s p – Page 2408 – Dielli

GAZETA RILINDJA, HISTORI KOSOVE E NISUR PARA 77 VITEVE

February 11, 2022 by s p

Gazeta tradicionale Rilindja, histori Kosove që nga koha e Konferencës së Bujanit të Rezolutës për vetëvendosje e të drejtë bashkimi me Shqipërinë e deri në shpalljen e pavarësisë e njohjet ndërkombëtare, nisi të dalë para 77 viteve në 12 Shkurt 1945 në Prizren, me angazhimin e intelektualëve më të shquar të asaj kohe, me shkronja plumbi që u sollën me arka nga Tirana.

Rilindja, gazeta që rezistoi e nuk u ndal edhe kur u ndalua nga Serbia në vitin 1990…/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI

PRISHTINË, Shkurt 2022/ Gazeta tradicionale Rilindja, histori Kosove që nga koha e Konferencës së Bujanit të Rezolutës për vetëvendosje e të drejtë bashkimi me Shqipërinë e deri në shpalljen e pavarësisë e njohjet ndërkombëtare, nisi të dalë para 77 viteve në 12 Shkurt 1945 në Prizren, me angazhimin e intelektualëve më të shquar të asaj kohe, me shkronja plumbi që u sollën me arka nga Tirana.

“Shkronja për Rilindjen dërgoi Tirana pasi në Shtypshkronjën e Rilindjes në Prizren nuk kishte shkronja të mjaftueshme të derdhura në plumb për shkrim në gjuhën shqipe”, kam shkruar në monografinë “Rilindja 60 vjet”, botuar shtojcë speciale e gazetës në 12 Shkurt 2005.

Rilindja, gazeta që rezistoi e nuk u ndal edhe kur u ndalua nga Serbia në vitin 1990 duke dalë edhe me emrin “Bujku”, në këtë 12 Shkurt 2022 do të festonte 77 vjetorin, në një vend normal, të lirë e demokratik, të sundimit të ligjit e të drejtësisë.

Por, në këtë Kosovë, në këtë vit të 21 vjetorit të Lirisë e 12 vjetorit të Pavarësisë, në këtë muaj mbushen plot 18 vjet nga 21 Shkurti 2002, ditës së dëbimit prej shtëpisë së saj, të kundërligjshëm dhe të dhunëshëm, nga administrata e UNMIK dhe detyrimisht mbylljes së gazetës historike Rilindja, e cila kërkoi të drejtën e saj edhe me padi në gjykatë e edhe duke nxjerrë rreth 40 numra protestues të jashtëzakonshëm të kohëpaskohëshëm…

Por, në këtë Kosovë, në këtë vit të 23 vjetorit të Lirisë e 14 vjetorit të Pavarësisë, në këtë muaj mbushen plot 20 vjet nga 21 Shkurti 2002, ditës së dëbimit prej shtëpisë së saj, të kundërligjshëm dhe të dhunëshëm, nga administrata e UNMIK dhe detyrimisht mbylljes së gazetës historike Rilindja, e cila kërkoi të drejtën e saj edhe me padi në gjykatë e edhe duke nxjerrë rreth 40 numra protestues të jashtëzakonshëm të kohëpaskohëshëm…

Më gjerësisht:

SHËNIME MONOGRAFIKE: GAZETA TRADICIONALE E KOSOVËS RILINDJA NËPËR VITE

Gazeta historike e tradicionale e Kosovës Rilindja nisi të dalë para 77 viteve në 12 Shkurt 1945 në Prizren, në frymën e Konferencës së Bujanit – të Rezolutës për vetëvendosje e të drejtë bashkimi me Shqipërinë, me angazhimin e intelektualëve më të shquar të asaj kohe, me shkronja plumbi që u sollën me arka nga Tirana.

Në monografi theksohet se, “numri i parë i gazetës Rilindja, që kishte katër faqe, u radhit me dorë për rreth 72 orë dhe për këtë u deshtën katër arka shkronja shqipe të derdhura në plumb, që u sollën nga Tirana”.

“T’i përvishemi punës…”, ishte kryeartikulli në ballinë i numrit të parë të gazetës Rilindja, që mbanë datën 12 Fruer (Shkurt) 1945 e që kishte çmimin edhe 1 Lek, e që sipas shkrimeve Kosovën e përcaktonte si një vend të veçantë.

“Jehona e vendit” ishte rubrika, ku janë të botuara 6 lajme e informata nga Kosova, e të 4 lajmet e tjera janë të jashtë vendit nga fronte të ndryshme të Luftës së Dytë Botërore, që ende vazhdonte (Froni i Lindjes, i Perëndimit, i Jugosllavisë dhe ai i Italisë).

Numri i parë i gazetës Rilindja u shtyp në një tirazh prej mëse 3.000 ekzemplarësh dhe u shpërnda në gjithë Kosovën. Në fillimet e saj, në rrethanat e një shkalle të lartë të analfabetizmit të asaj kohe në Kosovë, gazeta Rilindja u përdor edhe për mësimin e shkronjave shqipe, shkrimit e leximit.

Shkrimtari Esad Mekuli, drejtor përgjegjës në shënimin e njëvjetorit të daljes së gazetës Rilindja në 1946, ndër të tjera, shkruante: “… ‘Rilindja’ duhet të dalë çdo javë rregullisht…duhet të bahet pasqyrë e veprimtarisë s’onë…”

Më 11 Qershor 1950, Rilindja (që rëndom dilte një here në javë) njoftonte se, “tash e mbas del dy herë në javë, t’Ejtën dhe të Shtunen”.

Më pastaj, gazeta Rilindja shpeshtoi daljet dhe që nga fundi i Nëntorit të vitit 1958 filloi të botohet përditë.

E përditshmja Rilindja me fizionomi të re, me ngjyrën e kaltërt, që iu shtua faqeve bardhezi, filloi të dalë të dielen e 17 Prillit të vitit 1966.

Gazeta historike Rilindja në 19 Nanduer (Nëntor) 1946 jepte lajmin e madh për abetaren e parë në gjuhën shqipe të botuar në Kosovë: “Sot duel nga shtypi abetarja e parë në gjuhën shqipe e cila me punën vetmohuese të punëtorëve grafikë u shtyp, për një kohë relativisht të shkurtë…Abetarja përmbanë 58 faqe dhe asht shtypë në 5.000 ekzemplarë”.

Rilindja lindi në një kohë kur duhej luftuar analfabetizmi. Më 23 Janar 1946 kjo gazetë botonte artikullin redaksional “Analfabetizmi asht anmiku i popullit”.

Ndërsa, ndonjë ditë më vonë shkruante se “afër 20.000 burra e gra marrin pjesë në kurset për luftimin e analfabetizmit”. Rilindja e datës 14 Fruer (Shkurt) 1947, në një titull të madh, shkrunte se në Kosovë “Funksionojnë 2.485 kurse kundër analfabetizmit, ku janë përfshi 52.413 ndjekësa”.

Rilindja (e datës 1 Janar) ka hyrë në vitin 1949 me një artikull që angazhohet për të drejtën e shqiptarëve në “përdorimin e gjuhës së tyne amnore” dhe shënon faktin se gjatë viteve 1945 – 1949 në Kosovë “kanë mësue shkrim-këndim mëse 100.000 analfabetë”.

Ndërkohë, krahas luftës kundër analfabetizmit, është zhvilluar edhe aksioni për zgjerimin e rrjetit të bibliotekave. Sipas Rilindjes, në fillimin e vitit 1949 në bibliotekat e Kosovës kishte 8.230 libra e broshura në gjuhën shqipe. Kurset kundër analfabetizmit nëpër qyetet e fshatrat e Kosovës kanë qenë tema e qindëra shkrimeve në shumë numra e faqe të gazetës Rilindja. Fushata – aksioni i Rilindjes për zhdukjen e analfabetizmit filloi qysh në vitin 1945 dhe zgjati gati 7 vjet.

Më 1946 dhe 1947 Rilindja iu bashkua aksionit për emancipimin e femrës shqiptare, ndërsa në vitet 1972 – 1975 aksionit për shkollimin e femrës shqiptare.

Rilindja në 6 Gusht 1947 shkruante: “…Lufta kundër çarshafit duhet të vazhdojë deri sa të zbulohet edhe femna e fundit. Tridhjet mijë femna shqiptare të zbulueme, në interes të popullit shqiptar kërkojnë që lufta kundra çarshafit të vazhdojë deri në fund…”

Aksion tjetër i rëndësishëm në faqet e gazetës Rilindja ishte ai i huasë popullore për ndërtimin e shkollave në Kosovë gjatë viteve 1970-1972…

“Universiteti i Prishtinës do të japë dritë, shkencë e kulturë”, ishte kryetitulli në gjithë ballinën e gazetës Rilindja në 16 Shkurt 1970. Kështu gazeta historike raportonte gjerësisht për themelimin e Universitetit të Prishtinës – kryeqytetit të Kosovës.

Festa e madhe dhe e shumëpritur e themelimit të Universitetit të Prishtinës u mbajt më 15 Shkurt 1970 me mbledhje solemne të Kuvendit të Universitetit, vetëm tre ditë pas festës së 25 vjetorit të Rilindjes, e cila në fillimet e saj kishte botuar abetaren e parë shqipe të Kosovës.

“Në Rilindja, që është edhe abetare e parë, i kanë rrënjët edhe Universiteti, edhe Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, edhe shumë zhvillime e aspiratat tona”, kam shkruar në Monografi.

Universiteti i Prishtinës është themeluar me ligjin e miratuar nga Kuvendi i Kosovës në 18 Nëntor 1969 edhe si kërkesë e demonstratave studentore e gjithëpopullore kosovare një vit më herët – në 1968. Në prag të demonstratave shqiptare, Rilindja ditën e diel të 6 Tetorit të vitit 1968 në ballinë kishte shkrimin me titull “Përdorimi i lirë i flamujve kombëtarë”, që po riniste në Kosovë për shqiptarët…

Rilindja e datës 6 Korrik 1962 shkruante se, Kosova “fitoi këto ditë banorin e njimilionit…”

“Simbas regjistrimit të fundit të 31 marsit të vitit të kaluem, në këtë teritor ka pasë 963.551 banorë…” shkruante gazeta duke shtuar se “asht interesante” se në Kosovë “ka afër 40 mijë mashkuj ma shumë se femna”.

Rilindja në 25 vjetorin e saj, në 12 Shkurt 1970, filloi të dalë me gjuhën e njësuar letrare shqipe. Me këtë rast, në artikullin “Të mësojmë me vullnet gjuhën letrare” bënte thirrje që gjuhës letrare t’i kushtohet kujdes më i madh nga të gjithë.

Për këtë kishte angazhime e shkrime edhe vite më herët. Në Rilindja të 4 Dhjetor 1952, Idriz Ajeti (që në vitet 1979-1981 dhe 1996-1999 ishte edhe kryetar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës) shprehej “(…) Popujt e qytetnuem çmohen edhe përkah begatia, pasunija, përkah bamunia se sa kujdes i kushtojnë gjuhës së tyne amnore. Ata kanë themelata të posaçme që ruajnë dhe shtjellojnë gjithnjishëm mundësitë e saj shprehjore…”

Rilindja më 20 Nëntor 1971 informonte se një ditë më parë në afërsi të Stadiumit të Prishtinës me një solemnitet rasti filloi ndërtimi i Pallatit të Shtypit. Rilindja pasi kishte investuar në truallin e Pallatit filloi edhe ndërtimin e tij, duke qenë udhëheqëse e punimeve dhe investitore.

Gazeta Rilindja në vitin 1972 (në shtator e tetor) shkruante për zgjerime bashkëpunimi të Kosovës me Shqipërinë dhe për këtë nënshkrimin në kryeqytetin shqiptar të protokolit mes Universitetit të Tiranës dhe Universitetit të Prishtinës, bisedat në kryeqytetin kosovar mes drejtuesve të “Kosova Filmit” dhe delegacionit të Kinostudios “Shpiqëria e Re”, ardhjen e shkrimtarëve nga Shqipëria në Gjakovë e Prishtinë dhe bisedat për shkëmbim të botimeve mes shtëpive botuese, Shfaqjen në Teatrin Kombëtar të Prishtinës të “Gjenaralit të Ushtrisë së Vdekur”, që e solli i ardhur nga Tirana Piro Mani si autor i dramatizimit e regjisor, derisa në premierë asistoi edhe autori i romanit Ismail Kadare, siç shkruante kritiku teatror Vehap Shita edhe në librin “Kur ndizen dritat”, botuar nga Rilindja, ku ka punuar shumë vite…

Kosova po shkonte drejt Kushtetutës së vitit 1974, e cila i ka siguruar mëvetësi organizative si njësi konstituive me të drejtë vetoje në federatën e atëhershme, nga shpërbërja e së cilës dolën shtatë shtete të reja të rajonit – Kosova, Sllovenia, Kroacia, Bosnja e Hercegovina, Serbia, Mali i Zi dhe Maqedona…

Kosova shkonte drejt pavarësisë, me Rilindjen që nuk u ndal edhe kur u ndalua.

Kosovës para 32 viteve Serbia ia ndaloi edhe gazetën e vetme të përditshme në gjuhën shqipe në atë kohë, Rilindja, por nuk arriti ta ndalë.

“Rilindja e popullit jeton edhe e pashkruar”, me këtë titull shkruaja reportazhin herët në mengjesin 8 Gushtit 1990 duke ecur rrugëve e shesheve të Prishtinës dhe duke përshkruar reagimin e popullit në nisjen e ditës pa gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja, të ndaluar natën me forcë në shtypshkronjë nga Serbia, derisa edhe gjatë ditës forcat policore serbe të armatosura i bënë shtetrrethim redaksisë së gazetës, që edhe në ato rrethana kërcënimi e represioni nuk ndaloi punën.

Rilindja kishte dalur më shumë se një muaj përkundër masave të dhunshme të Serbisë, që e përfshinin edhe atë në ditën e 5 Korrikut 1990 të suprimimit të institucioneve të Kosovës e mbylljes së Radio Televizionit të Prishtinës. “Okupim klasik”, ishte reagimi dhe kundërshtimi i Rilindjes në komentin në faqen e parë në ditën e 6 Korrikut. Beogradi, edhe pse në ditën e masave të dhunshme kishte marrë vendimin, kurrë nuk arriti ta bëjë gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja “organ të Kuvendit të Serbisë”. Asnjë punëtor i gazetës Rilindja nuk e pranoi këtë, të gjithë e kundërshtuan dhe e hodhën poshtë. Kryeredaktor i gazetës Rilindja vazhdonte të jetë Nazmi Misini, i mbështetur nga punëtorët e ndërmarrjes, që nuk pranuan dhe kundërshtuan fuqishëm masat e dhunshme të Serbisë.

Masat e dhunshme pasonin 2 Korrikun historik 1990, kur në shtetrrethim dhe para snajperëve serbë, Kosova me Deklaratën Kushtetuese të Kuvendit të saj shpallte pavarësinë, e cila atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit kombëtar, politik e demokratik.

Në prag të ditës së Deklaratës Kushtetuese për pavarësi të Kosovës të 2 Korrikut 1990, të dielën e 1 Korrikut, në gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja isha redaktori kujdestar për ngjarjet e ditës.

Në atë ditë të 1 Korrikut 1990 pjesë e sulmeve të Serbisë kundër Kosovës e shqiptarëve ishte edhe një “referendum për Kushtetutën e re serbe” të kundërshtuar nga shqiptarët, si dhe shpallja e “shtyerjes” së mbledhjes së Kuvendit të Kosovës të paralajmërur për 2 Korrik, e për të cilën përfaqësuesit e popullit-delegatët shqiptarë shumicë e delegatë të komuniteteve pakicë kishin bërë të gjitha përgatitjet për Deklaratën Kushtetuese…

“Shtyrja” shpallej si vazhdimësi e bllokimeve e ndërprerjeve të punimeve të Kuvendit të Kosovës…“Reprizë nuk do të ketë”, me këtë titull shkruajta komentin në mbështetje të delegatëve që të mbahet gjithësesi mbledhja e Kuvendit me axhendë vullnetin e kërkesat e popullit – Deklaratën Kushtetuese për pavarësi të Kosovës.

“Kuvendi i Kosovës është i popullit dhe në të mund të vendoset vetëm sipas vullnetit e kërkesave të popullit”, theksonte komenti që u botua në numrin e 2 Korrikut 1990 të gazetës Rilindja, e cila që nga faqja e parë kishte raportime e shkrime me tiujt “Kosova duhet të ruajë subjektivitetin e vet në federatë”, “Populli vendosë në Kuvendin e vet”, “Kosova e re – sipas vullnetit të popullit”…

Raportohej se “vazhdojnë tubimet legale dhe protestat e shqiptarëve në Kosovë” dhe se “kërkesë unanime” ishte që mbledhja e Kuvendit të Kosovës “të mbahet sot dhe të ketë në rend dite këkesat gjithëpopullore”. Poashtu raportohej se në Gjakovë përfundoi Kongresi i parë i Bashkimit të Sindikatave të Pavarura të Kosovës, i cili përkrahu delegatët e Kuvendit të Kosovës edhe për iniciativën për shpalljen e Kushtetutës së re të Kosovës, e cila Kushtetutë e Republikës së Kosovës e miratuar në 7 Shtator 1990 pasonte Deklaratën Kushtetues të 2 Korrikut të po atij viti.

Edhe në një film dokumentar të shfaqur në seancën solemne të Kuvenditë të Kosovës në 25 vjetorin e Deklaratës Kushtetuese shihej gazeta Rilindja në duart e delegatëve, në mbledhjen para dyerëve të mbyllura të Kuvendit të Kosovës të 2 Korrikut 1990.

