Xhelal Zejneli/

Që nga fillimi i pluralizmit e deri më sot, nëpër bashkitë shqiptare kryetarët ndërrohen njëri pas tjetrit. Kështu, tridhjetë vjet me radhë. Çdo kryetar bashkie ka qenë i kandiduar prej partisë së vet. Çdo kryetar bashkie ka ardhur në pushtet nëpërmjet një fushate parazgjedhore që ka zgjatur deri tridhjetë ditë. Thua ti se zgjidhet kryetari i Amerikës. Çdo pretendent për kryetar bashkie, gjatë fushatave parazgjedhore u ka premtuar qytetarëve çmos. Nga ajo që u kanë premtuar qytetarëve, është realizuar pak, për të mos thënë fare. Madje, ka nihilistë që thonë se sot është më keq se dikur. 

Ku kanë mbërritur qytetarët e bashkive shqiptare, pas tri dekada pluralizmi? Problemet me të cilat ballafaqoheshin qytetarët para shumë viteve, ekzistojnë edhe sot. 

Edhe pas shumë viteve, qytetarët e bashkive të caktuara preokupohen:

– me mungesën e ujit të pijshëm;

– me çështjen e pazgjidhur të hedhurinave;

– me mungesën e infrastrukturës rrugore;

– me degradimin e rrugëve;

– me rrugët plot gropa;

– me vërshimin e ndërtimeve pa leje;

– me mungesën e hapësirave të gjelbra;

– me uzurpim të paligjshëm të hapësirave të gjelbra nga pronarët e restoranteve;

– me uzurpim të trotuareve nga pronarët e tregtizave;

– me uzurpim të trotuareve nga tregtarët e imët; 

– me mungesën e parkingjeve tokësore, nëntokësore dhe mbitokësore;

– me mungesën e një salle sportive bashkëkohore;

– me mungesën e një biblioteke bashkëkohore;

– me qarkullim rrugor të dendur,

– me bllokim të qarkullimit rrugor;

– me mungesë të rrugëve anësore që do të bënin të mundur qarkullimin rrugor, pa hyrë në qytet;

– me mungesë të baj-paseve rrugore; 

– me ndotje të ajrit;

– me shporta hedhurinash, të degraduara;

– me mungesë klasifikimi të hedhurinave;

– me papastërti në të katër anët e qytetit;

– me rrugë që s’kanë parë netull me sy;

– me rrugë që s’kanë parë ujë me sy, përpos në kohë reshjesh të dendura;

– me mungesë të një qendre për trajtimin human të qenve, të ashtuquajtur endacakë;

– me mosrespektim të rregullave të qarkullimit;

– me mungesë pedonalesh; 

– me mungesë të një plani urbanistik bashkëkohor.

*   *   *

Kryetarët e bashkive i shndërruan bashkitë në ente punësimi dhe në ente sociale. Këtë e kanë bërë për interesa partiakë. Janë punësuar veprimtarë dhe militantë partiakë. Punësime nëpër bashki janë bërë edhe për arsye miqësie. Bashkitë i kanë shndërruar në ente punësimi apo në ente sociale, sidomos ata kryetarë bashkish të cilët kanë pretenduar të zgjidhen për një mandat të dytë apo edhe të tretë. Me fjalë të tjera, bashkitë i kanë shndërruar në ente punësimi dhe ente sociale, për qëllime votash. Nëpërmjet punësimeve nëpër bashki apo nëpër organet bashkiake, këta të ashtuquajtur kryetarë bashkish, i kanë krijuar ushtritë e veta të votuesve. 

Çështje në vete janë listat “e të punësuarve”. Nëpër këto lista, që zyrtarisht kurrë s’janë bërë publike, mund të jenë përfshirë persona me gjendje ekonomike solide. Turp dhe mëkat. Zhvatje e djersës së këtij populli të varfër. 

Mjetet financiare të bashkive duhet të jenë në shërbim të qytetarëve. Mjetet e bashkive duhet të shërbejnë për ndërtimin e infrastrukturës së qytetit dhe jo për t’i “punësuar” bijtë dhe bijat e familjeve me ekonomi solide. Turp dhe mëkat. 

Turp dhe mëkat për kryetarin e bashkisë që ka bërë “punësime” të tilla; turp dhe mëkat për bijtë dhe bijat e prindërve me të ardhura solide; turp dhe mëkat për inteligjencien shqiptare që i ka mbyllur sytë para një funksionimi anarkik të bashkive; turp dhe mëkat për partitë nga radhët e të cilave vijnë këta kryetarë bashkish.  

Në një shtet ligjor dhe në një shoqëri të ngritur punësimet bëhen me konkurs publik dhe në përputhje me nevojat e institucionit. Në asnjë shtet të botës së qytetëruar punësimet nuk bëhen pa konkurs publik dhe në kundërshti me nevojat e institucionit. 

