Interviste nga Fadil Shehu-Florida/
Ndonëse sapo ka kapërcyer të 70-tat, aktori, regjisori, karikaturisti, skenaristi “Mjeshtër i madh” Bujar Kapexhiu, mbetet sërish po ai, siç e kemi ndjekur me ëndje në rrugëtimin e këtyre gjinive të artit. Me të folurën e tij, që për të bërë bisedën më të këndëshme, përdor dhe pak kripë, nuk e ke aspak të vështirë të depërtosh në bujarinë dhe ciltërsinë, që ai të ofron.
Fadil Shehu: Bujar,jeta juaj në art është përshkuar në një udhëtim maratonë afër 50-vjeçar. Sidomos në gjininë e karikaturës. Si është fillimi i kësaj rruge deri në botimin e albumit të fundit “To Europe”?
Fillimet e krijimtarisë si karikaturist kanë qenë qysh në bankat e shkollës. Aty kishim një gazetë muri, ku me shkrime të ndryshme nxënësit trajtonin problemet e mësimit, frekuentimit dhe sjelljes në shkollë. Mbaj mend se karikatura që kishte më shumë sukses, ku të gjithë nxënësit gajaseshin së qeshuri, ishte portreti bullafiq e me mustaqe i një gjenerali, babai i shoqes sime të klasës. Edhe mësuesit, kur futeshin në klasë për të zhvilluar mësimin, qeshnin me vizatimin dhe më tej, me një buzëqeshje, urdhëronin që të pastrohej dërrasa e zezë, duke përqendruar shikimin qortues drejt meje. Karikatura e parë që kam botuar në shtyp para 52 vjetësh, ka qenë një karikaturë politike, ku një grusht i stërmadh me mbishkrimin “populli”, godiste imperializmin amerikan dhe socialimperializmin sovjetik, sipas ideologjisë dhe kërkesave të kohës. Me sa duket, kjo karikaturë ka paralajmëruar që në vazhdimësi të krijimtarisë time, në qendër të saj do të jetë karikatura politike, e botuar në shtypin periodik të kohës. Fillim të vërtetë unë quaj çastin kur, për herë të parë, hyra në redaksinë e revistës “Hosteni”, e vetmja revistë prestigjioze humoristiko–satirike. Trokita në derën me tabelën “karikaturistët” dhe dorëzova vizatimin e parë me ngjyra. U botua menjëherë. Kjo karikaturë ka qenë me dy figura. Një djalë dhe një vajzë që bënin këtë dialog:
Djali: Unë ju dashuroj!
Vajza: Në zemrën time nuk ka vend për ty.
Djali: S’ka gjë, rri edhe në këmbë.
Kështu me radhë, karikaturat ndoqën njëra-tjetrën, duke paraqitur problematikën e kohës, brenda gardhit të realizmit socialist që rrethonte fushën e artit komik. Sot që po ju jap këtë intervistë, janë botuar disa libra me karikatura si ilustrime të teksteve letrare humoristike dhe satirike, tre libra me karikatura politike dhe dy albume me ngjyra. Albumi i fundit është “To Europe”, ku përmblidhet vetëm krijimtaria që pasqyron me humor marrëdhëniet e personaliteteve politike europiane dhe amerikane me politikën shqiptare. Është një botim interesant, origjinal, që është pritur me lëvdata nga të dyja palët, ndërkombëtarët dhe politikanët shqiptarë, gjë që mua më ka dhënë një kënaqësi të veçantë. Aty pasqyrohen marrëveshjet, mosmarrëveshjet, sukseset, dështimet, dredhitë, prapaskenat, përplasjet, këshillat, ultimatumet, vërejtjet, kritikat, përqafimet dhe braktisjet. Nënë Tereza thotë: “Paqja vjen me buzëqeshje.”.
Sa i vështirë ka qenë për ju depërtimi në udhët e mistershme të kupolës politike, në “barkun” e së cilës deputetët “gatuajnë”… politikë?
Si çdo krijimtari në jetën e njeriut, edhe karikatura, si gjini e artit figurativ, ka vështirësitë e veta, fillimisht për të kapur thelbin e fenomenit, të ngjarjes apo të situatës. Ta zbërthesh atë duke e këqyrur në këndin humoristik apo satirik, duke i veshur asaj mjetet origjinale artistike që godasin, tallin apo bëjnë qesharak këtë subjekt. I vështirë është hapi i parë, ai që vendos e merr drejtimin drejt politikës. Më tutje kapja e problemeve, këndvështrimi humoristik apo satirik, përpunimi artistik dhe paraqitja për lexuesin në shtypin e përditshëm, bëhet e zakonshme deri në rutinë. Veprimtaria politike është një thesar idesh, faktesh, problemesh, dukurish, subjektesh, fenomenesh, ngjarjesh e personazhesh që sillen rrotull tyre, aq sa e ke vështirë të zgjedhësh e të vendosësh se me kë do të merresh në çastin e caktuar. Nga “kazani i madh i gatimit” që përziejnë politikanët, karikaturistit i mjafton një lugë për të gatuar gjellën e tij humoristike. Një lugë e vetme, por ajo do të jetë më e zgjedhura, më e preferuara, më e shijshmja, se vetëm kështu ky gatim komik do të preferohet nga lexuesit e do të shijohet duke qeshur.
Sa është vlerësuar nga lexuesit dhe si ka qenë reagimi i politikanëve për krijesën tuaj të fundit?
