Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Fjala e tij u bëftë dritë për kombin!

by

Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë është sot në zi, pasi mëngjesin e trishtë të kësaj të hëne të 1 korrikut, shuhet zemra e kolosit të letrave shqipe Ismail Kadare. Kalorësi i Madh i Legjionit të Nderit të Kombit, kandidati i çmimit Nobel për letërsinë, akademiku dhe eksploruesi më i madh i historisë, artit, kulturës ballkanike dhe identitetit shqiptar, përfaqësuesi më i devotshëm i përkthyer në më se 45-gjuhë të botës, ndahet sot fizikisht nga ne, për të udhëtuar në përjetësi. Në kapërcyellin e më tepër se 6- dekadave krijimtari intensive Ismail Kadare u bë zëri universal i një kombi të lashtë, duke i mbijetuar totalitarizmit nëpërmjet alegorive politike, parabolave, asosacioneve dhe analogjive historike krijuar e sjellë në realitete të tjera paralele falë horizontit të tejskajshëm të mendjes e talentit të tij. Jo vetëm letërsia shqiptare, por sidomos letërsia botërore humbën sot fizikisht shkrimtarin më të devotshëm Ismail Kadare, për të skalitur tani e tutje përmendoren e veprës së tij në pavdekësi.

Ngushëllime të sinqerta familjarëve.

Fjala e tij u bëftë dritë për kombin!

Kryesia e SHSHSHA

New York, 1 korrik 2024

Iku në përjetësi shkrimtari i shquar botëror Ismail Kadare

by

Nga Keze Kozeta Zylo/

Sot mbarë kombi shqiptar dhe gjithë mediet më të njohura botërore filluar me New York Times, Guardian, Reuters, Le Monde, AP dhe shumë të tjera kanë shpërndarë lajmin e vdekjes së kandidatit për çmimin Nobel Ismail Kadare. Po citoj vetëm një fragment çfarë shkruan sot NY Times me titull: “Vdiq në moshën 88-vjeçare Ismail Kadare, romanet e të cilit sollën vuajtjen e Shqipërisë në botë”. Ai u krahasua me Orwellin dhe Kafkën dhe eci në litarin e ngushtë politik me vepra kritike të mbuluara për shtetin e tij totalitar. Ismail Kadare, i shfaqur në vitet 1970, mori çmimin inaugurues Man Booker International në 2005.

Në dhënien e çmimit “Man Booker International”, John Carey, një kritik britanik dhe kryetar i panelit, e quajti zotin Kadare “një shkrimtar universal në një traditë të tregimit që shkon prapa tek Homeri”.

Kritikët shpesh e krahasonin zotin Kadare me Kafkën, Kunderën dhe Orwellin, ndër të tjera. Gjatë tre dekadave të para të karrierës së tij, ai jetoi dhe shkroi në Shqipëri, në atë kohë nën kontrollin e një prej diktatorëve më brutalë të bllokut lindor, Enver Hoxhës. NYT

Brezi im u rrit me letërsinë brilante të Kadarese, me artin e pashoq në veprat e tij të jashtëzakonshme dhe natyrisht pati një ndikim të madh në formimin tonë letraro-artistik. E meqënse jam tek formimi më lejoni të sjellë si mësuese e letërsisë një fragment, kur pata fatin të vizitoja Kosovën për herë të pare, ne vitin 2008. Një mbrëmje ishja e ftuar në emisionin “Radio Kosova” e lidhur drejtpërsëdrejti me shqiptarët në botë, drejtuar nga gazetarja e mirënjohur Radije Hoxha.

Midis të tjerash kur gazetarja më drejtoi pyetjen në lidhje me letërsinë, përvojën time si mësuese në gjimnazet e Tiranës, unë iu përgjigja se shumë gjimnazistë e lexonin me endje Kadarenë, dhe mjaft prej tyre frymëzoheshin për të shkruajtur hartime, pasi siç dihet hartimi ishte i detyruar dhe një notë më vete në provimet e maturës. (të gjithë e dimë se sa rëndësi kishte nota në Shqipëri, ndryshe nuk shkoje në universitet…)

Ata kishin se ç’të mësonin brenda prozës dhe poezive të Kadaresë të shkruara me aq elegancë dhe art, aty fjala art merrte tjetër kuptim dhe shqipja tingëllonte më bukur! Ai e mbrojti dhe e ngriti lart Gjuhën tonë hyjnore në gjithë rruzullin duke u përkthyer në të gjitha gjuhët e botës. E mbrojti me majën e penës së hollë Gjuhën tonë si në poezinë, “Gjuha Shqipe” dhe ja se si:

Kur në sulm hodhën turqit/Hordhitë e pambaruara/Kështjellat e sintaksës/ S’i muar, që s’i muar.

Kur panë se gjuhës/ S’i hodhën dot prangat/ Lëshuan drejt saj/ Gjithfarë merimangash.

Kjo gjuhë martire/ Lehonë e përjeteshme/ Që lindi mes dhembjesh/Art i të pavdekshmëve.

Kam pasur nderin si medie TV “Alba Life” të merrnim pjesë në nderimin që i bënë Shkrimtarit të famshëm botëror, Kadare, në Washington DC në zyrat e Kongresit Amerikan në Capitol Hill, më 19 maj, 2015, në muajin e trëndafilave si dhe familjarisht kemi qenë në Universitetin “Kolumbia” ku Kadare mbajti leksionin: “Literatura dhe Tirania”.