Rilindja ishte me delegatët e Kuvendit të Kosovës në ngjarjen historike për të cilën raportoi gjerësisht me ekip gazetarësh e fotoreporterësh dhe kishte edhe redaksionalin tim me titull “Fillim i së nesërmes”, të botuar në ballinë në 3 Korrik 1990, ku theksonte se, “Deklarata Kushtetuese e delegatëve të Kuvendit të Kosovës është deklarim i popullit për barazi e subjektivitet të plotë të Kosovës e të shqiptarëve… është fitore e akt historik i shprehjes së vullnetit gjithëpopullor demokratik, është fillimi i fundit të pabarazisë e padrejtësive…Kosova e re, ajo me rregullim kushtetues sipas Deklaratës të sapo aprovuar do të jetë një djep kombëtar dhe i bashkëjetesës për të gjithë, i të drejtave të plota”…

Në mëngjesin e 8 Gushtit 1990, të pas natës së ndalimit të gazetës nga forcat serbe në shtypshkronjë, me reportazhin “Rilindja e popullit jeton edhe e pashkruar”, të shkruar rrugëve më shumë në mendje e në fragmente me laps në një copë letre, përkundër ndalimit shkova dhe hyra në Pallatin Rilindja dhe nisa ta daktilografojë me makinë shkrimi. Kolegët, që poashtu nuk përfillnin ndalimin e erdhën në Pallat, më shihnin si me habi pse po shkruaja kur gazeta s’do të dalë…

“Besoj se do e lexoni nesër në gazetë”, u thash, dhe ngjita shkallëve për te Ndërmarrja e Revistave, një nga gjashtë sa kishte Ndërmarrja Shoqërore e Përbërë Rilindja, te kryeredaktori i revistës letrare Fjala, Milazim Krasniqi. I tregova reportazhin dhe idenë që bashkë me lajmet kryesore që do i merrnim nga terreni nga korrespondentët e gazetës Rilindja (në atë kohë isha redaktor-shef i korrespondentëve), t’i botonte në Fjala. Revistën Fjala, për herë të parë edhe si gazetë, e nxori që të nesërmen, pa pritur dyjavëshin kur dilte.

Në katër faqet e mesme me reportazhin dhe lajmet e ngjarjeve të ditës ishte “Rilindja e fshehur brenda Fjalës”, siç thonin shumë njerëz që e mbanin në duar e lexonin revistën që u botua e shtyp në tirazh rekord.

Kjo përvojë e botimit të shkrimeve-informacioneve të gazetarëve të gazetës Rilindja në revistën Fjala me shpeshtime botimi vazhdoi edhe te revistat tjera – Shkëndija, Kosovarja, Zëri i Rinisë…dhe për të pasur informacione edhe në ndonjë ditë më shumë gjatë javës doli edhe ideja që të nisë të ridalë edhe revista Bujku, e cila ishte e përdymuajshme për fshatin e bujqësinë dhe kishte vite që nuk kishte dalë fare…

Ishte 17 Janari 1991. Për ridaljen një herë në javë të revistës Bujku dolën disa ide e propozime, edhe për fizionomi, edhe për kryeredaktor të revistës, por jo ndonjë zgjedhje e pranim detyre dhe po përfundonte mbledhja në lokalet e gazetës Rilindja…

Mora ushtrimin e detyrës së kryeredaktorit, kisha idenë dhe shkasin për ta nxjerrë Bujkun, jo si revistë, por si gazetë dhe të përditshme “përkohësisht”.

Atë ditë kishte nisë lufta në Gjirin Persek, për të cilën Presidenti Amerikan Xhorxh Bush i drejtohej kombit, me një deklaratë të cilën gazeta e botoi në ballinë me titull “Tërheqje pas fitores”…Edhe me këtë shkas, shkruajta “Fjalën e Redaksisë” me titull “Përsëri ‘Bujku’…”, për faqen e parë të gazetës, ku theksoja se del si “gazetë e përkohëshme…edhe për shkak të nevojës që edhe lexuesit shqiptarë në Kosovë, në mungesë të gazetës së përditëshme, të kenë informacione sa më të gjera e me kohë në gjuhën shqipe për ngjarjen… fillimin e Luftës në Gjirin Persik. Për këtë shkak edhe me fizionomi e edhe me përmbajtje ky numër është i jashtëzakonshëm”.
Me përmbajtje të ngjashme, se nga e nesërmja do dalë një gazetë në terrin informativ të Kosovës shkruajta një letër për ta njoftuar Ambasadën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Beograd, pasi kontaktova me Ambasadën e Shqipërisë dhe ua dërgova atyre me telefax që ta përcjellnin. Ajo letër sigurisht do të ketë gjetur mbështetje për ne, pasi edhe vazhdoi të dalë gazeta, në ballinën e së cilës “Bujku” shkruhej me shkronja të vogla nën një B të madhe logo. Ishte si Gazeta B, që zëvendësonte Gazetën A – Rilindjen…

E nisur me numrin e parë me datën 18 Janar 1991 “Bujku” si gazetë e paregjistruar te autoritetet okupatore serbe edhe sfidonte ndalimin e të vetmes së përditshme shqipe në Kosovë Rilindja.

E nxjerrë pikërisht nga gazetarët dhe punonjësit e tjerë të gazetës Rilindja, me guxim dhe sakrifica, me standarde profesionale, Bujku ishte gazetë e rezistencës, e lëvizjes gjithëpopullore të shqiptarëve në Kosovë për liri, pavarësi e demokraci, gazetë e parë e pavarur kosovare, me orientim e përcaktim të fuqishëm properëndimor, euroatlantik.

Gazeta “Bujku”, me të cilën nisëm e themeluam edhe bashkëpunimet e para të medias Prishtinë-Tiranë, në numrin e parë në ballinë theksonte “proceset demokratike në Shqipëri” mbi titullin “Zgjedhjet u shtynë për 31 Mars”. Në ambientet e kësaj gazete u bë edhe zyra e parë e korrespondenturës në Kosovë të Agjencisë Shtetërore Zyrtarë të Lajmeve të Shqipërisë – Agjencisë Telegrafike Shqiptare, prej nga me lidhje telexi, e vetmja e mundëshme atëherë nga Kosova në Shqipëri, nisa raportimet nga dita e 24 Majit 1992 e zgjedhjeve të para pluraliste parlamentare e presidenciale në Kosovë, në rrethana të rënda të okupimit e të mbylljes së dhunëshme edhe të mediave kosovare në gjuhën shqipe. Zyra e telexit në ambientet e gazetës “Bujku” në Pallatin Rilinda – zyrë e Agjencisë Telegrafike Shqiptare u bë edhe si një përfaqësi e parë e Shqipërisë në Kosovë, prej nga bëheshin edhe komunikime tjera Prishtinë-Tiranë.

Në numrin e parë të gazetës “Bujku”, e cila u botua me tirazh të madh prej mëse 50 mijë ekzemplarësh, shkrime të tjera nga Shqipëria ishin për tre këngëtare të Festivalit të Këngës në Radio-Televizionin Shqiptar, Irma Libohova, Morena Reka e Redina Tili, si dhe reportazhi “Tirana e trishtuar”, në faqet e mesme, ku botohej edhe “Kalendari historik”, që përkujtonte arritjen në qytetin e Lidhjes Shqiptare, në Prizren, në Dhjetor të vitit 1880, të Abdyl Frashërit…

E shkrimet për Kosovën e okupuar nga regjimi ushtarako-policor i Beogradit ishin raportime për masa të dhunëshme, për dëbimin e shqiptarëve nga institucionet, nga puna, për shkatërrimin e sitemit arsimor në gjuhën shqipe, për dhunën edhe kundër kulturës shqiptare, për burgosjet e keqtrajtimet nëpër qytete e fshatra, për vrasjet e ushtarëve shqiptarë në armatën jugosllave, protestat e indinjatën e thellë…

“Kosova filloi Referendumin për Sovranitet”, shkruante në kryetitullin në ballinë gazeta historike e rezistencës shqiptare “Bujku” në numrin e 27 Shtatorit 1991. Legjenda e fotografisë ishte: “Deklarim demokratik për ardhmërinë e Kosovës: pamje e Prishtinës”. Aty, po në faqen e parë, në mbititull shkruante: “Udhëzime për mbajtjen e Referendumit”, e në titull theksohej: “Referendumi është legal dhe legjitim”.

Pas ditëve të zhvillimit të votimeve masive, gazeta “Bujku” në numrin e 4 Tetorit 1991 njoftonte rezultatet e referendumit në faqen e parë me kryetitullin “Mbi 99 për qind të votuesve për Sovranitetin Shtetëror të Kosovës”, me mbititullin “Kumtesë e Komisionit Qendror për Zbatimin e Referendumit të Kuvendit të Republikës së Kosovës” dhe me nëntitullin “Prej më se 1 milion votuesve kanë dalë në votime mbi 870 mijë veta ose rreth 85 për qind e numrit të pëgjithshem të qytetarëve me të drejtë vote…”

Ndërkohë, derisa në Kosovë gazeta dilte me emrin “Bujku”, në Zvicër e pastaj edhe në Shqipëri po me ato shkrime nisi të dalë gazeta jonë Rilindja, me angazhimin e gazetarëv e punonjësve tjerë të saj…

Disa nga titujt e shkrimeve të mia të asaj kohe në gazetën Rilindja në Tiranë që ruhen në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë i shënoj nga “Paraqitje e shkurtër e regjistrimeve të gjetura” ne faqen zyrtare në internet:

Pesë vjet të gazetës “Bujku” -18 Janar, 1996; Do të bashkëpunojmë në konkurrencë – 4 Janar, 1997; Etiketa e terrorizmit për terror kundër shqiptarëve – 29 Janar, 1997; Shpresë se s’ndërrojnë veç vitet – 5 Janar, 1997; Institucion e qendresë e Kosovës – 21 Janar, 1997; Lajmi i ardhmërisë: Kosova e lirë – 12 Shkurt, 1998; Muri ndërshqiptar si “fundi i botës” – 19 Mars, 1996; Ditë zie në Kosovë – 4 Mars, 1998; Gjendje e rëndë lufte vazhdon dhe në Drenicë – 3 Mars, 1998; Bomba edhe mbi fëmijët shqiptarë – 5-11 Maj, 1996; Beogradi me mesazh të vjetër për Kosovën : Shqiptarët as e pritën e as e patën takim, ndërsa nga serbët u bë pritje e organizuar dhe e sforcuar – 27 Qershor, 1997; Kosova preokupim i vazhdueshëm ndërkombëtar – 6 Korrik, 1996; Kosova e pavarur – e drejtë dhe kompromis i shqiptarëve: Në 7-vjetorin e Deklaratës Kushtetuese për Pavarësinë e Kosovës – 2 Korrik, 1997; Sa afër e sa larg Shqipëria – 11-17 Gusht, 1996; SHBA-të udhëheqëse e ndërmjetësuese në çështjen e Kosovës – 10 Gusht, 1996; “Rilindja” nuk ndal – 8 gusht, 1997; Provim i parë i zgjidhjeve për Kosovën – 6 shtator, 1996;

Si një referendum – 21 Nëntor, 1996; Udhëtimi për në Prizren : Reportazh – 31 Dhjetor, 1996; Radioja që sfidon kufirin: Programi dhjetëorësh në ditë i Radio Kukësit dëgjohet shumë në Shqipëri dhe në Kosovë – 1-7 Dhjetor, 1996; Kronikë pa gazetë – Rilindja 29 Prill, 1995; Të vërtetën për Kosovën nuk e mbulon as terrori propagandues – 14 Prill, 1995; Skenar i sulmeve mbi Kosovën : [Sulmet serbe mbi kosovën] – 24 Maj, 1995; Vija amerikane në Kosovë mbrojtëse e interesave në rajon – 8 Korrik, 1995; Marsh i rrezikshëm në Jug – 23 Gusht, 1995…

Gazeta e përditshme “Bujku” doli deri në prag të vitit 1999, derisa u dëbua me dhunë nga Pallati i Rilindjes nga administrata dhe forcat okupatore serbe.

Por, përsëri, gazetarët dhe punonjësit e tjerë të gazetës Rilindja nuk u ndalën, në muajt e parë të vitit 1999, në kushtet e luftës, rikthyen dhe nxorën gazetën e përditshme Rilindja në Prishtinë, duke punar nëpër shtëpitë e tyre, dhe në këto rrethana përkundër rreziqeve të mëdha gazeta doli nga 22 Shkurti me kryetitull në ballinë kërkues për ndërhyrjen e NATO-s “Marrëveshja për Kosovën duhet të ketë mbështetje ushtarake” dhe vazhdoi të dalë derisa gazetarët dhe punonësit e saj u dëbuan bashkë me popullin edhe nga shtëpitë e tyre dhe nga Kosova. Kryeredaktor i gazetës Rilindja që dilte në Prishtinë në kohë lufte në Kosovë ishte Binak Kelmendi, e para tij kryeredaktorë të gazetës Bujku, pas të parit – meje, ishin edhe Xhemajl Rexhepi, Ruzhdi Demiri, Hydajet Hyseni e Avni Spahiu.

Ekipi i Rilindjes, ku ishim bashkë me korrespondentin në Maqedoni Bedri Sadiku, hyri në Kosovë me tanket e para të NATO-s në 12 Qershorin historik 1999, dhe të nesërmen u shpërnda në Prishtinë dhe në zona të tjera, ku po ndodhte liria, gazeta numër special e botuar në Shkup, të cilën e solli prej atje korrespondenti i Zërit të Amerikës, Isak Ramadani.

Në faqen e parë, ku shkruhej se “Dje në orën 5.17 Trupat e NATO-s hynë në Kosovë”, editoriali i Blerim Rekës kishte titullin “Normandizimi i Kosovës dhe kapitullimi serb”.

Në Kosovën e lirë, gazeta Rilindja u rikthye në Prishtinë dhe vazhdoi të dalë përditë, kryeredaktor fillimisht ishte Berat Luzha, pastaj Ramush Tahiri dhe i fundit isha unë.

Gazeta Rilindja nuk u ndal, vazhduam të punojmë e ta nxjerrim edhe kur administratori i UNMIK për të na bërë presion të largohemi na e ndali ujin në Pallat disa muaj dhe na jepte afate ultimative për vetëlargim, që nuk i pranuam. Edhe në ato kushte, gazeta Rilindja doli përditë deri më 21 Shkurt 2002, kur na ndalën edhe rrymën elektrike dhe pastaj na i mbyllën me grila hekuri të gjitha hyrjet në Pallatin e Rilindjes.

Numri i fundit i përditshëm i gazetës Rilindja, me datë 21 Shkurt 2002 shkruante në ballinë: Zbatohet vendimi i UNMIK-ut për largim nga Pallati i Rilindjes – Gazeta Rilindja detyrimisht ndërpret botimin derisa t’i sigurohet lokali i ri i punës.

Gazetën Rilindja e dëbuan e mbyllën kundërligjshëm e padrejtësisht pak ditë pasi festoi 57 vjetorin, ditën e saj – 12 Shkurtin.

Në numrin festiv të Rilindjes së 12 Shkurtit 2002 në faqen e parë “‘Sundimi i Ligjit’ apo ‘Sundimi i Bandave’? Kosova Duhet të Vendosë” ishte titulli i shkrimit ekskluziv nga Ambasadori Xhon Menzis, Shef i Misionit, Zyra e SHBA-ve në Prishtinë.

“Sot shënohet 57 vjetori i gazetës ditore ‘Rilindja’, gazetës më të vjetër në gjuhën shqipe në Kosovë”, niste ambasadori amerikan shkrimin-editorialin, ku mes tjerash theksonte edhe se, “si shef i misionit të Zyrës së SHBA-ve në Prishtinë, unë e di mirë rolin që e ka ‘Rilindja’ në shoqërinë demokratike që është duke u krijuar në Kosovë”.

“Në këtë përvjetor të 57-të të gazetës ‘Rilindja’, e uroj Z.Behlul Jashari, Z. Ramush Tahiri dhe gjithë kolektivin për punën e mirë që e bëjnë me shkrimet mbi çështjet e ndërlikuara politike në Kosovë, shkrime këto të drejta dhe të balancuara. Nuk është punë e vogël të botohet një gazetë për 57 vite me radhë dhe ju mund të jeni krenarë që e keni arritur këtë. Ne duhet të punojmë së bashku duke përdorur fuqinë e penës, fuqinë e diplomacisë dhe fuqinë e opinionit publik në mënyrë që të sigurojmë mosndryshimin e vazhdimësisë së përparimit demokratik të Kosovës, dhe që sundimi i ligjit do të mbizotërojë gjithnjë mbi sundimin e bandave”, theksonte në përfundim të editorialit Ambasadori Amerikan Menzis.

Edhe pas dëbimit, përsëri Rilindja nuk u ndal, me punë nëpër shtëpia si në kohë lufte, për të ruajtur emrin e traditën e për të vijuar të jetë histori e Kosovës, doli në raste të veçanta me numra të jashtëzakonshëm e protestues, të kohëpaskohëshëm, edhe kur kishte festa.

Një nga protestat e vazhdueshme ishte në 3 Maj 2005. “Sot, Dita Ndërkombëtare e Lirisë së Shtypit”, ishte në ballinë mbititulli i kryetitullit “Gazeta Rilindja e drejtë e shkelur” dhe nëntitulli “Rilindja në Ditën Ndërkombëtare të Lirisë së Shtypit ka këtë mesazh: Në Kosovë nuk ka liri shtypi derisa ka gazetë të mbyllur e të dëbuar padrejtësisht nga autoritetet”.