Nëpër bashki të caktuara, për interesa meskinë të kryetarit të bashkisë dhe të partisë nga e cila vjen, “punësimet” janë bërë:

– pa konkurs publik; dhe

– në kundërshti të plotë me nevojat e institucionit bashki apo të organeve bashkiake. 

Me një fjalë, “punësimet” janë bërë pa kurrfarë sistematizimi të mirëfilltë apo me njëfarë sistematizimi fiktiv. Si rrjedhojë: 

– në një zyrë, ku është dashur të punojnë një apo dy vetë, “kanë punuar” tre-katër vetë;

– persona të caktuar, bij dhe bija të etërve dinakë, kanë marrë rroga duke ndenjur në shtëpi.  

Legjenda thotë se nëpër listat e pagave figurojnë edhe persona të cilët kanë punuar edhe nëpër ndërmarrje të tjera. Turp dhe mëkat. Veprime absurde si në veprat e Franc Kafkës, të Zhan-Pol Sartrit, të Alber Kamysë, të Semjuel Beketit.

Pjesë e listave të honorarëve kanë qenë edhe të ashtuquajturit mbartës të proceseve kulturore dhe realizues të të ashtuquajturave projekte. Vite me radhë, këta kulturtregerë trokasin nëpër dyert e bashkive, pa i lënë rahat as sponsorët privatë, për të nxjerrë mjete për veprimtarinë e tyre që ata e cilësojnë si kulturë. S’ka dyshim se veprimtaritë kulturore i duhen një shoqërie, por jo çdo manifestim mund të merret për kulturë. S’është kurrfarë krijuesi artistik ai i cili vihet në shërbim të politikës. Artistët e mëdhenj nuk janë vënë në shërbim të pushtetit as në mesjetë, e ku më në kohën e komunikimit satelitor. Arti i mirëfilltë është kundërshti e pushtetit, e çdo pushteti. Këta kulturtregerë dhe realizues “të projekteve”, trokitjen nëpër dyert e bashkive – dhe të sponsorëve – e kanë shndërruar në mënyrë jetese.

Në lista pagash bijë dhe bija etërish dinakë, në një kohë kur punëtorët e Ndërmarrjes Komunale Publike s’i kanë marrë rrogat në mënyrë të rregullt. Qytet i palarë dhe i papastruar, në një kohë kur në Ndërmarrjen Komunale Publike ka tepricë të punësuarish. 

Ç’qeverisje vendore janë këto kjo kur një përqindje e madhe e qytetarëve nuk i shlyejnë detyrimet komunale?! 

Në asnjë vend ku zbatohet ligji dhe ku çon peshë vetëdija qytetare, kryebashkiaku nuk  e nis meremetimin e rrugëve apo të rrugicave, tre muaj para fillimit të fushatës zgjedhore. Domethënë, qëllimi është t’i fitoj votat dhe jo të kryej punë.      

Bashkitë dhe qeverisësit e tyre, vërtet shumë punë i kanë lënë pa i bërë, por ka edhe do punë që i kanë bërë, madje me përkushtim dhe vigjilencë të madhe. E kanë bërë politizimin dhe partizimin e skajshëm të të gjitha poreve të shoqërisë. Sidomos të arsimit. Të arsimit fillor dhe atij të mesëm. Shërbëtor shkolle katundi s’ke mundur të punësohesh, pa të punësuar kryebashkiaku, domethënë partia. Kryetarët e bashkive janë kujdesur që në pozita drejtuese të caktojnë kryesisht persona të dëgjueshëm, që i dirigjojnë dhe që i urdhërojnë më lehtë. Të tillët që kanë qenë të etshëm për pushtet. Të tillët i kontrollon më lehtë, shumë lehtë. 

Mirëpo, ish-prefektët harrojnë se lakmitarët e pushtetit, sapo vjen në pushtet një forcë e re, sakaq ia kthejnë shpinën komunarit humbës. Tani kthehen e bëhen me pushtetarin e ri. Për t’iu përshtatur rrethanave të reja, këta kameleonë që s’kanë kurrfarë parimi, thonë: “Ishte koha për ndryshime”.                        

Bashki të caktuara janë shndërruar kësisoj në prona private të kryetarëve të bashkive. Kryetarë të caktuar kanë menduar se bashkitë janë mall babe të tyre. 

Para veprimeve të sipërthëna – surrealiste, shumë pak kanë reaguar, për të mos thënë hiç, edhe anëtarët e të ashtuquajturve këshilla bashkiakë. Pjesë e këtij dance macabre s’ka sesi të mos jenë edhe të ashtuquajturat kabinete të kryetarëve të bashkive. 