Në nderim të veprës së tij të jashtëzakonshme u valëvit Flamuri Amerikan mbi Capitol Hill. Ndonëse shpesh herë në Washington kemi vajtur të organizuar në demonstrata në kërkim të të drejtave tona, të Pavarësisë së Kosovës, të çështjes kombëtare etj, këtë herë në muajin më të bukur të vitit, shkuam për të marrë pjesë në ceremoninë e nderimit për Kadarenë. Ceremonia u organizua nga gazeta e mirënjohur “Illyria” me botues z.Vehbi Bajramin dhe ligjvënësi i Kongresit Amerikan Eliot Engel, miku i ngushtë i shqiptarëve nën moderimin e editorit të gazetës Illyria” analisti i njohur z.Ruben Avxhiu..

Kongresisti Engel në emër të tij i dorëzoi botuesit të gazetës “Illyria” z.Bajrami Flamurin Amerikan që u valëvit krenar mbi Capitol Hill për shkrimtarin e famshëm botëror Kadare dhe një kopje të deklaratës, dhuratë për Ismail Kadarenë, që u mirëprit me duartrokitje nga miqtë dhe të ftuarit në sallë.

Z.Vehbi Bajrami i dhuroi kongresistit Eliot Engel veprën e shkruar nga Ismail Kadare “Tri këngë zie për Kosovën”, që ka novelat: “Lufta e vjetër”, “Zonja e madhe” dhe “Lutje mbretërore”, që sjellin aq pranë betejën e kobshme të Fushë Kosovës 1389, dhe që serbet vazhdojnë të mendojnë si pronë të vetën.

Tek “Lutje mbretërore” nën një gjykim gati prej shenjti parashikon sulltanin e vdekur, por shpirti i tij ka mbetur në Kosovë, në tyrben e sulltan Muratit ku ia kanë varrosur gjakun në një enë plumbi dhe ku Sulltani po e kryen jetën e varrit. Ai tregohet i kënaqur me faktin që popujt e Ballkanit akoma po e vrasin njëri-tjetrin, edhe pse kanë kaluar shumë shekuj që nga beteja.

Të nderosh kulturën e popullit shqiptar ne vendin mëdemokratik në botë është ogur i mirë për Kombin tonë dhe kjo në saje të penës brilante të shkrimtarit Kadare.

Edhe pse është kandidat i çmimit “Nobël” për vite me radhë, që edhe pse nuk e fitoi, ai dhe kështu po na shërben si shqiptarë, si rrallëkush lindur dhe rritur brenda Shqipërisë pak milionëshe. Kritikët dhe gazetat më të njohura në botë e kanë vlerësuar lart penën e tij si fjala më e epërme e Gjuhës Shqipe, si psh The Neë Yorker:

“Me njërën këmbë në Shqipërinë e moçme, gojore dhe legjendare, ende në rrëqethjen homerike, dhe me këmbën tjetër në modernitetin më të spikatur dhe më finok, Kadareja gjendet në kapërcyell të të dy botëve dhe nga kjo rrethanë e jashtëzakonshme vepra e tij krijon akorde të fuqishme dhe të goditura.”

Kadare iku në përjetësi, por po aq përjetësisht do t’i shërbejë Kombit me emrin e tij të përveçëm Ismail Kadare duke konkuruar në botën disa miliardëshe vetëm me libra shqip shkruar për historinë shumëshekullore të Kombit të tij!

Ngushëllime bashkëshortes së Tij fisnike, shkrimtares së shquar Helena Kadare, dy vajzave dhe Kombit!

Lamtumirë Kadare!

1 Korrik, 2024

Staten Island, New York

ISMAIL KADAREJA I DHA EMER KOMBIT SHQIPTAR

by

Besim Ndregjoni/

Sot Ismail Kadareja, në orët e para të mëngjesit nuk u zgjua nga gjumi të shkruante letërsi por kaloi në botën e amshuar duke u ndarë nga kombi që e deshi dhe e nderoi në pediastin botërorë duke e renditur letërsinë shqipe në elitën e letërsisë botërore. Ky shqiptar i madh nuk do të jetë fizikisht pranë nesh miqëve, kundërshtarve, elitës së fjetur shqiptare, ai shkoi tek Nënë Tereza, tek At Gjergj Fishta, tek Havzi Nela, tek At Zef Pllumi e Vilson Blloshmi. Kombin e tije e la të pasur me letërsinë e tijë që ka një emër botëror :Letërsia Kadare! Letërsia shqipe do të nderohet në botë siç është nderuar me emrin tend të pavdekshëm, mijëra të persekutuar politikë në kohën e diktaturës merni frymzim për të jetuar e përballuar vuatjet më letërsinë tënde, ti fizikisht ike, por ti je pranë nesh çdo ditë se veprat e tua letrare janë të pavdekshme.

