Shqiprim Pula

Njohës i së Drejtës dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare/

Në Europë, por edhe më gjërë, po ndodhemi përpara një skenari të ri politik, më shqetësues, më alarmant, në mes të bashkëjetesës politike, dhe ‘pavarësisë’ politike përmes kritikave apo vënies në pikëpyetje të disa aspekteve të saj por edhe faktit të thjesht, të mbrojtjes së saj. Mbase kjo përkon me maksimën, ҁdo tezë ka edhe antitezë!. Por ja që, ҁuditërisht, vrojtojmë dhe verifikojmë se ‘nganjëherë’ ata që më së shumti ulërasin si mbrojtës të demokracisë dhe lirisë, mund të jenë, po ata, që mbështesin dhe jetësojnë politika kufizuese të lirive individuale.

Ukraina në ditët e sotme po shërben si një teatër aktiv i luftës, realiteti atje u kthye në një makth të jashtëzakonshëm ndërmjet dy vëllezërve nga baballarë të ndryshëm, prandaj është tepër e vështirë në një moment kaq kritik të përkufizohet situata në të cilën është zhytyr e gjithë Europa. Vazhdimi i këtij teatri aktiv lufte, po krijon një krizë ekonomike me përmasa serioze që mund të ҁojë poashtu në një krizë të re sociale e shëndetësore.
Në gjeopolitikën Ballkanike, situata e sigurisë nuk qe aspak për lavdatë ndër dekadash, sulmet e konfliktet mbi etninë Shqipëtare në veҁanti ishin të vazhdueshme dhe jo vetëm në kontekstin politik por edhe territorial brenda-rajonal, pra nga fqinjët. Si p.sh., apetitet territoriale nga Serbia ndaj Kosovës (rasti; veriu i Kosovës); apetitet territoriale nga Greqia ndaj Shqipërisë (rasti: Jugu i Shqipërisë apo siҁ e quajnë Grekët “Vorio Epiri” si dhe ujrat detare) ide kjo e kultivuar në masë nga kisha ortodokse Greke; apetitet e Serbisë ndaj kishës ortodokse në Maqedoni, apetitet e Bullgarisë ndaj Maqedonisë mbi etninë; mosnjohja e emrit Maqedoni nga ana e Greqisë; si dhe mosnjohja e Kosovës Republikë nga Greqia ka prolonguar mjaftë procese gjeopolitike dhe gjeostrategjike në Ballkanin perëndimor. Çuditërisht, përkundër se Greqia vend anëtar i NATO-së dhe UE-së, nuk i ka kontribu kultivimit të fqinjësisë së mirë. Mentaliteti provincial në këtë pjesë të Europës më së miri përshkruhet nga juristi dhe filozofi politik Montesquieu “Europa është një Shtet i përbërë nga shumë provinca”. Europa, nuk kishte një armik të përbashkët në Ballkanin perëndimor, ngase kishte disa, andaj kishte shumë vështirësi për të arritur marrëveshje me mirësi.
Përtej Europe, Uashingtoni dhe Pekini kanë një ҁështje me ndjeshmëri të lartë lidhur me Taiwanin, për shkak të mbështetjes ushtarake Amerikane që i jep Taipeit. Ishulli në Indo-Paqësor, i cili ka një popullsi prej rreth 24 milion, Kina e konsideron pjesë territoriale të saj, andaj dhe me kujdes e maturi deklarohet mbi invazionin ushtarak të federatës Ruse ndaj Ukrainës. Por, presidenti Kinez Xi Jinping dhe presidenti Amerikan Joe Baiden, së fundëmi, kanë rënë dakord që më tejë ‘marrëveshjen e Taiwanit’ mbi pozicionimin e Kinës si territor të saj, t’a respektojnë. Sikundër që Kina nuk duhet t’a ndihmojë federatën Ruse apo së paku të qëndroj neutrale.Më tepër se 70 vite, që kur ka mbaruar Lufta e Dytë Botërore, por po aq ishin përpjekjet për një traktat paqeje ndërmjet dy kombeve asaj të federatës Ruse dhe Japonisë, lidhur me katër ishujt që gjenden në bregun Verior të Japonisë, të cilat u aneksuan nga Unioni Sovietik me 1945-tën. Me nisjen e luftimeve në Ukrainë, Japonia u rreshtua me shtetet që vendosen sanksione ekonomike ndaj federatës Ruse, dhe gjatë muajit Mars, Rusia deklaroi se tërhiqet nga bisedimet e paqes me Japoninë për katër ishujt e kontestuar, e që tani, formalisht Rusia dhe Japonia janë në luftë. Anembanë botës ka shembuj klasik që njihen si ‘konflikte të ngrira’ që kanë vazhduar pas ndalimit të luftimeve, në mos njohje të statusit shtetëror apo kontestimin e territoreve të caktuara e që në fjalorin ushtarak do të quhej pauzë taktike.Zgjidhja e ҁdo problemi është t’a gjesh atë!.

Drejtuar konsullatës të Austro-Hungarisë ,  Francës , Anglisë dhe Italisë.

