin më të parë, kanë mbushur më të plotë detyrën e vet ndaj atdheut.”
Pavarësisht se fjalët tona bien në vesh të shurdhër, askush s’na dëgjon. Me këtë protestë të poetit të madh, bashkohem fuqishëm edhe unë si intelektual dhe bashkëfshatar i vëllezërve Sotiri. Jo vetëm shkolla e Pogradecit është lënë mënjanë, por mënjanë është lënë dhe patrioti e mëmëdhetari i flaktë Rilindas, Koto Sotiri që e sakrifikoi gjithë jetën e tij për kombin, për Shqipërinë. Nuk ka të paktën asnjë foto në muzeume. Nuk ka asnjë bust, që i takon ta ketë në Korçë, Pogradec e Gjirokastër, apo të shpallet qytetar nderi i Pogradecit dhe i Qarkut Gjirokastër, etj. Rilindasi Koto Sotiri, nuk ka një varr me emrin e tij, as në qytetin e Manastirit, aty ku dha shpirt. Lavdi të përjetëshme Rilindasve martirë Pandeli dhe Koto Sotiri! Dy korifej, burim frymëzimi i përhershëm për brezat tanë e ata që vijnë më pas.
Ndërsa afati i ri i vendosur nga Presidenti amerikan Donald Trump për Kremlinin po afron, bota po shikon me shqetësim një lojë të rrezikshme politike ku fjalët e mëdha përplasen me realitetin e ftohtë të luftës. Pavarësisht retorikës së ashpër nga Shtëpia e Bardhë dhe dërgimit të të dërguarit të posaçëm Steve Witkoff në Moskë, Vladimir Putin nuk ka dhënë asnjë shenjë tërheqjeje. Kremlini mbetet i paprekur nga kërcënimet me sanksione të reja apo tarifat sekondare ndaj Kinës dhe Indisë.
Është e qartë se Trump e ka kuptuar tashmë se ndalimi i luftës në Ukrainë është më kompleks se sa premtimet që bëhen në fushatë. Retorika e “marrëveshjeve të mëdha” me liderë autoritarë duket gjithnjë e më shumë si një përpjekje për të ruajtur imazhin e një lideri të fortë, ndërsa faktet në terren tregojnë ndryshe: Rusia po avancon ngadalë, por pa ndalim; Ukraina po humbet territor dhe civilët vazhdojnë të paguajnë çmimin më të lartë.
Takimi i paralajmëruar i Witkoff në Moskë, në ditët e fundit para afatit të Trump, nuk është gjë tjetër veçse një përpjekje për të shpëtuar fytyrën. Vetë Trump e pranoi se nuk ka shumë besim te sanksionet, duke i përshkruar rusët si “tipa dinakë” që dinë t’i shmangin ato. E megjithatë, i mbetet vetëm ajo armë diplomatike – pasi çdo hap më tutje rrezikon përshkallëzimin e një konflikti që tashmë ka thithur mijëra jetë.
Nga ana tjetër, Putini vazhdon me të njëjtën strategji të pamëshirshme: presion ushtarak në Ukrainë dhe sinjale agresive në arenën ndërkombëtare. Prezantimi i raketës së re hipersonike “Oreshnik”, të aftë sipas tij për të shkatërruar një objektiv me efekt të krahasueshëm me një sulm bërthamor, nuk është thjesht një zhvillim teknologjik — është një mesazh. Po ashtu, deklaratat kërcënuese të Medvedev për një përplasje të mundshme me SHBA-në janë pjesë e një strategjie klasike frikësimi.
Në këtë atmosferë tensioni, Trump urdhëron lëvizjen e nëndetëseve bërthamore amerikane – një veprim simbolik, por gjithashtu tejet i rrezikshëm. Sepse kur dy liderë që nuk njihen për vetëpërmbajtje nisin të luajnë me nënkuptime bërthamore, bota ka arsye të frikësohet.
Realiteti është se Putini nuk ka ndërmend të bëjë lëshime. Ai e sheh kohën si aleate, ndërsa fronti i gjatë prej mbi 1,000 kilometrash në Ukrainë i jep hapësirë për të shtyrë përpara ngadalë por me këmbëngulje. Bombardimet ndaj qyteteve dhe viktimat civile nuk e ndryshojnë kursin e tij – përkundrazi, janë pjesë e strategjisë së lodhjes së Perëndimit dhe dobësimit të moralit ukrainas.
