s p – Page 873 – Dielli

Rrugët alternative të politikës serbe

July 6, 2024 by s p

Prof. Milazim Krasniqi/

Në fakt, politika e Serbisë në drejtim të Kosovës pas vitit 1999, kur u vendos këtu KFOR-i, ka trasuar me tri rrugë alternative: e para, destabilizimi i vazhdueshëm në pjesën veriore të Kosovës. Destabilizimi është shkaktuar me anën e nxitjeve dhe ndërhyrjeve të fshehta të shtetit serb e të realizuara nga popullsia vendase. Që nga formimi i grupit paramilitar “Rojat e Urës, dhuna e marsit 2004, djegia e doganave në vitin 2008, nisja e “trenit rus” drejt Mitrovicës, ngritja e murit në qytetin e Mitrovicës, shndërrimi i Urës së Ibrit në lulishte, ngritja e herë pas hershme e barrikadave nëpër rrugë, marrja peng e policëve të Kosovës, largimi nga institucionet e deri te sulmi terrorist në Banjskë më 24 shtator 2023, ka pasur një strategji të përpunuar. Pjesëmarja në këto provokime e popullsisë vendase, ka pamundësuar stabilizimin e plotë të Kosovës dhe ka penguar pranimin i saj në organizata ndërkombëtare.

Në fazën e tashme ka një tërheqje të qëllimshme nga aksionet, për ta luajtur qytetarët serbë të veriut rolin e viktimës, në raport me veprimet policore të qeverisë së Kosovës në veri. Synimi është që të nxitet sa më shumë presioni ndërkombëtar mbi qeverinë e Kosovës, për ta formuar bashkësinë e Komunave me Shumicë Serbe. Pra është një kalkulim politik e jo ndonjë tërheqje e Serbisë dhe e serbëve lokalë nga synimet destabilizuese në drejtim të Kosovës. Qeveria e re e Serbisë e udhëhequr nga Millosh Vuçeviqi në fakt është edhe më shumë luftënxitëse se sa qeveria e ish kryemnistres Ana Bërnabiqit. Bile edhe lidhjet e saj me Moskën janë edhe më të dukshme se sa më parë. Prandaj duhet të mbahet në vëmendje rreziku i eskalimit në momentin që Serbia konsideron se është më i favorshëm për synimet e saj. Meqë aktualisht pretendimet e Serbisë janë koncentruar në Bosnje, veçmas pas miratimit të rezolutës së AP të OKB-së për gjenocidin në Srebrenicë, mund të llogaritet se planet destabilizuese në drejtim të Kosovës janë lënë për më vonë. Meqë më 11 korrik 2024 pritet që për herë të parë të shënohet dita e përkujtimit të gjenocidit në Srebrenicë, Serbia dhe “bota serbe” janë në ankth dhe në defansivë diplomatike. Mbajtja e Kuvendit gjithserb në Beograd më 8 qershor 2024 më shumë është shenjë e atij ankthi dhe e asaj defansive se sa një projekt ofensiv. Sidoqoftë, veriu i Kosovës mbetet fushëveprimi i Serbisë për destabilizimin e Kosovës 24/7. Ndaj atij pretendimi nuk ka një përgjigje adekuate vetëm me mjete policore. Pa një projekt politik atraktiv e të pranueshëm për serbët në komunat e veriut, nuk mund të largohet influenca dhe diktati i Serbisë në atë rajon.

Ruga e dytë ka qenë dhe ka mbetur integrimi i serbëve që jetojnë në brendësi të Kosovës, për të mos u shpërngulur. Atyre u janë dhënë udhëzime të marrin pushtetin lokal e ta shfrytëzojnë në maksimum, pra të integrohen në një shkallë të caktuar brenda shteti e shoqërisë së Kosovës. Rruga e tretë ka qenë dhe është edhe më tutje roli panserb i Kishës Ortodokse Serbe, si faktor i unifikimit të të gjithë serbëve, meqë Serbia si shtet nuk ka mundësi të ndërhyrjes direkte, për shkak të Marrëveshjes Ushtarake-Teknike përkatësisht mandatit të KFOR-it. Pra këto janë rrugët që ndjek aktualisht politika serbe për ta mbajtur Kosovën në jostalilitet permanent, për ta izoluar nga bota, si një vatër krize dhe për të pritur një kohë të përshtatshme për agresion ushtarak.