Të shprehesh për Ju Kadarea i madh është shum e vështirë,por njohja me ju në vitet e pluralizmit ma bëjnë të lehtë ti shkruaja këto fjalë zemre nga një antikomunistë që pati fatin të ju takoi dhe të bisedoi me ju, dhe të ju kishte në krah për denimin e krimeve të komunizmit. Je i vetmi intelektual shqiptar, që nuk ishe traumatizuar nga komunizmi, por nuk u pajtova gjatë tre dekadave me politikën anti shqiptare që nuk i denoi krimet e komunizmit, përshëndetja e juaj në 20 vjetorin e Havzi Nelës, kur denonit me forcën e argumentit se “Poeti është i qetë në botën e amshuar por a është e qetë shoqëria shqiptare mbas varjes tuaj poet.” Apo kur denonit politikanët postkomunistë në at përshendetje “Kështu ishte koha” dhe kërkonit me çdo kusht të jepnin llogari xhelatët që i kryen ato krime.

Ti miku im u trondite kur u njohje me statistikën e krimeve të komunizmit me vrasjet, burgimet, internimet, zhdukjen e kufomave dhe më shkruanit “Shqipëria nuk mund të shkoj në Europë pa i denuar krimet e komunizmit. “

Ishe i vetmi që deklarove publikisht mbështetjen tuaj për denimin e krimeve të komunizmit, dhe nuk ju bashkove korit të “ashtuquajtur intelektual e akademik” që ju bashkuan gjatë këtyre 34 vitet heshtjes dhe përçmimit anti shqiptar të pushtetit dhe forcave politike që sundojnë Shqipërinë dhe nuk flasin apo të denojnë krimet ekomunizmit, sot e le Shqipërinë në një agoni trishtuese komuniste.

Do ti mungojsh elitës së kombit, shqiptarëve , nuk do të kenë fizikisht mendjen tënde të ndritur, letërsia botërore do të ketë një mangësi të madhe pa Ju.

Atdheu humbi gjeniu e mendjendriturin e letërsisë shqipe.Sot Kosova, Shkupi ,Ulqini,Presheva, Camëria, janë ne ditë zie për ty o korifeu gjenial i shqiptarisë.

Por siç nderohet Homeri në shekuj, ashtu do të nderohet vepra e jote o Shqiptari i pavdekshëm Ismail Kadare.

Atdheu vajton për birin e saj, por vepra e tijë ndriçon për jetë në tokën Skënderbeut.

Ngushllimi im për Helenën bashkëshorten, dhe bashkëluftëtaren e denjë për Ju, për vajzat dhe nipërit e mbesat është që ti paraqes publikut dy përshendetje e Isamil Kadaresë drejtuar antikomunistëve dhe ish të burgosurve dhe të përndjekurve politikë :

Nga Ismail Kadare

Po ju dërgoj mesazhin tim të solidaritetit, për përkujtimin e poetit martir Havzi Nela. U mbushën njëzet vite që iu mor jeta, me një nga format më të vjetra e më barbare të dënimit që ka njohur njerëzimi: me varje. Vetë kjo formë e sidomos ky afat njëzetvjeçar, tingëllojnë të pabesueshme. Prej kohësh nuk ka patur vrasje poetësh në kontinentin europian. E aq më pak prej kohësh nuk ka patur varje, por Shqipëria nuk bënte pjesë as në Europë as në kontinentin e qytetëruar të popujve. Shqipëria në vitin 1988, në prag të rënies së komunizmit, ishte ende një njollë e zezë në hartën e kontinentit, një njollë e turpit dhe e krimit në shkallë planetare.

Rendi komunist i egërsuar nga shenjat e para të lirisë, ashtu si bisha që egërsohet prej sinjaleve të dritës, donte të jepte një mesazh të kundërt me shpresën. Një mesazh frikësimi dhe tmerri. Dhe, për të qenë i besueshëm se ende nuk do të bënte asnjë lëshim, për të bindur të tjerët dhe veten e vet se ende ishte i aftë të vriste, zgjodhi formën më barbare të marrjes së jetës: varjen me litar.

Një poet u lëkund në trikëmbësh, në qytetin verior të Kukësit. Kjo tregonte se programi themelor i stalinizmit shqiptar, vazhdonte të mbetej i pandryshuar. Ashtu si në vitet 1945-1947, kur rrëzoi me plumb e me litar elitën kulturore, fetare e politike shqiptare, ashtu si më pas kur rrëzoi mijëra të tjerë, ky program vazhdoi të mbështetej mbi krimin dhe kryesisht mbi krimin. Krimi i jepte kurajo në orët e panikut, krimi i qetësonte në orët e ligështimit. Pa krim shefat komunistë ndiheshin të dobët e të squllët. Me krimin ndiheshin trima, si githë fikacakët.

Poeti Havzi Nela, që po të ishte gjallë do të festonte së shpejti 75-vjetorin e lindjes së tij është një këmbanë që ende bije për shoqërinë shqiptare. Të mos e dëgjosh këtë këmbanë do të thotë të vazhdosh të shkelësh me këmbë lirinë e Shqipërisë.

Krahas hezitimit për të dënuar krimet e komunizmit, një dukuri tepër e shqetësuar për të mos thënë monstruoze, vazhdon në Shqipëri. Pasioni i habitshëm për t’u dhënë tituj e nderime njerëzve që jo vetëm nuk bënë asgjë për lirinë, por që bënë gjithçka për ta shtypur atë.

Shoqëria shqiptare ka nevojë të shkundet e të mbrojë liritë demokratike kundër çdo lloj kërcënimi që i vjen nga çdol loj drejtimi e i fshehur pas çdo lloj maske. Vetëm kështu ajo do të jetë në gjendje të fitojë drejtpeshimin e munguar. Martirët e kanë qetësinë e tyre atje ku pushojnë. Është shoqëria shqiptare ajo, që nuk e ka. Dhe për këtë duhet të luftojnë të gjithë.