Ndërkohë, Zelenskyy dhe Ukraina kërkojnë më shumë ndihmë, më shumë sanksione, më shumë presion ndërkombëtar. Por në Uashington, durimi duket se po venitet. Ka zëra në administratën Trump që paralajmërojnë një tërheqje të mundshme nga konflikti nëse nuk ka përparim diplomatik – një skenar që vetëm do t’i shërbente ambicieve të Kremlinit.
Në fund, pyetja është kjo: a është Trump i gatshëm të përballet seriozisht me pasojat e mosbindjes së Putinit, apo do të kënaqet me një përpjekje të përkohshme për të ruajtur autoritetin? Dhe çfarë do të thotë kjo për Ukrainën, për Evropën dhe për rendin global në një kohë kur kërcënimi i luftës së madhe nuk është më abstrakt, por gjithnjë e më konkret?
Në këtë dramë të stërzgjatur, afati i së premtes mund të mos sjellë ndryshime të mëdha – por ai tregon saktësisht sa e brishtë dhe e rrezikshme është loja e forcës në kohë lufte.
Prej mijëvjeçarësh, shqiptari rron në trojet e veta të lashta. Kjo nuk asht thjesht një deklaratë politike, asht një e vërtetë historike e përgjakun me dëshmi, me dhimba, me heroizëm e me krenari. Historia nuk fillon as në 1913 e as në 1945, por nis në gurët e gdhendun të Dardanisë, në kodrat e Tivarit, në gërmadhat e Butrintit e Apolonisë, ku kombi shqiptar—atëherë i njohun si ilir—ishte themelet e qytetërimit europian. Atë qytetërim që sot Evropa e shpall si veten, ia detyrojnë shumë këtij populli të heshtun, të copëtuem, por kurrë të nëpërkëmbun.
Gjuha shqipe, siç e vërteton shkenca gjuhësore e dokumentuar nga studiuesit europianë si Johann Georg von Hahn, Gustav Meyer, Eqrem Çabej e Aleksandër Stipçeviq, është vijimësi e gjuhës ilire. Ilirishtja e vjetër që kumbonte ndër amfiteatrot e Lisit e Dyrrahut nuk u shua kurrë; u përcollë prej nji brezi në tjetrin, prej lahutarëve të Dukagjinit e deri te burrat e urtë të Labërisë. Shkrimi i parë në tokat ilire nuk lindi në shek. V apo VI pas Krishtit si në shumicën e vendeve sllave, por rreth shek. VII para Krishtit, me alfabetin iliro–epirot. Prej këtij trualli rrjedh vet kultura e Evropës.
Homeri, në Iliadë e në Odise, përshkruen fiset e fuqishme ilire, si peonët, taulantët, dardanët, që luftojnë përkrah trojanëve. Herodoti i shek. V para Krishtit, flet për fise që nuk u nënshtruen kurrë Persëve, e që janë në malet e larta të Ballkanit—ata janë ilirët tanë. Historiani grek Tukididi e më vonë Polibi, Livi e Plini i Vjetër e konsiderojnë Ilirinë si një superfuqi të lashtësisë. Ata i përmendin mbretërit ilirë: Bardhyli, Grabosi, Genti, Teuta, që nuk iu nënshtruen as Romës, përpara se të ndodhë invazioni ushtarak. Roma vetë ndërtoi portet e saj mbi themelet e qyteteve ilire: Dyrrahium (Durrësin), Scodran (Shkodrën), Ulcinium (Ulqinin), Lissus (Lezhën), Risinum (Risanin), Tivar, Apoloni, e Butrint.
Kultura ilire nuk asht vetëm në themele qytetesh por në besime, në arkitekturë, në art, në muzikë, në zakone, në organizim shtetnor. Para se të ndërtohej Roma, ishin mbretërit ilir që zhvillonin ligjin, sistemin fisnor, federatat dhe organizimin juridik të shtetit. Ky asht dokumentum në arkeologji, në të gjetuna që ruhen në muzetë e Vjenës, Berlinit, Beogradit, Zagrebit e Tiranës. Asht koha që shqiptarët mos të jetojnë vetëm në muze e në nostalgji, por të kërkojnë atë që historia ua ka dhanë me të drejtë hyjnore: bashkimin e natyrshëm të kombit në një shtet të vetëm.
