Analiza – Page 227 – Dielli

BASHKËSIA DUHET TË SHMANGË HUMBJEN E POLONISË

November 8, 2021 by s p

Nga DANILO TAINO

“Corriere della Sera”, 29 tetor 2021 E përktheu: Eugjen Merlika

Mos t’a humbasim Poloninë. E mos t’a nënvleftësojmë. Që kur ka hyrë në BE – në majin 2004 së bashku me Vëndet e tjera, një kohë në orbitën e perandorisë sovjetike – e kemi lënë mbas dore, madje e kemi shpërfillur: a thua se ai që arrinte në klubin e pasur të Perëndimit nga një përvojë diktature dramatike kishte më pak tituj për t’u vlerësuar në tryezën e Brukselit e në dhomat e kançelarive evropiane. Sot, papritmas, e gjejmë në qëndër të interest të parlamentit, të Komisionit, të Këshillit evropian, të qeverive, të mediave.

Polonia është protagoniste e një krize të re në BE. Të ndëshkohet Varshava apo të bisedohet, është alternativa mbi të cilën po ndahen të Njëzeteshtatët. Përpara është një shteg i ngushtë. Grindja është e njohur. Qeveria kombëtariste polake është paditur se ka minuar pavarësinë e sistemit ligjor, se nuk respekton Shtetin e së drejtës, pra është jashtë rregullave t’atyre që kanë hyrë në BE. Si përgjigje Gjykata Kushtetuese e Varshavës ka pohuar mbizotërimin e normave kombëtare mbi ato të bashkësisë. Si pasojë Gjykata e Drejtësisë e BE ka gjobitur me një milion në ditë Poloninë, ndërsa shumica e Parlamentit evropian dhe disa qeveri propozojnë të sanksionohet: proçedurë shkeljeje për dhunim të Shtetit të së drejtës dhe pezullim të fondeve evropiane, përfshirë ndoshta edhe 36 miliardë të Recovery Fund, deri sa masat të quajtura iliberale të tërhiqen. Angela Merkel dhe të tjerë drejtues ndërkaq ftojnë për të biseduar, për të kërkuar një ndërmjetësim. Kançelarja gjermane ka thënë se ligji i BE duhet respektuar, por duhet kuptuar “shumë mirë” çështja e identitetit kombëtar për një Vënd që ka jetuar nën diktaturën komuniste të fqinjit sovjetik për dyzet vite. E që në histori – duhet të kujtohet – ka parë të ndryshohet gjeografinë e saj nëpërmjet dorës së armatosur – dhe për marrëveshje pak a shumë të fshehta – nga Moska e Berlini.

Që demokracia dhe pavarësia e gjykatësve duhen respektuar nga ata që hyjnë në BE është një rregull themelore. Përveç se juridike, çështja është politike: duhet të parashikohen se cilat do të ishin pasojat e masave të dënimit kundër Varshavës, të pazbatuara ndonjëherë më parë. Disa vëzhgues flasin për rrezik “Polexit”, pra të hapjes së një udhe që mund të çonte në daljen e Polonisë nga BE. Jo me gjasë, por as për t’u përjashtuar nëse gjëndja do të rrëshqiste nga duart (edhe për mungesën jo të parëndësishme në Këshillat e Evropës të ndërmjetëses Merkel, në dalje mbas pak javësh). Vënia me shpatulla mbas muri të qeverisë së Varshavës – “na bëni kërkesa me një revole të mbështetur mbi kokën tonë”, ka thënë kryeministri polak Moraviecki – do të krijonte një prishje të një kohe të gjatë, dramatike jo vetëm për Poloninë: do të kthente përmbys një pjesë të madhe të Lindjes evropiane dhe do të ndryshonte edhe pjesë të ADN së BE.

Politika kombëtariste dhe iliberale nuk janë çuar përpara vetëm nga qeveria polake: edhe Hungaria e Viktor Orbanit dhe Sllovenia e Janez Janša-s lëvizin në drejtime të ngjajshme, madje dhe Rumania është nën vëzhgim në Bruksel. Në përgjithësi, në Lindjen e Evropës bindjet demokratike të Perëndimit të kontinentit janë më pak të rrënjosura në disa pjesë të popullsisë. Edhe në Gjermani, në Landert lindorë pjesë të bllokut sovjetik deri më 1989, e djathta skajore e Alternativës për Gjermaninë gjen miratime mbi 20 % e në disa zona është partia m’e madhe. Me fjalë të tjera ka një çështje të Lindjes evropiane, që për vite të tëra është fshehur nën qilim, e së cilës kriza polake mund t’i japë një përmasë politike dhe aktualiteti. Kjo është pjesërisht e shpjegueshme me të kaluarën që përmend Merkeli, me vitet e diktaturës të pësuar nga vepra e Moskës. Zgjerimi i BE në 2004 qe pak “i përzemërt” kundrejt këtyre Vëndeve, pothuajse të pranuar sepse nuk mund të bëhej ndryshe, por kurrë të vlerësuar me të vërtetë e pak të dëgjuar. Janë mjaft qytetarët evropianë lindorë që mendojnë se kanë kaluar nga perandoria sovjetike tek ajo e BE. Nuk është e vërtetë por kështu përceptohet: një Perde Hekuri jo lëndore por shoqkulturore e pa rënë kurrë.