Në ballinënen e gazetës Rilindja në këndin lart theksohej: “Numër protestues i jashtëzakonshëm – Sot në orën 12:00 vizita e të ftuarëve Rilindjes – Pallatit”. Protestë ishte edhe vizita në bodrumin-bunkerin e errët e me lagështi-vërshime uji, ku ishte hedhur-ngujuar arkivi-pasuri kombëtare, teknika e inventari i gazetës Rilindja, që nga fillimi i vitit 2003. “A e shihni ku e keni ngujuar gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja – alarm nga bunkeri – Arkivi i Rilindjes, pasuri kombëtare që po shkatërrohet”, shkruan në Rilindjen e 11 Prillit 2005, ku botohen edhe fotografi të kulturocidit.

Që të protestonte, po edhe të vazhdonte të jetë histori e Kosovës Gazeta Rilindja dy javë pas mbylljes-dëbimit nga UNMIK doli me botim të jashtëzakonshëm në 5 Mars 2002 për seancën e Kuvendit të një dite më parë të votimit të Presidentit e të Qeverisë së zgjedhjeve të para parlamentare në liri. Kryetitulli në ballinë ishte: “Presidenti Rugova: Çdo ditë ne të gjithë duhet të zgjohemi me një mendim të bukur: ‘Çfarë të mire mund të bëjmë sot për Kosovën?’ – Kryeministri Rexhepi: Gjithçka në Kosovë është me përparësi”. Presidenti Ibrahim Rugova dhe Kryeministri Bajram Rexhepi menjëherë pas zgjedhjes janë përgjigjur në pyetjet që ua kam bërë për këtë numër të Rilindjes, që përgatitej nga ekipi i saj special në një zyrë të Kuvendit të Kosovës. “Ju e dini qëndrimin tim për të ardhmen e Kosovës. Kam punuar dhe unë dëshiroj që sa më parë të njihet pavarësia e Kosovës dhe gjithësesi që ajo do të jetë e pavarur, e lirë, demokratike dhe e integruar në rrjedhat e civilizimit europian e botëror, po në atë afat që thatë ju”, është përgjigjur Presidenti Rugova në pyetjen që i bëra, si kryeredaktor i gazetës Rilindja, se si e sheh Kosovën pas tre vitesh të mandatit. Me këtë pyetje të parë ishte edhe urimi për të sapozgedhurit President e Kryeministër i Kosovës. “Presidenti Rugova e Kryeministri Rexhepi flasin për Rilindjen“ ishte titulli në këndin lart në ballinë.

Në jubileun e 90 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, në 28 Nëntor 2002, gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja doli me botim special festiv, siç theksonte në ballinë, me shkrime të autorëve dhe personaliteteve të shquara nga gjithë bota shqiptare, ndërsa u shpërnda në të gjitha trojet etnike shqiptare – në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni, Luginë të Preshevës, Ulqin e lokalitete tjera në Mal të Zi.

“Kosova për herë të parë feston 28 Nëntorin me institucionet e saja të njohura ndërkombëtarisht”, ishte kryetitulli i gazetës Rilindja në ballinë ku botohej i plotë mesazhi i Presidentit historik Rugova me titullin “Shqiptarët forcohen në të gjitha viset” e nëntitullin “Një Kosovë e pavarur, e integruar në NATO, në BE dhe në miqësi të përhershme me SHBA-të është përcaktimi i popullit të saj”.

VLERËSIMI DHE PËRKRAHJA E PRESIDENTIT HISTORIK RUGOVA PËR RILINDJEN EDHE NË INTERVISTA EKSKLUZIVE

“Kosova e pavarur në NATO e në BE dhe në miqësi të përhershme me SHBA”, citoja kështu Presidentin Dr. Ibrahim Rugova në kryetitull të ballinës së gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja në fundvitin 2002, në intervistën ekskluzive që kisha zhvilluar pas kthimit nga festimet në Vlorë të 28 Nëntorit dhe takimit që kishte me Sekretari Amerikan të Shtetit Igëllberger. Në Rezidencën Presidenciale në Velani – Prishtinë Presidenti Ibrahim Rugova mbante në duarë dhe në tryezë gazetën Rilindja botim special festiv për jubileun e 90 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë…

“‘Me emrin ‘Bujku’, këtu dhjetë vite ka mbajur të gjallë informimin e brendshëm në Kosovë”, e vlerësonte gazetën e rezistencës Presidenti historik i Kosovës, Ibrahim Rugova në funddhjetorin 2002 në Rezidencën Presidenciale në Prishtinë në pritjen që më bëri si kryeredaktor i gazetës Rilindja, me ç’rast dha një intervistë ekskluzive, duke i dhënë kështu edhe mbështetjen e fuqishme institucionale krijimit të mundësive dhe kushteve për rifillimin e botimit të gazetës simbol i traditës së informimit në Kosovë, të cilën administrata e UNMIK e kishte dëbuar kundërligjshëm e padrejtësisht nga Pallati Rilindja në 21 Shkurt 2002.

Pjesa përmbyllëse e intervistës së gjatë botuar në gazetën Rilindja në 31 Dhjetor 2002 ishte kjo:

RILINDJA: Z. President, falemnderit për këtë intervistë për botimin special të gazetës “Rilindja” për Vitin e Ri. Kemi edhe një falënderim të madh për Ju zoti President i Kosovës për mbështetjen dhe angazhimet për një zgjidhje institucionale për gazetën tradicionale të Kosovës “Rilindja”, të cilës shpresojmë se së shpejti do t’i krijohen kushtet dhe mundësitë të rifillojë botimin e rregullt. Mendojmë që është një rast shumë i mirë që “Rilindja” të rifillojë botimin e rregullt në ditën e përvjetorit të saj të 58-të, më 12 shkurt 2003. Shfrytëzojmë rastin, dhe kemi nderin dhe kënaqësinë, që qysh tash t’Ju ftojmë në festën, në solemnitetin që do të bëjmë, edhe për Ditën e Rilindjes edhe për rifillimin e botimit të gazetës “Rilindja”.

PRESIDENTI RUGOVA: Unë ju kam premtuar përkrahje edhe më herët. Duhet të shikojmë, po flas praktikisht, si ta aktivizojmë gazetën, që ka një traditë. S’po flasim më shumë, e dimë të gjithë.

Pastaj, me emrin “Bujku”, këtu dhjetë vite ka mbajur të gjallë informimin e brendshëm në Kosovë, pra derisa bëmë edhe Televizionin Satelitor. Kjo ka qenë shumë e rëndësishëme. Pra, ishte një bazë e informimit në Kosovë. Dhe, një mirënjohje për ju dhe të gjithë ata që në këto vite të vështira punuan dhe mbajtën të gjallë informimin në Kosovë.

Duhet të shikojmë praktikisht si të aktivizohet gazeta “Rilindja”, t’i sigurohet vendi. Duhet të bisedohet dhe të shihen mundësitë. Edhe zyra ime për informim do të interesohet për këtë çështje; besoj edhe komisioni për media i Parlamentit, që është krijuar tash së voni, edhe institucionet e tjera. Duhet parë punën e statusit të “Rilindjes”. Ju mund të jeni si gazetë e pavarur, por duhet të shikojmë sa mund të ndihmoheni nga institucionet tona.

Është shumë mirë që gazeta “Rilindja” edhe në këto kushte gjatë kësaj kohe të fundit ka dalë me botime të kohëpaskohshme për ngjarje e data të rëndësishme, duke vazhduar të jetë histori e shkruar e Kosovës, dhe ruan në një mënyrë vazhdimësinë deri në rifillimin e botimit të rregullt.

RILINDJA: Z. President, Ju falënderojmë shumë për këtë përkrahje të madhe për “Rilindjen”. Shfrytëzojmë rastin, kemi nderin dhe kënaqësinë, që t’ Ju urojmë: Gëzuar Vitin e Ri 2003, më shumë shëndet, mbarësi, suksese për Ju dhe gjithë Kosovën.

PRESIDENTI RUGOVA: Urime, poashtu, edhe Juve, me shumë suksese dhe për punën që po bëni, për “Rilindjen”, që ta kemi së shpejti përditë. Falemnderit.

Gazeta Rilindja e ditës së 60 vjetorit të saj – 12 Shkurtit 2005 botonte edhe një intervistë tjetër ekskluzive me Presidentin Ibrahim Rugova me titulliun në ballnë “Pavarësia e Kosovës është e mira e të gjithë qytetarëve dhe do ta qetësojë rajonin”.

Me rastin e pritjes që më bëri në cilësinë e kryetarit të Këshillit Drejtues – Kryeredaktorit Presidentit Rugova i dhurova Pllakatin e Jubileut të 60-vjetorit të Rilindjes, punar me ar e argjend nga zejtarët e Prizrenit, qytetit ku ka dalë numri i parë i gazetës tradicionale e historike të Kosovës.

Presidenti Rugova uroi për Jubileun e gazetës Rilindja gjashtë dekada në jetën dhe në familjet e kosovarëve, duke u shprehur, mes tjerash:

“Unë Ju përgëzoj për këtë përvjetor Jubilar, pra 60 vjetorin e Rilindjes, dhe dëshirojmë që kjo gazetë sa më shpejtë të konsolidohet. Duhet të shikojmë të gjejmë një zgjidhje për Rilindjen, që të mund të vazhdojë si një gazetë tradicionale. Ne duhet të kemi edhe mjete të informimit të formave të ndryshme, mund të gjejë, ta ketë atë formën të një informacioni dhe prezentimi të çështjeve shtetërore, nëse nesër do ta pranojë Rilindja apo dikush tjetër. Dhe, gjithsesi do të gjendet në mozaikun e masmediumeve të

Kosovës. Ne do t’i shikojmë të gjitha mundësitë dhe do të ndihmojmë në këtë plan dhe do t’ju përkrahim. Rilindja është një gazetë që është një pjesë e historisë së Kosovës dhe që ka ndihmuar zhvillimin e Kosovës në përgjithësi. Natyrisht, tash edhe Rilindja duhet të gjendet në këtë çështjen e tregut të mediumeve. Dhe, duhet t’i ketë ato të drejtat që i takojnë si shtëpi botuese, ose si shtëpi informacioni. Sepse ishte një gjigant i masmediumeve, i botimeve për atë kohë, e sot, tash, duhet ta gjejë rolin e vet si gazetë, e të vazhdojë të ndihmojë zhvillimin dhe perspektivën e Kosovës. Prandaj, do të keni përkrahjen tonë dhe do të shikojmë gjitha mundësitë administrative si do të ecin.

Pra, Urime edhe një herë dhe Gëzuar!”

GAZETA RILINDJA E 27 JANARIT 2006: BOTA NDEROI PRESIDENTIN HISTORIK TË PAVARËSISË SË KOSOVËS, IBRAHIM RUGOVA

Rilindja në 27 Janar 2006 shkruante se, më shumë se gjysëm milioni njerëz u mblodhën në Prishtinë, gjithë bota nderoi në përcjelljen e fundit për Presidentin historik të Pavarësisë së Kosovës, Ibrahim Rugova, i cili prehet në amshim në lagjen Velania te Bregu i Diellit, të kryeqytetit.

Gazeta Rilindja në botimin special, në kryelajmin lart krahas logos-emrit shkruante: 500.000 njerëz – Më se 500.000 njerëz nëpër rrugët dhe sheshet e Prishtinës, në Sallën “1 tetori”, te Varrezat e Dëshmorëve e Heronjëve të Kombit në Lagjen Velania në Bregun e Diellit i shprehën nderimet më të larta kombëtare e ndërkombëtare Presidentit historik të pavarësisë së Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova.

Kryetitulli dhe nënkryetitulli i ballinës në gazetën Rilindja ishin: Bota nderoi – Nderimet më të larta kombëtare dhe ndërkombëtare.

Në ballinën e gazetës Rilindja paralajmëroheshin tre intervista ekskluzive të gjata që ribotoheshin në faqet e brendshme, e që i kisha zhvilluar me Presidentin historik Ibrahim Rugova në kohën e lëvizjes e luftës së Kosovës për liri, pavarësi e demokraci dhe pas luftës në Kosovën e lirë: Presidenti Rugova parashikoi dhe krijoi të ardhmen e Kosovës dhe të shqiptarëve. Tri intervista ekskluzive, e para para 12 vjetëve.

Fotoja e vetme në ballinën e gazetës Rilindja ishte pamja nga Prishtina, kryeqyteti i Kosovës, para Kuvendit e Qeverisë, ku tash është sheshi me emrin e shtatoren e Presidentit të parë e historik të Kosovës, Ibrahim Rugova. Në atë pamje-fotografi, në plan të parë ishte një pano-bilbord-kornizë ngjyrë ari me portretin e Presidentit historik me Flamurin e Dardanisë në anën e djathtë, nën të cilën ishte shkruar: Dr. Ibrahim Rugova President i Kosovës (1944 – 2006).

Dr. Ibrahim Rugova President historik i Pavarësisë së Kosovës përgjithmonë, shkruante me shkronja të mëdha gazeta Rilindja nën fotografi dhe me këtë përmbyllej imazhi i faqes së parë.

RILINDJA PËR PAVARËSINË E KOSOVËS, BOTIME SPECIALE DHE KALENDARË

“Kosova pret Vitin e Pavarësisë”, ishte kryetitulli në ballinën e gazetës Rilindja të 31 Dhjetorit 2004, ku në mesazhin e Vitit të Ri 2005 Presidenti historik Dr. Ibrahim Rugova e vlerësonte vit i progresit më të madh të Kosovës.

Në pritjen tradicionale të fundvitit, Presidentit Rugova i dhurova ekzemplarët e parë të Kalendarit të Rilindjes me simbolet e Vitit historik të Pavarësisë së Kosovës dhe 600 vjetorit të Skënderbeut, të vitit 2005 të jubileut të 60 vjetorit të gazetës tradicionale, siç theksohet në shënimin nën foton në ballinë. Presidenti Rugova përgëzoi në këtë rast Rilindjen në Jubileun e saj dhe siguroi për zgjidhjen që do të bëhet për gazetën, kryeredaktor dhe kryetar i Këshillit Drejtues i së cilës isha.

“Sigurt do të arrijmë suksesshëm në vlerësimin pozitiv të standardeve”, ishte titulli po në ballinë të Rilindjes i një interviste që kam zhvilluar në fundvitin 2004 me Ramush Haradinajn, në kohën kur ishte Kryeministër – gjatë 100 ditëve të qeverisjes, ku shprehte besimin se pavarësia e Kosovës do të shënojë edhe një fillim të ri për shumë çështje që e preokupojnë rajonin sikurse që është integrimi i shpejtë në strukturat evropiane dhe ato veriatlantike.

Në këtë numër special të festës së Vitit të Ri 2005 botohej edhe intervista ekskluzive e Shefit të Misionit të Zyrës Amerikane në Prishtinë, Filip Golldberg, që më dha për gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja në jubileun e saj të 60 vjetorit.

“Shtetet e Bashkuara të Amerikës vazhdojnë ta mbështesin një Kosovë demokratike dhe tolerante”, citohej diplomati amerikan në ballinë e në titull të intervistës, ku Golldberg theksonte: “Standardet, të cilat i ka specifikuar komuniteti evroatlantik janë idealet dhe vlerat me të cilat ne jetojmë çdo ditë dhe në të cilat ne thellësisht besojmë. Këto janë idealet të cilat e përfaqësojnë Evropën e shekullit 21”.

“Viti 2005 do të mund të ishte një vit shumë vendimtar për Kosovën pasi që është vit kur ne do të lëvizim drejt një faze të re të procesit në Kosovë. Në kuptimin që mesi i vitit 2005 është koha kur do të bëhet Shqyrtimi Gjithpërfshirës i progresit në standarde, dhe me shpresë se prej kësaj do të rezultojë edhe fillimi i bisedave për statusin”, shprehej diplomati amerikan Golldberg.

Gazeta Rilindja në 25 Prill 2005 në kryeartikullin që paralajmërohej në kryetitull në ballinë shkruante:

Deklarata, komente dhe qëndrime për Kosovën, të gjithë flasin për pavarësinë: Bashkësia ndërkombëtare ka marrë vendim që Kosova të jetë e pavarur.

Gazeta Rilindja e 31 Dhjetor 2005 sillte Kalendarin e Pavarësisë dhe këtë editorial:

KOSOVË, GËZUAR VITIN E PAVARËSISË

Behlul Jashari

Kosova po kalon e pret vite historike.

Hyrja në finalen e procesit të Pavarësisë së Kosovës është ngjarja më e rëndësishme e vitit 2005.

Kosova në vitin që po skon kishte edhe një ngjarje të rëndësishme: Rezolutën e Kuvendit të Kosovës për rikontirmimin e vullnetit politik të popullit të Kosovës për Kosovën shtet të pavarur dhe sovran.

“I vetmi kompromis për Kosovën është pavarësia, dhe ky është optimumi i të gjithë shqiptarëve në rajon”, ka ritheksuar Presidenti i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova pas takimit të parë me Grupin Neogociator, formimi i të cilit ishte një moment me rëndësi edhe për unitetin.

Pavarësia është qëllimi madhor që i bashkon shumicën dërrmuese të qytetarëve të Kosovës, liderët dhe partitë e tyre, dhe këtu nuk ka ndarje në pozitë e opozitë.

Viti i Ri 2006 në Kosovë pritet si një vit tjetër i madh dhe historik i arritjes dhe njohjes ndërkombatare të Pavarësisë së Kosovës.

“Objektiv kryesor është pavarësia e Kosovës. Do të punojmë në të gjitha segmentet që të jetë një pavarësi e qëndrueshme, pavarësi që do t’u përgjigjet të gjithë qytetarëve të Kosovës, në të mirë të të gjithë qytetarëve të Kosovës”, ka deklaruar Presidenti Rugova pas takimit të fundvitit me Kryeministrin Bajram Kosumi.