Sigurisht, në qendër të trajtimit humoristik janë figurat më të larta politike, ata të cilët e rrotullojnë, e transformojnë, e përvetësojnë, e deklamojnë dhe e deformojnë politikën. Janë këta në qendër të vëmendjes së publikut e të medias, kështu detyrimisht janë në qendër të fletës së vizatimit dhe në majën e penës artistike që karikaturizon figurën e këtyre personazheve dhe bëmat e tyre. Karikaturat e tyre nuk përqendrohen vetëm në anën e tipareve të jashtme, por paraqesin edhe thelbin e veprimtarisë së tyre nëpërmjet lentes humoristike. Kjo i bën më të veçantë, më origjinalë, më të tejdukshëm e më qesharakë. Me karikaturën time unë nuk përçmoj, nuk godas, nuk fyej e denigroj personazhe, por veprimin e tyre. Me dashamirësi, por me qëndrim kritik e të paanshëm, ironizoj e tall një veprim, një batutë apo një mendim të një politikani të caktuar, që ka “fatin” të jetë personazhi që do të përkëdhelet nga pena ime humoristike. Karikaturat e para pas fitores së demokracisë, nga politikanët shiheshin paksa me hatërmbetje. Herë pas here edhe zemëroheshin. Më vonë filluan të kuptojnë që një karikaturë e tyre në shtyp ishte një vlerësim e një reklamë për ta. Ndërsa sot, ata mërziten dhe u mbetet hatëri kur nuk shohin karikaturën e tyre në shtypin e ditës.
A mund të ketë shokë një gazetar, shkrimtar, apo karikaturist, një politikan që kritikohet nga shoku i tij?
Pothuajse të gjithë politikanët që unë kam fiksuar janë shokë e miqtë e mi. Me ndonjërin prej tyre, edhe pse nuk përqafohemi, i shtrëngojmë dorën njëri-tjetrit me dashamirësi. Mund t’ju duket e çuditshme, ndoshta e pabesueshme, por me anë të karikaturës kam fituar njohjen, simpatinë, miqësinë dhe respektin e personazhit politikan të fiksuar në karikaturën e ditës. Ashtu si gjithkush, në një bisedë me përplasje konceptesh dhe argumentesh me një politikan, duke kundërshtuar një pikëpamje nga këndvështrime të ndryshme, ashtu edhe unë ballafaqohem me një politikan duke e kundërshtuar jo me fjalë por me figurë. Pra, unë ndërhyj në bisedat politike me anë të figurës, e cila ka një përparësi nga fjala, sepse është më e lehtë për t’u kuptuar nga shikuesi. Më tej ky ballafaqim të jep edhe një buzëqeshje. Është e privilegjuar. Është e preferuar. Është vepër arti.
Zhanri i karikaturës ka qenë bashkudhëtar në krijimtarinë tuaj. Ç’do të thoshit për tipa e karaktere, karikaturat e të cilëve janë vlerësuar si punime me spec?
Në përgjithësi çdo karikaturë, me karakter humoristik apo satirik, aq më tepër ato me prirje politike, e kanë brenda sasinë e specit. Njëra më pak e tjetra më shumë të japin, në mos djegien e padurueshme, të shkaktojnë avullin e nxehtë, këtë radhë jo në gojë, por në mendje. Ka nga ata politikanë që, edhe pse u djeg, e durojnë dhe e përballojnë djegien. Ka edhe të tjerë, injorantë e mediokër, të cilëve u djeg çdo lloj sasie e varieteti i specit satirik. Në përgjithësi, satira sasinë dhe djegien e specit e ka më dukshme e më të efektshme. Është një mendim: “Për një politikan, një karikaturë është e rrezikshme, por më e rrezikshme është kur nuk ka asnjë karikaturë.”. Është pikërisht speci që i jep shijen e veçantë e të preferuar karikaturës politike.
Mendoni se njerëzit që merren me politikë mbeten “miniera” e frymëzimit në krijimet tuaja?
Me politikën direkt, nëpërmjet karikaturës, krijimtaria ime përmblidhet në këto 25 vjetët e fundit. Mendoj që, që në ditët e para të demokracisë, unë dhe kolegët e mi humoristë zbuluam thesarin e çmuar në “minierën” e politikës. Ngjarje, dukuri, fenomene, fakte e personazhe pa fund, që shtyhen e grinden në grumbullin e madh të tyre, që kush e kush më parë të zërë vendin e merituar në kornizat humoristike të shtypit periodik. Mos u çudisni! Sot kemi edhe politikanë që në shenjë miqësie më tërheqin vëmendjen duke më thënë: “Eh, mua s’më bëre një karikaturë në gazetë.”. Dhe pret buzëqeshjen time si një premtim për të ardhmen…
Njiheni si skenarist i disa prej filmave humoristikë. Ndoshta aroma e specit djegës ndaj politikanëve do të zërë një ditë vendin e vet përkrah filmave të tillë?
Meqë jemi akoma te speci, e për më tepër ju ngulni këmbë për këtë zarzavat pak delikat në prodhimin e humorit, mendoj se këtë do mund ta përdor kryesisht në filmat e animuar që trajtojnë subjekte të politikës me personazhet përkatëse. Profesor, ju jeni marrë me politikë?
Dikur është marrë politika me mua dhe e kam pësuar prej saj, tani merrem unë me politikën që ta “pësojë” ajo nga unë. Një “hakmarrje” që, duke u treguar modest, them se i bën mirë politikës. Vetëm me një ndryshim: Unë jam politikan BIO, ndërsa të gjithë të tjerët që kanë mbirë në kopshtin e politikës janë OMGJ, sepse janë të stimuluar me medikamente për rritjen artificiale, të menjëhershme të famës e të mirëqenies së tyre. Janë krijesa të pasura me plehra kimike.