Me nderime

Ismail Kadare

Tiranë 10 gusht 2008

Ismail Kadare : “Denimi i krimeve të Komunizmit” lidhet më fatin e Shqipërisë dhe të ardhmes së saj europjane!

Përshendetja e Kadares drejtuar Unionit Mbarkomtar të Burgosurve dhe të Përndjekurve Politikë dhe Presidentit të Unionit Besim Ndregjoni më rastin e 25 vjetorit të themelimit të Shoqatës!

Të nderuar miq të Unionit Mbarkombëtar të të Burgosurve dhe të Përndjekurve Politikë të Shqipërisë.

Zoti President i Unionit, Besim Ndregjoni!

Më një tronditje të thellë lexova letrën tuaj. Ku ju parashtroni shqetsimin tuaj të drejtë për mosdenimin e mjaftueshëm të krimeve të komunizmit në Shqipëri, për zvarritjen e rehabilitimit të të dënuarve dhe të gjithë personave që lidhen me to.

Fakti se nuk është hera e parë që ju ngrini probleme të tilla, shton edhe më shumë dramacitetin e tyre dhe e bën edhe më të pafalshme vonesën e përgjigjes.

Ju përmendni shifra ngjethëse për terrorin e regjimit komunist, për të dënuarit më burgje e tortura, për të internuarit, të pushkatuarit me gjyq e pa gjyq, për gra e klerikë të gjithë besimeve, që nuk u gjendën ende varret, për kampe të shfarosjes e gjithfarë tmerreve që mendja njerzore e ka të vështirë t’i përfytyrojë.

Ndërsa hezitimin për zbulimin e këtyre krimeve bëhet përherë e më i dukshëm , zelli për rikthimin e pamjeve të tiranisë së përmbysur e të personazheve të saj të egër, në një ngjyrim të zbutur e gati gati normal, sa vete e bie në sy më fort. Kjo shoqërohet me kujtime e ditëve nostalgjikë, më shprehje tinzare në trajtë maksimash “Kështu ka qënë ajo kohë ‘’. Ka pasur edhe gjëra të mira” etj,,, etj.

Koha normale e një populli përfshin faza të ndryshme, herë më të mbara e herë më të vështira. Por një periudhë terrori si ajo që u përmënd më lart, është e padurushme. Një kohë e tillë dhe një histori e tillë, nuk janë kohë dhe histori e ekzistencës së një populli, por ato të shuarjes së tij. Ndaj mohimi i tyre është i domosdoshëm, një orë e më parë.

Unë ju kuptoj dhe ju mbështes plotësisht në aksionin tuaj, i cili nuk ju perket vetëm juve, por drejtpërdrejt lidhet me fatin e Shqipërisë dhe të ardhmes së saj europiane.

Me nderime

ISMAIL KADARE

In memoriam: Ismail Kadare (1836 – 2024)

by

Të dashur miq, dashamirë, nderues dhe përkrahës së veprës së madhe të kolosit tonë kulturor, shpirtëror dhe letrar, tashmë të ndjerit Ismaul Kadare-s,

Sot me dhembje dhe pikëllim të madh në shpirt dhe në zemër mora lajmin për kalimin në amshim të mikut, shokut, vëllait, njerit dhe krijuesit të madh, Ismail Kadaresë. Këto ndjenja dhe përjetime i ndaj me të gjithë ju kudo në botë…

Njohuria, takimet, bisedimet dhe komunikimet e shumta që pata me Të, për mua ishin frymëzim dhe motivim për jetë, shërbim tim meshtarak Zotit, Popullit, çdo njeriut, duke kërkuar gjithnjë vetëm një gjë: të mirën tonë të përbashkët, gëzimin, harenë, lumturinë, mbi të gjitha Dashurinë, si shtyllë jete dhe veprimtarie.

Falënderoj Zotin për jetën, veprimtarinë, krijimtarinë e Tij të madhe, të thellë, shqiptare dhe gjithnjerëzore. Ai nëpërmjet botimeve dhe romaneve e ka “rishkruar” historin tonë të copëtuar dhe të dëmtuar, të lashtë dhe të stërvuajtur, martire, ilire, arbërore dhe shqpitare, duke na paraqitur me shumë dinjitet dhe personalitet në Evropë dhe në botë, duke na kthye në dinjitetin e dikurshëm…

Shpresoj dhe uroj që brezi ynë i ri, si dhe gjeneratat e ndryshme në botë, do të na njohin dhe çmojnë për atë çka ishim, jemi dhe duam – duhet të jemi, nëpërmjet krijuesin dhe kolosit tonë gjenial, Ismail Kadaresë.

Me mendje i kalova vitet e tëra të takimeve, afrimeve dhe bashkëpunimeve tona që nga vitet e 80 – ta, duke zbuluar “nektarin apo mjaltën”, thesare të çmuara dhe të paharruar te njohurisë, bashkëveprimeve dhe bashkëpunimeve tona.