NDUE  BACAJ

Pas kongresit famkeq të Berlinit (1878) ,trojet shqiptare të Malesisë Madhe (si edhe shumë troje të tjera të Shqiperisë Etnike) , u lane “hali” nga pushtuesi  shekullor Turko-Osman , tashma i dobësuar para fuqive të Europes së Kohës. Fqinjët e Shqiperisë dhe Malësisë në keto kushte kerkonin të zgjeroheshin me sa më shumë troje shqiptare ,qoftë edhe duke ndryshuar protokollin e kongresit të Berlinit.. Nga trojet e Malesisë së Madhe kerkonte të perfitonte edhe fqinja e vogël dhe vonshme, Mali i Zi , i  cili  edhe deri në këtë kohë me bekimin e fuqive Europiane të kohës, me në krye  Rusinë, ishte zgjanuar jo pakë me troje safi shqiptare , që Europa plakë fatkeqësisht  i “konsideronte” toka të pushtuesit turk-osman… Megjithëse në këto kushte “vetmie” Malësorët shqiptar si gjithnjë , kishin qënë pushkë e ngrehur në mbrojtje të trojeve të tyre , që i zotronin të parët që kur lindi jeta njerëzore prej mijëra vitesh në keto vise të Europës.. Malësorët, si gjithnjë në mbrojtje të trojeve dhe të drejtave të tyre, së pari fillonin “luftën” me pendë e pastaj  luften  me zanatin e të parëve të tyre, me pushkë në dorë. Një nga “luftrat” e shumta domethenese me pendë të Malësorve , është edhe protesta e krerëve të fiseve të Malesisë , të cilet në marrveshje me Degën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në Shkodër ju a dergojnë konsullatave të Austro-Hungarisë , Francës , Anglisë dhe Italisë.

PËRMBAJTJA E PROTESTËS:

“Nuk ka shumë kohë që qeveria e Malit Zi ka njoftue me anë të komandantit të Podgoricës  z. Pop  Ilisë , që fiset e perfaqesueme prej nesh(Hot, Grudë…)  do ti jepen Malit të Zi , në vend të Plavës e Gucisë. Kishte me qënë e tepërt me tregue kundershtimet që ngjajnë mbas nji lajmi kaq të trishtueshem. Ndryshimi i races , i besimit , i zakonit e i lirisë  që kemi fatin me gëzue janë në kundershtim me aneksimin e pretenduem. Prandaj ska njeri që të mos dinë privilegjet që qeveria e Naltmadhnisë së tij Sulltanit na ka akordua në të gjitha anët , e ushtrimi i lirë i besimit , i gjuhës e zakoneve , janë prova të gjalla të knaqjes tonë të plotë që jemi pjestar të perandorisë së lumnueme të Naltmadhnisë tij Sulltanit , me të cilin na lidhin  tradita shekullore nderi e besnikëri. Deshirojmë me jetue e me gëzue lirinë për të cilën jemi kryenaltë ; ndryshe na nuk kishim me ndëjë pa kundershtue cilindo  qoftë për ndrrimin e modifikimin e fatit tonë e të statu-quosë.  Pastaj për nji vendim aq të shejtë kemi vendue e duam me derdhë piken e fundit të gjakut tonë para se me hy ndër zgjedhen e një qeverie të huaj. Ideja kombëtare na bashkon në mbrojtjen e atdheut tonë. Levizjet e trupave malazeze që janë pamun keto ditë në kufi shqetsojnë popullin tonë , dhe e shtojnë gjithnjë frigen tonë . Prandaj na të nënshkruemit marrim leje me ju terhjek vrejtjen. Shumë i ndershmit zotni , mbi ç’ka kemi permend ma naltë me lutje  që këtë gjendjen tonë  t’ja parashtroni qeverisë , të cilen zotnia juej  denjësisht e perfaqesoni ktu në Shkodër. Marrim leje me ju deklerue se përsa i përket fiseve tona njohim vetëm protokollin e kongresit të Berlinit . Na të nëshkruemit ju paraqesim , shumë i ndershmi zotni ,nderimet tona ma të pervuta, e kemi nderin me nënshkrue…

Për Hotin : Çun  Mula , Marash Uci , Dedë Gjon Luli , Nikollë  Mirashi, Mal Gjoni , Stak Breci , Ismail  Marku  , Dedë  Lulashi dhe Nikë Nica .

Për Grudën : Smajl  Martini , Baca  Kurti dhe Pllumb  Gjeka .

Për Kelmendin : Ujkë  Gila , Kaçel  Turku dhe Nikë  Leka.

Për Kastratin : Dodë Preçi , Shaban  Elezi , Gjergj  Prela , Gilë  (Brahim) Vuksani dhe Prelë Tomë Nikolla.

Për Shkrelin :  Marash  Dashi dhe Tomë  Nika. 

Përfaqesues i Kojës dhe i Kuçit :  i muslimanëve;  Ramë Hysi  , Hasan  Noko , i latinëve (katolikëve) Nikë Deda , Lul Vuksani , Gegë Ivani  e Tuz (Tuc) Geri ,  i të krishterëve (ortodoks)  Mirash Pera , Stojan  Gjeli e Mus  Melini.

