Shkroi: Rozi Theohari/
Emigrantët shqiptarë të viteve ‘90 erdhën në SHBA për një jetë më të mirë, kurse ne bijtë e bijat që i kemi pasur baballarët tërë jetën në Amerikë, erdhëm në këtë kontinent nga kurioziteti për të njohur vendin ku frymuan e punuan aq rëndë ata. Erdhëm të vizitojmë varret e tyre në qimitiret amerikane, të ulemi më gjunjë për të përkëdhelur gurin e të vendosim aty një buqetë me lule…
Për gati dy dhjetëvjeçarë jetoj në Boston, ku ka hedhur rrënjë emigracioni shqiptar qysh në shekullin e 19-të…, ku kanë jetuar e kanë zhvilluar veprimtarinë e tyre atdhetarë
e njerëz të letrave shqipe, që nga eruditet Noli, Konica e shumë të tjerë. Dihet se emigrantët e parë shqiptarë në SHBA u vendosën kryesisht në zonën e Bostonit, duke u shpërndarë më vonë në qytetet e tjera te Massaçusettsit, si dhe në shtetet e tjera. Emigrimi masiv drejt Perëndimit e sidomos në Amerikë, në fillim të shekullit të kaluar, ishte një ngjarje tronditëse për çdo vatër shqiptare, një ndryshim me efekte emocionale, demografike e social-ekonomike…
Ardhja e Fan Nolit në Amerikë më 1906 dhe fillimi i veprimtarisë së tij në Boston, është një moment i rëndësishëm historik që shënoi edhe fillimet e bashkësisë etnike të emigrantëve shqiptarë në vitet e para të shekullit të kaluar…Bostoni, djepi i demokracisë amerikane, Bostoni i “Vatrës” e i “Diellit”, u bë baza e fortë e perpjekjeve për pavarësinë e Shqipërisë dhe mbrojtjen e trojeve etnike. Është pa mbarim lista e aktiviteteve me karakter politik e social-kulturor të kryera në diasporën shqiptare të Massaçusettsit, ashtu siç është pa mbarim edhe numri i shoqatave, organizatave, organeve të shtypit etj.,te krijuara në periudha të ndryshme kohe, duke shtuar ketu edheinstitucionet fetare. Dhe s’ke si te mos provosh një ndjenjë krenarie. Është krenaria që të frymëzon tradita shekullore, nderimi i bashkatdhetarëve tanë për kombin dhe vlerat e tij…Në vazhdën e asaj tradite vitet e fundit është themeluar shoqata “Besa”, shoqata“Kombi”, shoqata e Shqiptarëve Kosovarë të Bostonit, shoqata“Mjekësore”, Klubi i studentëve shqiptarë në Universitetin e Bostonit,Klubi i studentëve të Universitetit të Harvardit- “Harvard College Albanian Club” etj. Veprimtaria e tyre na rrit besimin e palëkundur se vlerat e kombit dhe vetëdija jonë kombëtare do të trashëgohen e do të çohen më tej nga brezat që do të vijnë. Një mjedis i tillë, ku ndjenjat atdhetare janë aq të prekshme, ka ndikuar fuqishëm edhe në krijimtarinë time. Ndër dhjetë librat shqip e anglisht botuar që nga viti 2002, tre prej tyre: “Mbi thinja fryn erë”, “Jehona Skënderbegiane” dhe “Kur çelin magnoliet në Boston” janë libra publicistikë e përbëjnë një trilogji. Çdo faqe libri është një pasqyrë, reflektim i Amerikës në sytë e një të huaje, të njëemigranteje shqiptare. Së pari, Amerika është vendi i lirisë e i demokracisë, i mbështetur në ligje të palëkundshme, është vendi i shkrimtarëve e poetëve që i kënduan lirisë e dinjitetit njerëzor, dhe, së dyti, është atdheu i dytë i mijëra emigrantëve shqiptarë, duke filluar që prej njeqind e ca vjetësh më parë, të cilët punuan rëndë, u edukuan, u emancipuan dhe patën lidhje të ngushta shpirtërore me këtë vend gjigant. Shqiptari ka manifestuar një qëndrim korrekt e dinjitoz, ka manifestuar talente, energji, vullnet dhe ndjenja thellësisht humane. Jam frymëzuar nga këto virtyte që i kam njohur gjatë takimeve, intervistave dhe manifestimeve me bostonianët, të vjetrit e të rinjtë.
