Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/
Më 24 shtator 2023, në fshatin Banjskë të komunës së Zveçanit, ndodhi një sulm i organizuar terrorist kundër Policisë së Kosovës, që rezultoi me vrasjen e rreshterit Afrim Bunjaku dhe krijoi një situatë të ngarkuar sigurie. Hetimet dhe faktet e publikuara konfirmuan se ky sulm u organizua dhe u mbështet drejtpërdrejt nga struktura të sigurisë së Serbisë, duke dëshmuar elemente të qarta të agresionit të sponsorizuar nga shteti.
Megjithatë, reagimi i Bashkimit Evropian (BE) ishte i zbehtë dhe shpesh i relativizuar. BE nuk e trajtoi ngjarjen si një akt agresioni shtetëror, por e përshkroi si një “incident të izoluar”, duke shmangur gjuhën e qartë që do të nënkuptonte përgjegjësi ndërkombëtare për Serbinë.
Arsye gjeopolitike: Serbia si “faktor kyç”
Serbia shihet nga Brukseli si aktori më i rëndësishëm për stabilitetin në Ballkanin Perëndimor. Për BE-në, Beogradi është një “portë” për menaxhimin e ndikimeve të Rusisë, Kinës dhe Turqisë në rajon.
-Një akuzë e drejtpërdrejtë ndaj Serbisë do të kishte rrezikuar ta shtyjë atë edhe më afër Moskës dhe Pekinit.
-Në këtë kuptim, interesat strategjike të BE-së fituan epërsi ndaj parimeve të së drejtës ndërkombëtare.
Dialogu Kosovë–Serbi dhe kriza e ndërmjetësimit
BE është ndërmjetësi i vetëm i pranuar në dialogun Kosovë–Serbi. Nëse Brukseli do ta pranonte publikisht se Serbia kreu një akt agresioni, atëherë:
-Procesi i dialogut në Bruksel do të dështonte,
-BE do të ekspozohej si i paaftë për të garantuar paqe dhe siguri,
-Do të dilte në pah se Kosova është viktimë e agresionit të përsëritur shtetëror serb, gjë që do ta ndryshonte balancën e procesit të negociatave.
Për të shmangur këtë, BE aplikoi një diplomaci të heshtur: duke mos e mohuar sulmin, por as duke mos ia adresuar përgjegjësinë Serbisë.
Standardet e dyfishta në të drejtën ndërkombëtare
Nëse një sulm i ngjashëm do të ndodhte kundër një shteti anëtar të BE-së, reagimi do të ishte i menjëhershëm: sanksione, izolim diplomatik dhe thirrje për përgjegjësi ndërkombëtare.
-Shembull: Reagimi i BE-së ndaj agresionit rus në Ukrainë ishte i menjëhershëm dhe i ashpër.
-Krahasim: Ndaj Kosovës, një shteti jo-anëtar dhe të brishtë ndërkombëtarisht, BE aplikoi një standard më të butë, duke e trajtuar ngjarjen si çështje bilaterale Kosovë–Serbi.
Ky është një rast i qartë i standardit të dyfishtë në zbatimin e parimeve të së drejtës ndërkombëtare dhe të parimit të sovranitetit shtetëror.
Frika nga përshkallëzimi dhe mungesa e gatishmërisë për masa
Një akuzë e drejtpërdrejtë ndaj Serbisë do të nënkuptonte obligim për BE-në të ndërmerrte masa konkrete:
-ngrirje të negociatave për anëtarësim,
-pezullim të fondeve IPA,
-masa ndëshkuese diplomatike.
Meqenëse BE nuk kishte gatishmëri për t’i zbatuar këto, zgjedhi rrugën më të lehtë: heshtjen dhe relativizimin.
Roli i lobimit serb dhe ndikimi rus
Serbia ka investuar prej vitesh në një diplomaci aktive dhe lobim të fuqishëm në Bruksel.
-Ajo prezantohet si “garantuese e stabilitetit rajonal”, duke manipuluar perceptimin e disa shteteve anëtare të BE-së.
-Rusia, përmes Serbisë, e përdor Ballkanin si zonë ndikimi për ta sfiduar BE-në dhe NATO-n.
-Në këtë kontekst, Brukseli shmangu çdo hap që mund të përshkallëzonte tensionet me Serbinë dhe, indirekt, me Rusinë.
Pasojat për Kosovën dhe rajonin
Kosova mbeti e pavendosur në pozitën e viktimës së neglizhuar.
-BE humbi kredibilitetin si ndërmjetës neutral.
-Serbia mori mesazhin se mund të përdorë dhunën e sponsorizuar shtetërore pa pasoja serioze ndërkombëtare.
-Ky precedent e bën më të brishtë sigurinë në Ballkan dhe dobëson mekanizmat e së drejtës ndërkombëtare.
Heshtja e BE-së ndaj sulmit të Banjskës nuk ishte rastësi, por një strategji e vetëdijshme politike:
-për të ruajtur Serbinë si partner,
-për të shpëtuar nga dështimi dialogu i Brukselit,
-për të shmangur përballjen me detyrime ndërkombëtare.
Kjo qasje është dëshmi se parimet themelore të BE-së shpesh në Ballkan lihen mënjanë në emër të stabilitetit afatshkurtër politik, ndërsa viktima reale – Kosova – mbetet pa mbrojtje të barabartë.