Aristoteli dhe Fizika

July 6, 2024 by s p

Astrit Lulushi/

Dihet se shkencat natyrore merren me studimin e botës ekzistuese të objekteve dhe proceseve materiale. Për shembull, biologjia heton qeniet e gjalla ekzistuese dhe origjinën e tyre. Kimia heton elementët ekzistues dhe proceset me të cilat ato organizohen në forma më komplekse. Astronomia heton yjet, satelitët e tyre dhe galaktikat në të cilat janë organizuar këto sisteme diellore. Dhe kështu me radhë. Aristoteli ishte fizikan dhe filozof i lashtësisë, por fizika e tij konsiderohet sot si empirike ose metafizike, dhe hidhet poshtë nga shkenca moderne. Metafizika studion strukturën e realitetit dhe shkaqet përfundimtare të gjërave; fusha e studimit nuk kufizohet vetëm në atë që është, por edhe në atë që mund të ketë qenë, dhe çfarë duhet të jetë. Përveç kësaj, metafizika heton konceptet themelore që shkencat natyrore i marrin si të mirëqena. Për shembull, ndërsa shkencat e natyrës merren me lloje të ndryshme të substancave materiale – guri, uji, pemët, peshqit, yjet, e kështu me radhë – metafizika ka të bëjë me pyetje të tilla si: Çfarë do të thotë të jesh një substancë e çfarëdo lloji? dhe, A është substanca materiale i vetmi lloj i mundshëm?

Në mënyrë të ngjashme, shkencat e natyrës merren me pyetje, se përse shkakohen – djegia, gravitacioni, riprodhimi dhe kështu me radhë – ndërsa metafizika merret me pyetje të tilla se si arrihet te shkaku në radhë të parë.

Natyrisht, disa filozofë dhe shkencëtarë mohojnë se ka ndonjë realitet tjetër përveç realitetit material, dhe ndonjë metodë të studimit, përveç shkencës; ata mbrojnë materializmin. Por materializmi dhe shkencëtarizmi janë vetë pozicione metafizike në kuptimin përkatës. Ata gjithashtu adresojnë pyetjen nëse realiteti shtrihet përtej botës natyrore, dhe thjesht përgjigjen negativisht. Filozofia e natyrës qëndron midis shkencës natyrore dhe empirike. Metafizika merret me realitetin e mundshëm, jo vetëm me atë material. Shkenca e natyrës nuk është e tillë.

Filozofia e natyrës ka të bëjë me atë se si do të duhej të ishte çdo botë e mundshme metafizike dhe materiale, në mënyrë që ne të jemi në gjendje të marrim njohuri për të.

A ka parime të përgjithshme, më të thella se ligjet themelore të fizikës, të cilat do të duhej të qeverisnin çdo botë të mundshme materiale dhe empirike, çfarëdo qofshin ato ligje themelore? Këto janë llojet e pyetjeve me të cilat merret filozofia e natyrës. Kjo nuk do të thotë se kufijtë midis këtyre fushave të studimit janë gjithmonë të mprehta. Nuk janë, të paktën jo në praktikë. Përndryshe, mund të mendohet si fundi më filozofik i shkencës natyrore – pasi fillon të shtrihet përtej asaj që mund të testohet nëpërmjet vëzhgimit dhe eksperimentit.

Shumë punë në filozofinë analitike bashkëkohore që shkojnë nën emërtimin “metafizikë” në fakt përmbledhin temat tradicionale në filozofinë e natyrës. Dhe shumë pretendime të paraqitura sot si “shkencore” janë në fakt filozofike, ose një përzierje e filozofisë dhe metafizikës. Fizika e Aristotelit është një vepër e filozofisë së natyrës po aq sa edhe një vepër e fizikës. Fakti që nuk kishte asnjë dallim midis këtyre fushave në kohën e tij, dhe shekuj më pas, bëri që shkenca e tij të hidhej poshtë, duke u quajtur metafizike.

Protokolli by: thomasoppong.com

Itaka brenda nesh

July 6, 2024 by s p

Agim Baçi/

A jemi të gjithë nga pak Odise që kemi nevojë për një “Itakë dashurie”. Milan Kundera ka mundur të ndërtojë një përmendore fjalësh ku dallohet qartësisht portreti i Odiseut që kërkon të mbërrijë në Itakë, sepse beson se e pret Penelopa dhe gjithçka që ai ka dashur. Por rruga drejt asaj që mendojmë, se është jona, se na takon ne, nuk kalon përmes limaneve të qeta, por shpesh përmes dallgësh dhe ka gjithnjë çmimin e vet.