Nëpër shumë bashki, me dekada është punuar në mënyrë jotransparente. Pushteti vendor është qeverisur dhe është administruar në mënyrë tinëzare dhe tinëzake. Ashtu qeverisin dhe ashtu administrojnë shpirtrat meskinë. Ashtu qeverisin dhe ashtu administrojnë tinëzarët dhe tinëzakët. Tinëzarë dhe tinëzakë të veshur me petkun e engjëllit, thua ti se mizën s’e shkelin. Tinëzarë dhe tinëzakë që hiqen intelektualë të mëdhenj. Intelektualë të mëdhenj pa asnjë provë intelektualizmi, pa asnjë vepër intelektuale. Mashtrues të sofistikuar që njeriu i rëndomtë s’mund t’u bjerrë në fije. Intelektualë me shpirt tregtari, në mos dhe tyxhari. Madje këta njerëz rregullisht i sheh nëpër mediume dhe ceremoni rasti, me poza si në veprat e Anton Pavlloviç Çehovit. 

Tridhjetë vjet pushtet vendor dhe qeverisje vendore, pa kurrfarë llogaridhënieje para qytetarëve. Tridhjetë vjet pushtet vendor, pa kurrfarë përgjegjësie. As përgjegjësi ligjore, as përgjegjësi morale. Shkojnë e vijnë kryetarët e bashkive, pa i dhënë pasqyrë, raport apo përgjegjësi kryebashkiakut të ri. Konstatohet – formalisht – njëfarë borxhi dhe aq. Përse është shkaktuar gjithë ai borxh, askush s’ka pyetur. Ku kanë shkuar mjetet e qytetarëve, të taksapaguesve, askush s’e di. Dhe askush nuk pyet. Kështu veprohet në provincë, në të gjitha provincat. Në provincat e provincialëve. Mos vallë një pjesë e mjeteve kanë përfunduar nëpër xhepat e dikujt? As për këtë s’ka pyetur kush. Nëpër provinca dhe ndër provincialë, pyetje të tilla s’bëhen dot. 

Perandorët e Romës kanë ndjekur politikën panem et circenses (bread and circuses). Domethënë, jepi popullit bukë e argëtim dhe qeverise atë si të duash. Është doktrinë staliniste: Për ta qeverisur më lehtë popullin, duhet ta mbash në varfëri. Dhe në varësi. Sill këngëtarë nga trojet shqiptare, argëtoje masën dhe qeverise si të duash. Ndërkaq, për bibliotekën që pret vite pa u ndërtuar, askush s’të pyet.  

Por, partitë politike shqiptare dhe prefektët e tyre, të dikurshëm, të djeshëm dhe të sotëm duhet ta dinë se në shekullin XXI dhe në kohën e komunikimit elektronik, qeverisjet me plot padrejtësi dhe abuzime, nuk e kanë gjatë. Një ditë u vjen fundi. Fundi i turpshëm.

*    *   *

Për të sunduar sa më gjatë, prefektët janë kujdesur t’i blejnë edhe mediumet. Ka shumë forma për t’i neutralizuar mediumet. Një prej formave është t’i paguash. T’i paguash në mënyra të ndryshme. Në provincë ka mediume që shiten për dy lekë. Jepi dy lekë një shkretani që i thotë vetes redaktor apo kryeredaktor dhe ai ta nxjerrë fotografinë në gro plan. Në çastin kur prefektura ia redukton mjetet, ky farë mediumi i kasabasë fillon ta shajë shtetin.

*   *   *

Lidhur me dështimet evidente të pushtetit vendor në këta tridhjetë vjet të tranzicionit nuk ka reaguar fare as inteligjencia. Para ligësisë tridhjetëvjeçare, për interesa meskinë, i kanë mbyllur sytë  edhe njerëzit me tituj akademikë. Për ngecjen e hapësirave shqiptare nuk e ka ngritur zërin e protestës as rinia studentore. Prapambetja e komunave me shumicë shqiptare nuk është vetëm çështje rrugësh, hedhurinash dhe qensh endacakë. Kjo është çështje me përmasë politike, thellësisht politike. 

Përballë qeverisjes vendore jotransparente kemi një mungesë të plotë të mendimit kritik, të kritikës politike dhe të kritikës sociale. Një inteligjencie që nuk reagon ndaj prapambetjes së frikshme të hapësirave shqiptare, noton në vorbullën e oportunizmit, të konformizmit dhe të poltronizmit. 

Të merresh sot me po ato probleme me të cilat je marrë para tri dekadave, do të thotë se koha e këtij populli qenkësh rikthyer në fillimin e saj, mu si në romanet e Gabriel Garsia Markezit. Nuk duhet lejuar që qyteti universitar të shndërrohet në qytezë, në kasaba, në pallankë apo në varosh. Nuk duhet lejuar që në hapësirat shqiptare të shfaqen skena si në veprat e Çarls Dikensit, të Balzakut, të Viktor Hygoit apo të Dostojevskit – të shekullit XIX.

Xhelal Zejneli           

NIKË  GASHAJ/

Njohjet nga shkencat politike tregojnë  se në periudhën e hershme të islamizmit ka mbizotërua qendrimi se religjioni është çështje politike, kurse politika çështje religjioze. Xhamia ka qenë hapësirë jo vetëm e shenjëtë, por dhe politike sepse në të janë diskutua të gjitha çështjet jetësore të bashkësisë shoqërore përkatëse.