Unë isha dhe jam i vogël për ta çmuar dhe vlerësuar anën krijuese dhe letrare, peshën e tij madhore në artin e shkrimeve, në paraqitjen e dinjitetshme në skenën botërore, por me shpirt dhe me zemër dau të them: të falënderoj që egzistove, jetove, krijove, shkrove, që ke lënë në trashëgimi thesare dhe gjevahire që ndiçojnë shtigjet, begatojnë mendjen, pasurojnë dhe kënaqin zemrën, hapin shtigje të reja kah ideali ynë i përbashkët: që të jemi vetvetja për t’ua mundësuar edhe tjerëve që të jenë vetvetja.

Tash pusho në paqe dhe shijoje amshimin e lumtur, veçanarisht me dy figura që i ke çmuar, përfaqëusuar dhe dashur shumë: Gjergj Kastriotin – Skënderbeun dhe Shën Nënën tonë Tereze, si dhe me shumë të tjerë që tashma janë në amshim.

Bashkëshortes Helenës, si dhe dy bijave, ngushëllime, me nderime, falënderime, urate, shpresë dhe dashuri!

Pushoftë në paqe në amshimin e lumtur!

Prishtinë, 1 korrik 2024 Don Lush GJERGJI

Vlerësimi i Ismail Kadaresë mbi Nënën Tereze

“Nënë Tereza dhe Gjergj Kastrioti, dy personazhet më të mëdhenj të kombit tonë dhe ndër dy më të mëdhenjtë e Evropës e të njerëzimit mbarë, sado të largët të jenë në kohë e sado të ndryshëm në trajtë, për ne, shqiptarët, kanë një gjë sublime që i bashkon…

Gjergj Kastrioti, simboli i vullnetit tonë për liri dhe për qytetërim europian, libri i Gjon Buzukut, mishërimi i etjes së shqiptarëve për kulturë dhe dritë, dhe Nënë Tereza, mesazhi ynë i madh i harmonisë, përdëllimit dhe dashurisë për popujt dhe njerëzimin mbarë, janë vlerat tona morale që do të na shoqërojnë përherë në rrugëtimin tonë të madh”.

“Nënë Tereza ka marrë në telefon Bill Clintonin dhe i ka thënë: Biri im, bëj diçka për shqiptarët e mi”, – ka thënë më parë, shkrimtari i madh shqiptar, Ismail Kadare.

“Duke ia thënë kjo Nënë e Kishës, Clintonit, ai çlirohet nga çdo skrupull moral, sepse atij po i thotë një njeri i shenjtë. Ajo theu ligjin e fesë për popullin e saj, theu rregullin e fesë për shqiptarët e saj. Me këtë, ajo i ka larë të gjitha.

E turpi ynë, i përbashkët është për sharjet ndaj Nënë Terezës”, – u shpreh Kadare, në vlerësimin e tij për Nënë Terezën.

Einsidel, 30.10.2005 Ismail Kadare

(Përgatiti: Don Lush GJERGJI)

Historike – 2 Korrik 1990: Deklarata Kushtetuese për Pavarësi të Kosovës. Fillim i së nesërmes…

by

-Në ditën e Deklaratës Kushtetuese për Pavarësi të Kosovës të 2 Korrikut 1990 gazeta tradicionale Rilindja doli me mbështetje të fuqishme, edhe me komentin “Reprizë nuk do të këtë” pasuar me redaksionalin “Fillim i së nesërmes”. Autor i të dy shkrimeve isha unë atëherë redaktori i Rilindjes – tash korrespondenti në Kosovë i Gazetës DIELLI. Isha me delegatët në mbledhjen historike të Kuvendit të Kosovës…/

-Presidenti historik Dr. Ibrahim Rugova, para zgjedhjes President, si kryetar i LDK paralajmëronte dhe përshëndeste Deklaratën për Pavarësinë e Kosovës të 2 Korrikut 1990/

-Deklarata Kushtetuese për Pavarësi të Kosovës e 2 Korrikut 1990 edhe këtë 34-vjetor e pret në Arkivin Shtetëror të Kosovës, ku para pesë vitesh e dërgova me këtë shënim bashkangjitur në një letër shoqëruese të veçantë: “Kjo është Deklarata Kushtetuese e Kuvendit të Kosovës e 2 Korrikut 1990, ekzemplari origjinal që sapo u lexua e mora dhe e ruajë prej atëherë, kur edhe e kam cituar në redaksionalin që shkruajta për gazetën Rilindja me titull ‘Fillim i së nesërmes’ botuar në faqen e parë në numrin e 3 Korrikut 1990. Prishtinë, 30 Maj 2019 Behlul Jashari”.

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI

PRISHTINË, 1 Korrik 2024/ Kosova para 34 viteve shpallte pavarësinë në mbledhjen historike të Kuvendit të saj në 2 Korrik 1990.

“Duke u nisur nga vullneti i shprehur vendosmërisht anembanë Kosovës nga ana e shumicës së popullsisë së Kosovës…” Kështu fillonte Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut 1990, e cila shpallte pavarësinë e Kosovës, që atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit kombëtar, politik e demokratik.

“Kuvendi i Kosovës deri në nxjerrjen e Kushtetutës së re të Kosovës tash e tutje do të komunikojë publikisht me këtë emërtim, duke e emërtuar njëkohësisht bashkësinë shoqërore-politike organ i së cilës është, vetëm si Kosovë”, theksonte në fund në pikën e pestë Deklarata Kushtetuese.