Ky autor i rrokullimave të vogla që sjellin gjëma të mëdha, ka mundur të përcjellë pikëpyetjet e ndjesive për të gjithë ata që në kthimin diku, nuk janë gati të përballen me harresën, me dhimbjen që vjen nga ndryshimi, nga ajo që nuk përputhet me atë që kanë mbajtur në mendje. Ndodh pothuajse ashtu, teksa flasim në përditshmëritë tona, me njerëz që kanë kohë që kanë emigruar apo edhe migruar, e flasin për vendet e fëmijërisë apo rinisë së tyre me një gjuhë që jo vetëm që nuk i përket, por as që nuk do të mund ta kuptojnë as vetë kur do t’u duhet të shkojnë.

E vetmja që mundet t’i shpëtojë dhimbjes së harresës mbetet dashuria – e vetmja ndjesi që krijon kohën e vet. Irena dhe Jozefi, dy personazhet kryesorë të Milan Kunderës në librin “Mosdija”, janë dy çekë të larguar nga Çekia në kohën kur ende ishin komunistët në pushtet, dhe kthehen në atdhe pasi kishin ndërtuar jetët e tyre për 20 vjet në Francë e Danimarkë. Takohen rastësisht në aeroport në Paris gjatë kthimit në Pragë, duke ndezuar motorrin e së shkuarës, pa ditur se ajo që mbetej “si dikur” ishte vetëm dashuria. Madje, pa e ditur kurrë se ajo qëndron aty, e fshehur brenda nesh, gjithnjë gati të marrë shtat, nëse do t’i hedhim “sytë” drejt saj.

“Në të njëzet vjetët që Odiseu mungonte, itakasit mbanin mend shumë gjëra të tij, por nuk kishte nostalgji për të. Ndërsa Odiseu vuante nga nostalgjia por nuk kujtonte asgjë. Këtë kontradiktë të çuditshme do ta kuptojmë po të mendojmë se kujtesa, që të mund të veprojë, ka nevojë për ushtrim të vazhdueshëm: kujtimet humbasin po të mos i thërrasim përsëri e përsëri nëpër bisedat me miqtë. Ikanakët që formojnë koloni bashkëatdhetarësh, përsërisin midis tyre deri në neveri të njëjtat histori, dhe kështu ato nuk harrohen kurrë. Të gjithë të tjerët që nuk bëjnë shoqëri me bashkëkombas, sikundër Irena ose Odiseu, preken pashmangshmërisht nga amnesia. Sa më e madhe është nostalgjia e tyre, kaq më shumë zbrazet nga kujtimet. Sa më shumë alarmohej Odiseu, aq më shumë harronte. Sepse nostalgjia nuk e forcon veprimtarinë e kujtesës, nuk zgjon kujtime, por mjaftohet tek vetja, tek mallëngjimi, ashtu siç është tërësisht e thithur nga dhimbja e saj”. (“Mosdija”, roman nga Milan Kundera, në shqip nga Mirela Kumbaro)

Një roman që ngre një pyetje të rëndësishme përpara gjithkujt që ka lëvizur nga vendlindja, që ka shtegtuar dhe ka ndërtuar një jetë tjetër dikur larg oazit ku ka hedhur hapin e parë, kur gërmëzoi fjalën e parë, kur njohu miqtë e parë dhe ku rroku ndjesitë për botën dhe dashurinë: mund të jetojmë me kujtime apo duhet të përpiqemi të bëjmë jetën sipas asaj që na ka ndodhur në jetë?

Jozefi kupton se Itaka e tij është vetëm në mendjen e tij dhe se ai mund të kuptonte vetveten duke besuar atë që i kish ndodhur 20 vjet larg vendlindjes. E kupton këtë kur gjendet përballë ditarit të tij, kur e hap dhe shkruan një fjali. Dhe në një çast thotë me vete: “Çudi, është i njëjti shkrim, por nuk jam i njëjti njeri”! Sepse ne jemi të njëjtët, por nëse kemi kuptuar se e shkuara dhe e tashmja kanë të njëjtën rëndësi për ne. Përndryshe, nëse të shkuarën e ngarkojmë gabimisht mbi të tashmen, apo edhe e kundërta, thjesht do të thotë që ëndërrojmë mbi shtratin e gënjeshtrës.

Paralelizimi me udhëtimin e Odiseut drejt Itakës së tij nuk është një rikthim tek një vend, por një thirrje për të udhëtuar drejt asaj që duam, asaj që na bën të jemi dikush përpara vetes sonë. Ne të gjithë e kemi një Itakë për të kërkuar. Thjesht duhet ta dimë se cila është. Mund të jetë aty, brenda mureve tona, me miqtë, me atë që dëshirojmë të arrijmë. Eshtë një dashuri e përhershme. Duhet ta shohim brenda nesh, e jo duke besuar se është atje ku ne nuk ishim, ku nuk mundëm të shkonim, kur na larguan. Eshtë ajo që duam. Ne vetëm duhet të dimë ta duam Itakën tonë pa u frikësuar nga asnjë “shtrëngatë” në udhëtimin drejt saj, jo duke u mbështetur në nostalgji, por në dashuri.