Sot nuk paktikohet që të bëjnë mbledhje kryetarët e shteteve  ku dominon religjioni i krishterë, por është bë praktikë që të bëjnë seanca/samite kryetarët e shtetëve opo të qeverive të vendëve islamike( pa marrë parasysh dallimet e tyre politike, të sistemeve politike etj.). Si përgjegje e botës islamike për sulmin e falëtores së tretë të shenjëtë të muslimanëve, Xhamin Aqsa në Jerusalem, është themeluar Organizata e Konferencës islamike( OIC) më 1969. në Rabat, e cila numron 57 shtete antare islamike.

Sikurse është e njohur, dhe vendimi i Presidentit të SHBA, Donald Trump për njohjen e Jerusalemit për kryeqytet të Izraelit ka pas shkaktua denim dhe reagime të ashpërta të vendeve islamike. Në lidhje më këtë çështje me thirrjen e Presidentit të Turqisë Erdoganit në mënyrë urgjente është mbajtur Samiti i vendëve islamike në Stamboll.

Sekularistët islamik dëshirojnë për ndarjen e religjionit nga politika. Tentojnë që religjioni të jetë çështje e jetës personale private. Megjithatë në anën tjetër për shkaqe politike dhe jo konfesionale  janë për të ruajtur njëfarë raporti në mes islamizmit e politikës. Ndërsa Shoqata “Ibn Halldun” e ka mbajtur në Tubim shkencor në Londër, me 1996. Pjesëmarrësit e atij Simpoziumi në fjalë nga vendet e ndryshme islamike, kryesisht kanë qenë intelektualë dhe njëzëri e kanë vertetua mundësinë e sekularizimit të shoqërisë, duke nënvizuar se me atë nuk dëmtohet esenca e islamizmit. Gjithashtu, simpoziumi e ka miratua dhe Deklaratën për Drejatë e Njeriut.

Mirëpo, kritikuesit i kanë konsideruar ata si proprendomor duke u terhequr vrejtje se sekularizimi është i pa pranueshëm për muslimanë. Sipas mendimit të tyre në botën islamike nuk ekziston dallimi në mes të njëmendësisë së shenjëtë dhe të asaj shpirtërore. Prandaj në Prendim ka shumë moskuptime ndaj islamizmit( por dhe anasjelltas). Dikur në Prendim bauk ka qenë socializmi, kurse sot botën e frikojnë me islamizëm. Sa janë vetëm ata të cilët me josimpati shikojnë në muslimanë në Bashkësin Europiane ( edhe në Turqi).

Disa autorë pohojnë se sekularizmi është shmangur botës islamike. Madje dhe vendet për të cilat është folur se i ka përfshi sekularizmi, kanë përjetua “zgjimin islamik”(Egjypti, Libani, Irani, Tunisi, si edhe sot Turqia). Sipas tyre në botë islamike kurr nuk ka ardhur deri te ndarja e fesë dhe shtetit.

Shpesh dëgjohet termi”islami politik”. Çka do të ishte ai? Gjendja kur islamizmi pranohet më tepër si ideologji politike sesa shënjëtore.  Natyrisht, në disa vende nuk është në pyetje vetëm”islami politik”, por dhe krishterimi politik dhe ideologjik.

Shtrohet pyetja: a është demokratia cilësi e vendeve islamike? Zakonisht ato e pranojnë teknologjinë e prendimit, por dyshonjë për liritë individuale dhe demokracinë e prendimit (islamistët). Në veçanti, fundamentalistët islamik nuk e pranojnë mënyrën e mendimit prendimor dhe të stilit të jetës, por për promocionin e ideve të veta i përdorin të gjitha të arrijturat teknike të prendimit(TV, Internet, fax, kasetat zanore…).

Varianti fundamentalist i islamizmit nuk është i përshtatshëm për zhvillimin e demokracisë( sipas tij të gjithë pjesëtarët e elitës politike islamike duhet të jenë myslimanë aktivë, kërkohet shtimja e sheriatit…). Mirëpo, a thua se fundamentalizmi protestantë, katolikë dhe ortodoksë janë të përshtatshëm për zhvillimin e demokracisë? Natyrisht se jo!

Analistët  parashtrojnë pyetjen: a është i mundur zhvillimi i demokracisë në marrëdhëniet shoqërore në të cilat nuk bëhet ose pohohet se nuk mund të bëhet dallimi në mes të bashkëkësisë se religjionit dhe të bashkësisë politike, në të cilën nuk bëhet dallimi  në mes të “Zotit dhe mbretit”? A Shpien ajo kah kontestimi midis njëmendësisë shpirtërore dhe shenjëtore? A vjenë sipas islamizmit, sovraniteti prej njerzëve, apo nga Zoti?