Këtë ndjenjë ndoshta e ka shpjeguar më mirë se kushdo tjetër Ivan Krastev, kryetari i Qëndrës për strategjitë liberale të Sofies. Simbas tij, nga Vitet Nëntëdhjetë e mbrapa, banorëve të Lindjes u është thënë vetëm të imitojnë Perëndimin, me përfundimin që t’i bëjnë të jetojnë në një gjëndje pa-aftësie dhe prapambetjeje. “imituesit nuk janë kurrë njerëz të lumtur – ka shkruar – Nuk zotërojnë kurrë suksesin e tyre, zotërojnë vetëm dështimet e tyre”. Ka pra, mbas krizës së Varshavës, një gjëndje pakënaqësie më të gjërë, një përfshirje të Vëndeve të Lindjes që Evropa me tërheqje perëndimore i ka ndihmuar pak, shpesh duke menduar vetëm për shtimin e fondeve evropianë, të cilët nuk janë gjë e pakët por nuk janë gjithshka. Është një ripohim i asaj praktike fakti që sot mendohet të çohet ligjshmëria evropiane në Poloni duke e kërcënuar me përjashtimin e atyre fondeve.

Mënyra se si qeveritë evropiane do t’a përballojnë “çështjen Varshava” e do orvaten t’a zgjidhin, për të mos e humbur Poloninë, do të ketë pasoja të thella për bashkësinë e BE, për marrëdhëniet ndërmjet Lindjes e Perëndimit e për të matur aftësinë përfshirëse që do të duhej të qëndronte në ADN e Bashkimit. Në të gjithë krizat ka edhe një voli.

“Corriere della Sera”, 29 tetor 2021 E përktheu: Eugjen Merlika

FAKTORI POLITIK SHQIPTAR DHE VMRO-ja

November 8, 2021 by s p

Xhelal Zejneli/

Që prej vitit 1991 deri më sot, faktori politik shqiptar ka qeverisur me të dyja partitë politike sllavo-maqedonase, d.m.th. edhe me LSDM-në, edhe me VMRO-në. Vitet e fundit, LSDM-ja e drejtuar nga Zoran Zaevi u duk sikur u reformua. Ky subjekt politik iu përkushtua procesit të integrimit në organizmat euroatlantik.

Partia tjetër ndërkaq, VMRO-ja hiqej si parti sllavo-maqedonase – nacionaliste. Gjatë gjithë periudhës së pluralizmit apo të tranzicionit, ky subjekt politik ka synuar të ndërtojë një Maqedoni:

– sllavo-maqedonase;

– unitariste;

– monoetnike; dhe

– centraliste.

Ideologjia kombëtare e VMRO-së ka qenë dhe mbetet nacionaliste, retrograde dhe anakronike. Diskursi politik i kësaj partie ka qenë dhe mbetet romantike dhe ksenofobike, ndërsa retorika politike e saj ka qenë dhe mbetet e llojit të shekullit XIX, antidemokratike dhe antihistorike.

Që nga fillimi i pluralizmit e deri më sot, ky subjekt ka qenë dhe mbetet parti politike thellësisht antishqiptare. Nga ideologjia politike e kësaj partie, i bie që shqiptarët të jenë qiraxhinj në troje të veta.

Sipas VMRO-s, trashëgues të shtetësisë së Maqedonisë janë vetëm sllavo-maqedonasit. Mbartës të shtetësisë në Maqedoni janë vetëm sllavo-maqedonasit. Shqiptarët nuk janë veçse minoritet apo pakicë kombëtare, njësoj si vllehtë, romët, turqit …

Ideologjia nacionaliste e VMRO-s, nuk i zgjidh problemet e Maqedonisë, as në planin e brendshëm dhe as në atë rajonal. Përkundrazi, i thellon ato.

Pa i zgjidhur çështjet e hapura, si ato të brendshme, ashtu edhe ato rajonale, Maqedonia nuk mund të integrohej në strukturat euroatlantike. Nga kjo rezulton se VMRO-s nuk i ka interesuar dhe nuk i intereson as sot çështja e integrimit, as në NATO as në BE.

Në planin e brendshëm, pala sllavo-maqedonase duhej t’i zgjidhte çështjet që ndërlidheshin apo që ndërlidhen me shqiptarët, ndërsa në planin rajonal – çështjet që kishin të bënin apo që kanë të bëjnë me Greqinë, përkatësisht me Bullgarinë.

Nuk ka qenë dhe nuk është në interes të shqiptarëve të presin pafundësisht integrimin e këtij vendi në NATO dhe në BE. Integrimi i Maqedonisë në organizmat euroatlantikë, për shqiptarët është interes mbi interesa, është kryeinteres.