Ndër vite keni lëvruar me sukses aktrimin, regjisurën, skenaristin, karikaturistin. Cili prej këtyre profesioneve ju ka sjellë më shumë kënaqësi?
Çdo veprimtari artistike ku unë kam vënë në punë mendjen dhe shpirtin tim më ka dhënë një kënaqësi të veçantë. Tek unë të gjitha veprimtaritë kanë ndihmuar njëra–tjetrën. Kur në një vepër arti bashkohen të gjitha aftësitë, është një lloj si një koktej i mirë e i shijshëm, që pëlqehet nga të gjithë. Filmin e ka ndihmuar karikatura, karikaturën e ka ndihmuar aktori dhe regjisori, aktorin dhe regjisorin e ndihmon skenaristi. Pra, siç e shikoni, është një kontribut i të gjithëve që punojnë për suksesin e një vepre artistike. Me një fjalë, janë një grup i vogël artistësh që kanë miqësi, respekt për njëri–tjetrin dhe që punojnë me pasion e përkushtim që vepra artistike të dalë sa më dinjitoze. E veçanta e këtij grupi është se ka vetëm një emër: Bujar Kapexhiu. Dhe unë i dua e i respektoj të gjithë njëlloj. Ky është kyçi dhe sekreti i suksesit, kur ai është real. Kur krijimtaria është e pasuksesshme, për të mos thënë fjalën e ashpër “e dështuar”, fajin nuk ia hedhin njëri–tjetrit, por e ndajnë të gjithë së bashku, duke e bërë kështu më të lehtë e më kalimtare periudhën dështake.
Ndonëse keni ngjitur suksesshëm shkallët e karrierës suaj artistike, ka pasur raste që keni pësuar incidente, që ju kanë “rrëzuar” nga këto shkallë, duke punuar në bazë. Është e vërtetë?
E tërë veprimtaria artistike, për secilin artist, pa përjashtim, është e fokusuar në dëshirën, punën, pasionin, përkushtimin dhe pikësynimin që emri i tij të ngjitet në majat më të larta të suksesit. Por duhet të themi që kjo nuk është një ngjitje alpinistike, por me shkallë, që quhen shkallët e karrierës e padyshim cilësohen si shkallët më delikate. Duhet kujdes kur mbështet këmbën e më pas kur hedh hapin, duhet ekuilibër. E keqja vjen kur këmba të mbetet në ajër, nuk ke mbështetje, në çastin që humbet ekuilibrin dhe me siguri rrëzohesh. Është më e rrezikshme kur je ngjitur në majë, rrëzohesh dhe e shikon veten në fund. Është e dhimbshme. Unë jam rrëzuar njëherë nga shkallët, jo për faj të shkallës, as për faj të atij që mbante shkallën, por nga një mendje perverse në çast çmendurie. Iu tek të na heqë shkallët dhe ne ramë të tërë. Unë bashkë me të tjerë. Fatmirësisht nuk thyem qafën, por na detyruan të thyejmë koncepte dhe format e krijimtarisë.
Nëse do të ktheheshim paksa në retrospektivë, në filmin “Dueli i heshtur” starton roli juaj i parë si aktor, me personazhin e Bepinit. Ishte periudha kur ju ishit ende student. Përse ky personazh ngjiti aq shumë te spektatori?
Është një nga rolet dhe kujtimet më të bukura e të veçanta të jetës sime artistike. Më pëlqen dhe e dua atë personazh , njëkohësisht më vjen keq se nuk mundi ta realizojë ëndrrën e tij. Atë ëndërr që kish Bepini për një jetë në botën e lirë, e kishim pothuajse të gjithë ne të rinjtë e asaj kohe. Dhe kjo ëndërr e ne të gjithëve u bë realitet me ardhjen e demokracisë mbas viteve ’90. Në një intervistë, në një program televiziv, jam shprehur, sigurisht me shaka, që filmi “Duel i heshtur” në atë kohë ka qenë një film frymëzues, që ne e trajtuam si një kurs kualifikimi, për t’u treguar të rinjve sesi të arratisesh jashtë shtetit. Ndoshta kemi profetizuar, për të dëshmuar se e ardhmja e largimit do të jetë me anije dhe ashtu ndodhi. Në atë kohë diktature, personazhet e ashtuquajtura negative pëlqeheshin e simpatizoheshin, sepse veprimet dhe batutat e tyre ishin brenda qenies së çdo njeriu të asaj kohe. Kështu ndodhi edhe me Bepinin e “Duelit të heshtur”. Batutat e tij edhe sot e kësaj dite përdoren në biseda të ndryshme dhe mjedise argëtuese.
Bepini u vlerësua si binjakëzim me dëshirën e jo pak njerëzve që tentonin të arratiseshin. E menduat ndonjëherë veten si pjesëtar të armatës së këtyre njerëzve, për t’u larguar edhe ju një ditë nga Shqipëria?