Edhe bashkësia ndërkombëtare vlerëson se Viti i Ri 2006 është shumë i rëndësishëm për Kosovën. Nënsekretari amerikan i Shtetit Nikolas Bërns ka deklaruar se një nga synimet më të rëndësishme të SHBA-ve në vitin 2OO6 do të jetë “kryerja e punëve të filluara në Evropë”, duke theksuar posaçërisht nevojën e zgjidhjes së çështjeve kryesore në Ballkan.
“Ky do të jetë vit i vendimit për Kosovën, e ne do të jemi atje për t’i mbështetur me diplomaci dhe me forca të NATO-s në kuadër të KFOR-it për të ruajtur sigurinë në rajon”, ka deklaruar Nënsekretari amerikan i Shtetit Nikolas Bërns në prag të ndërrimit të moteve.

I dërguari i posaçëm i Kombeve të Bashkuara për statusin e Kosovës, Marti Ahtisari, ka shfaqur shpresën se takimi i parë direkt mes palës serbe dhe shqiptare do të mbahet në fillim të vitit të ardhshëm.
Përfaqësuesi i lartë i BE, Havier Solana, gjatë një qëndrimi në Prishtinë ka shprehur bindjen se vendet e rajonit do të kenë ardhmëri evropiane dhe ka theksuar se një faqe e re e historisë së Kosovës po fillon.

I dërguari i posaçëm i OKB për statusin e Kosovës, Marti Ahtisari, ka shfaqur shpresën se takimi i parë direkt do të mbahet në fillim të vitit të ardhshëm. Ky takim besohet se do të mbahet në Vjenë.

Kryetari i Kuvendit të Kosovës, akademik Nexhat Daci, pret që në gjysmën e parë të vitit të ardhshëm do të finalizohet çështja e statusit të Kosovës. “Viti i ardhshëm do të jetë edhe vit i manifestimit të kapaciteteve reale të Kosovës”, ka theksuar ai.

Të gjithë presin zhvillime shumë të rëndësishme për Kosovën në vitin që po vjen.

Kosova pret Vitin e Pavarësisë. Gëzuar!

RILINDJA NË KRYETITUJ: KOSOVA SHTET, KOSOVA SHPALLI PAVARËSINË BOTA E NJEH SHTETIN MË TË RI, KOSOVA SHTET NË OKB

KOSOVA SHTET, është kryetitulli në ballinë i gazetës Rilindja në 30 Dhjetor 2007, e cila përsëri sillte Kalendarin e Pavarësisë me hartë – Flamur Kosove me një yll që do i bashkohet Flamurit të Bashkimit Evropian dhe me urimin: Gëzuar Viti i Pavarësisë 2008. Në ballinë edhe paralajnmërohej: Numri i ardhshëm i Rilindjes del në Ditën e Pavarësisë së Kosovës, ose më së largu më 12 Shkurt 2008.

Paralajmërimet në ballinë: Hashim Thaçi, Kryeministër i Qeverisë së re të Kosovës: Është koha të merret vendim për Kosovën; Presidenti Sejdiu Shpallja e pavarësisë në një kornizë kohore që dihet me afërsi; Bamir Topi: Sot, Kosova, më e pavarur se asnjëherë në historinë e saj ndodhet në procesin e pakthyeshëm të mëvetësisë së saj ndërkombëtare; Sali Berisha: Vizita e ardhshme – e kurorës, në Kosovën e pavarur (Përgjigje e Kryministrit të Shqipërisë në Prizren në pyetjen e Rilindjes).

E editoriali në faqen e parë të Rilindjes ishte ky:

GËZUAR

Viti 2007, që po shkon, mbetet në histori si vit i Planit të Ahtisaarit për pavrësinë e Kosovës, dokumentit të OKB-së me përkrahje të gjerë ndërkombëtare dhe me ndonjë kundërshtim.

Viti i Ri 2008 është një tjetër vit historik i realizimit të këtij Plani, vit i realizimit të ëndërrës shekullore të pavarësisë, pritjeve tona të madha.

Në Vitin e Ri Kosova po hyn me institucione të konstituuara pas zgjedhjeve të lira e demokratike të nëntorit, me Qeveri të re shumë premtuese, poashtu edhe me opozitë parlamentare, që ka paralajmëruar se do të jetë konstruktive.

Të gjithë do të jemi dhe do të punojmë bashkë për të mirën e Kosovës shtet.

Gëzuar!

Ndërsa, editoriali në faqen e dytë, i paralajmëruar në këndin lart të ballinës ishte ky:

RILINDJA PËR GINIS

-Rilindja pret dhe beson që Qeveria e re e Kosovës nuk do të lejojë më asnjë ditë shkeljen e ligjit e të drejtës në rastin e Rilindjes/

Gazeta radicionale e Kosovës Rilindja me Kalendarin e Pavarësisë del numër i jashtëzakonsëm të dielen, më 30 dhjetor 2007. Po në këtë numër Rilindja paralajmëron daljen tjetër në Ditën e Pavarësisë së Kosovës, ose më së largu më 12 shkurt 2008, kur e ka përvjetorin e 63-të.

Është viti i tretë që Rilindja del vetëm një herë brenda vitit, dhe si e vetmja gazetë e përditshme në botë që i ndodhë të dalë vetëm një ditë, vetëm një herë në vit, mund të jetë edhe rast për Librin e Ginisit.

Vetëm një herë Rilindja doli në vitin 2003, pasi e ngujuan në bunkerin e errët e vërshime uji, dhe në vitin 2006, që edhe në këto kushte gazeta historike e Kosovës të shënoi zhvillimet historike nëpër të cilat kalon vendi.

Rilindja është dëbuar kundërligjshëm nga Pallati i saj dhe detyrimisht është mbyllë më 21 shkurt 2002, vetëm pak ditë pasi festoi 57-vjetorin. Ishte kjo një shkelje e rëndë e të drejtës së institucionit shumë të rëndësishëm të Kosovës dhe të njerëzve të Rilindjes, e pashembullt në botën e lirë dhe demokratike.

Edhe kjo mbyllje e pashembullt në botë e Rilindjes, me dëbim nga shtëpia e saj, mund të jetë një rast për Ginis.

Rilindja, edhe pas dëbimit të dhunshëm ka dalë në kushte të jashtëzakonshme me numra të jashtëzakonshëm të kohëpaskohshëm, për të ruajtur emrin e traditën dhe për të kundërshtuar mbylljen.

Rilindja ende nuk mund të dalë përditë meqë Pallatin e saj, ku i kishte lokalet e punës, ia kanë shndërruar thuaja në gërmadhë. I kanë shkatërruar gjithë teknikën e inventarin, dhe, çka është më e dhembshmja, Arkivin me dhjëtëra mijëra dokumente historike, pasuri kombëtare e pakompensueshme.

Rilindja është në pritje të realizimit të së drejtës së ligjshme të kompensimit e sanimit të dëmeve, që të mund të ridalë përsëri dhe të hyjë në procesin e privatizimit me spinof special, që të rikthehet e të ruhet gazeta tradicionale e Kosovës, siç i kanë gazetat e veta tradicionale të gjitha vendet normale e demokratike në botë.

Për këtë, Rilindja pret dhe beson që Qeveria e re e Kosovës nuk do të lejojë më asnjë ditë shkeljen e ligjit e të drejtës në rastin e Rilindjes.

RILINDJA PËR 17 SHKURTIN HISTORIK 2008

Gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja për 17 Shkurtin historik 2008 doli numër i jashtëzakonshëm festiv me kryetitullin me shkonja ngjyrë ari: KOSOVA SHPALLI PAVARËSINË BOTA E NJEH SHTETIN MË TË RI.

Po në ballinë, nën imazhet e nënshkrimit të Deklaratës së Pavarësisë së Kosovës, të Flamurit e Stemës së shtetit të ri evropian dhe fishekzjarreve të festimeve në Prishtinë, Rilindja shkruante poashtu me shkronja ngjyrë ari: 17 SHKURTI 2008 DITA MË E MADHE SHQIPTARE PAS 28 NËNTORIT 1912 TË PAVARËSISË SË SHQIPËRISË.

Lart te logoja po në faqen e parë shkruante: RILINDJA JU URON SHPALLJEN DHE NJOHJEN E KOSOVËS SHTET I PAVARUR.

Gazeta Rilindja, kronikë e zhvillimeve historike të Kosovës, pasi doli me botime speciale edhe për ngjarjen historike të shpalljes së pavarësisë dhe njohjet ndërkombëtare që pasuan, ka përmbyllë daljet e mëse 40 numrave të jashtëzakonshëm të kohëpaskohëshëm në 30 Dhjetor 2008, me numrin festiv të Vitit të Ri 2009, në ballinë me kryetitullin e ëndërres dhe të ardhëmes: KOSOVA SHTET NË OKB dhe me paralajmërimin: DUKE BESUAR NË SUNDIMIN E LIGJIT NË SHTETIN E KOSOVËS PRESIM QË NGA NUMRI I ARDHSHËM RILINDJA TË DALË PËRDITË.

RILINDJA NË 30 DHJETOR 2008:

MESAZH ATYRE QË DUAN KUFIRIN NË MITROVICË

Behlul Jashari

Në përfundim të Vitit Historik 2008 të shpalljes së pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt dhe njohjes nga 53 shtete, dhe më të fuqishmet në botë, po presim gëzuar Vitin e Ri 2009 të pritjesë së anëtarësimit të shtetit tonë të ri në OKB dhe të jubileut të 10-vjetorit të paqes e lirisë në Kosovë – të hyrjes së NATO-s, forcës më të madhe planetare.
Në Ditën e Lirisë e të Paqes, më 12 qershor 1999, kur NATO-ja hyri e nisi marshin fitimtar e çlirimtar në tokën e Kosovës për t’iu dhënë fund krimeve të tmerrshme e gjenocidit, nga kolona e tankeve të para, ku isha me ushtrinë e Aleancës Veriatlantike e gazetarë nga gjithë bota, atë mëngjes të gëzimit të madh shqiptar kemi qeshur me një grafit çmendie të shkruar nga forcat që po dëboheshin pas humbjes së luftës kundër lirisë, në një shpatull mali në Grykën e Kaçanikut: “Serbija do Tokio”.
Shkarravina, që përkthyer shqip thoshte “Serbija deri në Tokio” më rikujtoi grafitet “Shqiptarët përtej Bjeshkëve të Nemuna” dhe britmat “ikni përtej…” të atyre që me dhunën më të ergër dëbuan më se një milion shqiptarë nga Kosova.
Ata me operacionin “patkoi” kishin dashur ta zhbënin Kosovën, që duke vrarë e dëbuar shqiptarët, duke ua djegur e rrënuar shtëpitë, qytetet e fshatrat, të zhvendosnin kufirin shqiptaro-serb edhe përtej Bjeshkëve të Nemuna, siç e kishin zhvendosur para më shumë se një shekulli përgjakshëm nga Molla e Kuqe e kujtesës sonë historike.
Ata edhe më tej duan t’ua vënë flakën kufijve të Kosovës si në 19 shkurtin e 2008-tës në veri, duan të copëtojnë hartën e vendit që deshën ta zhbëjnë me gjenocid dhe tokëdjegie.

Ata edhe më tej shohin ëndrra të pamundshme, tash më 9 dhjetor 2008, kur në ditën e shtrirjes së EULEX-it në gjithë Kosovën, në veri të urës mbi limin Ibër në Mitrovicë pashë grafitin që përkthyer shqip thoshte “këtu është Serbi”.
Por, edhe ata të gjithë do ta kuptojnë, shumë prej tyre e kanë kuptuar, se ka ikur përgjithmonë koha e pretendimeve dhe e ëndrrave të këqija kundër Kosovës, se Kosova është shtet.
Le të jetë 2009-ta edhe viti i vetëdijësimit e besimit edhe të asaj pjese të vogël të shtetasve të Kosovës që janë kundër këtij shteti, se Kosova është edhe shtëpia e atdheu i tyre, i lirisë, paqes, mirëqenies, prosperitetit e garancive për të gjithë, i demokracisë, standardeve dhe ecjes drejt integrimeve euroatlantike.
Le të jetë 2009-ta viti i vetëdijësimit përfundimtar edhe të fqinjit tonë verior që ka mbetur i vetmi fqinj kundër shtetit të Kosovës, se kufijtë e Kosovës janë të vendosur e të garantuar edhe ndërkombëtarisht dhe se Kosova është shtet i pavarur, sovran e demokratik.
Shtet që rrezaton paqe, stabilitet e demokraci dhe që i ofron fqinjësi të mirë e bashkëpunim edhe shtetit nga i cili pret edhe kërkimfaljen për krimet e gjenocidin.

Grafitet, pretendimet e ëndrrat e këqija “Serbia deri në Tokio”, “Shqiptarët përtej Bjeshkëve të Nemuna”, “Kufiri në mes të Mitrovicës” e të tjera si këto e të kohëve që shkaktuan edhe tragjedi njerëzore le të mbesin përmendore të marrëzisë e të shkuarës, apo më mirë sikur të ishte e mundur le t’i fshijë përgjithmonë e bardha dëborë e dimrit që do të shkrijë derisa shkojmë drejt Vitit të Ri 2009 e pranverës së re, drejt kohëve të mira që vijnë për të gjithë.

Gëzuar!

RILINDJA, RIDALJE SIMBOLIKE PROTESTUESE PAS 10 VITESH – 31 DHJETOR 2018

Pas 10 vitesh, gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja në ndërrim motesh – në mbrëmjen e 31 Dhjetorit 2018 të pritjes së 2019-tës, ridoli simbolikisht (botim digjital) për protestë dhe me kërkesën e përsëritur për t’u rikthyer e përditshme – për privatizim, sipas shembullit të gazetave në rajon e në botë që kishin status të njëjtë ndërmarrje shoqërore e që janë privatizuar e vazhdojnë të dalin…“E punëtorëve të NSH Gazetare Rilindja deri në privatizimin e gazetës”, është shënimi në këndin lart në ballinë.

“GËZUAR 2019 KOSOVA 20 VJET LIRI 11 VJET SHTET”, “NGJARJA E VITIT 2018 E KOSOVËS: FSK USHTRI” “RILINDJA-PROTESTË, ridalje simbolike pas 10 vitesh”, janë disa nga titujt e gazetës.

Një nga titujt e kësaj ridalje simbolike të gazetës Rilindja është: “23 Tetor 2018: Lajm i mirë nga Qeveria e Kosovës – Vendimi për kryerjen e pagesës për shpronësimin e Ndërtesës së ish-Ndërmarrjes Shoqërore Rilindja.

“Punëtorët e gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja presin që në 2019-tën Qeveria të bëjë pagesën për shpronësim dhe të realizojnë 20 përqindëshin, se tepër shumë gjatë presin të drejtën – 17 vjet nga dëbimi i dhunëshëm, i padrejtë e i kundërligjshëm nga adminisrata e UNMIK-ut në 21 Shkurt 2002 nga Pallati Rilindja, ku pastaj pas shpalljes së Pavarësisë së Kosovës ka 10 vjet që janë vendosur disa ministri të Qeverisë së Shtetit të Kosovës”, theksohet në shkrimin e gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja që ridoli simbolikisht pas 10 vitesh, botim digjital.

Kërkesa për privatizim-ridalje të gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja i është bërë edhe Agjencisë Kosovare të Privatizimit, e cila është themeluar si një organ i pavarur publik, në bazë Ligjit të miratuar nga Kuvendi i Republikës së Kosovës, si pasardhëse e Agjencisë Kosovare të Mirëbesimit e themeluar nga Misioni i OKB i pas luftës në Kosovë.

Në arsyetimin e kërkesës për privatizim theksohet edhe se emri dhe tradita e gazetës Rilindja është një vlerë shumë e madhe, e krijuar gjatë mëse shtatë dekadave, është pasuri me vlerë më të madhe se e çdo pallati, dhe kjo duhet të vlerësohet edhe në procesin e privatizimit.

“Dhe, ai që do ta blejë gazetën Rilindja dhe natyrisht do e nxjerrë këtë të përditshme historike dhe tradicionale të Kosovës do jetë pronar i një pasurie të madhe mediale kombëtare, do të jetë trashëgimtar i ligjshëm i firmës-emrit, traditës. Rilindja ishte, është dhe mbetet edhe si një shenjë identiteti”, theksohet në kërkesën drejtuar Agjencisë Kosovare të Privatizimit në 12 Shkurt 2014.

Edhe në këtë 77-vjetor e shohim të nevojshme ripërsëritjen e një sqarimi për opinionin: Ndonjë portal që ka “huazuar” emrin, po edhe logon, nuk është as nuk mund të jetë Gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja, e cila mund të ridalë vetëm në një proces të ligjshëm privatizimi.