“Me këtë deklaratë shprehet dhe shpallet qëndrimi burimor kushtetues i popullsisë së Kosovës dhe i këtij Kuvendi si akt i vetëvendosjes politike…”, theksohej në vendimin historik, që merrej në seancën para dyerve të mbyllura e snajperëve në rrethana të shtetrrethimit ushtarako-policor që kishte vendosur regjimi i Beogradit, pasi me “kushtetutën e tankeve” në Marsin 1989 kishte suprimuar autonominë që kishte Kosova element konstituiv i federatës me të drejtë vetoje me Kushtetutën e vitit 1974.

“Deklarata Kushtetuese është hapi i parë drejt pavarësisë së Kosovës, që u ndërtua me Lëvizjen paqësore për çlirim, ndërsa kulmoi me luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për t’u realizuar e plotë në 17 Shkurt 2008”, shprehet nënkryetari në kohën e 2 Korrikut 1990 e pastaj edhe kryetari i Kuvendit, Ilaz Ramajli. Ai udhëheqte Kuvendin e Kosovës kur miratoi Kushtetutën dhe më të shpalli Kosovën Republikë në një mbledhje në Kaçanik në 7 Shtator 1990, edhe kur u mbajt Referendumi për Kosovën Shtet Sovran dhe i Pavarur nga 26 deri 30 Shtator 1991, në të cilin pro votuan 99,87% në pjesëmarrjen masive të 87,01% të qytetarëve me të drejtë vote.

Skenari i delegatëve të Kuvendit të Kosovës për aktin historik të 2 Korrikut të para 34 viteve ishte: Seancën do ta udhëheqë Bujar Gjurgjealo nga Prizreni, Deklaratën do ta lexojë Muharrem Shabani nga Vushtrria…dhe nëse ata do arrestoheshinin, ishin caktuar edhe zëvendësit e tyre…

Delegati që e lexoi Deklaratën Kushtetuese të Pavarësisë së Kosovës, Muharrem Shabani, kujton:

“Ishte marrë qëndrimi që unë ta lexoj Deklaratën. Më thanë kolegët delegatë të ulem afër një shtylle te hyrja e poshtme e ndërtesës së Kuvendit, që të mos më rrokte ndonjë plumb, sepse snajperistët shiheshin mbi ndërtesën Bankës së Kosovës, që tash është kjo ku jemi e Qeverisë së Republikës së Kosovës…Snajperistë kishte edhe në ndërtesa tjera përreth. Por, kishim vendosur që me çdo kusht ta shpallnim Deklaratën Kushtetuese, dhe qëndruam pa u ulur. Lexuam, miratuam dhe nënshkruam Deklaratën. Rreth nesh ishin edhe qytetarët, kishim përkrahjen e madhe të popullit…”

Në prag të ditës së Deklaratës Kushtetuese për pavarësi të Kosovës të 2 Korrikut 1990, të dielën e 1 Korrikut, në gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja isha redaktori kujdestar për ngjarjet e ditës.

Në atë ditë të 1 Korrikut 1990 pjesë e sulmeve të Serbisë kundër Kosovës e shqiptarëve ishte edhe një “referendum për Kushtetutën e re serbe” të kundërshtuar nga shqiptarët, si dhe shpallja e “shtyerjes” së mbledhjes së Kuvendit të Kosovës të paralajmërur për 2 Korrik, e për të cilën përfaqësuesit e popullit-delegatët shqiptarë shumicë e delegatë të komuniteteve pakicë kishin bërë të gjitha përgatitjet për Deklaratën Kushtetuese…

“Shtyrja” shpallej si vazhdimësi e bllokimeve e ndërprerjeve të punimeve të Kuvendit të Kosovës…“Reprizë nuk do të ketë”, me këtë titull shkruajta komentin në mbështetje të delegatëve që të mbahet gjithësesi mbledhja e Kuvendit me axhendë vullnetin e kërkesat e popullit – Deklaratën Kushtetuese për pavarësi të Kosovës.

Në koment mes tjerash shkruaja:

“Kurdo që të mbahet kjo mbledhje, një gjë është e sigurt: Kuvendi i Kosovës është i popullit dhe në të mund të vendoset vetëm sipas vullnetit e kërkesave të popullit. Asnjë shtyerje nuk mund të ndalë realizimin e këtyre kërkesave e këtij vullneti gjithpopullor, të shprehur me urti e vendosmëri, në qetësi paqësore e në frymim të thellë demokratik në çdo mjedis në Kosovë.

Kjo është garanci se reprizim të skenarit të vjetmë të dramës tragjike e të humbjes së autonomisë në Kosovë nuk do të ketë as sot, as nesër, as kurrë më. Populli dhe përfaqësuesit e tij legjitimë – delegatët janë të vendosur që vetëm me urti e demokraci të realizojnë të drejtat dhe interest e veta jetike të patjetërsueshme.”

Komenti u botua në numrin e 2 Korrikut 1990 të gazetës Rilindja, e cila që nga faqja e parë kishte raportime e shkrime me tiujt “Kosova duhet të ruajë subjektivitetin e vet në federatë”, “Populli vendosë në Kuvendin e vet”, “Kosova e re – sipas vullnetit të popullit”…

Në gazetën historike Rilindja raportohej se “vazhdojnë tubimet legale dhe protestat e shqiptarëve në Kosovë” dhe se “kërkesë unanime” ishte që mbledhja e Kuvendit të Kosovës “të mbahet sot dhe të ketë në rend dite kërkesat gjithëpopullore”. Poashtu raportohej se në Gjakovë përfundoi Kongresi i parë i Bashkimit të Sindikatave të Pavarura të Kosovës, i cili përkrahu delegatët e Kuvendit të Kosovës edhe për iniciativën për shpalljen e Kushtetutës së re të Kosovës, e cila Kushtetutë e Repoublikës së Kosovës e miratuar në 7 Shtator 1990 pasonte Deklaratën Kushtetues të 2 Korrikut të po atij viti.