Kjo që thoni ju është e vërtetë. Të rinjtë e asaj kohe sytë dhe dëshirat i kishin nga Perëndimi. Ishin të shumta rastet e tentativave nga të rinjtë, të cilët, edhe duke e ditur rrezikun e madh që i priste, kalimi i kufirit qe burg ose vrasje, i morën parasysh këto dhe tentonin ta kalonin kufirin, për të kapur “botën e lirë”, të cilën aq shumë e kishin ëndërruar. Të them të drejtën edhe unë e kam ëndërruar Perëndimin, por asnjëherë nuk kam menduar për t’u arratisur. Asnjëherë nuk kam menduar për të shkuar unë vetë atje, por kam ëndërruar e dëshiruar me “Ah, sikur!” Perëndimi të vijë te ne. Para ardhjes së demokracisë dhe në ditët e para të saj, asnjëherë nuk kam menduar të qëndroj atje, megjithëse kam pasur oferta me vlerë banimi e punësimi. Nuk dua të mburrem këtu, duke thënë se e bëra për patriotizëm. Jo. Ndoshta natyra ime paksa sentimentale, e lidhur ngushtë me familjen, me shoqërinë, me mjedisin. Dhe, për të mos harruar, për ta thënë haptas, mungesa e kurajës, bënë që unë të refuzoja qëndrimin dhe të kthehesha në vatrën time. Shumë të tjerë, ndryshe nga unë, guxuan, u larguan dhe fituan. Mirë bënë. Ishin trima. I admiroj, edhe pse një pjesë e tyre nuk punojnë në profesionet për të cilat u shkolluan, por i admiroj për dëshirën e tyre për të ndryshuar, për të kërkuar më të mirën, më të bukurën, për të sakrifikuar edhe humbjen e profesionit të tyre. Liria më e shtrenjtë se gjithçka!
Sipas jush, ku qëndron e veçanta dhe e përbashkëta me Bepinin, personazhi i cili u skalit aq mrekullisht nga ju?
E përbashkëta e parë ishte mosha. Kjo më ndihmonte që me lehtësi, në film, të mendoja e të veproja si ai. Ndoshta edhe biografitë, ai letrare dhe unë reale, i kishim të njëjta, si familje kundërshtare të regjimit komunist. Ajo që i dha frymën e vërtetësisë këtij roli qenë pikërisht edhe dëshirat që gëlonin fshehurazi brenda shpirtit të çdo të riu të asaj kohe. Dhe diçka për humor: Kur në vitin 1973 u dënova dhe u dërgova për riedukim, kryeredaktori i revistës “Hosteni”, ku unë isha bashkëpunëtor si karikaturist, shkrimtari Niko Nikolla, më thoshte me shaka: “Ti Bujar nuk e di se përse të kanë dënuar. Këtë ta them unë, të saktë. Byroja Politike, kur ka parë filmin ‘Duel i heshtur’ dhe personazhin tënd, që e ke interpretuar me aq pasion e origjinalitet, kanë thënë: Edhe ky duhet të jetë po aq i poshtër e reaksionar sa personazhi vetë, përderisa e luan me aq ndjenjë.”. Në të vërtetë, në realitetin shqiptar, i gatuar me ideologjinë komuniste, aktorët që interpretonin personazhet pozitive të heronjve të luftës në një farë mënyre identifikoheshin me ta dhe ishin më të privilegjuar. Dhe e kundërta ndodhte me aktorët që interpretonin personazhet negative. Mos t’ju duket e çuditshme, por edhe në mbledhjet e artistëve në presidium zgjidheshin aktorët që interpretonin personazhet pozitive. Regjisori i madh Kujtim Spahivogli, pedagogu dhe miku im i afërt, e ironizonte për këtë dukuri duke thënë: “Pesë role negative në film e në teatër, barazi me tre vjet burg!”. Unë kam interpretuar në film katër role negative, prandaj pësova jo tre vjet burg, por punë të detyruar e të rëndë në prodhim. Spektatorë kuriozë e dashamirës, miq e shokë të mi, më pyesnin: “Interesant, Bujar, përse ke interpretuar vetëm role negative?”. Dhe unë u përgjigjesha: “Në kontrast me jetën.”. Ndërsa një miku im matematicien, duke përdorur teoritë matematikore, shtonte me shaka: “Mos u mërzit Bujar, negativ me negativ del pozitiv.”.
Mendoni se ky rol shërbeu si trampolinë në rolet që vijuan më pas në filmat “Gjurmët”, “I teti në bronz”, “Dy herë mat”…?
Çdo rol i suksesshëm në film apo në teatër, për cilindo aktor, është një pasaportë kalimi për një film tjetër. Regjisorët, kur qëndronin në vizionin e filmave të ndryshëm, dukeshin tamam si ata peshkatarët, të tendosur me grepin e tyre, për të kapur “peshkun” më të mirë e më të rrallë dhe për ta “tiganisur” në gatimin e radhës. Kështu ndodhi edhe me mua. Mbas filmit “Dueli i heshtur” erdhën ofertat për filmat e tjerë. Gjatë kësaj periudhe u ndodha i kapur nga shumë grepa të regjisorëve, por jo në të gjitha gatimet isha “i shijshëm”, ashtu siç mendonin ata, ndaj edhe nuk më “tiganisën” në filmin e tyre. Falënderoj regjisorët që në gatimet e tyre artistike shënuan edhe emrin tim në menynë kinematografike.
Profesor, duke mos mjaftuar dënimet për t’ju shkatërruar si artist, sistemi i atëhershëm arriti të “burgosë” krijimtarinë tuaj, si regjisor i dy filmave të animuar, “Autogol” dhe “Kur shefi merr flakë”. Ndoshta shkaku i kësaj censure qëndron në faktin se skenarist i tyre ishte Bashkim Shehu, djali i ish-kryeministrit Mehmet Shehu?