Ideologjia politike e VMRO-s e largon Maqedoninë nga familja perëndimore, nga bota demokratike. Ideologjia e saj, drejtpërsëdrejti apo tërthorazi, e çel rrugën për penetrimin e Rusisë në Maqedoni, e sjell ndikimin rus, e shndërron Maqedoninë në zonë ruse të interesit dhe në sferë ruse të ndikimit.

Me VMRO-në, Marrëveshja e Prespës sot e kësaj dite nuk do të ishte arritur, nuk do të ishte nënshkruar. Rrjedhimisht, Maqedonia do të vazhdonte të mbetej jashtë aleancës politike ushtarake të NATO-s.

Me VMRO-në, askush s’e di se kur mund të arrihet një kompromis me Bullgarinë. Nga kjo del se rrugët e Maqedonisë për në BE do të jenë të mbyllura. E mbetur pafundësisht jashtë Brukselit, Maqedonia do të lëngojë ekonomikisht. Jashtë Unionit, qytetarët e këtij vendi do të mbeten pa perspektivë. Si pasojë, tendencat e të rinjve për t’u shpërngulur drejt Gjermanisë do të intensifikohen.

VMRO-ja është parti politike e pareformuar. Është po ajo VMRO e fillimit të pluralizmit. Kjo parti funksionon me idetë romantike të shekullit të kombeve – shekullit XIX.

VMRO-ja kurrë nuk u distancua prej atyre që brohorisnin:

– shqiptar i mirë është shqiptari i vdekur;

– dhoma gazi për shqiptarët;

– indianë (kështu i quajti shqiptarët ministrja e Punëve të Brendshme Gordana Jankullovska e radhëve të VMRO-së);

– Avio-impeks (Aludim për aeroplanin Jak 40 të kompanisë ajrore Avioipex që u përplas në kodrën e malit Trojan, në afërsi të aeroportit të Ohrit, më 20 nëntor 1993, në orën 23 e 45 minuta, me ç’rast humbën jetën 115 udhëtarë, kryesisht shqiptarë, të cilët udhëtonin në relacionin Gjenevë-Shkup).

Kjo parti kurrë nuk u distancua prej atyre të cilët nëpër manifestime sportive përdornin fjalë dhe shprehje degutante, e fyenin dhe e shanin femrën shqiptare.

VMRO-ja kurrë nuk e njohu zyrtarisht Marrëveshjen e Ohrit, të nënshkruar më 13 gusht të vitit 2001, përkundër faktit se këtë marrëveshje ndërkombëtare e kanë nënshkruar kryetari i shtetit Boris Trajkovski si dhe kryeministri Lubço Georgievski, që të dy të asaj partie.

Në janar të vitit 2004 duhej të zyrtarizohej Universiteti i Tetovës. Për ta parandaluar apo për ta penguar themelimin e këtij institucioni arsimor, deputetët e VMRO-s në Kuvend, mbanin fjalime maratonike që zgjatnin deri në orët e para të mëngjesit. Në çastin e votimit, u binin me lugë tenxhereve.

Më 27 korrik të vitit 2005 hyri në fuqi Ligji për përdorimin e flamujve të bashkësive. VMRO-ja bëri çmos që ta pengonte nxjerrjen dhe miratimin e ligjit të sipërthënë. U kanos edhe me Gjykatën Kushtetuese.

Më 11 janar të vitit 2018 u nxor Ligji për përdorimin e gjuhëve, i cili hyri në fuqi më 13 janar të atij viti. Duke qenë se ky ligj bënte të mundur që gjuha shqipe të përdorej në institucionet e pushtetit qendror, përkatësisht vendor, VMRO-ja bëri çmos që ta parandalonte nxjerrjen dhe miratimin e tij. U kërcënua edhe me Gjykatën Kushtetuese edhe me Komisionin e Venecias.

VMRO-ja kurrë s’e njohu Marrëveshjen e Prespës, të nënshkruar më 17 qershor të vitit 2018, e që hyri në fuqi më 12 shkurt të vitit 2019. Njësoj si Marrëveshja e Ohrit, edhe kjo e Prespës është ndërkombëtare. Pas të dyjave qëndron Uashingtoni (dhe Brukseli).

Nga sa më sipër del se çdo kërkesë primordiale të shqiptarëve, VMRO-ja e ka pritur në teh të shpatës.

VMRO-ja nuk donte të dëgjojë që kryetar i Kuvendit të Maqedonisë të bëhet një shqiptar, nuk donte të dëgjojë që ministër i Mbrojtjes, i Financave apo i Punëve të Jashtme të bëhet shqiptari. Kjo tregon se kjo parti ka qenë dhe vazhdon të jetë e kapluar nga obskurantizmi mesjetar. Koha e tregoi se Universiteti i Tetovës s’i bëri dëm askujt. Përkundrazi, aty kanë studiuar dhe vazhdojnë të studiojnë edhe studentë sllavo-maqedonas.

Më 9 tetor 2008 Qeveria e Maqedonisë e njohu pavarësinë e Kosovës. Po atë natë, të njëjtën e bëri edhe Qeveria e Malit të Zi. Kjo u arrit, jo me dëshirën e kryeministrit Nikolla Gruevski, por me urdhrin e Uashingtonit.