Deklarata Kushtetuese, bashkë me aktet e tjera madhore që e pasuan, Kushtetutën e Republikës së Kosovës të 7 Shtatorit të po atij viti e Referendumin për Pavarësi të ditëve të fundshtatorit 1991, shënonte kthesën historike drejt së nesërmes – të sotmes së Kosovës së lirë tashmë 25 vjet nga Qershori 1999, Kosovës shtet 16 vjet – Pavarësisë së shpallur në 17 Shkurt 2008, të njohur deri tani nga 117 shtete të botës, anëtare të Organizatës së Kombeve të Bashkuara.

Delegatët kosovarë të 2 Korrikut 1990 kujtojnë e vlerësojnë mbështetjen e fuqishme që u dhanë në atë kohë gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja, me të cilën në duar u panë edhe në seancën ku e votuan e nënshkruan Deklaratën Kushtetuese për Pavarësi të Kosovës, si dhe Radio Televizioni i Prishtinës.

“Fillim i së nesërmes” ishte titulli i redaksionalit tjetër që kam shkruar në 2 Korrik 1990, duke qenë me delegatët në ngjarjen historike, të botuar të nesërmen në ballinën e gazetës tradicionale të vetme shqipe kosovare në atë kohë Rilindja, ku theksoja se, “Deklarata Kushtetuese e delegatëve të Kuvendit të Kosovës është deklarim i popullit për barazi e subjektivitet të plotë të Kosovës e të shqiptarëve… është fitore e akt historik i shprehjes së vullnetit gjithëpopullor demokratik, është fillimi i fundit të pabarazisë e padrejtësive…Kosova e re, ajo me rregullim kushtetues sipas Deklaratës të sapo aprovuar do të jetë një djep kombëtar dhe i bashkëjetesës për të gjithë, i të drejtave të plota…”

Deklarata Kushtetuese për Pavarësi të Kosovës e 2 Korrikut 1990 edhe këtë 34-vjetor e pret në Arkivin Shtetëror të Kosovës, ku para pesë vitesh e dërgova me këtë shënim bashkangjitur në një letër shoqëruese të veçantë:

“Kjo është Deklarata Kushtetuese e Kuvendit të Kosovës e 2 Korrikut 1990, ekzemplari origjinal që sapo u lexua e mora dhe e ruajë prej atëherë, kur edhe e kam cituar në redaksionalin që shkruajta për gazetën Rilindja me titull ‘Fillim i së nesërmes’ botuar në faqen e parë në numrin e 3 Korrikut 1990. Prishtinë, 30 Maj 2019 Behlul Jashari”.

Dërgimin e shumëmirëpritur të origjinalit të Deklaratës Kushtetuese në Pallatin e dokumenteve historike e kisha paralajmëruar në takime e komunikime me atëherë Kryeshefin Ekzekutiv të Agjencisë Shtetërore të Arkivave të Kosovës, Ramë Manaj dhe Drejtorët Hamit Shala e Ruzhdi Panxha, si dhe me Kryeinspektoren Dijana Dushullovci Haziri, e cila e mori në dorëzim.

Ku ta dërgoja ekzemplarin e Deklaratës Kushtetuese që ishte në duart e delegatit Maharrem Shabani që e lexoi në Kuvendin e Kosovës në 2 Korrik 1990 kemi biseduar me të dhe me udhëheqësin e Kuvendit në atë kohë, Ilaz Ramajlin…

Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut 1990, ekzemplari origjinal, për herë të parë është ekspozuar në një ekspozitë të Arkivit Shtetëror të Kosovës në 2 Korrik 2019. Deklarata Kushtetuese për Kosovën e pavarur e 2 Korrikut të vitit 1990, e cila më është dhënë në Kuvendin historik, ishte e shkruar me makinë shkrimi vetëm në një faqe, në një letër, fotografinë e së cilës për botim për herë të parë e kam dërguar në Agjencinë Shtetërore Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë – Agjencinë Telegrafike Shqiptare si korrespondent nga Kosova që nga 24 Maji 1992 i zgjedhjeve të para pluraliste në rrethana të rënda okupimi, në të cilat President i parë i Kosovës u zgjodh Dr. Ibrahim Rugova.

DR. IBRAHIM RUGOVA PARALAJMËRONTE DHE PËRSHËNDESTE DEKLARATËN PËR PAVARËSINË E KOSOVËS TË 2 KORRIKUT 1990

Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, para zgjedhjes President, si kryetar i parë i Lidhjes Demokratike të Kosovës (LDK) në një intervistë të botuar në 15 Prill 1990 në revistën “Fjala” në Prishtinë, duke komentuar debatet që zhvillohen në atë kohë thotë: “Ne si LDK pak më vonë do të dalim me një deklaratë kushtetuese që do të inkuadrohemi në këto debate për Kushtetutën e re”, duke paralajmëruar në këtë mënyrë Deklaratën e njohur Kushtetuese apo të Pavarësisë, siç do të quhet më vonë, të 2 Korrikut 1990, të Kuvendit të Kosovës.