Zanafilla e filmit të animuar në Shqipëri qe kryesisht te filmat për fëmijë. Prodhimet e para filmike, nga të gjithë krijuesit, skenaristë, regjisorë, operatorë, piktorë e animatorë, u mbështetën pikërisht në këtë linjë krijimi. Subjekte edukative për fëmijë të moshave të ndryshme. Pikërisht në kohën që kishim prodhuar disa filma të suksesshëm për fëmijë, kur qemë pjesëmarrës dhe fitues çmimesh në festivale ndërkombëtare dhe kur teknikisht e ndienim veten më profesionalë, menduam t’i futemi një rruge më të vështirë por të bukur, krijimit të filmave të animuar me subjekte për të rritur, brenda problematikës aktuale, kryesisht me tema të familjes e të punës. Kështu qe fillimi i procesit krijues për prodhimin e dy filmave të parë për të rritur. Dy subjektet ishin delikate, sepse për herë të parë spektatori ynë do të shihte në ekran një karikaturë të punëtorit që nxjerr prodhime skerco, ngaqë gjatë orarit të punës mendon për futbollin. Apo tjetri, një shef brutal e arrogant, që kur nxehet nxjerr flakë nga goja. Të dy filmat i realizuam në bashkëpunim me skenaristin Bashkim Shehu, duke menduar se në atë situatë delikate, brenda lëvozhgës së artit të realizmit socialist, ne po mendonim të godisnim, gërvishtnim apo të copëtonim këtë lëvozhgë dhe për çdo vërejtje apo keqkuptim të subjektit mburoja do të ishte me emrin “djali i kryeministrit”. Por edhe kjo nuk piu ujë. “Shpata e partisë” e copëtoi mburojën dhe filmat i degdisi në errësirë, siç thotë populli, “Pa nam e nishan”. Kur këto dy filma u gjetën dhe u rishfaqën përpara spektatorit, në këto ditë të lira të demokracisë, ne krijuesit patëm një kënaqësi të veçantë, duke e krahasuar këtë kënaqësi me atë punën e verës që koha i ka dhënë më tepër vlerë. Ashtu edhe ne e shijuam më mirë, më me shumë kuriozitet e më me shumë kënaqësi. Ishte një çast emocionant. Tamam si të takosh një person të dashur, që prej vitesh e ke menduar të humbur dhe kujton se nuk do ta takosh më kurrë. Jo! E rigjetëm njëri–tjetrin. U takuam me shumë mall. Jemi bashkë. Tani nuk na ndan më askush. Kurrë!
Njiheni si pjesëtar i grupit themelues i studios së filmit të animuar në kinostudion “Shqipëria e re” dhe regjisor i shumë filmave për fëmijë dhe të rritur. Shohim se filma të këtij zhanri sot shfaqen me pikatore. Ju shqetëson një fakti tillë?
Filmi i parë i animuar në Shqipëri, prodhim i Kinostudios “Shqipëria e Re”, u shfaq në nëntor 1975. Titullohej “Zana dhe Miri”. Ky film u krijua nga dy autorë, Vlash Droboniku (piktor) dhe Tomi Vaso (operator), të dy të specializuar në studiot e filmit të animuar në Bukuresht (Rumani). Vazhdimësia e prodhimit të këtyre filmave dhe ngritja e nivelit artistik kërkonin domosdoshmërish plotësimin e grupit krijues me figurën kryesore të një filmi, regjisorin. Ky qe çasti i lumtur për mua, në kohën që kryeja dënimin në punë prodhuese, më propozuan të jem regjisori i parë i filmit të animuar. Pranova me kënaqësi, jo vetëm se po largohesha nga puna e rëndë, por do filloja një profesion interesant, në një veprimtari artistike, ku përmblidheshin dhuntitë e mia profesionale: skenari, grafika dhe regjia. Kështu e filloi punën ky grup i vogël artistik prej tre vetash në prodhimin shumtë të filmave të animuar për fëmijë, me subjekte tonat origjinale ose me bashkëpunim me shkrimtarë të letërsisë për fëmijë. Në vazhdimësi, me ardhjen në studion e filmit të animuar të piktorëve të rinj nga “Akademia e Arteve”, u shtua prodhimi i filmave, njëkohësisht edhe cilësia e krijimtarisë artistike u pasurua me stile të reja. Pjesëmarrja nëpër festivale kombëtare dhe ndërkombëtare i dhanë kësaj krijimtarie vlerësime të shumta me fitimin e shumë çmimeve. Sot, ky zhanër, duhet të pranuar me keqardhje, është rrudhur, strukur, fishkur e tretur si një lule pa ajër e ujë, që shumë rrallë ngjyros petalet e saj, vetëm kur lëshohet ndonjë rreze drite nga institucionet shtetërore ose kur me pikatore ndihmohet financiarisht.
Nëse nuk do të ishit artist, çfarë do të bënit?
Në çdo lloj profesioni do punoja seriozisht, me pasion e profesionalizëm. Unë e respektoj dhe e dua shumë punën. Punoj me përkushtim për çdo gjë që marr përsipër. Për të qenë i sinqertë me veten dhe me ju, dua të përjashtoj dy profesione, që me siguri unë nuk do t’i kryeja si duhet me që e ndiej veten të paaftë. Polic dhe llogaritar. Tek i pari nuk do të isha i pranueshëm, sepse jam tip liberal e sentimental e me siguri do të më përjashtonin menjëherë. Ndërsa për profesionin e dytë, atë të llogaritarit, nuk i përballoj dot shifrat dhe kombinimet e tyre. Tmerr.
Cilat personazhe ju frymëzojnë më shumë?
Personazhet e sinqertë, të mençur, me fantazi, kavalierë, të papërtueshëm, xhentilë, krijues, gazmorë e plot humor.
Kohët e fundit tv.Vizion +, shfaqi spektaklin”Dancing with the Stars” (Danc me yjet). Si personazh VIP, ju u përfaqësuat denjësisht. Madje, dueti Bujari & Olta në kërcimin klasik “Samba” arriti të skualifikonte dhe balerinë të njohur? Cili motiv ju shtyu të ishit pjesëmarrës në këtë eveniment?