Për Tuzin : Haxhi  Muji e Ramadan Aga .

Për Rjjollin : Hajdar  Huka e Met  Rrjolli.

Për Grizhen : Ali  Tahiri 

Për Koplikun : Sokol Mustaf Bajraktari , Met  Dema , Memë Shabani dhe Tafil  Et’hemi .

Për Reçin : Pater  Mark  Loshi  dhe  Zyber  Bajraktari.

Për  Gruemiren : Fasli  Gruemira…

Me 4 prill 1880.

Nga përmbajtja e protestës bie në sy “pranimi” dhe lavdrimi i  pushtetit të Sulltanit dhe perandorisë turko-osman mbi trojet shqiptare të Malesisë së Madhe e më gjërë.  Në të vertet ky pushtet  nuk ishte  pranuar praktikisht  nga Malesoret e Malesisë Madhe , që ndër shekuj me grykën e pushkës kishin fituar një autonomi të lakmueshme për kohën nga perandoria turko-osmane , por për arësye diplomatike (kohore) e “pranojnë” në tekstin e protestës pushtetin nën ligjet e Sulltanit , pasi ata e dinin mirë se kjo  perandori që kishte marrë tëposhten , një ditë do të thyente qafen  në Azi , prej nga kishte ardhur , ndërsa pranimi sundimit të fqinjit Malazez, nuk do të mbaronte “kurrë”… Gjithsesi malësorët me këtë protestë ngulin këmbë  mbi zbatimin e protokollit të kongresit të Berlinit , mbasi e dijshin se Malazezët  nuk ishin të zotët me pushtue Plavë e Guci. Nji prift me za i aso kohe , Don Pal  Shantoja i drejtoi  nji letër gazetës “Allgemeine Wiener Zeitung” me anë të së cilës ankohej per padrejtësinë që ishin tuj ba Pushtetet e Mëdha (të Europes) kombit shqiptar  e shtonte se : “mbasi ata  kanë hjekë dorë nga drejtësia , Shqiptarët do të derdhin gjakun per lirinë e vet , tepër të shejt”.  Kjo letër deshprimi i terhoqi vemendjen botës katolike , e cila filloi të interesohet ma tepër , kur pa se një prift katolik ngriti zanin e deshprimit. Kjo fushatë i dha të kuptojë Europës se Lidhja e Prizrenit  ishte me të vertet nji organizatë kombëtare shqiptare , e jo muhamedane si dojshin me e pershkrue anmiqtë e Shqiptarëve.  Fletoret xunë të sulmojnë qeveritë e veta per padrejtësitë  që ishin tuj ba në dam të Shqipnisë e në favor të Malit  të Zi… Perveç fletoreve edhe disa deputet folën nepër parlamentet e ndryshme  tuj kretikua qeveritë e veta e tue lavdrue trimninë e shqiptarëve. Nga këto fjalime , bujen ma të madhe e bani ai i deputetit anglez Jozef Cowen.  Ky foli dy herë tuj  kritikue  perkrahjen që i dha qeveria  Ingleze  Greqisë e Malit të Zi në dam të  Shqipnisë… Ai në fjalen e tij ndër të tjera do të thoshte : “Malazezët janë nji popull…. historija e të cilëve  humbë në brymën e kohës. Shqiptarët janë kombi ma i vjeter i  Levantit. Kanë disa cilësi që i  ndryshojnë fare nga ato të Malazezëve, por shqiptarët janë aq trima sa ata edhe dashunia e tyre per liri as u vu as as  mund të vihet në dyshim…”.  Padrejtësia që ju ba shqiptarëve tingëlloi edhe në  parlamentin e Italisë . Deputeti Rugero  Bonghi deklaroi : “ Të drejtat e shqiptarëve duhet të respektohen dhe dëshirojmë që kombi shqiptar  të ruaj nji vend per vehten e tij”.  Ndersa deputeti tjeter Italian) Maurici …u ngritë e tha : “Si në shqyrtimin e kufinit të Greqisë ashtu edhe në caktimin e Ulqinit  Malit të zi , u ba fjalë për të urdhnue (bashkue) popullsi të ndryshme nga raca e nga besimi”. Fatkeqësisht në ato kohë kishte pakë njerzë të medias , deputet e shtetarë në Europën plakë që kerkonin drejtësi  historike për shqiptarët e trojet e tyre etnike , ndaj edhe trojet tona  vijojnë të jenë të ndara edhe sot me kufijë politik, por kurr ma ata historik…

REFERENCAT : 

1.Akte të Rilindjes Kombetare Shqiptare , Akademia e Shkencave të RPS Shqiperisë , Instituti i Historisë, fq.100 , Tiranë 1978.

2.Xhafer  Belegu ,Lidhja e Prizrenit ,fq.89-91 , 142-143 ,Tiranë 1939.

3.Atë Marin  Sirdani ,Ndriçime të Historisë ,të kulturës dhe të artit shqiptar, fq.55-58, Shpresa-Prishtinë ,2002.