Pak më vonë Presidenti historik Rugova do të deklarojë se, “pa shqiptarët si subjekt i barabartë politik nuk mund të ekzistojë as federata dhe as konfederata jugosllave” (“Hrvatski rubikon”, Qershor, Zagreb-Kroaci).

Në 2 Korrik 1990 në Prishtinë deputetët e Kuvendit të Kosovës shpallin Deklaratën Kushtetuese. Rugova si kryetar i LDK-së, e cila tashmë tubonte rreth 700 mijë anëtarë, përshëndet dhe mbështet i pari këtë Deklaratë, duke e quajtur një dokument historik dhe Deklaratë për Pavarësinë.

ARKIV – 2 KORRIK 2018: RAMAJLI E HARADINAJ PËRGJIGJEN NË PYETJET E KORRESPONDENTIT TË GAZETËS DIELLI

Në 2 Korrik 2018 Kryetari i Kuvendit të Kosovës në kohën e viteve të 90-ta të zhvillimeve historike, Ilaz Ramajli, dhe Kryeministri i Republikës së Kosovës, Ramush Haradinaj, pas takimit, në konferencën për shtyp u janë përgjigjur pyetjeve të korrespondenit në Kosovë të Gazetës DIELLI.

PYETJA: Po prezantohem pak më ndryshe se tjera herë, si gazetari që kam qenë bashkë me delegatët në atë kohë para Kuvendit.

Prandaj, një pyetje kam për zotin Ramajli: Nuk ishte vetëm 2 Korriku, ishte edhe Kushtetuta e Kaçanikut e 7 Shtatorit po në 1990, pastaj Referendumi ku thuaja qind për qind e atyre që morën pjesë në votim votuan për Shtet Sovran e të Pavarur të Kosovës në atë kohë. Si i vlerësoni nga kjo distancë 28 vitesh ato tre ngjarje të mëdha historike?

Ndërsa për Kryeministrin e kam pyetjen: Cili është statusi i delegatëve të 2 Korrikut e 7 Shtatorit 1990 sot në shtetin e Kosovës?

PËRGJIGJIET:

Kryeministri Haradinaj: Faleminderit. Së pari Kryetari Ramajli.

Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës në vitin 1990, Ilaz Ramajli: Behluli ëahtë gjithmonë i interesuar për 2 Korrikun e 7 Shtatorin, duke pasur parasysh që ka marrë pjesë në Mbledhjen e 2 Korrikut dhe është gazetari që e ka ruajtur tekstin origjinal të Deklaratës Kushtetuese.

Dhe, t’iu them, këto tre akte, sot ashtu i përmendëm, përbëjnë bazën kushtetuese-juridike të rregullimit të shtetit të ri – Republikës së Kosovës.

Unë po shfrytëzoj rastin të përmendi që kemi mund t’i kryejme këto tre akte duke iu falënderuar një uniteti apsolut të faktorëve shqiptarë në Kosovë,

të cilët pa asnjë hezitim dhe pa asnjë ekuivok e kanë përkrah punën e Kuvendit të Republikës së Kosovës. Edhe me përkrahjen unanime të popullit ne i kemi kryer krejt këto punë.

Unë këte e potencova për shkak se besoj që Kosova në këtë kohë është në një situatë shumë delikate, siç na njoftoi Kryeministri janë në përgatitje edhe zhvillimi i diskutimitmeve për përmbylljen e raporteve, kontratës përfundimtare me Serbinë dhe disa çështje tjera.

Unë besoj duke u mbështetë në përvojën e viteve 90-ta edhe sot është i nevojshëm një unifikim apsolut i faktorit politik në Kosovë, edhe faktorit të institucioneve, ta quaj ashtu, për ta arritë qëllimin përfundimtar.

Kryeministri Ramush Haradinaj: Faleminderit Kryetar.

Sa i përket Statusit ka një iniciativë ligjore, ajo ndodhet tani në Parlament, është në fazën e një propozimi, pra koncept-dokumenti.

Mund të ndodhë që do të procedohet më tutje në seancë plenare si Ligj për statusin e delegatëve-deputetëve të vitit 1990.

Nëse kalon nga Parlamenti ne do ta përkrahim si Qeveri, ka një kosto që është modeste, kosto modeste vjetore.

Nëse jo, atëherë mund ta hartojmë ne një ligj, koncept-dokument për Statusin e delegatëve të atëhershëm edhe t’ia kalojmë Parlamentit.

Por, mendoj që është me rëndësi që kjo të ndodhë.

Qeveria e Kosovës, në këtë rast Qeveria që udhëheqi, në vitin që shkoi ka ndërmarrë një veprim të njëherëshëm, po ato nuk janë zgjidhje – këto të njëhershmet, ka qenë një urgjencë ashtu që me e mbulu, ta quajë ashtu, një vakuum të madh kohor pa përkujdesje.

Po shpresoj që do të kalojmë në ligj dhe nuk është ndonjë ngarkesë, po e përsëris është një ngakesë krejt modeste financiare për Kosovën, është më shumë një nderë që ju bëhet kësaj kategorie, që është shumë me rëndësi nderimi i atyre që në momentet kyçe kanë kryer detyrat e tyre në shërbim të vendit. Ju faleminderit!