Me kërcimin kam pasur dhe kam përherë, marrëdhënie të mira, që e kemi respektuar e simpatizuar në vazhdimësi njëri-tjetrin. Kam kërcyer që në vogëli. Në rini, frekuentues pasionant i mbrëmjeve të vallëzimit në shkollë dhe nëpër dasma. Kam kërcyer të gjitha llojet e valleve popullore e të vallëzimit. Ftesa për pjesëmarrjen në spektaklin “Dancing with the Stars” qe një rast i rrallë, që nuk vjen për këdo dhe ky është vlerësim, por njëkohësisht kishte përballjen me një sfidë dhe zbulimin e një ambicie artistike. Mbi të gjitha, pjesëmarrjen në një eveniment televiziv kombëtar të rrallë. Nuk duhet të harrojmë që edhe ata që të ftojnë, pra organizatorët, e kanë menduar mirë këtë pjesëmarrje, duke llogaritur në bilancin e suksesit popullaritetin e çdo pjesëmarrësi, për të siguruar kështu larminë e personazheve dhe entuziazmin e spektaklit. Vlerësimi dhe konsiderata pozitive e organizatorëve m’u duk e sinqertë dhe nga ana ime nuk do dukej e hijshme që pjesëmarrja të refuzohej. Në çastin e pranimit, përveç kënaqësisë për pjesëmarrjen në një aktivitet origjinal artistik, i ndryshëm nga aktivitetet artistike që kryeja çdo ditë, pata edhe mbështetjen dhe sigurinë e bagazhit profesional për kërcimin, leksione për të cilin kisha marrë vite më parë në Akademinë e Artëve, kur studioja për aktor, në lëndën e baletit të drejtuar nga koreografë të shquar të asaj kohe.
Kërcimet Danc, Vals, Tango pëlqehen kudo në botë. Cilin prej tyre keni pëlqyer më shumë në jetën tuaj?
I kam kërcyer këto vallëzime. I kërcej edhe sot. Por kërcimi që kam më shumë për zemër dhe ma lejoni mungesën e modestisë, për të thënë një të vërtetë që, e them me mburrje këtë, e kërcej shumë mirë edhe sot, pasi kanë kaluar 55 vjet qëkur e kam kërcyer për herë të parë, është kërcimi Twist. Në fillim të viteve ‘60 ky qe i ndaluar të kërcehej në çfarëdolloj mjedisi publik, por ne pasionantët, fshehurazi, e kërcenim në festa të ngushta familjare apo shoqërore. Një kuriozitet: Në këtë kohë, student, unë shkoja në konviktin e djemve të Akademisë së Arteve dhe aty, në dhomat e fjetjes, duke u mbajtur midis shtretërve metalikë u mësoja shokëve të kursit formën e këtij kërcimi. Nuk e harroj, sot e kësaj dite, më ka mbetur në mendje se lëvizjet e kërcimit Twist janë: Trupi drejt, gjunjët pak të thyera, duart lëvizin sikur fshin kurrizin me peshqir dhe këmbët, herë e majta e herë e djathta të alternuara, sikur shuajnë bishtin e cigares me këmbë në tokë. Sigurisht që këto janë të bukura kur lëvizjet organizohen sinkron me njëra–tjetrën. Ja pra, ua dhashë edhe juve leksionin e parë për kërcimin Twist. Suksese! Kërcim të mbarë!
Cili është Bujar Kapexhiu si bashkëshort, prind, artist dhe qytetar?
Sigurisht, ju kërkoni nga unë që të jem i sinqertë me përgjigjet e mia për këto pyetje. Kjo pyetje është e gjerë, e thellë, brenda saj me shumë nuanca. Bashkëshort i rrallë – kështu thotë gruaja. Prind shembullor e i përkushtuar – kështu thonë djali, vajza dhe komshinjtë. Artist i mirë-thonë spektatorët, lexuesit dhe bashkëpunëtorët. Qytetar korrekt- thonë banorët e lagjes, punonjësit e policisë, shitësit, kamerierët, postieri, shitësi i gazetave dhe administratori i pallatit. Kjo është përgjigjja më e saktë dhe më e sinqertë për kapacitetin e modestisë që disponoj brenda vetes, në çdo kohë e në çdo rrethanë.
Përkushtimi i punës suaj si pedagog e krijues, ndoshta, ka bërë që të jeni borxhli ndaj familjes?
Po. Kjo është e vërtetë. Jam shumë borxhli. Angazhimet e shumta, koha e gjatë me krijimtarinë e kanë limituar kohën e ndenjjes me pjesëtarët e familjes. Herë pas here largimet nga shtëpia për aktivitete të ndryshme artistike, si film, teatër, ekspozita, pjesëmarrje në konferenca, seminare e kanë bërë shumë të rrallë qëndrimin në të njëjtën tavolinë, për të drekuar apo darkuar me pjesëtarët e tjerë të familjes. Megjithatë, për të mos më mërzitur e që unë të ndiej peshën e mungesës në gjirin e familjes, ata shprehen shpesh se unë nuk mungoj, të kemi pranë, të shohim nëpër filma, në emisione televizive, apo dhe me karikaturat në shtypin e përditshëm. Për shaka, i them vazhdimisht gruas: “Ja ku e ke fotografinë time, të varur në mur. U thuaj të tjerëve, ky është bashkëshorti im, nuk largohet kurrë nga ajo kornizë, përherë ashtu i buzëqeshur dhe me ngjyra.”.
Kurdoherë i mirëpritur në festivale kombëtare e ndërkombëtare të filmit, në mjedise auditori, shokësh e miqsh. Çuditërisht, të gjitha këto aspekte mbartin brenda kripën e humorit tuaj të këndshëm…
Edhe kur nuk është i pranishëm humori dhe buzëqeshja origjinale, siç i thonë sot “Live”, me siguri që është vepra ime që u jep pjesëmarrësve, dashamirësve dhe miqve të mi buzëqeshjen apo të qeshurën, që mbushen me çaste gazmore.