Mjafton të vizitosh restorantin “Pier 4” të patriotit dhe ikonës së Bostonit Anton Athanasit dhe do të ndiesh se çdo sallon, derë, parmak,dritare a pikturë “flet” e “tregon” për qindra takime shqiptarësh, të moçëm e të rinj, gjatë drekave e darkave që janë shtruar për kremtimet e festave kombëtare…Atje dëgjohet ritmi i valleve tona, kumbon zëri tronditës i Fan Nolit, i cili dikur recitonte poezitë e veta para bashkatdhetarëve. Kurse sot, në koncerte e ditë festash, ato sallambushen nga zëri i fuqishëm i tenorit Xhoni Athanas…Mjafton të shkosh në Katedralen e Shën Gjergjit në South Boston e të dëgjosh meshën e të përndershmit At Liolin, pasuesit të Fan Nolit dhe një nga hierarkët më të dalluar të ortodoksisë sonë kombëtare. At Liolini nuk është vetëm një prift predikues. Me aftësitë e tij organizuese e kakthyer kishën sa në një tempull besimtarësh, aq edhe në një organizatë kulturore të shqiptaro-amerikanëve, pavaresisht nga besimi fetar apo
trevat nga kanë ardhur…Të vizitosh shkollat shqipe në Boston, Ustere në Lynn…, të takohesh me nxënësit shqiptarë me sy të përshkënditur e të lexosh hartimet e tyre…Të takosh e të intervistosh pjesëtarë të brezit të vjetër ardhur në shekullin e 20-te, pjesëtare të brezit të dytë e të tretë, lindur ketu në SHBA me prejardhje shqiptare, si dhe emigrantët ardhur kohëve të fundit, të cilët i quajnë “bostonianët e rinj”…Të takosh e të tokësh dorën me shqiptaro-amerikanin e moshuar zotin Mekllaf, i cili ishte shqiptari i fundit që preku trupin e Fan Nolit. Z. Mekllaf punonte në një funeral- home dhe kur vdiq Fan Noli,
ai e përgatiti dhe e veshi trupin e pajetë të peshkopit…
Të takohesh me dardharin At Spiro Paze, shqiptari i fundit në Amerikë
i dorëzuar prift nga peshkopi Fan Noli. Të takohesh me moshataret e mia shqiptaro-amerikanet e pagëzuara nga At Noli, i cili bashkë me vajin e pagëzimit, i kishte lyer edhe me balsamin e pashlyeshëm të dashurisë për mëmëdhenë.
Ky vit është viti i 19-të i ardhjes sime në SHBA dhe kam botuar librine 18-të. Në vitin 2000 mbarova studimet në North Shore Community College në degën e Arteve Liberale. Që prej 1994-s kam botuar mbi 500 shkrime: artikuj, portrete, reportazhe, intervista, tregime, poezi etj. në organet e shtypit shqiptar, atij amerikan dhe gjetkë.
Është puna ime e përditshme, e lodhshme…Ndër shkrimet e mia tërëndësishme janë edhe intervistat me poetin rus Aleksandër Esenin,birin e Sergei Eseninit të famshëm. Këto intervista janë pëlqyer evlerësuar nga shkrimtarë, intelektualë e lexues të tjerë shqiptarë.
Takimi me Aleksandër Sergejeviç Eseninin ishte një ngjarje e rrallë e jetës sime. Të bësh një intervistë me njerëz të veçantë siç ishteA.S.Esenini, shkencëtar, filozof, matematikan, poet i degjuar,disident e legjendë ruse, nuk është aq e lehtë…Arrita t’ia incizoja
zërin gjatë recitimit të një poezie shkruar nga ai gjysmë shekulli mëparë. Intervista me poetin Esenin më ka prekur e emocionuar…Ishtenjë tejndjeshmëri…
Për të shkruar vargjet në anglishte jam frymëzuar nga jeta e poetëve të famshëm të Nju- Inglandit. Kam vizituar muzeumin e poetes amerikane Emili Dickinson; preka fustanin e poetes dhe ndjeva fëshfërimën e gjetheve të vjeshtës në kopshtin e saj. Gjatë një udhëtimi në qytetin Akton, MA, u ula në një lëndinë e mblodha lule, aty ku Frosti ka shkruar poezitë e tij të pavdekshme. Në plazhin përballë shtëpisë sime, në vitet 1850 poeti Longfellou bënte shëtitjet e mbrëmjes buzë oqeanit…
Pjesëmarrja ime në aktivitetet kulturore të shtetit të Massaçusettsit është një përvojë e mirë. Poezitë e mia i botoj çdo muaj në gazetat“Pennon” dhe “Nahant Harbor Revieu”. Jam anëtare e Klubit të shkrimtarëve të Veriut të Bostonit, ku takohem me shkrimtarë e poetë amerikanë. Më ka lënë mbresa gjithashtu takimi me shkrimtaren e njohur amerikane me origjinë shqiptare Loretta Çase (Çekani), e cila banon në Uster, pranë Bostonit.