Sipas profesorit të sociologjisë së religjionit Ivan  Cvitkoviq, ata të cilët e pranojnë demokracinë,  qendrimin e vetë e bazojnë në iden e kuranit sipas të cilës qeveritë duhet të konsultohen dhe të qeverisin në baza të konsensusit. Sipas tyre, në  shoqërinë demokratike është e mundur për të bërë ndarjen e religjionit prej politiket. Duke u nisur nga ajo se islamizmi dhe demokratia nuk janë në kundërshtim, shumë intelektualë  përpjeken të bëjnë sintezën e idesë së demokracisë parlamentare dhe të islamizmit. Për ata është një hapë përpara drejtë demokracisë, meqenëse në shumë vende, grupet islamike në mënyrë legale marrin pjesë në  procesin zgjedhor dhe fitojnë vende në parlament(Tunis, Alzhir, Egjypt, Jordan…). Çështje tjetër është sesa lëvizjet islamike, kur të vinë në pushtet janë të gatshme për tolerancë pluraliste apo të llojllojshmërisë.

Në fillimin e shekullit XXI  në Europën Prendimore ka pasur rreth 15 milionë muslimanë, ndërsa në terë Europë rreth 32 milion( rreth 7% të popullësisë). Më së shumti janë në Francë rreth tre milion, pastaj në Gjermani diçka më pak se tre milion. Mirëpo, pa marr parasysh emigracionin e muslimanëve në Europën Prendimore, jam i mendimit se frika  se Europa do të bëhet “Republik islamike” më tepër është e mbështetur në histeri sesa në fakticitet.

Muslimanët janë grupacioni më i madh i emigrantëve në Europë, dhe ata në çdo shtet ndeshen pak a shumë me paragjykime e diskriminim. Të drejtat e muslimanëve janë bë çështje politike në vende të ndryshme europiane. Andaj dukuritë ksenofobe e diskriminuese të pakicave dhe të emigrantëve islamik kanë pasoja negative dhe rezultojnë me shfaqjen e dukurive të revoltit, dhunës dhe rebelimeve individuale dhe grupore islamiste.  Në lidhje me këtë çështje është e domosdoshme realizimi konsekuent i të drejtave të njeriut të pjesëtarëve islamik në pajtim me standardet ndërkombëtare, për një demokraci më stabile europiane.

Gjeneral* Piro Ahmetaj

Kujtesë mbi pasojat e një lufte barbare të Serbisë së Millosheviçit (1991 – 1999) !

Siç është e njohur, në prag të 1990, BRSS u shpërbë pothuaj paqësisht dhe bashkë me të u shkërrmoq edhe Traktati Varshavës (shkurt 1991). 

Federata e Jugosllavisë, për 40 vjet kishte përfituar nga qasja e Titos “as lindje as perëndim”. Vitet 90, e gjetën me një regjim më të moderuar në raport me pronën, të drejtat e njeriut, besimin fetar dhe gjendje ekonomike, krejtësisht tjetër p.sh me RPSSh të rraskapitur.

Përkundër pritshmërive optimiste, zgjedhjet e para pluraliste në 1990, i fituan ektremistët e Millosheviçit. Në mesin e vitit 1991, Sllovenia  Kroacia Maqedonia shpallën pavarësinë.  Ndërsa në vjeshtën e 1991 ushtria Serbe, rrafshoi Vukovarin dhe bombarduan si barbarë edhe qytetin antik të Dubrovnikut! 

Konflikti etnik dhe fetar në Bosnje, ishte më i përgjakshmi. Pavarësia u njoh ndërkombëtarisht në prill 1992 por ushtria e Gjeneralit  famëkeq Karaxhiç, nuk e njohu dhe e mbajti të rrethuar Sarajevën për 44 muaj. Në gjenocidin e Srebrenicës (11-22 Korrik 1995), u vranë barbarisht 8000 burra, gra dhe fëmijë myslimanë. Kjo masakër damkosi si kriminel lufte Millosheviçin dhe Karaxhiçin, por turpëroi edhe8i pafuqinë e OKB (kaskave Blu), BE, etj.   

Marrëveshja e Dejtonit (14 dhjetor 1995), i dha fund luftës 4-vjeçare. Bosnje-Hercegovina u njoh si shtet i tre popujve dhe dy entiteteve, B&H  dhe Republika Sërpska. Por strategjistët skeptikë të kohës, theksuan se: “kjo nuk ishte një paqe 100% e drejtë, por ishte sigurisht më e drejtë se vazhdimi i luftës”! 

Kosova jonë, mbeti fushëbeteja e fundit e masakrës së Millosheviçit (1998 – 11 qershor 1999), me mbi 15,000 të vrarë, 5000 të zhdukur dhe 850,000 shqiptarë të dëbuar forcërisht nga trojet e tyre.  

Në përmbledhje, 20 vjet luftë brutale para syve të Europës.  Qytetarët e Bosnjës, Kosovës, Kroacisë, Sllovenisë, MV, Malin e Zi dhe Serbisë, e paguan shumë shtrenjtë paqen: “rreth 300 mijë mijë humbën jetën dhe më shumë se 5 milion, lanë shtëpitë, pronat dhe morën arratinë nga pasiguria për jetën”.