Çfarë është humori për ju?
Humori që përfaqësohet nga disa dukuri, buzëqeshja, e qeshura, gajasja, nuk është vetëm tendosje e cepave të buzëve drejt veshëve, dukja e bardhësisë së dhëmbëve, tingulli i zërit që shkruhet “hahahahaha”, por diçka më e bukur, më e këndshme, që ndodh brenda shpirtit si një ndjesi që harron, zhduk, godet, përhap, spërkat, mbulon e zbulon njëkohësisht një grumbull ndjesish, që, të përziera së bashku krijojnë një koktej emocional që të shijon, të dalldis, të çlodh, të zbërthen e të eksiton. Humori me të qeshurën e tij është gjithçka. Triumf. Fitore. Kënaqësi. Është bota që ndalon përpara këmbëve të tua e ti nuk e përfill fare rrumbullakësinë e saj me të qeshurën tënde rrafshuese. Në çastin që ti qesh, me siguri që bota e ka ndalur rrotullimin e saj. Unë them: Mjerë ata që nuk dinë të qeshin. Edhe të qeshësh, duhet të dish. Nuk është e lehtë. Por jo e pamundur. Humori është privilegj i të mençurve. Unë them: Mos u mburr se je serioz, por merakosu se nuk di të qeshësh. Dikush tjetër ka thënë: “Buzëqeshja është rruga më e shkurtër midis dy njerëzve.”. E pra, në jetë sa më shumë buzëqeshje, se kështu do të jesh më i bukur, më i mençur e më paqësor.
Si do e vlerësonit punën e shkrimtarëve të humorit dhe të karikaturistëve shqiptarë?
Një pasuri e madhe e plot vlerë për artin dhe kulturën Shqiptare. Një listë e gjatë me emra autorësh shkrimtarë, poetë, karikaturistë, me një bagazh kolosal me veprat e tyre. Nuk po shënoj emra, se një listë e tyre e gjatë do të duket sikur bëj apelin në një ditë zbori. Miqtë e mi humoristë për mua janë të gjithë të dashur, të respektuar e të preferuar, duke pasur secili vendin e caktuar në këtë listë. I dua e i respektoj pa dallim feje, krahine, ideje, moshe dhe stili. Ata të gjithë kanë qenë tabela sinjalizuese në rrugën e gjatë e të vështirë të humorit, në çdo kohë. Them me sinqeritet, mua s’më mbetet hatëri fare që në listat që do formuloni ju, miqtë e mi humoristë, në intervistat tuaja, ta vendosni emrin tim ku të doni. Nuk ju mbaj mëri, edhe në qoftë se nuk e shënoni fare, do më jepni mundësinë që unë të qesh e të them: “E ka bërë për humor!”. Rëndësi ka që ne të qeshim.
Cila është koha që, edhe pse sot me 70 vite mbi supe, do të donit të riktheheshit me dëshirë?
Çdo rikthim është i vështirë e plotë telashe. Të kthehem adoleshent, më duket e lodhshme, të fillosh edhe një herë shkollën, mësimet, notat, qortimet, mungesat etj. Jo! Të kthehem 30-vjeç, përsëri mendoj që është bela, kush rri e martohet edhe një herë (megjithëse ka nga ata që e përsërisin me kënaqësi disa herë), ndërsa unë përtoj, më duket angari, e kam mirë këtë që kam. Më të mirë nuk gjej, jam i lumtur. Të kthehem 40-vjeç, e vështirë, akoma fëmijët nuk janë rritur e duhet të përballosh tërë ato telashe. Të kthehem 50 ose 60 vjeç, më duket se nuk bëj ndonjë rikthim. Vërtet i kalova të shtatëdhjetat, por e ndiej veten fizikisht si 50 dhe shpirtërisht si 25 vjeç. Kështu që më leverdis të vazhdoj këtë rrugë që kam nisur e të arrij deri aty ku i madhi Zot ka vendosur tabelën “stop”. Në këtë çast i lutem Zotit që këtë tabelë ta vendosë sa më larg dhe e falënderoj që më lejon edhe sot e kësaj dite të vazhdoj të eci në rrugën plot kthesa dhe me të përpjeta e tatëpjeta të shumta. Kënaqem se nuk po ndiej lodhje.
Profesor, nëse “Mjeshtrit e Mëdhenj” të skenës dhe kinematografisë shqiptare, si Piro Mani, Pëllumb Kulla, Kristaq Dhamo, Liljana Cingu … do të ktheheshin në Shqipëri dhe do të mbështeteshin nga shteti, a do të kishin progres arti dhe kultura në vendin tonë?