Në zgjedhjet parlamentare të para ca viteve, Gruevski u bëri thirrje qytetarëve sllavo-maqedonas që ta votojnë në mënyrë masive VMRO-në, në mënyrë që kjo parti, kur ta themelojë qeverinë, të mos varet prej votave të partive politike shqiptare. Kjo ishte një thirrje antievropiane, antidemokratike dhe antihistorike. Një apel i turpshëm. Të gjithë e dinë, i madh e vogël se pa shqiptarët s’ka Maqedoni. Tendenca për të krijuar qeveri pa shqiptarët, e shuan këtë shtet si flluskë sapuni.

Më 27 prill të viti 2017 ndodhën ngjarjet e dhunshme në Kuvendin e Maqedonisë. VMRO-ja kurrë nuk u distancua si duhet kjo dhunë barbare. Kjo i ngjante një tentative për grusht shteti. Por, forcat nacionaliste sllavo-maqedonase duhet ta dinë se puçet ushtarake apo grushtet e shtetit sot nuk ndodhin as në Afrikë apo në Amerikën Latine, e jo më në një vend evropian, që synon integrimin në familjen perëndimore.

Shqiptarët nuk duhet të humbin kohë me të ashtuquajturën Levicë. Nga sa më sipër del se midis këtij grupi dhe VMRO-së nuk ka ndonjë dallim thelbësor. Në Perëndim grupet parapolitike me pikëpamje të skajshme dhe ksenofobike, nuk lejohet të vinë në pushtet, madje edhe kur i fitojnë zgjedhjet, siç ishte rasti me politikanin ultra-djathtist austriak, lider i Partisë së Lirë (Freedom Party of Austria), Jorg Haider (Jörg Haider, 1950-2008).

* * *

Në zgjedhjet vendore të 17 tetorit, përkatësisht të 31 tetorit të vitit në vazhdim, VMRO-ja fitoi 42 bashki, me 228,374 vota apo 444 këshilltarë bashkiakë, ndërsa LSDM-ja 16 bashki, me 187,883 vota apo 375 këshilltarë. Si pasojë e kësaj humbjeje të thellë, kryeministri Zoran Zaev s’kishte si të mos jepte dorëheqje.

Zaevi humbi ngase:

– arriti kompromis me Athinën dhe e solli Marrëveshjen e Prespës;

– nacionalistët sllavo-maqedonas e fajësonin se gjoja lëshuaka pe para kërkesave të shqiptarëve.

Duke qenë se nacionalistët sllavo-maqedonas e shpallën tradhtar, Zaevi nuk pranoi më të arrinte një marrëveshje edhe me Bullgarinë. Pas një kompromisi me Sofjen, do ta shpallnin edhe kryetradhtar.

Në anën tjetër, përkundër Marrëveshjes së Prespës, ndryshimit të emrit të shtetit dhe hyrjes në NATO, Brukseli nuk ia çeli Maqedonisë dyert e integrimit në BE.

* * *

Maqedonia është shtet dyetnik: shqiptar dhe sllavo-maqedonas. Faktori politik shqiptar – Bashkimi Demokratik për Integrim, Aleanca për Shqiptarët, Lëvizja Besa, Alternativa dhe Partia Demokratike Shqiptare kurrë nuk duhet të heqin dorë nga mbrojtja e interesit shqiptar.

Arritjet e shqiptarëve këto tri dekada dikujt mund t’i duken pak. Por, mos të vijë puna që edhe këto arritje të nëpërkëmben. Interesi kombëtar është mbi interesin partiak, është interes mbipartiak, mbi interesin e grupeve, të koniunkturave dhe të nomenklaturave. Politika nuk është punë e militantëve partiakë, nuk është punë e shtabeve zgjedhore të lagjeve të qytezave. Politika kombëtare nuk është punë e injorantëve dhe e analfabetëve universitarë me ambicie të sëmura. Hapësira politike shqiptare nuk duhet të shndërrohet në teatër beketian.

Kërkesat e shqiptarëve këto tridhjetë vjet, nuk kanë qenë kërkesa territoriale. Kanë qenë kërkesa për barazi me palën tjetër. Barazi, jo në dëm të tjetrit, në dëm të askujt. Barazia e shqiptarëve e forcon Maqedoninë e Veriut, e forcon paqen dhe qëndrueshmërinë e saj. Dhe të rajonit.

Faktorët politikë të këtij vendi duhet ta dinë se nuk ka qëndrueshmëri, demokraci dhe shtet ligjor pa zhvillim ekonomik. Po qe se Maqedonia e Veriut i shmanget rrugës së integrimit, atëherë tranzicioni i saj do të zgjasë pafundësisht.