Pas luftës, pati më shumë se një “dekadë mjalti”, ku vendet (me histori të përgjakshme..) u futen në garë kush do të anëtarësohej më shpejt në NATO dhe BE. Falë mbështetjes së SHBA: “Kroacia, Sllovenia, janë antare të NATOs dhe BE. Shqipëria, Mal i Zi, MV antare të NATOs”, të cilat përfshi Serbinë “kanë vite që presin te dera jo vetëm standartet por edhe pikëpresjet burokratike të anëtaresimit në BE”! Ndërsa edhe Kosova dhe B&H vijojnë me “përpjekje dëshpëruse drejt NATOs dhe BE”. 

Megjithatë, besoj se pak i kishim ëndërruar këto arritje, por edhe këto pikëpyetje mbi rikthimin e konflikteve të përgjakshme në rajon mbas me pak se dy dekadash paqe!  

Falni por mos harroni (Forget but not forgive) mbetet edhe si “mesazh-EPITAF” jo vetëm për Kosovën dhe B&H e martirizuar, Maqedoninë, Malin e Zi, Kroacinē, Slloveninë dhe Shqipërinë që e paguan shtrenjtë marrëzinë e Millosheviçit por edhe për USA, NATO-n, që kontribuan aq shumë për paqen e rajonit të mbërthyer nga urrejtja  dhe luftrat e përgjakshme.

Vlerësime strategjike mbi rrezikun e një lufte të Re Ballkanike:

Kam ndjekur dhe ndarë me kolegë në Washington, Bruksel, Berlin, Romë, Bukuresht, Sofie, sigurisht në Tiranë, Prishtinë, Podgoricë, Sarajevë, Shkup, Beograd, vlerësime mbi rrezikun e një “Lufte të Re Ballkanike”, ku ngrihen dhe po i përsëris disa nga pikpyetjet strategjike: 

Përse shpenzon më shumë se 1 miliard € në vit për mbrojtjen (ose e barabartë me rreth 7 vjet R.Sh  & 10  R.Kosovës ?); Pra, përse armatoset deri në dhëmbë (kryesisht nga Rusia) me Tanke, Mig-29, Helikopter luftimi Mi-35,  raketa Pantsir-S (&FK-3), etj ? Për edhe më thjeshtë, nga kush rrezikohet dhe kë kërcënon Serbia ?!

A është propocionale që ndaj një detashmenti policor për reciprocitetin e targave, Beogradi të mësyjë me trupa ushtarake në kufi të Kosovës? Beogradi akuzon qeverinë e Prishtinës se po kërcënon “ekzistencën e pakicës” Serbe. Të ngjashme me pretendimet që përdori Rusia në 2014 si dhe në vijim ndaj sovranitetit të Ukrahinës! 

A është diplomatikisht korrekte që Ambasadori Rus të inspektojë ushtrinë serbe në kufitë e një shteti sovran/Kosovës !?  A po përpiqet Moska ta manipulojë dhe nxis Beogradin për qëllimet e saj gjeopolitike (?) ndërkohê që Serbia i mbetet “në borxh” për bllokimin e Kosovës në OKB dhe varësia ekonomike, energjitike, linjat e gazit, etj ? 

A shërben kjo si një mesazh force i Rusisë për NATO-n dhe SHBA se: “do ta mbrojë aleatin e saj kyç në rast të një lufte rajonale”, si dhe testuar vendosmërinë e tyre për të “mos dorëzuar komunat veriore të Kosovës nën kontrollin e Beogradit” (?), ndërkohē që Kosova nuk është pjesë e mbrojtjes kolektive (artikullit 5) ?.

Strategjisti i mirënjohur i Ballkanit, Janusz Bugajski, e sheh Serbinë si peng i Rusisë në Ballkan dhe shton se: “për të rritur peshën gjeopolitike në Europën Juglindore, Moska mund të përdorë serbët për të nisur një luftë të re me fqinjët”. Më tej shton: “Bixhozi me Kosovën mund të jetë pjesë e një ofensive më të gjerë për të ”mbrojtur serbët” në B&H, Mal të Zi, MV, Kroaci, etj, që sipas ministrit Vulin:  “kanë të drejtë për tu ribashkuar në një shtet të vetëm”!?

Mbas kërcënimeve të Milorad Dodik, për largimin e republikës Serpska, nga Institucionet Kombëtare (FA/ushtria, taksat, agjensia për ilaçe),  përfaqësuesi i OKB në Bosne, Christian Shmidt, jep alarmin se: “Serbët e Bosnjës po kërcënojnë për të formuar ushtrinë e tyre, çka do të çonte në një konlikt të Ri të armatosur” si dhe: “për të shmangur një gjakderdhje tjetër si ajo 92-95, ndërkombëtarët, duhet të shtojë forcat paqeruajtëse”!