LEGJENDAT E FOTOGRAFIVE:

1. Pllakati i 60 vjetorit të Gazetës Rilindja

2. Presidenti historik i Kosovës Ibrahim Rugova duke marrë Pllakatin e 60 vjetorit të Gazetës Rilindja nga kryeredaktori Behlul Jashari

3. Te Shtëpia monument e Rilindjes në Prizren në ditën e 60 vjetorit të gazetës – 12 Shkurt 2005

4. DRITARE NË HISTORI – Faqe arkivi të gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja

5.Rilinjdja pas dëbimit punë në shtëpi -kryeredaktori Behlul Jashari me destoperët-disajnerët Dritëro Meha e Fitim Rrmoku

6. Ekipi i Rilindjes në Kuvendin e Kosovës me 4 mars 2002 për botimin e parë të jashtëzakonshëm të gazetës

7. Viti 1990 – Rrethimi i Pallatit Rilindja edhe me helikopter – okupimi serb – Foto Ilaz Bylykbashi

8.Rilindja 1990 – forcat serbe te porta e Pallatit Rilindja

(Behlul Jashari

Kryeredaktor i gazetës Rilindja deri në numrin e fundit dhe në kohën e dëbimit nga Pallati i Rilindjes, kryeredaktor i parë-themelues i gazetës së rezistencës “Bujku”. Ndërmarrja Shoqërore Gazetare Rilindja sipas Statutit nuk ka drejtor, por vetëm kryeredaktor i cili e menaxhon dhe përfaqëson)

Vazhdon rënia e numrit të shqiptarëve në Mal të Zi

February 11, 2022 by s p

Nail Draga/

Të dhënat e publikuara nga CEDEM-i nga mesi i muajit dhjetor në vitin e kaluar gjatë hulumtimit të opinionit në mes tjerash kanë paraqitur të dhëna në lidhje me strukturën kombëtare të popullsisë në Mal të Zi, ku për shqiptarët kanë prezantuar shifrën prej 4.6% në kuadër të popullsisë së përgjithshme, nga del se është më e ulët për 0.3% se nga regjistrimi i popullsisë i mbajtur në vitin 2011, çështje e cila mbetet e diskutueshme deri në regjistrimin e rregullt të popullsisë që duhet të mbahet gjatë këtij viti, nëse në ndërkohë nuk vendoset ndryshe.
Ka kohë që CEDEM merret me hulumtimin e opinionit publik në Mal të Zi duke prezantuar të dhëna me interes për opinionin, ku përveç analizës së spektrit politik, ofruan të dhëna në lidhje me strukturën kombëtare të popullsisë. Duke marrë parasysh se regjistrimi i fundit në Mal të Zi është mbajtur në vitin 2011, ndërsa regjistrimi i rregullt që është dashur të mbahet vitin e kaluar, të dhënat për strukturën kombëtare të popullsisë në këtë mjedis janë me interes edhe për ne shqiptarët, ku sipas hulumtimit të tyre shqiptarë momentalisht paraqitën me 4.6% të popullsisë së përgjithshme në Mal të Zi.
Anketimi si test i momentitBëhët me dije se këto rezultate janë të ngjajshme me ato të anketimit të muajit qershor, dhe diferenca e vogël është në kuadër të mundësisë së gabimit statistikor prej 3.1%. Në anketimin e qershorit si shqiptarë deklaroheshin 4.1% e të anketuarve, dhe rritja në 4.6% nuk do të thotë rritje të numrit të tyre. Megjithatë, të dy këto anketime tregojnë përqindje më të ulët të shqiptarëve se në regjistrimin e vitit 2011, kur si të tillë, deklaroheshin 4.9% e popullsisë së Malit të Zi.Se shqiptarët kanë rënie të numrit të tyre askush nuk e vën në dyshim, sepse krahas rrethanave të pavolitshme shoqërore, në tre vitët e fundit kemi pasur goditje nga pandemia Corona-19, që as shqiptarët nuk janë përjashtim. Por, sa është vërtetë numri i shqiptarëve dhe sa mund të trajtohen si reale të dhënat nga ana e CEDEM-it, mbetet çështje për diskutim.Në pritje të regjistrimit të rregullt të popullsisëPa mohuar angazhimin e hulumtimit të opinionit nga ana e CEDEM-it, të dhënat e publikuara janë të rastit por nuk mund të injorohen sepse kemi të bejmë me një subjekt serioz në Mal të Zi, që ka një përvojë në këtë fushë të hulumtimeve. Madje deri në regjistrimin e rregullt të popullsisë që sipas gjasave do të mbahet gjatë këtij viti, nëse në ndërkohë nuk vendoset ndryshe, ky subjekt mund të organizojë ndonjë hulumtim tjetër, duke na ofruar të dhëna tjera. Por, nuk ka dilemë se valide do të jenë të dhënat nga regjistrimi zyrtar i popullsisë, pavarësisht se sa do të jetë përqindja e pjesëmarrjës së shqiptarëve në popullsisnë e përgjithshme në Mal të Zi. Por, zhgënjyes është e dhëna që ka të bëjë me ndryshimin e shqiptarëve në aspektin e përkatësisë kombëtare si dhe te gjuhës amtare. Një dukuri e tillë nuk është e panjohur sepse ka ndodhur ehe me herët ku numri i shqiptarëve së gjuhën shqipe e kanë gjuhë amtare është me i lartë se sa i përket përkatësisë kombëtare. Andaj, një e dhënë e tillë pa dilemë do të jetë identike edhe në këtë registrim të popullsisë, madje do të ishte senzacion të ndodhë e kundërta. Është çështje tjetër pse ka qenë e pranishme një dukuri e tillë, si veprim subjektiv i të regjistruesëve apo të qendrimit indiferent të te intervistuesëve në ditët e regjistrimit të popullsisë.Diaspora e përjashtuar nga regjsitrimi(!?)Ashtu si në regjistrimin e kaluar të popullsisë, edhe kësaj radhe janë gjasat që diaspora do të mbesë jashtë këtij procesi me rëndësi të veçantë shoqërore. Nuk ka dilemë se në sajë të dhënave që disponojmë shqiptarët janë populli i cili ma se shumti ka emigruar duke dëshmuar për pozitën sociale e shoqërore të tyre të pavolitshme në Mal të Zi. Ndërsa pas shqiptarëve të dytët janë pjesëtarët e popullit boshnjak, e më pas janë malazezet e serbët. Mos gadishmëria e Qeverisë, që të evidentohet në regjistrimin e popullsisë edhe diaspora, dëshmon qartë politikën denigruese të pushtetit ndaj qytetarëve të cilët kanë lindur dhe kanë kontribuar në aspektin shoqëror dhe ekonomik në vendlindjen e tyre. Përjashtimi nga regjistrimi i popullsisë i paraprinë fshirjës nga evidentimi I vendbanimit të lindjës dhe nga regjistri zgjedhor, për të marrë pjesë në zgjedhje, qofshin ata lokale apo parlamentare. Diaspora nuk e meriton një qasje të tillë, sepse kujtojmë me këtë rast se votat e tyre ishin vendimtare në referendumin për pavarësi të Mali të Zi, të mbajtur me 21 maj 2006.Regjistrimi i popullsisë jo vetëm çështje statistikorePamarrë parasysh se kur do të mbahet regjistrmi I popullsisë gjatë këtij viti, partitë politike të shqiptarëve që janë parlamentare duhet të angazhohen që përmes amandamentëve të ndikojnë në Ligjin për regjistrimin e popullsisë, ekonomive shtëpiake dhe banesave, i cili duhet të miratohet nga parlamenti gjatë muajve në vijim të evidentohet edhe diaspora në këtë rast në mënyrë të veçantë ajo shqiptare. Një veprim i tillë duhet të jetë obligim politik, moral dhe kombëtar, sepse ajo është pjesë e pandarë e identitetit tonë kombëtar, sepse regjistrimi i popullsisë nuk është vetëm çështje statistikore. Po ashtu në komisionin në përgatitjen e regjistrimit të popullsisë shqiptarët duhet të jenë pjesë e tij me individë profesionist që njohin çështjet demografike, jo vetëm në procesin e regjistrimit por edhe në ate të përpunimit dhe të publikimit te tyre te cilat janë zyrtare për këtë proces të rëndësishëm shoqëror dhe jo vetëm statistikor në këtë mjedis.

KONTRIBUTI I DR. MEHMET AHMETAJT PËR DIALEKTOLOGJINË SHQIPTARE

February 11, 2022 by s p

Dr. Faton Krasniqi

Instituti Albanologjik – Prishtinë

Përmbajtje e shkurtër: Profesor Mehmet Ahmetaj shquhet kryesisht për studimet e dialektologjisë shqiptare dhe gjithashtu ka një bibliografi të pasur me disa monografi, shkrime, përmbledhje, kumtesa, punime shkencore. Gjuha e veprave të tij shquhet për qartësinë, profesionalizmin dhe informacionin e saktë shkencor. Ai ia kushtoi një jetë të tërë gjuhësisë shqiptare dhe me një elan të pashoq arriti që të grumbulloj shumë fjalë e shprehje të rralla kryesisht nga të folmet shqiptare në Mal të Zi. Veprat e tij janë një thesar i çmuar i kulturës dhe i gjuhësisë shqiptare. Teksti shkencor dallon nga tekstet tjera dhe lirisht mund të themi se tekstet e autorit janë tekste tipike shkencore të gjuhësisë sonë moderne. Begatia e tij janë prurjet dhe studimet në fushë të dialektologjisë si një nga fushat më të rëndësishme të gjuhësisë. Idetë dhe studimet e tij janë vlera jo vetëm të albanologjisë, por të mbarë kulturës shqiptare, sepse ato pasqyrojnë më së mirë metodologjinë e një linguisti të përkushtuar, profesional dhe të përgatitur për të arritur rezultate në fushën e tij studimore.

Hyrje

Prof. dr. Mehmet Ahmetaj lindi në Vuthaj të Plavës dhe të Gucisë më 1946. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, kurse të mesmen në Pejë. Fakultetin Filozofik, Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe, e mbaroi në Prishtinë më 1974. Gjithashtu në Universitetin e Prishtinës u magjistrua më 1986 dhe u doktorua më 2000 në shkencat filologjike (në fushën e dialektologjisë shqiptare). Ka punuar këshilltar shkencor në Institutin Albanologjik të Prishtinës. Ai që në krye të herës punoi në arsimin e mesëm si profesor i gjuhës shqipe, në Podujevë, në Prizren dhe Lipjan si dhe referent profesional në Fakultetin Juridik të Universitetit të Prishtinës. Deri më sot ka botuar këto vepra: Studime gjuhësore II (Dialektologji) bashkautor (1999). Fjalor i të folmeve shqiptare në Mal të Zi (1996). E folmja e Plavës dhe e Gucisë (2002). E folmja e Anës së Malit (2006). Gjurmime onomastike (2009). Fjalor onomastik i territoreve shqiptare në Mal të Zi (2017). Gjithashtu profesor Mehmet Ahmetaj ka botuar edhe një varg punimesh shkencore, kumtesa, recensione kronikash që i ka botuar në revista shkencore dhe në periodikun shkencor dhe në shtypin ditor. Nga ana tjetër, ka marrë pjesë në shumë tubime, konferenca, sesione simpoziume shkencore, në Prishtinë, në Tiranë në Shkup dhe në Ulqin. Disa nga punimet shkencore të prof. Dr. Mehmet Ahmetajt të publikuara në revista dhe simpoziume shkencore, si: Simpoziumi shkencor i mbajtur në Prishtinë, më 15-16 dhe 17 dhjetor 1980. Probleme aktuale të kulturës së gjuhë shqipe, Instituti Albanologjik i Prishtinës. Revista “Jehona”, Shkup, 1988, Revistë për art, letërsi, shkencë dhe kulturë, Gjuha jonë, studime historike, lemba, koha. Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë, Konferenca Shkencore “Gjuha letrare kombëtare dhe bota shqiptare sot”, Tiranë, 20-21 nëntor 2002. Instituti Albanologjik i Prishtinës, Simpoziumi Shkencor “50 Vjet Studime Albanologjike”, mbajtur më 18-19 dhjetor 2003. Revista “Dija”, Ulqin, 7/2009, revistë për shkencë, kulturë, art.

Vepra e parë e profesor Mehmet Ahmetajt: Fjalor i të folmeve shqiptare në Mal të Zi, mbërthen në vete një gamë të gjerë të materialit lëndor e shpirtëror, të vjelë skaj më skaj të krahinave shqiptare gjithandej. Duke pasur si pikëqendresë kryekëput arealin traullsor etnik të ligjërimeve shqiptare të Ulqinit, të Anës së Malit, të Shtojit, të Bregut të Bunës, të Tivarit të Shestanit, të Krajës, të Tuzit, të Hotit (Traboinit të Moçëm), të Grudës, të Trijepshit, të Kojës. Të Plavës e Gucisë dhe të Rozhajës. Në këtë vepër të rëndësishme profesor Mehmet Ahmetaj është marrë me një numër të theksuar të grupeve të fjalëve, si me: frazeologjizamsh, togfjalëshash frazeologjikë, sinonimesh, antonimesh, onomatopesh, metaforash, antrotoponimesh, patronimesh, toponimesh, eufemizmash, paganizmash dhe një radhë fjalësh e shprehjesh nga leksiku i pasivizuar, deri tash fare pakëz i hetuar dhe i studiuar nga gjuhëtarët tanë. Në këtë Fjalor dialektor, kanë gjetur vend të thekshëm, edhe një grup i të tërë njësish leksikore, toponimike, togfjalëshash e shprehjesh të bukura popullore, nga fusha e mitologjisë shqiptare, që veçohen në këtë drejtim, nga krahinat shqiptare, si gurrë e pashtershme riprodhimesh gjuhësore të pasura dhe autoktone, si p.sh.: ora e ligë, ora e keqe, ora e mirë, ora e zezë, ora e bardhë, ora a malit e shumë e shumë të tjera. Hartimi i këtij Fjalori dialektor ka ardhur si rezultat i një pune të palodhshme kërkimore, shkencore dhe hulumtuese për disa vite me radhë. Sipas profesor Mehmet Ahmetajt ky Fjalor ka rreth 6000 njësi të mirëfillta leksikore, frazeologjike, toponimike, antroponimike, etnografike, etj., e që është një pasqyrim i mirëfilltë i të folmeve shqiptare në Mal të Zi. Më të drejt profesor Mehmet Halimi në pasthënie të këtij Fjalori thekson se: “Puna në hartimin e fjalorit nuk është as e lehtë, as e thjeshtë. Fjalori kërkon vullnet, mund e punë të madhe dhe kohë të vazhdueshme. I vetëdijshëm për këtë, punonjësi shkencore profesor Mehmet Ahmetaj, duke udhëtuar fshat më fshat, lagje më lagje e shtëpi më shtëpi në dyzet vendbanime shqiptare, voli nokël më nokël fjalë e shprehje të rralla nga shqipfolësit e këtij krahu, fjalë e shprehje këto, që përfaqësojnë margaritarë të leksikut të shqipes. Ai punoi më se dhjetë vjet pa u lodhur, por leksikografisë e dialektologjisë shqiptare i ofroi një vepër të rrallë e me vlera të shumëfishta shkencore”.

Në këtë fjalor gjejmë shumë fjalë e shprehje të rralla që ndoshta nuk mund t`i gjejmë në të folmet tjera, si:

Áme, f. zool. (Ul). Peshk i madh deti, formën e ka shputake, ngjyrën si të përgjakur.

Ánepán, ndajf. (Pl. – Gu.). Tejpërtej, anembanë.

Atâne, përem. (Lj). Për ata.

Bakarrot, ndajf. (Am.). Mundje e kundërshtarit me një lojë me një epërsi të lartë, bindshëm.

Ballhút/ë, (Pl.- Gu). Pushkë e moçme, e cila dikur moti mbushej për grykë.

Bishtáj, – m. (Am.). Që ka bisht të bardhë.

Bzhís, fol. (Dl). Tiganis, fërgoj vezë. Bzhís vé.

Caklan! (Pasth.) (Am.). Nuk jam në lojë.

Calîn/ë,. Lloj pushke e moçme dhe e gjatë.

Cáp/ë, A f. Kazmë, vegël bujqësore për rrëmihje të thellë.

Crjepúj/ë, (Pl. – Gu.). Në mënyrë pezhorative, për një vajzë a grua servile, sahanlëpirëse.

Çargzîn/ë, (She.). Lloj pushke e vjetër.

Çfillim, Fishkëllimë. (Plavë – Guci).

Çilmyll, m. (AM.). Errësirë e plotë, terr i madh, ku nuk shihet asgjë.

Çysa, përem. (Ft.). Për disa çysa. Çysa kur e prekën me duor po z’di gjâ aj.

Derdimen, Trimëri, familje, trimash.

Dhéç/e, (Pl. – Gu.). Një lloje pushke e vjetër me dhjetë fishekë.

Egërshtíjet, (v.sh.). Përgjithësisht kafshët e egra. Emër kolektiv për egërsirat.

Fȇnafú, ndaj. (Vth.). Fëmijë që është frikacak i madh.

Gucás, fol. (Pl. – Gu.). Nguc dikë.

Gjidilér/e, Vajzë e dalluar si valltare lozonjare.

Halí, (Am.). Tokë e askujt.

Inajet, mb. (Am.). që mban inat, që zemërohet shpejt, që humb durimin.

Jel/i, m. mjek. (Am.). Sëmundje që zakonisht paraqitet te më të moshuarit me dhimbje të ashtit.

Kalival, ndajf. (Ul.). Rrotull.

Láp, mb. (Pl. – Gu.) Njeri vetjak dhe i zhdërvjellët.

Llúçkë/, (Pl.- Gu.). Grua a vjazë shumë e trashë.

Mríje, ndajf. (Pl. – Gu.)Mënyrë shikimi përvjedhtas, për nën sy, apo me bisht të syrit.

Najnik, (M.M.). Erë e lehtë nga juglindja.

Njâra, përem. Për njëra.

Oraník/u, – (Pl. – Gu.). Burrë me orë, i vendit e i kuvendit.

Palúk, (Am.). Palë e sanës.

Qyqúj/ë, (Pl. – Gu.). Grua a vajzë e ngathme e lënë.

Rub/i, (Pl. – Gu.). Plaçkë e vjetër nga pëlhura.

Rroshi/i, m. (Pl. – Gu.). Gur në madhësi të grushtit.

Stoxher/i, m. (Nm.). Për mullar sane.

Shamát/ë. (Mi.). Zhurmë, përleshje e madhe.

Telef, ndajf. (Pl. – Gu.). Asht e lëkurë.

Thngill/i, (Lj.). Thëngjill.

Udokt, (i,e). I shëmtuar.

Vakth/i, (Stj.). Koha. Vakthi i Turkís.

Xunkth/i, m. (Ul.). Bot.. Një lloj druri.