Xhelal Zejneli

Gladiatorët e studiove televizive, ekranit televiziv

November 8, 2021 by s p

Mungesë e respektit dhe mirësjelljes në disa programe televizive

Dr. Sadik Elshani/

Shqiptarët e kanë traditë mikpritjen, trajtimin me respekt e dinjitet të mikut në shtëpi. Në bisedat nëpër odat shqiptare kishte rregull, kur fliste njëri, të tjerët dëgjonin me vëmendje. Kur kishte mospajtime, flitej me argumente apo shpesh edhe me ndonjë mesele, pa e rënduar ose fyer bashkëbiseduesin. Kishte një respekt gati fanatik për më të vjetrit. Të mos harrojmë se shumica e këtyre njerëzve nuk ishin fare të shkolluar, apo disa i kishin vetëm disa vite shkollë. Por, krejt e kundërta ndodh në paraqitjet tona publike, mungesë totale e mirësjelljes,respektit për bashkëbiseduesin, më të vjetrin, publikun. Në takimet tona publike nuk dimë si ta kërkojmë, si ta mbajmë e si ta lëshojmë mikrofonin, duke kaluar në monotoni e bezdisje. Për këtë dukuri të shëmtuar vitë më parë kryeredaktori i gazetës Illyria, z. Ruben Avxhiu e ka bërë një shkrim të bukur. Edhe vetë e kam bërë një shkrim për mungesën e respektit e mirësjelljes gjatë koncertit në Vatikan me rastin e shenjtërimit të Nënë Terezës.

Në këtë shkrim të shkurtër nuk e kam ndërmend të filozofoj, të shes moral, por do të dal menjëherë në një temë që më shqetëson mua, e besoj edhe shumë të tjerë. Ajo që më shtyri për t’i shkruar këto radhë janë situatat e pakëndshme që po ndodhin në disa programe të tipit “talk shoë”, emisioneve debatuese politike televizive në të cilat marrin pjesë dy – tre apo më shumë panelistë. Gjatë diskutimeve për tema të caktuara në këto emisione mungon mirësjellja, qytetaria. Gati tërë kohën panelistët merren duke e ndërprerë, kundërshtuar njëri – tjetrin, ndërhyjnë vend e pa vend, personit që është duke diskutuar kurrë nuk i lejohet që ta mbarojë fjalën, diskutimin e nisur. Nuk ka asnjë interval pesëminutësh ku biseda, diskutimi rrjedh në një atmosferë të qetë, normale. Nganjëherë, besa edhe bukur shpesh, të gjithë ndërhyjnë me zë të lartë dhe nuk dëgjohet asgje, siç thotë populli, nuk dihet sa po shkon tërshëra. Nuk mungojnë as fyerjet personale, sharjet e nganjëherë as grushtet. Këta njerëz, gazetarë e fytyra publike, ma merr mendja se e kanë kryer një shkollë, kanë vite të tëra me përvojë në gazetari dhe ligjërimin publik, prandaj duhet ta dinë mirë se komunikimi më i mirë është kur njëri flet e tjetri dëgjon. Ata janë ftuar për të diskutuar, analizuar e debatuar ngjarjet e ditës, tema të rëndësishme nga skena politike e shoqërore e vendit dhe jo për t’u kacafytyr me njëri – tjetrin. Nuk janë ftuar në një garë për të garuar se kush po bërtet me zërin më të fortë, më të lartë. Në qendër të vëmendjes duhet ta kenë shikuesin dhe jo egot e tyre. Moderatorët e këtyre programeve duhet ta kenë gjandjen nën kontroll e jo të lejojnë që programet e tyre të shndërrohen në një arenë gladiatorësh. Dikur në kohëra të lashta gladiatorët kanë luftuar me shpata e shtiza me kafshë të egra e me njëri – tjetrin, ndërsa sot këta panelistë luftojnë me njëri – tjetrin në studiot televizive me fjalë të rënda, fyerje e sharje. Për rata që i thejnë rregullat e mirësjelljes, ligjërimit të qytetëruar, moderatorët duhet të marrin masa, t’i përjashtojnë për disa ditë, e nëse i përsërisin të njejta sjellje, atëherë të përjashtohen përgjthmonë. Ndoshta kështu mbushën mend. Edhe sponsorizuesit e këtyre programeve nuk duhet të qëndrojnë indiferent ndaj këtyre situatave të pakëndshme. Fytyrat publike, qofshin ata gazetarë, politikanë apo diçka tjetër, duhet të jenë shembull për të mirë për të gjithë, sidomos për të rinjtë. Komunikimi i qytetëruar, edhe kur nuk pajtohesh me dike, respekti i ndërsjellë për njëri – tjetrin janë tiparet më bazike të një shoqërie të kulturuar, qytetëruar. Duhet të tregojnë respekt për shikuesin, stacionet televizive, profesionin dhe veten e tyre. Dikush mund të më pyes se, pse i shikoj këto emisione debatuese? Dëshiroj t’i shikoj për të mësuar diçka më tepër, për t’u informuar më shumë për rrjedhat e ngjarjeve në Kosovë, Shqipër dhe trojet tjera shqiptare. Por, si e ndiej që do të fillojë shamata, menjëherë largohem nga ato kanale (nuk i kam këto kanale televizive, por i përcjell në youtube). Siç duket jam bërë si ata qentë e eksperimenteve të fiziologut të njohur rus, Ivan Pavlov (1849 – 1936), më reagon trupi, ndiej bezdisje, tension në kokë se, diçka e pakëndshme, e pahijshme do të nodhë. Gjendja nuk është aspak më e mirë as në Kuvendin e Shqipërisë dhe as në atë të Kosovës, por kjo është një temë tjetër, apo variacion në të njejtën temë.