Kombi shqiptar u nda padrejtësisht në pesë shtete. Kjo nuk ndodhi për fajin tonë, por për pasojën e pazareve të pista të Fuqive të Mëdha në Konferencën e Berlinit (1878) e pastaj në Konferencën e Londrës (1913). Ato konferenca e lanë Kosovën nën Serbi, Çamërinë nën Greqi, Malësinë e Madhe e Ulqinin nën Mal të Zi, Preshevën e Bujanocin nën Serbi, dhe shqiptarët e Dibrës e Tetovës nën Maqedoni. Kjo asht një copëtim i padrejtë që nuk njeh as histori as drejtësi. Asnjë komb tjetër në Evropë nuk asht ndarë në pesë pjesë. Vetëm shqiptari. E kjo asht padrejtësia më e madhe historike në Ballkan.
Sot, bota po njeh të drejtën e kombeve për vetëvendosje. Ashtu siç u bashkua Gjermania, siç u pavarësua Kroacia e Sllovenia, siç po kërkon Skocia e Katalonja referendum për fatin e vet, pse shqiptari duhet me mbetë i heshtun? A nuk kemi ne të drejtë me jetue në një shtet të përbashkët, në një atdhe të vetëm, me një flamur, me një gjuhë, me një kulturë të përbashkët?
Asht koha që Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani, Kryeministri Albin Kurti, Presidenti i Shqipërisë Bajram Begaj, Kryeministri Edi Rama, Kryeministri shqiptar i Maqedonisë së Veriut Talat Xhaferi, si dhe përfaqësuesit e shqiptarëve në Mal të Zi,Fatmir Gjeka ,Dritan Abazoviq, Nik Gjeloshaj, Nikoll Camaj , në Preshevë, në Çamëri, në Bulgari e gjetkë, të bashkojnë forcat dhe të formojnë një delegacion gjithëkombëtar shqiptar, i cili do të paraqitet para Bashkimit Evropian, OKB-së dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Ky delegacion do të mbështetet në dokumente, arkiva, harta, libra të autorëve të mëdhenj europianë si Wilkes, Hammond, Fallmerayer, Durant, Noel Malcolm, dhe në vet dokumentet e Vatikanit, që dëshmojnë qartë se ne ishim e jemi këtu, në trojet tona, para të gjithëve.
Nuk jemi ne të ardhurit. Jemi ne themelet. Jemi gurët. Jemi zani i lashtësisë. Nuk kërkojmë asgjë që s’na takon, kërkojmë vetëm bashkimin e gjymtyrëve të një trupi të ndamë padrejtësisht. Kërkojmë që gjaku ynë të mos jetë më i përçarë, që në vend të pesë shteteve të kenë një shtet të vetëm shqiptar, që të jetë faktor paqeje e stabiliteti në Ballkan e Evropë.
Ky shkrim asht një thirrje. Asht kushtrim. Asht kushtrimi i nji kombi që nuk don më me flejtë në gjumë. Të gjithë historianët, akademikët, intelektualët, të ngrihen. Të kërkojnë të drejtën në tryezën ndërkombëtare, jo me pushkë por me argumente, jo me gjak por me dije. Të organizohet një Konferencë Ndërkombëtare për Bashkimin e Trojeve Shqiptare, me përfaqësues nga Brukseli, Parisi, Berlini, Londra, Roma e Washingtoni, ku shqiptarët paraqesin kërkesën e vet për bashkim kombëtar, ashtu siç e ka çdo komb në Evropë.
Mos rrini në gjumë o vllazën shqiptarë. Mos shitni trojet për karrige, për ofiqe, për interesa personale. Të drejtat tona janë të shenjta. Janë për të cilat u flijuan qindra mijëra martirë që nga Teuta e Genti e deri te Isa Boletini e Adem Jashari. E sot ne kemi për detyrë me çue zani tonë, me guxim, me urtësi, me diplomaci, me histori, me të drejtë. Sepse bota dëgjon ata që flasin. Nuk i dëgjon ata që heshtin.