Xhák/u, m. (Pl. – Gu.). Një lloj thesi i madh.

Yst, ndajf. (Am.). Mënyrë e lëvrimit me kafshë apo me traktor.

Zabún, ndajf. Shpirtërisht i mërzitur, i pikëlluar.

Zhargit, fol. Djegur, përcëlluar.

Profesor Mehmet Ahmetaj në vitin 2002 e botoi në Prishtinë monografinë e tij: “E folmja e Plavës dhe Gucisë“. Sipas autori për të folmen e kësaj tërthore shqiptare, nuk është bërë asnjë studim deri më sot. Kjo e folme për herë të parë u bë objekt shqyrtimi e studimi monografik, ku është bërë përshkrimi sinkronik i saj, e rrallëherë diakronik, duke e parë si strukturë unike në fushën fonetike, morfologjike, sintaktike, leksikore, e aty – këtu edhe topononimike, antrotoponimike dhe patronimike. Ky studim serioz e shumë profesional i dialektologut Mehmet Ahmetaj ka vë në spikamë në mënyrë të thelluar gjendjen e së folmes së Plavës e Gucisë, përkatësisht tërë strukturën e brendshme të saj. Materialin për këtë monografi autori e ka mbledhur kryesisht nga pleqtë dhe plakat e Plavë Gucisë. Nga studimi dhe shqyrtimi i kësaj monografie mund të theksojmë se në këtë të folme janë ruajtur një varg veçorish specifike, fenomenesh të ndryshme gjuhësore që dalin në të, si ruajtja sot e kësaj dite e një mori trajtash arkaike të periudhës hershme të shqipes, të cilat janë në interes të dialektologjisë, fonetikës, fonologjisë dhe të leksikologjisë shqiptare. Kjo monografi përbëhet prej katër krerësh: Kreu I, Veçoritë fonetike; II, Veçoritë morfologjike; III, Sintaksa, IV, Leksiku. Kjo monografi përpos që përmban shumë të dhëna të rëndësishme për gjuhësinë shqiptare jepen edhe disa të dhëna me interes edhe për demografinë e Plavës dhe Gucisë, pra kemi të bëjmë me të dhëna të sakta të numrit të përgjithshëm të banorëve të asaj ane të cilat autori i paraqet statistikisht dhe gjithnjë sipas kërkimeve të mirëfillta shkencore duke e paraqitur demografinë e territorit të Plavës, si pjesë e Sanxhakut të Shkodrës.

Në vitin 2006 profesor Mehmet Ahmetaj e botoi në Prishtinë monografinë e tij të tretë: “E folmja e Anës së Malit“. Kjo e folme në aspektin dialektor, gjeografik, historik, shkon me grupin e madh të të folmeve truallsore veriperëndimore të shqipes. Me këtë monografi gjuhësia shqiptare e në veçanti dialektologjia është pasuruar me një thesar të çmuar, ku paraqiten vlerat fonetike, morfologjike, sintaksore, leksikore, fjalëformuese, frazeologjike, toponimike të kësaj të folme të rëndësishme shqiptare. Më këto monografi është bërë studimi, sistemimi, mbledhja e leksikut, mbledhja e materialeve dialektore, fonetike e frazeologjike të asaj ane duke e përmbyllur me sukses studimin e nisur që në rininë e tij. Duke e pasur parasysh terrenin e vështirë të asaj ane mbledhja e materialeve nuk ka qenë aspak e lehtë, sepse një gjë e tillë kërkon dije, mund, angazhim, përkushtim, vullnet, sakrificë dhe dashuri për profesionin e shenjtë, por profesor Mehmet Ahmetaj këtë punë me karakter shkencor, kulturor e kombëtar e ka filluar dhe mbaruar me shumë përkushtim dhe me rezultate të kënaqshme shkencore. Një punë e mirë për këtë monografi është se janë skicuar në harta të gjitha fshatrat dhe qytetet ku janë bërë studimet dialektologjike dhe kjo është një dëshmi tepër me rëndësi për dialektologjinë shqiptare, sepse gjithçka është evidentuar, skicuar, vlerësuar e studiuar në hollësi. Kjo punë dhe ky dokumentim shkencor do të jetë përgjithmonë i arkivuar në bibliotekat e institucioneve tona shkencore si një dëshmi e një pune me karakter shkencor e që është realizuar në një nga territoret shqiptare në Mal të Zi. Për këtë monografi do të veçoja edhe materialet, tekstet dialektore që profesor Mehmet Ahmetaj i ka mbledhur në atë anë. Gjithnjë sipas autorit për subjekt vështrimi i ka marrë pleqtë dhe plakat, e sidomos femrat e lindura dhe të martuara përbrenda trevës, përkatësisht bajrakut të Anës së Malit, sepse, sipas tij, ato ishin më konservative se burrat, meqë nuk kanë lëvizur jashtë krahinës së atjeshme dhe e kanë ruajtur me besnikëri gjendjen e moçme të gjuhës së gjallë e të folur, me të gjitha tiparet, specifikat e veçantitë të saj të gurrave dialektore autoktone. Me studime të tilla lexuesit dhe studiuesit e gjuhësisë njohin zhvillimin e të folmeve tona në periudha të ndryshme kohore, ku mund të vërehen dallimet, afritë që kanë dialektet e nëndialektet e gjuhës shqipe.

Autori gjatë punës kërkimore ka mbledhur një numër të madh njësish frazeologjike, por unë do t’i veçoja disa prej tyre, si:

As në punë, as në Bunë – askund.

E ka vjerr punën n’tra – thuhet për dikë që nuk punon.

Ka shku: me ba veksha kaher – ka vdekur prej shumë kohësh.

Mas i ba via qullit – i thuhet zakonisht një njeriu që është buzëhollë, që zgjedh ushqimin.

Me trina në mal – thuhet për një njeri që hyn në rrugë pa krye.

Mih n’det e hith n’Bunë – thuhet për dikë që bën punë në tokë.

Na e lshoj nji terthorce – i iki kuvendimit të drejtëpërdrejtë.

Punë për njiqin toskë – shumë punë.

Ta nep venë pa skuq – është i zgjuar, ta kthen përgjigjen me saktësi të shpejt.

Në vitin 2009 profesor Mehmet Ahmetaj e botoi në Prishtinë veprën: “Gjurmime onomastike”. Kjo vepër përmban një seri përmbledhjes onomastike, si: Emrat shqip në traditën kombëtare; Vështrime gjuhësore rreth onomastikës së Anamalit; Mbi procesin e sllavizimit të shqiptarëve në Malin e Zi të sotëm në dritën e të dhënave historike dhe gjuhësore; Kontributi i Çabejt në formimin e toponimeve me prapashtesa diminutive – th dhe – zh; Rreth disa antroponimeve dhe patronimeve të krahinës së Plavës dhe Gucisë; Patronimia shqiptare në Mal të Zi në fund të shekullit XX; Mbi disa çështje të onomastikës shqiptare në Mal të Zi; Gjurmët e toponimeve, antrotoponimeve dhe patronimeve në këngët e mërgimit; Mbi përcaktimin e drejtë etnoterminologjik të krahinës së Malësisë së Madhe; Si u bë emri syni-savino oko?!; Topiku Shullã: ni i parë në ditën e studimeve dialektologjike; Nga onomastika e Plavës, e Gucisë dhe Rozhajës; Vështrime gjuhësore rreth disa toponimeve të Plavës dhe Gucisë; Alija Džogovič, “Onomastika severoistočnih organaka prokletija”, botoi Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1986. Profesor Mehmet Ahmetaj ka qenë aktiv në studimin dhe trajtimin e temave me karakter shkencor, ato i ka shkruar për disa vite me radhë, duke i grumbulluar, arkivuar dhe më pas duke i botuar në revistat dhe shtypin periodik të kohës, si në: revistën “Gjurmime albanologjike“, në revistën “Gjuha shqipe” të Institutit Albanologjik, në gazetat ditore si në: “Koha“, “Bota sot“, “Rilindja“. Në këto trajtesa shkencore autori ka trajtuar një varg problemesh nga onomastika, toponimia, antrotoponimia, ojkonimia, hidronimia etj., Toponimia e krahinës së Plavës dhe Gucisë gjithmonë kanë zgjuar kureshtjen dhe interesim të veçantë për gjuhësinë shqiptare, onomastikën shqiptare, për shkencat e albanologjisë dhe këtë detyrë studimore e shkencore arriti ta nisë dhe ta përfundojë me shumë suksese profesor Mehmet Ahmetaj. Në kuadër të toponimisë autori i trajton toponimet: togfjalësha emër +emër (si, p.sh: Gropa e Ujaknit, Gropa e Vocit, Gropa e Dolit etj.), togfjalësha emër + mbiemër (si, p.sh: Gropa e Sirme, Gropa e Poshtër) duke mos lënë pa i analizuar dhe trajtuar të gjitha toponimet e tilla në rajonin e Plavës dhe Gucisë. Vlen për t’u theksuar se profesor Mehmet Ahmetaj është një argumentues i zellshëm shkencor, i cili me shumë fakte dhe argumente i demanton të gjitha pretendimet e qëllimshme dhe tendencioze të autorit diletant boshnjak Alija Xhogoviq (Džogovič), i cili në veprën e tij: Alija Xhogoviq (Džogovič), “Onomastika severoistočnih organaka prokletija”, (punimi studimor: “Onomastika e Alpeve Shqiptare”, ku ndër të tjera ai jep disa konstatime joshkencore dhe të paargumentuara shkencërisht. Dhe gjithnjë sipas profesor Mehmet Ahmetajt, autori Alija Xhogoviq (Džogovič) materialin onomastikë e ka përkthyer dhe përshtatur në gjuhën serbe dhe ai në një pjesë të pseudostudimit të tij shqiptarët në trojet e Sanxhakut i konsideronte si barinj endacakë, të ardhur në këto anë dhe gjithnjë duke e mohuar autoktoninë e tyre pa kurrfarë argumentesh. Por i pari i cili e heton këtë propagandë antishqiptare është profesor Mehmet Ahmetaj, i cili i kundërvihet me gjuhën e fakteve dhe argumenteve shkencore, gjuhësore e historike. Argumentimi i profesor Mehmet Ahmetaj është tepër shkencor, pasi ky mbështetet në një mori emrash vetjakë autoktonë, si: Suka (= Sykë), Gala (= Galë), Ujkan, Ukshin, Ulkija (= Ulkie), Mulka (= Mulkë), Alta (=Altë) etj, si dhe duke u mbështetur patronimet shqipe, si: Kurtbardhaj, Dacaj, Camaj, Kujaj, Gjekaj, Bibaj, Shala etj. Në shkrimet e profesor Mehmet Ahmetaj vërehet shpirti atdhetar i një shkencëtari shqiptar, i cili vuan dhe shqetësohet shpirtërisht për gjendjen e shqiptarëve në Mal të Zi, në shkrimet e tij ai i vë theks të veçantë edhe asimilimit të shqiptarëve dhe këtë problem e trajton në mënyrë shkencore në veprën e tij Gjurmime onomastike, Prishtinë, (2009), f. 57. Në punimin e titulluar: “Mbi procesin e sllavizimit të shqiptarëve në Malin e Zi të sotëm dhe në dritën e të dhënave historike dhe gjuhësore“, profesor Mehmet Ahmetaj në këtë punim na jep të dhëna të rëndësishme për onomastikën e trojeve shqiptare në Mal të Zi, ku një pjesë e onomastikës së atij territori shqiptar iu nënshtrua ndërhyrjeve administrative dhe kalkimit, si: Malësia e Madhe (Brda), Alpet Shqiptare (Prokletije Planina), Arra (Orahovo), Palabardh (Bjellopavliq), dhe një pjesë tjetër u sllavizua në formën, si: Cem – Cijevna, Drekal – Drekalloviq, Bukëmirë – Bukmiroviq, Vogë – Vogliq, Lekaj – Lekiq. Në këtë vepër profesor Mehmet Ahmetaj e trajton edhe problemin e ndryshimit të mbiemrave tipik shqiptar nga malazezët duke iu prapavendosur prapashatesat sllave viq e iq, si p.sh.: Dedushaj – Dedushoviq, Ulaj – Uleviq, Gjonbalaj – Gjonbaliq, Pepaj – Pepiq, Dacaj – Daciq, Palushaj – Palusheviq. Studimi i tij dhe shqetësimi i tij duhet të jetë shqetësim për të gjithë shqiptarët kudo ku janë, kurse shkrimet e tij zbardhin një pjesë të dhunës, trysnisë dhe mohimit të etnitetit autokton shqiptar në Mal të Zi.

Vepra e profesor Mehmet Ahmetajt: “Fjalor onomastik i territoreve shqiptare në Mal të Zi” është një nga fjalorët më të realizuar në fushë të onomastikës, ky fjalor është me interes të gjuhësisë shqiptare pasi përfshin një territor të gjerë të territoreve etnike shqiptare të Plavës, të Gucisë, të Rozhajës, të Trieshit, të Grudës, të Traboinit, të Kojës, të Fundnave, të Ledinës, të Loparit, të Luharit, të Tuzit, të Krajës e Malësive të saj, të Shestanit, të Anës së Malit, të Ulqinit dhe Tivarit me rrethinë.

Fjalori onomastik është fryt i një pune vetëmohuese shumëvjeçare, të cilën autori e ka realizuar me shumë mund dhe sakrificë profesionale. Materiali i vjelë për këtë fjalor onomastik të territoreve shqiptare në Mal të Zi është një vlerë e veçantë për albanologjinë dhe si i tillë përfshin të gjithë arealin gjeografik të gegërishtes veriperëndimore të territoreve shqiptare në Mal të Zi. Në kë fjalor kanë zënë vend një numër i konsiderueshëm makrotponimesh, mikrotopnimesh, ojkonimesh, hidronimesh, monumentesh natyrore, qytezash, rrënojash murishtash, ledhesh, kështjellash, tumash, emrash vetjakë, të traditës shqiptare, të lagjeve, barqesh, vëllazërish, fisesh, krahinash, si dhe patronimikash, emrash topikë të qenieve mitike, si dhe një varg gjurmësh dhe monumentesh të kultit të krishterë të ritit roman q ende ruhen atje në trajtë të shtangur të toponomastikës truallsore shqiptare. Nga gjithë kjo gamë e gjerë hulumtimesh, kërkimesh profesor Mehmet Ahmetajt ka arritur t`i grumbullojë dhe t`i sjellë të gjitha rezultatet onomastike në këtë fjalor onomastik që është i veçantë si për nga rëndësia dhe vlera gjuhësore. Territoret shqiptare në Mal të Zi i përkasin arealit gjeografik të gegërishtes veriperëndimore dhe ky fjalor onomastik është një mundësi e mirë që fjalësi i asaj ane, onomastika e saj të njihen dhe të studiohen nga disa këndvështrime, si: onomastike, dialektore, fonetike, fonologjike, leksikore, semantike, stilistike, fjalëformuese, etj. Duke e analizuar me kujdes fjalorin onomastik të territoreve shqiptare në Mal të Zi pashmangshëm vërehet brenga e profesor Mehmet Ahmetaj për trysninë që është bërë dhe po bëhet në ato territore për të tjetërsuar etninë shqiptare, gjuhën, toponiminë dhe të kaluarën e lavdishme iliro – arbërore – shqiptare.

Përfundim

Veprimtaria shkencore e profesor Mehmet Ahmetajt është fryt i një punë shkencore dhe të begatë dhe gjithnjë duke iu përmbajtur metodologjisë së mirëfilltë shkencore e studimore në fushë të albanologjisë. Krijimtaria e tij shkencore është e bazuar në shumë fakte, argumente, kërkime, e studime të mirëfillta. Veprat e tij, punimet e tij i kanë përmbushur kriteret e studimeve me rëndësi për gjuhësinë shqiptare e në veçanti për dialektologjinë dhe onomastikën si një nga dy fushat më të rëndësishme të gjuhësisë. Veprat e tij kanë marrë vlerësime pozitive nga bota akademike dhe të gjitha monografitë e tij janë me vlera të veçanta për studimet albanologjike. Duhet theksuar se autori që në fillesat e tij studimore dhe kërkimore është marrë në mënyrë aktive më çështjet e dialektologjisë, onomastikës dhe toponomastikës shqiptare. Pra një jetë tërë ia kushtoi albanologjisë me shumë vullnet, punë, e përkushtim profesional. Veprat e profesor Mehmet Ahmetajt janë frymëzim për albanologët e rinj, sepse vetë profesori u frymëza nga dashuria për gjuhën shqipe dhe nga tradita e studimeve linguistike shqiptare. E veçanta e Fjalorit të të folmeve shqiptare në Mal të Zi, është se të gjitha fjalët janë vjelur në terren dhe të gjitha njësitë leksikore i ka shpjeguar në mënyrë të saktë dhe tepër shkencore, kjo punë me të vërtetë do angazhim dhe përkushtim, sepse nuk janë pak 6000 njësi leksikore të përgatitura për botim, por këtë gjë profesor Ahmetaj e arriti duke bërë punë terreni e kërkime teorike të pandërprera me të vetmin qëllim që rezultatet e arrira të jenë rezultate jo vetëm të tij, por të albanologjisë në veçanti. Gjuha e pastër shqipe në shkrimet e tij, pa fjalës oriental e sllav na bënë të kuptojmë për dashurinë, kujdesin e veçantë për gjuhën shqipe që e kultivoi me shumë xhelozi. Malësori ynë, ashtu siç e quajmë ne, përmes shkrimeve të tij, veprave të tij na mësoi, na edukoi e na ndërgjegjësoi që ne ta duam e ta ruajmë me shumë përkushtim e dashuri gjuhën e shenjtë shqipe ashtu siç deshi vetë ai.

Literatura

Eqrem Çabej, Hyrje në historinë e gjuhës shqipe, Tiranë, 1960.