Prandaj, të nderuar gazetarë, opinionistë, politikanë, etj., tregoni pak mirësjellje, kulturë e respekt. Po ju shikojme, dhe ajo që po shikojmë në ekranet tona nuk është për t’u adhuruar, nuk po na pëlqen fare.

Philadelphia, më 7 nëntor, 2021.

Dr. Sadik Elshani është doktor i shkencave dhe veprimtar i bashkësisë shqiptaro – amerikane.

SFIDAT E G20: DEMOKRACITË NË PROVË, AVANTAZHET E REGJIMEVE

November 7, 2021 by s p

Nga ANGELO PANEBIANCO

“Corriere della Sera”, 30 tetor 2021 Përktheu Eugjen Merlika

Të shumtë e të koklavitur problemet për një takim të vetëm të nivelit të lartë. Në takimin e G20 që u mbyll sot në Romë, ndërmjet bisedave zyrtare e private, u diskutua për Covid, klimë, energji, por edhe për Afganistanin, Mesdheun, bërthamoren iraniane, Afrikën.

Përtej deklaratave e ndonjë marrëveshjeje (global minimum tax) ajo që vlen më shumë është të treguarit opinionit publik botëror se disa Vënde, veçanërisht demokracitë perëndimore, janë ende në gjëndje të bashkëpunojnë ndërmjet tyre, edhe se dasitë mbeten. Shumë më tepër nuk mund të mëtohej. Mjafton të mendohet se presidenti Joe Biden ka mbërritur në Romë me një plan investimesh mbi welfare e kalesën ekologjike mbi të cilët nuk ka ende miratimin e Kongresit. Ose të mendohet se, në të gjitha temat, duke filluar nga klima dhe energjia, janë në lojë kundërshti interesash, edhe t’ashpra. E sa peshon shemëria ndërmjet fuqive të mëdha.

Takimi është edhe një rast për të përsiatur mbi marrëdhëniet ndërmjet demokracive dhe fuqive autoritare, të mëdha (Kina, Rusia) ose të mmesme që të jenë. Në kohën e Luftës së ftohtë demokracitë perëndimore jetonin në një botë “të thjeshtë”: ne këndej, ata andej. Atëherë perëndimorët, për t’i u kundërvënë BRSS, mund të mbështesnin (dhe e kanë bërë, posi) qeveri autoritare në Amerikën Latine, n’Azi ose n’Afrikë. Ajo mbështetje, në sytë e tyre, ishte e ligjëruar qoftë edhe me keqardhje, nga Realpolitika, ose më mirë nga fakti që duheshin ndërtuar diga për të ndaluar vërshimin e komunizmit sovjetik. Sot bota për perëndimorët është shumë më e ndërlikuar, siç tregojnë marrëdhëniet e vështira e të dyshimta që si Shtetet e Bashkuara po ashtu edhe evropianët mbajnë me fuqitë autoritare, me të cilat duhet të bashkëpunojnë për t’i mbajtur nën fre. Liaisons dangereuses, lidhje të rrezikshme.

Ndryshimet institucionale, politike e shoqërore tregojnë pikat e forcës por edhe të dobësisë së demokracive kundrejt fuqive autokratike. Demokracitë janë të lidhura nga respektimi i të drejtave të qytetarëve të tyre. Autokracitë duhet të ruhen nga revoltat periodike popullore. Qeveritë e demokracive janë të kushtëzuara nga humori dhe vullneti i zgjedhësve. Regjimet autoritare kanë mjetet për të përpunuar zgjedhjet (kur të jenë nëse do të jenë). Demokracitë shartohen në shoqëri relativisht të hapura, ku ndërmarrjet dhe shoqatat e çdo lloji veprojnë, brënda e jashtë kufijve kombëtarë, duke përsuar vetëm një kontroll të butë qeveritar. Regjimet autokratike ushtrojnë kontrollin politik, së paku në vijë të parimeve, mbi çdo vështrim të jetës ekonomike e sociale të Vëndeve të tyre. Këta ndryshime pasqyrohen në marrëdhëniet ndërkombëtare.

Demokracitë kanë dy pika të mëdhaja force. Kur një demokraci është në rrezik, kur gjidet në luftë me fuqi autoritare, dhe në rrezik mësymjeje, ajo tregon një aftësi mobilizimi të qytetarëve për mbrojtjen e Vëndit, eprore në krahasim me atë që mund të shfaqin fuqitë autoritare të sipërpërmendura: në provat dramatike qytetarët (e demokracisë) janë të gatshëm të durojnë vetvetiu sakrifica më të mëdha se sa ato që durojnë, për shtrëngesë, shpesh të demoralizuar nënështetësit e autokracive. Pika e dytë e forcës është se shoqëritë e hapura (demokratike dhe perëndimore) kanë treguar aftësi të krijojnë lidhje ndërkombëtare – i ashtuquajturi globalizim – që shoqëritë autokratike nuk do të mundeshin kurrë të prodhonin (edhe nëse mund, shiko Kinën, të shfrytëzonin dobitë). Edhe G20 është bir i Perëndimit e prirjes së tij të hapur dhe përfshirës, përfaqëson një zhvillim të zanafillës G7. Ndoshta nuk është rastësi që dy fuqitë më të mëdha autokratike (Kina e Rusia) kanë marrë pjesë në takimin e Romës vetëm në videokonferencë.