“Kur të rritet, në këto ngjashmëri do të gjejë njëtrajtshmërinë vajtuese të njerëzve (që për ta puthur ndalojnë në të njëjtën pikë, kanë po ato shije në veshje, i bëjnë një gruaje komplimenta me të njëjtën shprehje metaforike) dhe monotoninë lodhëse të ngjarjeve (që janë thjesht një përsëritje e pambarimtë e së njëjtës ndodhi); por në adoloshencën e saj, rastësitë i merr si çudi, krejt e padurueshme për të deshifruar kuptimin e tyre. Fakti se i dashuri i sotëm i ngjan çuditërisht të dashurit të dikurshëm, e bën të dashurin e parë akoma më të veçantë, akoma më tip, dhe ajo beson se, në një mënyrë të pakuptueshme, ai është paracaktuar për të”. (“Mosdija”, Milan Kundera)

“Qark i (pa)mbyllur burgjesh. Masakra e Dubravës”

July 6, 2024 by s p

Prof. Shemsi Krasniqi/

Kam nderin dhe kënaqësinë të flas për librin e Enver Dugollit “Qark i (pa) mbyllur burgjesh. Masakra e Dubravës”, jo vetëm për faktin se fillim e mbarim, bëhet fjalë për një rrëfim rrënqethës, por edhe për faktin se rrëfimi është i bazuar mbi përvojën personale të autorit; pra është rrëfim mbi ngjarjet dhe situatat të cilat i ka përjetuar një i burgosur politik, e pastaj peng i luftës, për më shumë se katër vjet, në hiq më pak se shtatë burgje. Rrëfimi pra është histori personale, por pasqyron përvojën edhe të qindra e mijëra të burgosurve tjerë të cilët u mbajtën, u rrahen dhe u torturuan pafundësisht, e disa prej tyre edhe u vranë, vetëm pse ishin shqiptarë, vetëm pse donin lirinë e vendit të tyre, Kosovës tonë të dashur.

Ndihem i nderuar të flas për këtë libër edhe për faktin se autori Enver Dugolli, është një aktivist i çështjes kombëtare që nga rinia e tij e hershme. Pas dy burgosjeve shumëvjeçare, pasi që ka mbijetuar nga torturat e panumërta, pasi ka mbijetuar edhe nga masakra e Dubravës, mbasi që është liruar nga burgu gati dy vjet pas çlirimit të Kosovës, ai ka kryer funksione të rëndësishme publike dhe shtetërore. Sot është deputet i Kuvendit të Kosovës nga Lëvizja Vetëvendosje. Enveri është një zë i arsyeshëm i cili kontribuon vazhdimisht për të mirën e vendit.

Unë mund të numërojë edhe arsye tjera pse jam i nderuar të flasë në këtë rast, por më duhet ta përmend edhe diçka që për mua është mjaft domethënëse. Enveri ka qenë student në Departamentin e Sociologjisë dhe unë kam pasur kënaqësinë të isha profesor i tij. Anipse dallohej me moshë nga studentët tjerë, ai dallohej edhe me sukses, e sidomos me dinjitetin dhe modestinë që tregonte duke mos e imponuar kurrë autoritetin e tij të një të burgosuri politik të dikurshëm apo të një ushtaraku të FSK-së, të mëvonshëm. Ishte i njerëzishëm dhe shumë miqësor si me studentët, ashtu edhe me profesorët dhe për këtë falenderoj!

Thash se bëhet fjalë për një rrëfim të bazuar në përvojë reale dhe personale. Rrëfimi fillon prej datës 26 janar 1997, ditën kur morri vesh për arrestimin e disa shokëve të tij dhe mbaron me datën 9 mars 2001, ditën kur u lirua nga burgu. Rrëfimi pra i referohet një periudhe më shumë se katërvjeçare. Mes këtyre dy datave, janë gjithsejtë 1502 ditë, të cilat për Enverin, e sigurisht se edhe për shokët e tij në burg, kanë qenë ferr i vërtetë! Ferr po, por ja që sot Enveri gjen forcën dhe qetësinë, e besa edhe mjeshtërinë e një rrëfimtari të vërtetë, për të treguar me hollësi krejt ato momente të cilat i ka përjetuar në burg. I përshkruan me hollësi, por jo me tepri. I rrëfen qartë dhe me stil, jo vetëm si një dëshmitar që ka kujtesë të freskët e të plotë, por edhe si një letrar me stil shkrimi, që përveç skenave dramatike dhe tragjike, ofron edhe çaste reflektuese, interesante si nga aspekti psikologjik e filozofik, ashtu edhe nga ai politik e historik. Ngjarjet që na i rrëfen autori të shtyjnë të mendosh se çka mund të bëjë urrejtja njerëzore të cilën e ka riprodhuar pandërprerë regjimi shtypës, vrastar dhe gjenocidal i Millosheviqit; të bëjnë me dije se çka kanë vuajtur shqiptarët nga regjimi serb dhe jugosllav, për pothuajse një shekull. Ama, këto të shtyjnë të mendosh edhe për diçka tjetër, për atë se çka mund të durojë njeriu i cili ka një ideal të fortë, ka një qëllim, ka një vizion, i cili ngritet shumë përtej vetës personale dhe arrin deri tek vetja kolektive, te ajo që quhet komb ose çlirim kombëtar.