Kombi shqiptar nuk mund të jetë më peng i pazareve të shekujve të kaluem. Ne nuk jemi më të varfun në dije, nuk jemi më pa zë në diplomaci. Ne kemi bijtë tanë në Amerikë, në Evropë, në çdo vend të botës. Le të ngrihet diaspora jonë. Le të organizohen demonstrata paqësore në Washington DC, në Bruksel, në Paris, në Berlin, në Londër, në Romë, në Vjenë, në Gjenevë. Le të dëgjohet zani i kombit të lashtë shqiptar si nji zani i fuqishëm në arenën ndërkombëtare.
Kjo thirrje i drejtohet gjithë atyne që ndihen shqiptarë: kudo që janë – në Kosovë, në Shqipëri, në Maqedoni, në Mal të Zi, në Preshevë, në Çamëri, në Ulqin, në Tetovë, në Plavë, në Guci, në Hot, në Grudë, në Shkup, në Janinë, në Selanik, në Diasporë. Bashkimi nuk vjen vetë. Ai kërkon vullnet, dije, guxim, urti dhe përkushtim.
Dhe kur kjo punë të përmbushet, historia do ta njohë këtë brez si brezin që nuk pranoi me mbetë i ndamë. Do të njohë këta udhëheqës si bij të denjë të një kombi të madh. Do të njohë këtë lëvizje si fillimin e drejtësisë historike në Ballkan. E bota s’ka si me e mohue atë që asht e vërtetë
Seminari i XVIII mbarëkombëtar me mësuesit e gjuhës dhe të kulturës shqiptare — një ngjarje që nuk është vetëm veprimtari profesionale, por një akt i përbashkët kujtese, identiteti dhe rezistence kulturore ndaj kohës, hapësirës dhe harresës. Ne që mësojmë shqipen larg atdheut, mbartim një mision të heshtur, por jetik — një mision që nuk është vetëm arsimor, por thellësisht kombëtar: të ruajmë gjuhën si trashëgimi shpirtërore, si të drejtë kulturore dhe si akt dashurie e premtim për brezat që vijnë.
Shkodra që na mirëpret sot nuk është thjesht një vend mikpritës — është djep i kulturës, i rezistencës dhe i dritës gjuhësore. Këtu lindi Mjeda që i dha shqipes ritëm, Koliqi që i dha dashuri dhe Mirdita që i dha kujtesë. Me penën dhe mendimin e tyre, këta kolosë e bënë gjuhën shtyllë të ndërgjegjes kombëtare. Kjo e bën edhe më domethënës vendin ku takohemi sot.
Jo rastësisht, këtu ndodhet edhe Universiteti “Luigj Gurakuqi”, që me emrin dhe historinë e tij i jep një simbolik të veçantë takimit tonë. Në klasat tona, shqipja nuk mësohet si një gjuhë e huaj — ajo përjetohet si truall i brendshëm, si një atdhe që flet me heshtjen e gjyshes dhe zgjon kujtime, edhe atje ku jeta e përditshme ka zë tjetër.
Në të vërtetë, ne nuk u mësojmë fjalët — ne u ndihmojmë fëmijëve të mos humbasin rrënjët. Një nxënëse ime nga Briloni më shkruan një letër, të cilën dua ta ndaj me ju:
“E dashur mësuese,
Nuk flas gjithmonë saktë shqip, por kur ti më flet, më duket sikur e kuptoj gjyshen time më mirë. Në shtëpi nuk flasim shumë shqip, por dua të mësoj që, kur të shkoj në vendlindjen e gjyshes, të mos ndihem mysafire. A do të më mësosh shqip, edhe kur të rritem? Sepse unë dua që, kur të kem fëmijë, t’u them: Unë jam shqiptare.”
Një letër e tillë nuk komentohet. Ajo flet në emër të gjithë atyre fëmijëve që nuk kërkojnë vetëm dije — por rrënjë, përkatësi dhe shpëtim. Këshilli i Arsimtarëve Shqiptar “Naim Frashëri” në Gjermani, që kam nderin ta udhëheq, ka ndërtuar një rrjet të qëndrueshëm profesional që lidh përvojën me strategjinë.
Së bashku me LAPSH-in e Bavarisë dhe ODA Hamburg, këtë vit kemi nënshkruar një Memorandum Bashkëpunimi historik, që shënon një hap të rëndësishëm drejt bashkërendimit institucional dhe afirmon rolin e mësuesit të diasporës si ruajtës i gjuhës dhe i kujtesës kombëtare.