Por janë edhe pikat e dobësisë. Demokracitë, siç thonte një vëzhgues i Tetëqindit, Alexis de Tocqueville, janë më pak të pajisura nga regjimet autoritare për të drejtuar me efektshmëri punët e tyre të jashtëme. Janë përjetësisht në mëdyshje ndërmjet kërkesave të detyruara nga shemëria e fuqisë dhe nyjeve të brëndëshme, nevojës për t’i u përgjigjur trupave zgjedhore të paqëndrueshëm. Autokratët, pa patur nyje të brëndëshme të fuqishme, mund të planifikojnë lëvizjet e tyre të politikës së jashtëme edhe afatmesme. Qeveritë demokratike lëvizin në horizonte kohore të ngushta, të përcaktuara nga kohët e afateve zgjedhore (dhe nga humoret popullore të zbuluar nga hulumtimet). Që këtej vjnë aq pasiguri e mëdyshje. Siç janë treguar nga tërheqja rrënuese amerikane nga Kabuli dhe pa-aftësia më e përgjithëshme e amerikanëve dhe evropianëve, për të përcaktuar vija të qarta veprimi kur duhet të përballojnë sulmshmërinë e regjimeve autoritare. Shkon mëndja tek vështirësitë për të përcaktuar disa lëvizje të despotit turk Erdogan, kryetar i një Vendi anëtar të NATO-s por edhe armik i Perëndimit. Ose si të ruhet aleanca strategjike, qenësore në Lindjen e Mesme me Arabinë Saudite, pa shkaktuar mospranimin e vetë opinioneve publike të tyre, nëse ai që e qeveris do të vendoste të vriste në mënyrë të padëgjuar – madje edhe në vetë Perëndimin – ndonjë tjetër kundërshtar (siç bëri në një konsullatë në Stamboll, viktimë gazetari Xhemal Kashogi). Ose si mund të bëhet front i përbashkët përballë politikës së re të fuqisë kineze që tashmë ushtrohet në shumë mënyra e në shumë tryeza. Qse si mund të ndalohet rish-imperializmi rus. Me që ra fjala: Putin-i e njeh historinë e modeli i tij është cari Pjetër i Madh (i jetuar në kapërcyellin e shekujve XVII e XVIII) me projektet e tij perandorake. Perëndimi e ka fshirë historinë, jeton vetëm me të sotmen e nuk din asgjë.

Në kohët e shkurtëra autokratët janë të favorizuar. Të shihet shpejtësia me të cilën Kina dhe Rusia kanë rritur ndikimin e tyre n’Afrikë. Mbas ndarjes evropiane të Tetëqindit, “përndarja” e ardhëshme e Afrikës do të jetë mes rusëve e kinezëve? Në kohët afat-mesme dhe afat-gjata pikat e forcës të demokracive mund t’i ndihmojnë ato. Veçanërisht mund t’i ndihmojë prirja e tyre për hapje (që megjithatë, për çastin, i nxjerr në pah në ndërhyrje të vazhdueshme e dashakeqe) e për përfshirje. Hapje e përfshirje që tregon edhe G20. Të hamendësohen mund të jetë, simbas dëshirës, frut i një optimizmi të tepruar ose të një realizmi jo krejtësisht të pathemeltë.