Po ashtu, Ambasadori Kroat në Tiranë Zlatko Kramaric, nuk kursen kritikat edhe për ndërkombëtarët (BE),  që sipas tij e mbështesin ose reagojnë me vonesë,  mandej: “nuk kanë mundur të shpëtojë nga sindroma e lëshimeve ndaj “diktatorëve të vegjël”, të cilët nëse nuk ndalen në kohë, mund të shkaktojnë një katastrofë në shkallë globale”.

Rikthimi i Luftës së përgjakshme dhe mendjeve të ndryshkura, mumd të kënaq ektremistët, krimin e organizuar, oligarkët e pushtetit dhe ushtrinë e të korruptuarve, por  është një thikë mbas shpine ndaj masave të mirëbesimit reciprok dhe axhendës së integrimit Euroatlantik të vendeve të rajonit.

Këtij alarmi në terren, jo vetëm Beogradi por dhe Moska zyrtare, u kundërpërgjigjen me nervozizëm: «Fitili i fuçisë ballkanike janë ultranacionalistët shqiptarë”!?

Nga ana tjetër, me BE-në e konsideruar nga strategjistët “pa timon” si dhe me SHBA-të e fokusuar në Kinë dhe marrëdhënie “të parashikueshme” me Rusinë, Kremlini mund ti “leverdisi gjeopolitikisht” edhe opsioni i përplasjes ushtarake në Rajon.

Por në këtë “prag lufte të re”, u realizua “vizita e shpresës” (do ta quaja) të Ndihmës Sekretarit të Shtetit, Gabriel Escobar (8-10 Nëntor), fillimisht në Bosnjë-Hercegovinë, ku shprehu: “vendosmërinë e SHBA-ve për mbrojtjen e marrëveshjes së Dejtonit dhe parandaluar kolapsin e institucioneve”. Mbas bisedimeve zyrtare, përfshi me Z. Dodik deklaroi se: “është e hapur mundësia për të tërhequr vendimet e marra si dhe përsëriti se USA mbeten të përkushtuara për të mos lejuar një luftë në Rajon”. Ndërsa mbas vizitës në Malin e Zi, Ai mori garanci nga autoritetet vendase për: “përmbushjen e detyrimeve në NATO dhe axhendën e integrimit në BE”! 

A mundet të shmangen fantazmat e riciklimit të Luftës si dhe a/si mund të ndërtohet paqe e  qëndrueshme edhe për ballkanasit ? 

Shkimtari Misha Glenny në librin e tij THE BALLKANS (1804-2012) heton rrënjët e gjakderdhjes, pushtimeve dhe nacionalizmit për skajin juglindor të Evropës. Ndër të tjera, ai zbulon se: “vendet që ne i mendojmë si armiq të paepur, gjatë shekujve kanë krijuar aleanca të pamundura“, si dhe ekspozon marrëdhënien shpesh katastrofike midis Ballkanit dhe Evropës, duke ngritur edhe pyetje kritike!

E keqja kur harrohet përsëritet edhe më dhumshëm; thirrjen ulëritëse “Njerëz qëndroni Vigjilent“; Paqja, siguria dhe demokracia nuk janë dhurata të përjetshme“, mbeten mësime të përbotshme dhe për të gjitha kohët.  Konsideruar këto mësime dhe jo vetëm, besoj  fortë se JO fantazmat e riciklimit të LUFTËS por PAQJA, mbetet misioni i vetëm i bashkëqytetarëve ballkanas, por ato shërbejnë dhe si këmbana alarmi për të qëndruar zgjuar dhe punuar/luftuar çdo ditë kundër rikthimit te errësira e urrejtjes dhe gjakderdhjes shekullore! 

Me statusin e një eksperti me eksperiencë në peshimin e rreziqeve dhe oportuniteteve të sigurisë rajonale dhe NATO-s, do të këshilloja aktorët shtetërorë që marrëveshjen e “Ballkanit të Hapur, Proçesi i Berlin, apo me çdo emërtim tjetër”, ta kushtëzojnë me një paketë Masash të Mirëbesimit Reciprok, nëpërmjet të cilave vendet angazhohen se:

1. Nuk kanë qëllime zyrtare (Aims), nuk  planifikojnë operacione sulmuese (Ways), dhe nuk zhvillojnë aftësi & kapacitete ushtarake (Means) që kërcënojnë vendet ndërkufitare; të respektojnë Marrveshjen e Dejtonit në raport me Bosnje Hercegovinën dhe jo vetëm.

2.     Do të zbatojnë standartin e NATO-s për shpenzimet e mbrojtjes (jo më shumë se 2%) si dhe ndërpresin programet e armatimit (Avion, Raketa, Helikopterë luftimi, Tanke, etj) që prishin balancat e fuqisë ushtarake (në ajër, tokë dhe det) midis 6 vendeve nënëshkruese.  

3.    Nuk do të vendosin instalime dhe as zhvillojnë aktivitete ushtarake, në përkatësisht 20 km distancë ajrore dhe 5 tokësore,  në kufijtë zyrtar të vendeve nënëshkruese.