Idriz Ajeti, Historia e gjuhës shqipe, Prishtinë, 1969.

Idriz Ajeti, Studime gjuhësore III, Prishtinë, 1985.

Jorgji Gjinari, Dialektet e gjuhës shqipe, Tiranë, 1989.

Mehmet Ahmetaj, E folmja shqipe e Plavës dhe e Gucisë, Le parler albanais de Plava et Gucia, f. 223-238, Sudime Gjuhësore II (Dialektologji), IAP, Prishtinë, 1989.

Mehmet Ahmetaj, Fjalor i të folmeve shqiptare në Mal të Zi, Prishtinë, (1996).

Mehmet Ahmetaj, E folmja e Plavës dhe e Gucisë, Prishtinë (2002).

Mehmet Ahmetaj, E folmja e Anës së Malit (2006).

Mehmet Ahmetaj, Gjurmime onomastike, Prishtinë, (2009).

Dr. Mehmet Ahmetaj, Fjalor onomastik i territoreve shqiptare në Mal të Zi, IAP, Prishtinë, 2017.

CONTRIBUTION OF DR. MEHMET AHMETAJ ON ALBANIAN DIALECTOLOGY

Summary

Professor Mehmet Ahmetaj is mainly known for his studies of Albanian dialectology and also has a rich bibliography with several monographs, writings, summaries, papers, scientific papers. The language of his works is distinguished for its clarity, professionalism and accurate scientific information. He devoted a whole life to the Albanian language and with an unparalleled enthusiasm managed to collect many rare words and expressions mainly from the Albanian dialects in Montenegro. His works are a precious treasure of Albanian culture and linguistics. The scientific text differs from other texts and we can freely say that the author’s texts are typical scientific texts of our modern linguistics. Its prosperity is the contributions and studies in the field of dialectology as one of the most important fields of linguistics. His ideas and studies are values not only of albanology, but of the entire Albanian culture, because they best reflect the methodology of a dedicated, professional linguist and prepared to achieve results in his field of study

Rusia: ringjallja e kundërshtarit të vjetër

February 11, 2022 by s p

Shkruan: Albulenë Halili/

Në analizën dhe rekomandimet e fundit zyrtare të NATO-s nën emrin NATO 2030: United for a New Era (NATO 2030: Të bashkuar për një epokë të re), thuhet se NATO duhet të vazhdojë qasjen me dy drejtime: të parandalimit dhe dialogut me Rusinë.

“Aleanca duhet t’u përgjigjet kërcënimeve dhe veprimeve armiqësore ruse në një mënyrë politike të bashkuar, të vendosur dhe koherente, pa u rikthyer në “punët e zakonshme” që ndalojnë ndryshimet në sjelljen agresive të Rusisë dhe rikthimin e saj në përputhje të plotë me të drejtën ndërkombëtare. Në të njëjtën kohë, NATO duhet mbetet e hapur për të diskutuar bashkëjetesën paqësore dhe për të reaguar pozitivisht ndaj ndryshimeve konstruktive në sjelljen dhe qëndrimin e Rusisë. NATO duhet të evoluojë përmbajtjen e strategjisë së saj të dyfishtë për të siguruar efektivitetin e saj të vazhdueshëm duke rritur kostot për agresionin rus dhe të zhvillojë një përgjigje më gjithëpërfshirëse ndaj formave hibride të agresionit rus, duke mbështetur në të njëjtën kohë shtrirjen e shtuar politike për të negociuar kontrollin e armëve dhe masat e zvogëlimit të rrezikut.”

Dekadat e kaluara aleatët transatlantikë ia kishin lejuar vetes mendimin se Rusia mund të jetë një partner, madje se mund të shndërrohet një ditë edhe në aleatin e tyre. Shumë gjeste të Rusisë e kishin zbehur këtë mendim naiv, por momenti kyç që ka shkërmoqur këtë ide përfundimisht ka qenë agresioni ushtarak në Ukrainë në vitin 2014. Rusia sot nga aleanca atlantike shihet si një rival. Megjithatë, “Kjo nuk është një Luftë e Ftohtë e re”, shkruan Bremer. “Rusisë i mungojnë aleatët ndërkombëtarë të Bashkimit Sovjetik, thirrja ideologjike dhe muskuli ushtarak.”

Koncepti rus mbi botën është tërësisht darvinian dhe hobsian, ndaj dhe politika e tyre e mbrojtjes dhe sigurisë në kohë paqeje nuk bën dallim nga koha e luftës. Që nga koha e fillimit të Luftës së Ftohtë, Stalini mendonte që ishte krejtësisht jashtë logjike që politika e jashtme ruse të mbështetej në vullnetin e mirë kolektiv ose në të drejtën ndërkombëtare. Zhvillimi i marrëdhënieve midis NATO-s e Rusisë filloi pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, kur Rusia u bë pjesë e forumit të dialogut të quajtur, Këshilli i Bashkëpunimit Veri-Atlantik në vitin 1991, i cili u trashëgua në vitin 1997 nga Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik. Përmes Programit të Partneritetit për Paqe, Rusia ka qenë një partner i Perëndimit në misionet e menaxhimit të konflikteve në Ballkan në vitet ‘90, ndërkaq në vitin 1997 janë vënë marrëdhëniet bilaterale midis tyre përmes Aktit Themelues NATO-Rusi. Nevoja për konsultim dhe bashkëpunim praktik në sferat e interesit të përbashkët bëri që në vitin 2002, NATO e Rusia të krijojnë Këshillin NATO-Rusi, moment i cili shënon pikun e marrëdhënieve e bashkëpunimit midis dy subjekteve tradicionalisht kundërshtare.

Pas sulmit të 11 shtatorit, përpara botës dhe SHBA-ve si fuqia udhëheqëse e saj, shfaqej një kërcënim i ri, atipik, vështirë për t’u luftuar vetëm, siç ishte terrorizmi. Andaj jo vetëm që SHBA kishte zbarkuar dhe angazhohej aktivisht me të tëra resurset politike-ushtarake në Lindjen e Mesme, por edhe të gjithë aktorët botërorë që e perceptonin terrorizmin si kërcënim të sigurisë globale, i konsideronte bashkëpunëtorë të mundshëm. Përveç se me aleatët e vetë brenda strukturës së sigurisë së Paktit të Atlantikut të Veriut, këtë qasje e mbante edhe me kundërshtaren e saj tradicionale, Rusinë, duke pranuar interesat dhe ndikimin e saj në këtë rajon të turbullt. Pa dyshim se Rusia mbetet e pranishme në rajonin e Lindjes së Mesme, por gatishmëria e saj për të intervenuar politikisht e ushtarakisht gjatë Luftës së Sirisë, ka eroduar besimin e Perënsimit se Rusia është një partner i besueshëm në luftën kundër terrorizmit.

Invazioni rus mbi Gjeorgjinë në vitin 2008 bëri që momenti unipolar që kishte pasuar rendin bipolar të Luftës së Ftohtë, të sfidohet seriozisht duke bërë që të marrë fund miti i krijuar, se kërcënimi i luftës do të zhduket nga mjedisi strategjik pas-sovjetik. Politika e jashtme tradicionale ruse ishte ringjallur sërish në formën e doktrinës Medvedev. Kjo doktrinë përbëhej nga pesë parime themelore, edhe atë: “Rusia njeh përparësinë e parimeve themelore të së drejtës ndërkombëtare”, “Bota duhet të jetë multi-polare”, “Rusia nuk dëshiron konfrontim me ndonjë vend tjetër”, “Mbrojtja e jetës dhe dinjitetit të qytetarëve tanë, kudo që të jenë, është një përparësi e padiskutueshme për vendin tonë”, dhe “Siç është rasti i vendeve të tjera, ka rajone në të cilat Rusia ka interesa të privilegjuar”.

Në vitin 2014, aneksimi i Krimesë nga ana e Rusisë ka bërë që themelet e fuqisë ushtarake njëpolare të SHBA-së dhe Perëndimit të vihen në seriozisht në pikëpyetje. Këmbëngulësia ruse për t’u vendosur në vendin që sipas saj i takon në rendin ndërkombëtar të pas Luftës së Ftohtë, përbën sfidën më të madhe për stabilitetin e Evropës dhe për strukturat aktuale të sigurisë perëndimore. NATO po përballet me një mjedis të sigurisë krejtësisht të ndryshëm, të imponuar nga Rusia. Kriza në Ukrainë ka shpalosur edhe një herë ambiciet tradicionale të Rusisë për influencë në Evropë.

Sipas presidentit Putin, shembja e Bashkimit Sovjetik shënoi jo vetëm shpërbërjen e një sistemi politik, por tëhuajësimin e një qytetërimi. Andaj, duke marrë parasysh procesin e zgjerimit të NATO-s dhe bashkëpunimin e Perëndimit me shtetet ish-sovjetike, ai e konsideron Rusinë si qytetërim nën kërcënim. Duke u nisur nga këto premisa, Rusia ka krijuar lëvizjen politike Euroazianizmin, sipas së cilës qytetërimi rus nuk përket në Evropë ose në Azi por në konceptin gjeopolitik të Euroazisë. Koncepti gjeopolitik i Euroazisë, si një nga projektet më ambicioze të politikës së jashtme ruse i materializuar si Unioni euro-aziatik në janar të vitit 2015 nga Putini, është ideuar nga ideologu i ekspansionizmit rus me qëndrime të së djathtës ekstreme, apo eminenca gri – Aleksandër Dugin. Doktrina Putin përshkohet para së gjithash nga qëllimet dhe dëshira e tij për të imponuar dhe mbajtur një sferë ruse të influencës përtej kufijve të saj. Sfera e influencës kthehet kësisoj sërish si diskurs qendror në politikën e saj tradicionale të gjeopolitikës së përhershme. Botëkuptimi rus mbi sigurinë është koherent me pozitën e saj gjeostrategjike, si shteti me sipërfaqen më të madhe tokësore në botë, i rrethuar me kufij tokësorë në të katër anët e saj. Tendencat për krijimin e një tampon zone e cila e ndan atë nga kufiri i menjëhershëm i NATO-s është si rezultat i krahasimit që ajo bën me pozitën gjeostrategjike të SHBA-së, e cila në mënyrë natyrore e ka këtë privilegj, e ndodhur midis dy oqeaneve. Përderisa doktrina e re ushtarake ruse e konsideron zgjerimin e NATO-s si kërcënimin kryesor të sigurisë së saj, kjo ka bërë që Rusia, shtetet e saj fqinje, apo republikat ish-sovjetike, të vijojë t’i shohë si oborri i shtëpisë së saj. Këndvështrimi rus mbi shtetet e oborrit të vet janë pika vitale e sigurisë së saj, aty ku koncepti mbi sovranitetin dhe pavarësinë e shtetit bie ndesh me nevojën ruse për siguri. Pikërisht këtu qëndron dallimi midis dy botëkuptimeve, atij perëndimor e atij rus mbi sigurinë. Studiuesi britanik Keir Giles, shpjegon:

“Ekziston një konflikt i drejtpërdrejtë midis nocioneve tona që shtetet në periferi të Rusisë duhet të jenë sovrane, të pavarura dhe të afta të vendosin vetë të ardhmen, dhe nocionit rus, sipas të cilit për të siguruar sigurinë e vet, ajo duhet ta kontrollojë dhe zotërojë një thellësi të konsiderueshme përtej kufijve të saj, që do ta mbrojë nga përafrimet me të. Kjo është një zgjedhje binare.”

Nga ana tjetër, eksperti rus i marrëdhënieve ndërkombëtare dhe punëve të jashtme, Fjodor Lukianov, shpjegon se “ajo që e ka alarmuar Rusinë nuk është vetëm zgjerimi i NATO-s, por edhe transformimi i saj”. Ndryshimi i mjedisit të sigurisë globale implikon edhe ndryshimin e paradigmës të të bërit luftë. Në rastin e NATO-s, procesi i transformimit të organizatës është në funksion të ndërrimit të kësaj paradigme dhe përshtatjen e saj me këtë mjedis të ri. Por, organizatat perëndimore si NATO e Bashkimi Evropian, mbështeten në sisteme të rregullave, për dallim të fuqive pretendente për dominim global, si Rusia e Kina, botëkuptimi i të cilave për rendin ndërkombëtar është diametralisht i kundërt me atë perëndimor.

Rusia, për dallim nga NATO shquhet për të bërit luftë në mënyrë jokonvencionale ose multidimensionale, apo ajo që nga Perëndimi emërtohet si lufta hibride. Por, mënyra ruse e të bërit luftë nuk përkon me konceptin perëndimor të luftës hibride, që përfshin një kombinim të luftës konvencionale dhe asaj bërthamore. Lufta e Brezit të Ri, si mënyrë ruse e të bërit luftë në shekullin XXI, vjen nga doktrina ushtarake ruse dhe Shefi i Gjeneralshtabit Valeri Gerasimov dhe është një amalgamë e fuqisë së fortë dhe asaj të butë, që përfshin veprime asimetrike të të gjitha domeneve. Lajtomotiv i kësaj lufte mbetet lufta informative, e cila sipas të menduarit rus, për dallim nga koncepti perëndimor, nuk kufizohet vetëm gjatë kohës sa zgjat lufta, por është një luftë e përhershme, për të mos thënë një modus vivendi e saj për të mbijetuar në mjedisin aktual të sigurisë globale sipas perceptimit të saj.

Kriza aktuale në Ukrainë, ka risjellë në ligjërimin e marrëdhënieve ndërkombëtare çështjet e diskutuara gjatë Luftës së Ftohtë. Anëtarësimi i mundshëm i Ukrainës në NATO përfaqëson për Rusinë vijën e kuqe dhe një nga kërcënimet më të mëdha të sigurisë së saj. Rikthimi i perandorisë sovjetike në Evropën Qendrore e Lindore mbetet për Rusinë një ëndërr, por parandalimi i zgjerimit të NATO-s në lindje dhe krijimi i një rendi të ri të sigurisë evropiane mbeten qëllime të saj, të cilat ajo do të përpiqet t’i arrijë me të gjitha mjetet e në mënyrë makiaveliste.

Rusia paraqet sfidë serioze edhe për rendin perëndimor në Ballkan, për të cilin aleatët transatlantikë, sidomos Shtetet e Bashkuara, kanë bërë investime thelbësore. Që nga gjysma e dytë e shekullit XIX, kur zë fill politika e jashtme ruse më e re, Ballkani është pjesë e pandashme e interesave kombëtare ruse, madje përbën thelbin e politikës evropiane të Rusisë. Ballkani paraqet sferën tradicionale të interesit për Rusinë. Arsyeja kryesore për këtë është e natyrës gjeopolitike, meqenëse edhe vetë politika e jashtme ruse është e bazuar kryesisht në gjeopolitikë.

Ndër arsyet e tjera radhiten prejardhja sllave dhe feja ortodokse e shumicës së popujve ballkanikë, politikë e cila daton që nga shekulli XIX dhe së fundmi arsyet ekonomike, të lidhura ngushtë me çështjet e infrastrukturës, kryesisht ujore pa përjashtuar ato tokësore. Kështu, influenca ruse është rritur dukshëm në dekadën e fundit me prezencën e saj në rajon në sektorët ekonomikë, politikë, energjetikë, ushtarakë dhe të tjerë. Ndër gjërat më të rëndësishme për prezencën dhe pretendimet ruse në Ballkan duhet pasur parasysh: aspektet energjetike, marrëdhëniet bilaterale të Rusisë me vendet e Ballkanit, influenca kulturore historikisht e pranishme te popujt sllavo-jugorë e ortodoksë dhe roli i Rusisë si anëtare e përhershme e Këshillit të Sigurimit.

Rritja aktuale e interesimit të Rusisë për Ballkanin, për studiues të shumtë ka të bëjë me përfundimin e momentit uni-polar amerikan dhe nevojën e krijimit të një rendi ndërkombëtar pas-unipolar. Por, pa mëdyshje që prania ruse në Ballkan është një antipod i Perëndimit në përgjithësi. Pas përplasjeve në Ukrainë rreziku për përplasjen e radhës në Ballkan, qe një rrezik i denjë për t’u konsideruar seriozisht. Këtë e pati deklaruar që në vitin 2015, Sekretari i Shtetit i SHBA, John Kerry, se në sajë të lidhjeve historike me Rusinë, Serbia, Maqedonia, Mali i Zi dhe Kosova ishin “në vijën e zjarrit”, ashtu si shtetet Baltike, Gjeorgjia, Moldavia dhe Transnistria. Ndonëse, pas kësaj deklarate paralajmëruese, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut u bënë dy anëtaret më të reja të NATO-s, prania ruse në Ballkan përbën akoma një nga sfidat më të mëdha për rendin perëndimor në gadishullin e vjetër evropian, dhe jo vetëm.

Fjalori i madh i gjuhës shqipe

February 11, 2022 by s p

Prof.Dr. Valter Memisha/

Leksikografia e gjuhës shqipe i ka fillimet rreth 400 vjet më parë dhe e ka nisur rrugëtimin e vet si leksikografi dygjuhëshe, me Fjalorin latinisht-shqip të F. Bardhit, botuar më 1635. Gjatë katër shekujve ajo është pasuruar ndjeshëm me vepra të tipologjive të ndryshme dhe në fondin e saj sot numërohen më shumë se 500 fjalorë njëgjuhësh (shpjegues), dygjuhësh apo tematikë. Këta fjalorë ndihmojnë ndjeshëm për realizimin e komunikimit gjuhësor të folësve të shqipes në të gjitha fushat.