“Corriere della Sera”, 30 tetor 2021 Përktheu Eugjen Merlika

Duhet të jetë shteti…

November 6, 2021 by s p

Nga Majlinda BUSHJA

Gjithkujt i ka ndodhur të shkoj në spital qoftë dhe njëherë të vetme në jetën e tij, ku shprehja “Shko te privati’’, është kthyer në një rutinë. Po pse te privati për një shërbim shëndetësor më të mirë, apo për mungesë infrastukture, aparaturash të nevojshme dhe kushtesh në spitalet shtetërore? Sapo përballesh me një problem shëndetësor dhe konsultës te mjeku specialist ndodh jo rrallë të drejtonë në klinikë private, (ku mund të jetë ndoshta e vetja, e ndonjë kolegu, apo atje ku ndërthuren interesa të caktuara). Çuditërisht edhe spitalet private ndodhen shumë pranë atyre shtetërore, për të mos e lodhur fizikisht pacientin, por vetëm financiarisht, ku realisht shqiptarët shpenzojnë më shumë se vende të tjera të Evropës për shëndetin, pavarsisht se kanë pagat dhe pensionet më të ulta. Këtë gjë e pasqyrojnë edhe statistikat. Sipas EUROSTAT shqiptarët shpenzojnë për shëndetin 34 herë më shumë se mesatarja e 27 vendeve të Bashkimit Evropian, megjithëse Shqipëria është një ndër vendet më të varfëra të saj. Faturën e shpezimeve e rrit blerja e tepërt të ilaçeve, por edhe analiza e shërbime në spitale private tregojnë për mungesën e infrastukturës spitalore, ku mosfunksionimi i aparaturave, apo pjesërisht të tyre, bën që qytetarët të rraskapiten dyerve të spitaleve sa në shtetëror, në atë privat. Po pse duhet të shkojnë qytetarët në një spital privat, për një shërbim që duhet ta garantoj shteti? A nuk mund të jetë një zgjedhje personale vajtja në spitalet private për të marrë një shërbim, ndoshta më të shpejt apo cilësor, sesa një detyrim. për shkak të mungesave të aparaturave apo mosfunksionimit të tyre. Ndërkohë që, 13,5 % e shqiptarëve nuk kanë mundësi financiare të kryejnë as ekzaminimet mjeksore te specialisti e të blejnë ilaçet, e jo më të shkojnë më tej të bëjnë analiza në spitalet private ku tarifat janë të kripura. A nuk po përjetojnë qytetarët shqiptar një dramë, me sorollatjen sa në një spital në tjetrin dhe detyrimin për ta marrë shërbimin shëndetësor jashtë mundësive të veta financiare. Si gjithçka tjetër edhe ky problem madhor që ka të bëj me shëndetin e popullatës dhe anën fianciare të tyre kalon në një heshje, apo përgjumje të qeverisë, pa llogaritur korrupsionin në shëndetësi ku shëndesia falas është vetëm në letra. Sot kujdesi shëndetësor për qytetarërt shqiptar është i dobët, sepse Shqipëria ka buxhetin më të ulët të shëndetit në Evropë. Të dhënat e Bankës Botërore bëjnë me dije ndër të tjera se vlera totale e shpenzimeve të bëra nga xhepi të qytetarëve është sa 58 % e shpenzimeve totale për shëndetësinë. Gjatë vitit të pandemisë 2020 sipas FSDKSH-së ( Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor) dhe bilanceve të kompanive shëndetësore, shqiptarët shpenzuan 92 milionë euro për shpenzime spitalore dhe diagnostikuese private. Ndërkohë, shteti vesh maskës e hipokrizisë para kësaj të vërtete ulëritëse në lidhje me shëndetin dhe financat e qytetarëve shqiptar duke parë se si zhvaten çdo ditë xhepat e tyre. Shteti është për t’i mbrojtur dhe jo për t’i rrënuar e nënshtruar qytetarët e vet, ku sipas EUROSTAT 51% e shqiptarëve rrezikohen nga varfëria dhe përjashtimi social. çka tregon ndër të tjera se kanë pak mundësi për të marrë një shërbim në spitalet private. Ndërkohë që, në Evropë shërbimi shëndetësor parësor edhe dytësor është falas për qytetarët, ku 90 % paguan shteti dhe 10% qytetarët, në Shqipëri qytetarët shqiptar përballen me një realitet tjetër, dëshpërues, anarshi dhe mungesë vëmendjeje nga ana e shtetit, ku qytetarët paguajnë me miliona lekë për shëndetin e tyre. “Ti nxjerr shaminë e hundëve nga xhepi se je sëmurë, doktori shikon nga duart mos nxjerr para” thoshte me ironi një miku im. Pra, një situatë tejet shqetësuese tashmë që jetojmë në kushtet ku prej 2 vitesh koronavirusi ka mbërthyer mbarë botën e ka rënduar gjendjen edhe në Shqipëri, ku qytetarët po shpenzojnë më tepër për shëndetin e tyre edhe në spitalet private. Flitet çdo ditë për luftën ndaj korrupsionit, ku ai në shëndetësi është i mirëlulzuar prej vitesh. dhe i gjithë pranuar në heshtje. Ka pak denoncime nga qytetarët, ndaj ka mungesë të zgjidhjes së këtij problemi madhor që ka të bëj me financat dhe shëndetin e tyre. Mosbesimi në zgjidhjen e problemit nga ana e shtetit dhe faktet kanë treguar për kompleksin e zgjidhjes së problemit ku ndërthuren interesa të caktuara dhe rrënjëzimin e korrupsionit në këtë sektor. Mjek të 2-3 punësuar që logjikisht nuk mund të punojnë me orar të zgjatur sepse ulin vigjilencën dhe cilësinë e shërbimit, nuk mundet të kalojnë sa në spital shtetëror, në atë privat sepse nuk shesin patate, por japin receta dhe luajnë drejtpërdrejt me jetën e qytetarëve. Aq më tepër ku për interesa të tyre orientojnë pacientët të bëjnë analiza në spitale private, ku çmimet janë të larta dhe të papërballueshme prej tyre. Në këto kushte duhet të jetë shteti që t’i japi fund këtij abuzimi shumëvjeçarë dhe të ndryshojë sjelljen e mjekëve përballë pacientëve, pse jo të kërkoj dhe bërjen e vetingut në mjeksi.