Jetojmë e krijojmë larg vendlindjes e për treqind e gjashtëdhjet e katër ditë shohim të valëvitet kudo flamuri amerikan. Vetëm një ditë,më 28 nëntor, e shohim e i gezohemi valëvitjes së flamurit tonë kuq e zi në një shtizë të lartë, në qendër të Bostonit, jo shumë larg varrit të Fan Nolit. Pra, kjo ditë është e shenjtë për ne. Aq më tepër lumturohem kur vijnë e më marrin në shtëpinë time dy familje shqiptare kosovare me femijët e tyre veshur me kostume kombëtare.
Kujtoj atë të diel marsi të vitit 2010, në meshën që u mbajt në Katedralen e Shën Gjergjit të Bostonit, ku u përkujtua me solemnitet 45 –vjetori i vdekjes së Fan Nolit. Kujtoj se në këtë ceremoni nderimi, përveç bostonianëve të vjetër e të rinj, merrnin pjesë edhe një numër i konsiderueshëm shkrimtarësh shqiptaro-amerikanë: Për herë të parë në historinë e diasporës shqiptare të Amerikës, në Bostonin tonë, kryeqytetin e emigrantëve, ishte ftuar një shoqatë shkrimtarësh, e para e këtij lloji në komunitetin shqiptaro-amerikan.
Pasi ndoqën me nderim dhe emocion shërbesën përkujtimore drejtuar nga i përndershmi At Liolini, shkrimtarët bënë homazhe dhe vendosën kurora me lule në varrin e Hirësisë së Tij Theofan Stilian Nolit, ku organizata jonë e krijuesve të penës mori bekimin nolian. Bekimin për të ecur në gjurmët e trashëgimisë letrare të Nolit, Konicës, Petër Priftit dhe autorëve të tjerë në zë të diasporës shekullore.
Në hapësirën e gjeografisë letrare këtej dhe andej Atlantikut shkrimtarët shqiptaro amerikanë tashmë kanë krijuar përvojën e tyre për të pasuruar krijimtarinë letrare me vepra të denja për lexuesin, për të ruajtur e konsoliduar identitetin tonë kombëtar, për të ruajtur pasurinë e gjuhës sonë amtare dhe për të zhvilluar më tej aftësitë e
saj shprehëse.
Le të shpresojmë se dita-ditës dhe vit pas viti, krahas rritjes së suksesshme të komunitetit tonë shqiptaro-amerikan, do të rrisim e zhvillojmë më tej brezin e talenteve të reja në art e në kulturë, që do t’i paraprijë së ardhmes qoftë këtu në diasporë, qoftë në vendlindje dhe në mbarë trojet etnike.
(Nga doreshkrimi i Monografise se Shoqates se Shkrimtareve Shqiptaro-Amerikane) Boston, 21 Mars 2013
Nëpromovimin e Shoqataëts së ShkrimtarëveShqiptaro-Amerikanë, Nju Jork, 14 Mars 2003
Nëtakimin e dytëteShoqataëts së ShkrimtarëveShqiptaro-Amerikanë, Dallas, 7 Gusht 2005
Fituesetëçmimit Pena e Artë, Merita B. McCormack dheRozi Theohari, Çikago,25 Gusht 2006
Shkrimtaret nga te gjitha shtetet e Amerikes ne kishen e Nolit ne Boston, 21 Mars 2009
Ne takimin e Fundvititteshoqtes se Shkrimtareve ne Stamford, 13 Dhjetor 2010
Homazhtekvarrii Fan Nolit, Boston, 21 Mars 2010
Ne diten e librit shqip. Nju Jork 23 Maj 2010