Të katërt këta emra që ju përmendët më sipër janë emra të artë të artit e të kulturës shqiptare. Edhe me krijimtarinë e tyre në dhe të huaj, ata janë vlerë, që japin një kontribut të çmuar në thesarin e artit. Edhe pse ndonjëri tashmë e ka ndaluar aktivitetin krijues, përsëri ata janë të nderuar e të respektuar për atë krijimtari artistike që kanë bërë në këtë truall. Përsa i takon mbështetjes nga shteti, më falni që në këtë çast më vjen për të qeshur me fjalën “mbështetje”. Të jini të sigurt që ky shtet i ka harruar. Ky shtet skelet, sakat, me mendjet e arnuara që e drejtojnë, shtet me xhepa të boshatisur që akoma lyp nëpër botë për të siguruar bukën e gojës dhe që zgjohet i tromaksur nga zhurma e tritolit… Që edhe ato dy lekë, kur bota ia jep si lëmoshë, ia vjedhin qeveritarët e nëpunësit injorantë e të babëzitur, me një turmë politikanësh inatçorë, që nga goja u dalin jargë dhe fjalë të pista… Një shtet që rreket për ditë të mos rrëzohet e të thyejë qafën në gropat plot llum korrupsioni të politikës… Mos prisni mbështetje! Ky shtet ka vetë nevojë për mbështetje, prandaj, ju të katërt miqtë e mi dhe të tjerët që nuk përmenden këtu, gëzohuni të përmalluar aty ku jeni, vazhdoni të krijoni e mos na i vini re që kujtohemi rrallë për ju, se tërë kohën tërheqim zvarrë hallet tona. Gëzohuni dhe mburruni me ato që keni bërë. Ne gëzohemi që kemi jetuar në të njëjtën kohë me ju dhe mburremi që ju kemi miq e vazhdojmë të shijojmë krijimtarinë tuaj. Nëse krijimtarinë tuaj përfundimisht e keni kyçur në sirtar, tani mundohuni të ruani sirtarin, se ky shtet mospërfillës mund ta hedhë në grumbullin e sendeve pa vlerë.
Cili do të jetë Bujar Kapexhiu nesër?
As unë nuk e di. Se cili do të jem nesër është e vështirë ta thuash, aq më tepër që e kam të vështirë e nuk e di të saktë se cili jam sot. Megjithatë, për t’iu përgjigjur pyetjes suaj, po filloj të fantazoj: Bujar Kapexhiu nesër do të jetë një emër, disa filma, disa libra, emër në artikuj përkujtimorë, emër në certifikatën familjare të djalit dhe të vajzës. Një emër që përmendet në biseda gazmore miqsh, që sjell një të qeshur. Ndoshta, më e veçanta, një emër rruge në periferi të qytetit me ndërtime pa leje, por të legalizuara. Dhe e fundit, më e preferuara, më e thjeshtë e më me vlerë: emri Bujar Kapexhiu, në fytyrën e njerëzve, një buzëqeshje.
Profesor, ekspozita juaj e fundit është vlerësuar edhe nga personalitete të njohura të politikës europiane. Ç’do të thotë për ju ky sukses?
Shqipërisë, në procesin delikat, të vështirë e të mundimshëm, për të gjetur shtegun që të dalë më pas në rrugën e asfaltuar drejt Europës, i duhet të respektojë të gjitha rregullat e qarkullimit. Po të vazhdojmë këtë linjë të metaforës, duhet të themi që në këtë rrugë ka shumë “punonjës të rendit” të cilët kontrollojnë udhëtimin e makinës me targa “Albania”. Që nga tymi tërë smog që nxjerr kjo makinë, nga bagazhet e mbushura me drogë, nga klandestinë që kërkojnë azil e deri te grindjet, sharjet, grushtat e krismat brenda në këtë makinë. Të gjorët “policë”, me mirësjellje e kryejnë detyrën, me ndershmëri, duke u dhënë këshilla shoferëve që ngasin këtë makinë. U vendosin gjoba, paralajmërojnë për heqje patente dhe në rastet kur makina ngatërron marshet dhe me goma të shpuara ecën mbrapsht, këta “policë” xhentëlmenë i venë kavon, për ta mbajtur në rrugë dhe që kjo karakatinë e ciflosur të mos rrëshqasë në greminë. Pikërisht këto figura “policësh” që kontrollojnë Europën unë i kam bërë në karikaturë në të gjitha takimet e suksesshme apo të dështuara me politikanët që udhëtojnë me targën AL. Ekspozita dhe albumi i botuar u pëlqyen shumë, duke krijuar një atmosferë që u plotësua me urimet dhe falënderimet e veçanta që erdhën direkt nga Brukseli apo Strasburgu.
Mendoni se vërtet Shqipëria do e “kapë” integrimin?
Unë jam i sëmurë, i pashërueshëm, si optimist kronik. Jam i bindur dhe entuziast që do të hyjmë. Si ata të cilët hyjnë në kinema apo në teatër pa biletë, duke qenë të sigurt se do ta gjejnë një vend bosh, ose do të kënaqen edhe me një vend në këmbë. Vendin e kemi në Europë. Është pak larg, por ne, megjithëse pak të lodhur nga varfëria, të deformuar nga kokëfortësia dhe zullumet, të gërvishtur nga grindjet, të hallakatur nga ndasitë, do të arrijmë që të hyjmë në Europë, duke qenë optimistë dhe të bindur se në këto çaste njërën këmbë, me markën e këpucës NATO, e kemi te pragu i derës. Cilën këmbë? Të djathtën. Sipas traditës popullore, ashtu si në derën e shtëpisë, ne në Europë do të hyjmë, për mbarësi, me të djathtën.
Ju sërish keni nisur nga puna për një tjetër album të ri. Cilat janë krijimet që do të trajtoni në të?
Sapo ka dalë nga shtypi libri i tretë me karikatura politike, me titullin “Kthesë”. Është gati për botim edhe libri i katërt. Njëkohësisht kam përgatitur albumin me karikatura dhe ilustrime të librave të cilat në kohën e diktaturës u ndaluan dhe u hoqën nga qarkullimi. Ndërkohë, po merrem me faqosjen e një albumi luksoz me ngjyra, që do të shoqërojë një ekspozitë me karikatura në Kosovë. Ndërsa redaksia e gazetës “MAPO”, me rastin e 5-vjetorit të botimit të saj, do të botojë albumin me karikatura të botuara në këtë të përditshme.
INTERVISTOI : FADIL SHEHU
Florida , mars 2015