Zonja dhe zotërinjë,

Nuk është lehtë të flitet për një libër, ku secila faqe e tij mund ta prodhojë një libër tjetër. Prandaj më së miri është që të lexohet e të kuptohet se sa kanëi vuajtur shqiptarët nën regjimin serb, e sidomos të burgosurit politikë, si edhe të shihet se sa e nevojshme është që krijuesit tjerë, mbi këto rrëfime, të bëjnë film, teatër ose edhe letërsi, pra vepra tjera të cilat do të mund t’i pasqyronin çastet milimetrike të jetës njerëzore, të ekzistencës dhe fatit njerëzor.

Përfundime:

• Libri i Enver Dugollit “Qark i (pa) mbyllur burgjesh. Masakra e Dubravës” është burim dokumentues si për ngjarjet, ashtu edhe për gjendjen e të burgosurve shqiptarë në burgjet serbe. Është një rrëfim mjaft emocional dhe është njëfarë arkivi i kujtesës mbi një përvojë tepër të veçantë. Ky libër pasuron letërsinë tonë – zhanrin e saj që sot quhet “letërsia e burgut”.

• Torturat çnjerëzore deri në shkallë sadizmi, më shumë sesa nga abuzimi me pushtetin, burojnë nga urrejtja patologjike, nga politika dhe praktika gjenocidale e regjimit serb ndaj shqiptarëve.

• Mungesa e drejtësisë dhe pandëshkueshmëria e krimit, jo vetëm se është padrejtësi e dytë ndaj viktimave, por është edhe potencial dhune edhe për raste tjera, kudo qofshin ato. Prandaj drejtësia është parandalim, është mësim. Në këtë aspekt, Enveri është përpjekur ta vë drejtësinë në vend duke përgaditur padi për masakrën e Dubravës. Faleminderit Enver!

• Përkthimi dhe botimi frengjisht I këtij libri, pas atij anglisht të botuar më herët, I jep mundsi lexuesit frankofon, të kuptojë më mirë realitetin kosovar nën sundimin e regjimit serb. Faleminderit Sébastien!

143-vjetori i vdekjes së Hasan Tahsinit (1811-1881)

July 6, 2024 by s p

Muzeu Historik Kombëtar/

Veprimtar i Rilindjes Kombëtare, filozof dhe dijetar në fusha të ndryshme të shkencës, si astronomi, matematikë, psikologji etj. Lindi në fshatin Mina të Çamërisë (Sarandë), ku mori mësimet e para. Vijoi shkollimin në një nga medresetë më të njohura të Stambollit. U caktua rektori i parë i Universitetit të porsahapur të Stambolli (1870). Veprimtaria e Hasan Tahsinit për përhapjen e diturive shkencore, që ishin në kundërshtim me qëndrimin e autoriteteve shtetërore e fetare të kohës, ra në sy; ai u shkarkua nga detyra e rektorit dhe u përzu nga Universiteti.

Hasan Tahsini qe një ndër veprimtarët më aktiv të Rilindjes Kombëtare. Qysh në vitin ’60, në bashkëpunim dhe me atdhetarë të tjerë, si Kostandin Kristoforidhi, filloi të mendojë dhe të veprojë për krijimin e shoqërive që do të punonin për përhapjen e diturisë midis Shqiptarëve dhe për hartimin e një alfabeti të ri të gjuhës shqipe. Hasan Tahsini u përndoq e u burgos për veprinë e tij atdhetare nga fanatikët e njerëzit me mendime prapanike, por ai nuk u largua nga bindjet shkencore dhe nga rruga e tij për zhvillimin e kulturës dhe për afirmimin e kërkesave kombëtare të shqiptarëve.

Photo: wikipedia.org