Në këtë frymë, dhe me mbështetjen e Konsullatës së Republikës së Kosovës në Düsseldorf, organizuam një ceremoni çertifikimi për nxënësit që ndjekin mësimin plotësues të shqipes — një akt simbolik, por i fuqishëm, që e ngriti këtë mësim në nivelin e dinjitetit që meriton. Procesi i institucionalizimit të gjuhës shqipe në diasporë po hyn në një fazë të re — më të guximshme, më të organizuar dhe më shpresëplotë.
Në Hamburg, me përkushtimin e kolegut tonë Muhamet Idrizi dhe në bashkëpunim me autoritetet vendore, shqipja është përfshirë si gjuhë e dytë e huaj në shkollat publike. Në Nordrhein-Westfalen, kërkesa zyrtare është dorëzuar dhe bisedimet me Ministrinë e Arsimit janë në vijim. Ndërkohë, përtej oqeanit, në Nju Jork, për herë të parë, shqipja është përfshirë në një sistem gjithpërfshirës dygjuhësh në shkollat publike amerikane. Këto nuk janë vetëm lajme të mira — janë sinjale të qarta se lëvizja jonë nuk është margjinale, por pjesë e një politike të re, të qëndrueshme dhe të pashmangshme për gjuhën amtare në mërgatë.
Të nderuar pjesëmarrës,
Mësuesit shqiptarë në diasporë janë zëri i një kombi që nuk dorëzohet. Ata që mësojnë shqipen, nuk përhapin vetëm dije — ata kultivojnë kujtesë dhe mbjellin përgjegjësi. Në çdo shkronjë të mësuar, ruhet një copë atdheu. Në çdo fjali, ringjallet një pjesë e shpirtit tonë. Le ta hapim këtë Seminar me vetëdijen se gjuha jonë nuk ka mbetur jetim — ajo ka bija dhe bij që e ruajnë jo vetëm me laps, por me zemër dhe me shpirt. Dhe kur një ditë brezat që vijnë të na pyesin:
“Si e ruajtët gjuhën në kohë të vështira?” të kemi mundësi të përgjigjemi me ndërgjegje të qetë: “Ne nuk i mësonim fjalët — ne i shpëtonim ato.” Ju falënderoj nga zemra për praninë, për besimin dhe përkushtimin që i jepni gjuhës shqipe.
Uroj që ky Seminar të jetë i frytshëm, frymëzues dhe një gur i çmuar në mozaikun e përpjekjeve tona të përbashkëta — një ngjarje që do të mbetet gjatë në mendjen dhe zemrën e secilit prej nesh.
Sot, Presidentja Osmani ka marrë një letër nga Presidenti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Donald J. Trump, në të cilën ai e falënderon për përkushtimin dhe miqësinë ndaj Shteteve të Bashkuara, lidershipin e guximshëm dhe shpreh dëshirën për të thelluar bashkëpunimin në vitet që vijnë.
Në letër, Presidenti amerikan shkruan se vendimi për të pranuar shtetas nga shtete të tjera tregon gatishmërinë e fortë të Kosovës për të bashkëpunuar me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, duke shtuar se lidershipi në këtë çështje tregon fuqinë dhe dhembshurinë e popullit të Kosovës.
“Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Kosova ndajnë një lidhje të thellë, të bazuar në respektin e ndërsjellë, vlera të përbashkëta demokratike dhe një vizion për një të ardhme paqësore dhe prosperuese. Përkushtimi juaj për forcimin e kësaj lidhjeje nuk ka kaluar pa u vërejtur, dhe jam i bindur se së bashku do të vazhdojmë të avancojmë qëllimet tona të përbashkëta,” ka theksuar Presidenti Trump në letrën e tij.
Duke e falënderuar Presidenten për angazhimin e saj në forcimin e partneritetit me SHBA-të, Presidenti Trump gjithashtu shprehet: “Ju falënderoj sërish për lidershipin tuaj të guximshëm dhe për faktin që qëndroni si një mike e vërtetë e Shteteve të Bashkuara. Mezi pres të punojmë së bashku me ju në vitet që vijnë.”
Në fund të letrës, Presidenti Trump i dërgon Presidentes Osmani edhe urimet më të mira nga Zonja e Parë e SHBA-ve, Melania Trump.
This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy
Privacy Overview
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