4.   Shkëmbimi informacioneve mes angjensive kombëtare  të inteligjencës në lidhje me trafiqet e armëve, ADM, krimin e organizuar, grupet radikale, terroriste, etj!

5.   Nuk do të lejojnë që  teritoret e tyre (ajrore, tokësore & detare) të shërbejnë si rrugëkalime të armatimeve të vendeve potencialisht kundërshtare të NATO/BE (Rusia, Kina).

6. Ngritjen e strukturave, kapaciteteve dhe një momerandum bashkëpunimi për reagime të përbashkëta në rastet e emergjencave civile, natyrore, epidemive mjekësore, etj.

7. Marrëveshja do t’i nënshtrohet paraprakisht një diskutimi gjithëpërfshirës me përfaqësues me peshë, qytetarët dhe grupet e interesit, në mënyrë që miratimi i saj të realizohet me konsesus sa më të gjerë mes partive politike.

8.  Marrëveshja, përfshi edhe këtë paketë me parakushtet e  mirëbesimit reciprok, mbetet e hapur për t’u diskutuar dhe miratuar nga parlamentet e 6 vendeve të ballkanit, (rreshtimi alfabetik në anglisht = Albania, Bosnja, Mal i Zi, MV, Kosova & Serbia), por mbështetur në parimin e vetëvendosjes, mundet të nënëshkruhet edhe mes vendeve që nuk kanë pretendime ose bien dakord me parakushtet e mësipërme. 

11.  Marrëveshjet e fokusuara te interesat ekonomike (lëvizja e lirë e qytetarëve, mallrave, tregjeve, shërbimeve, dhe investimeve) parakushtëzohen (must) nga paketa e masave të mirëbesimit reciprok sipas pikave të sipërpërmendura.

12.  Ngritjen e një Bordi Ekspertësh, për të formuluar Draft-marrëveshjen dhe matricën e zbatimit me detyrimet që kanë Institucionet e vendeve nënëshkruese. 

13. Ngritjen e një Komiteti të Përbashkët (Regional Steering Committee) për të monitoruar dhe informuar në kohë reale Autoritetet e vendeve anëtare mbi përmbushjen e detyrimeve nga institucionet respektive sipas matricës finale që do e shoqërojë marrëveshjen.

14. Vendet antare të Rajonit të EJ-L (Kroacia, Sllovenia, Mal i Zi, Shqipëria, MV, Bullgaria, Rumania), t’i paraqesin NATO-s, një vlerësim rreziku strategjik si dhe ti kërkojnë zyrtarisht përgatitjen e planit operacional (Contingency Plan) me skenarët e reagimit të përbashkët, nëse kërcënohet çdonjëri nga vendet ose statuskuoja gjeopolitike në rajon. 

15. Ciladoqoftë marrëveshja, përfshi edhe këtë paketë parakushtesh të mirëbesimit reciprok, para miratimit do të duhet (must) të konsultohet me USA dhe NATO-n, të cilat mbeten faktor kritik për paqen, stabilitetin, axhendën e integrimit Euratlantik të rajonit, si dhe kanë interesa  dhe përgjegjësi gjeopolitike në Rajon dhe Mesdhe.

Në shtesë,  me përulësinë e një eksperti, me eksperiencë dhe kontribute me shumë se modeste në çështjet e sigurisë kombëtare, rajonit, NATO-s etj,  do t’i këshilloja publikisht dhe vllazërisht aktorët politik dhe faktorët institucional në Tiranë dhe Prishtinë, që për interesa jetike kombëtare, të: “shmangin shpërdorimin politik, fasadat populisto-elektorale, përsonalizimin dhe inatet irracionale mes tyre”. Për më tepër: “të përulen në gjunjë para historisë së përgjakshme si dhe përgjegjësive shtetërore duke përgatitur një Patformë Partneriteti Strategjik midis RSh dhe asaj të Kosovës. Me fjalë të tjera, jetësimin e projektit: “Dy Shtete një Komb” dhe atij “Smart/mënçur” mbi sovranitetin dhe mbrojtjen e interesave mbarëkombëtare, duke konfirmuar se kjo “qasje e vonuar” nuk kërcënon asnjë vend, përkundrazi do të kontribuojë si balancë racionale për paqen afatgjate të rajonit. 

Së fundmi, e përsëris edhe më fortë, se ashtu si në të gjitha angazhimet për 30 e kusur vjet në fushën e reformave të sigurisë dhe anëtarësimit në NATO, ri-konfirmoj me përulje se: ”Partia ime mbeten interesat Kombëtare dhe Shqipëria demokratike si SHBA dhe gjithë Europa” !  

Gjeneral ® Piro AHMETAJ,

Ekpërt për Sigurinë Kombëtare & NATOs,

Zv/Pesident i Këshillit të Atlantikut, si & Ish: 

Këshilltar Ushtarak i Presidentit të RSh;

Zëvendës ShShPFA & Përfaqësues i RSh në NATO.