Në shekullin XXI Shqipëria është përfshirë në zhvillime të vrullshme dhe të shumanshme, të cilat trysnojnë zhvillime të tilla dhe në gjuhë. Shqipja është e hapur dhe i ndjek këto zhvillime që i përkasin botës materiale, mendësore, estetike etj. të shqiptarit të sotëm. Dihet se nënsistemi gjuhësor më i hapur dhe i lidhur drejtpërdrejt me to është sistemi leksikor. Fjalori i shqipes sot (fjalët që ka në përdorim) është pasuruar shumë. Ky pasurim kërkon që të hartohen fjalorë të ndryshëm që t’u përgjigjen nevojave të përdoruesve. Këtë fillim shekulli ne vërejmë me kënaqësi se janë hartuar dhjetëra fjalorë dygjuhësh, që mbulojnë kontaktet e shqipes gati me të gjitha gjuhët kryesore në botë (fjalorë anglisht-shqip e shqip-anglisht, gjermanisht-shqip e shqip-gjermanisht, frëngjisht-shqip e shqip-frëngjisht, italisht-shqip e shqip-italisht, greqisht-shqip e shqip-greqisht, spanjisht-shqip e shqip-spanjisht, suedisht-shqipe e shqip-suedisht, rusisht-shqip e shqip-rusisht, maqedonisht-shqip e shqip-maqedonisht, serbisht-shqip e shqip-serbisht etj.)

Por një leksikografi e zhvilluar e një gjuhe nënkupton që ajo në radhë të parë duhet të mbulojë nevojat e përdoruesit me fjalorë shpjegues njëgjuhësh e në ditët e sotme me fjalorë të formatit të printuar (si libër) apo me fjalorë të formatiton-line. Shqipja ka në përdorim fjalorë shpjegues (të hartuar institucionalisht apo nga individë), të cilët shkojnë deri te fjalorë të tipit të mesëm (që pasqyrojnë rreth 50.000). Po përmend këtu dy vepra të hartuara nga Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, Akademia e Shkencave e Shqipërisë: Fjalori i gjuhës së sotme shqipe, 1980, me rreth 41.000 fjalë, 7.000 njësi frazeologjike, 180.000 kuptime e 1.500.000 thënie ilustruese; Fjalori i gjuhës shqipe, 2006, me rreth 48.000 fjalë, 5.000 njësi frazeologjike e mbi 120.000 kuptime).

Por shqipja sot e ka të domosdoshme dhe nevojë urgjente hartimin e një Fjalori të sidomos normativ. Ajo është ndër të rrallat gjuhë që nuk ka një fjalor të tillë. Përdoruesi i saj, si qytetar i thjeshtë, si shtetar, si politikan, si student, si mësues, si gazetar, si shkrimtar, si diplomat, si studiues, si përkthyes e kushdo që merret me të, ka nevojë për një fjalor që të ketë të paktën një vëllim me dyfishin e njësive (fjalëve) të fjalorëve në qarkullim (kjo kërkesë del dhe në synimet e shqipes për të plotësuar spektrin saj leksikografik krahas hartimit të veprave të llojeve të ndryshme, sidomos të fjalorëve shkollorë a moshorë, të fjalorëve për vepra e autorë, të fjalorëve ideo-tematikë, të fjalorëve dialektorë, të një fjalori historik etj.). Hartimi i një vepre të tillë nisi në vitin 1963 (për t’u kryer me disa vëllime), por puna u ndërpre në vitin 1976, rinisi në vitin 2006, por u ndërpre përsëri për shkak të reformës në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë. U paraqit si projekt në vitin 2008 nga Qendra e Studimeve Albanologjike (sot Akademia e Studimeve Albanologjike), por përfundimisht puna për hartimin filloi para një viti, më 2021, një projekt i drejtuar nga Akademia e Shkencave të Shqipërisë. Është parashikuar që vepra të përfundojë në fund të viti 2023 dhe të hidhet në qarkullim në vitin 2024.

Fjalori do të jetë vepër madhore leksikografike me rreth 100.000 njësi leksikore (90.000 fjalë dhe 10-12.000 njësi frazeologjike) dhe si i tillë pasqyron, ruan dhe hedh në përdorim pasurinë më të madhe leksikore, frazeologjike e semantike të gjuhës shqipe së sotme. Ai rrit ndjeshëm funksionin informues (tashmë, vepra vjen me dyfishin e pasurisë leksikore të fjalorit më të mirë shpjegues të shqipes të hartuar deri tani) dhe do të jetë njëherazi një vepër normative, pra pasuria që do të përfshihet në të (fjalë, kuptime, njësi frazeologjike) i përket apo lidhet me shqipen e njësuar, standarde. Ai do të jetë krijojë një pikë referimi e mbështetje e pazëvendësueshme edhe për hartimin në të ardhmen të fjalorëve të tjerë të tipeve të ndryshme. Fjalori do të jetë vepër me rrezatim të gjerë përdorimi, për të gjithë ata që merren veçanërisht me gjuhën e shkruar, e të folur, që punojnë me shqipe e për shqipen.

Në projektin që po zbatohet theksohet se “Fjalori do të shënojë regjistrimin e parë të pasurisë më të madhe e më kryesore të fjalëve, të frazeologjisë e të kuptimeve leksikore të gjuhës sonë, pasurinë e gjallë të gjuhës; do të jetë një vepër përgjithësuese që do të përfshijë shtresën më aktive të leksikut të shqipes dhe një pjesë të madhe të shtresës pasive, strukturat kuptimore të fjalëve dhe karakteristikat kryesore gramatikore, stilistike e shprehëse. Zgjerim do të kenë disa shtresa leksikore të pasuruara e të gjallëruara rishtas, si nga fushat e elektronikës e të informatikës, të financave e të bankave, të artit e të kulturës, të biznesit, të organizimit shtetëror etj. Zgjerim do të kenë shtresat leksikore nga fusha e terminologjisë, e leksikut dialektor, e neologjizmave, e huazimeve të përligjura etj.”

Hartimi i Fjalorit të madh mbështet domosdoshmërisht në shfrytëzimin e pasqyrimin e lëndës leksiko-frazeologjike e semantike të shqipes në gjithë shtrirjen e saj truallsore, kohore e të përdorur në të shkruar e në të folur, pra, ai do të jetë gjithëpërfshirës, mbarëkombëtar e bashkëkohor. Ndaj për të, gjatë gjithë vitit 2021 (dhe në vazhdim) u punua e po punohet për ngritjen e një kartoteke të posaçme (për krijimin e një korpusi apo data base-i ad hoc), që do të shkojë deri te 150.000-160.000 fjalë e njësi frazeologjike. Prej tyre do të bëhet përzgjedhja e njësive që do të zënë vend në fjalor (siç u shprehëm: rreth 90.000 fjalë e rreth 10-12.000 njësi frazeologjike).

Burimet kryesore të lëndës për këtë kartotekë janë disa:

1. Shfrytëzimi i Kartotekave të leksikut të shqipes dhe i Kartotekave të dialektologjisë në Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë në Tiranë, në Institutin Albanologjik të Prishtinës, në Universitetet e qendrat e tjera shkencore brenda e jashtë vendit, të cilat kanë në fondet e tyre pasur të rëndësishme leksiko-semantike të shqipes.

2. Shfrytëzimi i fjalorëve shpjegues institucionalë, të botuar deri tani në Shqipëri: “Fjalor i gjuhës shqipe”, 1954; “Fjalori i gjuhës së sotme shqipe”, 1980; “Fjalor i shqipes së sotme”, 2002; “Fjalor i gjuhës shqipe”, 2006; “Fjalor i gjuhës shqipe”, 2020. Vendin kryesor këtu e zë “Fjalori i gjuhës së sotme shqipe”, 1980 (botim i Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë, Akademia e Shkencave e Shqipërisë). Ai, për nga numri i njësive leksikore e frazeologjike që përfshin, futet te fjalorët e mesëm, por ndërtimi i zërave leksikografikë (zbërthimi e shpjegimi i kuptimeve, ndërtimi i strukturave kuptimore, ilustrimet me shembuj, treguesit gramatikorë, ngjyrimet stilistike e ligjërimore etj.) janë të përmasave e të cilësisë thuajse të një fjalori të madh për shumicën e fjalëve që përmban. Ai do të shfrytëzohet në mënyrë integrale, shterueshëm, në gjithë vlerat e tij, por shfrytëzimi i veprës nuk do të jetë mekanik. Në përshtatje me tipin e Fjalorit të madh, tashmë do të rishikohen gjithë zërat leksikografikë (fjalë e frazeologji), gjithë strukturat kuptimore e shpjegimet përkatëse, gjithë shembujt ilustrues etj.

Burim tjetër i rëndësishëm për lëndën e Fjalorit që po hartohet janë edhe fjalorët tematikë mbarëkombëtarë, si: “Fjalori sinonimik i gjuhës shqipe”, 29.000 fjalë (AShSh, grup autorësh); “Fjalori frazeologjik i gjuhës shqipe”, 11.000 njësi frazeologjike (J. Thomai); “Fjalori i homonimeve në gjuhën shqipe”, 16.000 njësi (A. Jashari); “Fjalori i gjuhës shqipe” për shkollën 9-vjeçare,10.000 njësi (Sh. Rrokaj, A. Kananaj); “Fjalori i shprehjeve të huaja në shqipe”, 4.000 njësi (A. Jashari).

Gjithashtu, fjalorët dygjuhësh të hartuar kohët e fundit, sidomos ata të tipit të madh (me mbi 70.000 fjalë) ku shqipja del si gjuhë e dytë apo e parë, duke veçuar këtu vepra si “Fjalori anglisht-shqip” (P. Qesku) me 120.000 njësi, “Fjalori shqip – anglisht” (P. Qesku) me 170.000 njësi etj. etj.

Shfrytëzimi gjithë këtyre veprave do të jetë shkencor dhe jo mbartje mekanike e njësive, duke bërë plotësimet e nevojshme me treguesit gramatikorë, fonetikë, me shpjegime të reja shkencore, me ilustrime përmes thënieve në përshtatje me natyrën e veprës së re.

3. Në Fjalorin e madh do të shtohet ndjeshëm pasuria leksikore e frazeologjike që vjen nga dialektet e të folmet e shqipes, pa nënvleftësuar asnjë areal gjuhësor, duke sjellë pasuri të përzgjedhur nga të gegërishtja a të folmet veriore, nga toskërishtja a të folmet jugore, nga të folmet arbëreshe, arvanitase e nga të folmet e ngulimeve shqiptare në vende të tjera në Evropë a më gjerë. Përparësi këtu do të marrin fjalë, kuptime, njësi frazeologjike, thënie ilustruese që janë mbledhur në Kosovë, Maqedoni e Veriut, në Malit të Zi, në të folmet veriore, veriperëndimore a verilindore të Shqipërisë. Mendohet se nga dialektet dhe të folmet krahinore në fjalor do të zërë vend një pasuri me rreth 10-12.000 fjalë. Kështu fjalori fiton karakter të theksuar mbarëkombëtar, por njëkohësisht vlerëson dialektet si burim kryesor për të ushqyer pandërprerë leksikun e shqipes standarde.

Punën tonë në këtë drejtim e lehtëson dukshëm botimi i shumë veprave që i përkasin leksikografisë dialektore (të cilat i kanë sjellë fondit të regjistruar leksikor një pasuri me mbi 150.000 njësi). Po përmendim këtu:“Fjalori i gjuhës shqipe”, 18.500 njësi (A. Xhuvani); “Fjalori i gjuhës shqipe”, 42.000 fjalë (M. Elezi);“Fjalori me fjalë e shprehje nga e folmja e Ujemujës”, 8.000 njësi (H. Shehu);“Fjalori i Malësisë së Madhe”,10.000 njësi (Gj. Shkurtaj);“Fjalori i fjalëve dhe i shprehjeve nga trojet e shqipes në Maqedoni”, 20.000 njësi (Q. Murati); “Fjalori i fjalëve dhe shprehjeve të Kosovës”,16.000 njësi (Q. Murati);“Fjalor frazeologjik i të folmeve të Kosovës dhe i të folmeve shqipe të Maqedonisë së Veriut”, 2.300 njësi (Q. Murati); “Fjalori popullor”, 20.000 fjalë (A. Zymberi); “Fjalori leksiko-frazeologjik i Devollit”,13.000 njësi (A. Jashari);“Fjalor i Çamërishtes”, 5.000 njësi (F. Muçaj); “Fjalori fjalësh dhe shprehjesh popullore”, 8.000 njësi (A. Sula);“Fjalë e shprehje nga Puka”, 2.000 njësi (I. Ahmetaj);“Emërtime për kafshë e shpendë në Labëri”,8.500 njësi (V. Memisha), Fjalori i arbëreshëvet të Italisë (E. Giordano) etj.

Gjithashtu nga dhjetëra punime monografike në fushën e dialektologjisë, që u përkasin arealeve gjuhësore mbarëshqiptare, vjen një pasuri leksikore e begatë dialektore e krahinore (që zë vend në fund të këtyre punimeve përgjithësisht si fjalorth).

4. Ligjërimi politiko-shoqëror e veçanërisht media e shkruar ka në përdorim një pasuri shumë të vyer leksikore e frazeologjike që do të zërë vend për herë të parë në fjalor. Dhe nga ky ligjërim janë bërë vjelje të bollshme dhe po lematizohet (fjalësohet) me metodat bashkëkohore kompjuterike e gjithë lënda e po bëhet përzgjedhja e njësive për veprën e re. Është parashikuar që nga kjo fushë të vijnë rreth 10.000 njësi të reja.

5. Burim kryesor përpasurimin e Kartotekës dhe prej këtej pasqyrimi në Fjalor është dhe vjelja integrale e veprave të shkrimtarëve tanë, të njohur për leksik e frazeologji, duke u ndalur tek autorët më përfaqësues dhe me shtrirje mbarëkombëtare. Po përmendim këtu vjelje leksikore nga vepra e Gj. Fishtës, e M. Camaj, e E. Koliqit, e F. Arapit, e I. Kadaresë, e D. Agollit, e B. Xhaferit, e P. Arbnorit, e A. Podrimjes, e A. Shkrelit, e D. Mehmetit, e R. Qosjes, e A. Demaçit, e M. Isakut. Kjo është përsëri një komponent përcaktues i karakterit mbarëkombëtar të veprës. Parashikohet që nga letërsia artistike të zërë vend në fjalor një pasuri me rreth 15.000 fjalë të reja.

6. Në fjalor do të shtohet ndjeshëm numri i termave. Zhvillimet e shumanshme të botës shqiptare kanë trysnuar dhe përdorimin e mijëra e mijëra termave të rinj. Janë përcaktuar 26 fusha të dijes, të shkencës, të teknikës, të artit etj., në të cilat është përqendruar vjelja terminologjike. Këtu na vijnë në ndihmë dhjetëra fjalorë terminologjikë, tekstet shkollore (parauniversitare e universitare), botimet shkencore të studiuesve, revista shkencore etj. Parashikohet që numri i termave të rinj do të jetë rreth 10.000 njësi, duke e ruajtur natyrën e fjalorit si një fjalor i përgjithshëm e duke mos e kthyer atë në fjalor të mirëfilltë terminologjik.

7. Në fjalor do të përfshihen dhe shumë huazime, të domosdoshme dhe të nevojshme në komunikimin gjuhësor përmes shqipes sot. Kjo mbështetet në parimin se gjuha jonë është e hapur për huazime, gjithnjë në bazë të vlerave shënuese e shprehëse që ato sjellin, duke mos lejuar një konkurrencë të tyre të panevojshme me fjalën shqipe apo duke mos e mënjanuar këtë të fundit nga përdorimi për t’i dhënë përparësi fjalës së huaj. Fjalori do të pasqyrojë një numër të caktuar prej tyre, ato që janë të përligjura, duke e orientuar përdoruesin te karakteri normativ dhe për këtë shtresë leksikore. Kontaktet e shqipes sot me botën janë të shumta, po ashtu dhe të shumta janë huazimet leksikore. Madje shpesh përdoret dhe pohimi se shqipja ndjehet e kërcënuar nga huazimet pa kufi. Mendohet se numri i huazimeve mund të shkojë edhe te 2-3.000 njësi të reja.

Fjalori i madh i gjuhës shqipe, me funksion të zgjeruar informues, dhe me funksion normativizues (orienton dhe edukon normën leksiko-semantike të shqipes së sotme), nuk do të jetë një fjalor i madh i tipit “Thesar” (tesaurus) që të përfshijë gjithë leksikun e shqipes, por një vepër që nga ky leksik do të përzgjedhin rreth 100.000 fjalë e njësi frazeologjike. Për të po punojnë specialistë të shqipes nga Shqipëria, nga Kosova e Maqedonia e Veriut, nga Presheva, nga Universiteti i Kozencës, i Palermos, i Munihut, i Selanikut e deri gjuhëtarë shqiptarë që punojnë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Puna është e organizuar në disa nivele, ndër të tjera me një redaksi shkencore prej 7 vetash, me një grup hartuesish (leksikografë) me 15 vetë, dhe mbi 35 bashkëpunëtorë. Pra dhe vetë spektri i pjesëtarëve në realizmin me suksese të veprës është më shtrirje mbarë kombëtare.

Duke mbyllur këtë informacion për punën që po bëhet për hartimin e Fjalorit të madh normativ të shqipes me 100.000 fjalë e njësi frazeologjike, po sjell në kujtesë të lexuesve thënien e albanologut të shquar Holger Perdersen: “Gjuha shqipe ka një zhvillim të vetin dhe është një gjuhë e fuqishme dhe e bukur që duhet të jetë krenaria e folësve të saj dhe një mjet i shenjtë për zhvillimin kulturor dhe intelektual të kombit të vjetër shqiptar.”

Hartimi i kësaj vepre sendërton këtë zhvillim dhe bëhet shprehëse e kësaj krenarie.

Prof. dr. Valter MEMISHA

Bashkëdrejtues i projektit

Tiranë, 5 shkurt 2022