Ornela  Radovicka 

Arbëreshi  Marco Lotà dhe artisti palermitan Manlio Geraci nò njò ekspozitë të përbashkët. 

Disa kohë mëparë pata rastin të njohë dy artist të veçantë. Njeri është arbëreshi Marco Lotà, lindur në Piana degli albanesi \Hora e arbëreshvet në Sicili, ndërsa tjetri është Italiani  parlermitan artisti Manlio Geraci, një artist i veçantë. Shpesh flasim për” Diversitetin” në kultura, por arti është ajo arma që të  dallon dhe bashkon. Arti nuk njeh nacionalitet, nuk ka pashaport.

Ne kërkojmë që të jemi pjesë e një botë që mbizotron disi paqja- thotë Manlio- por jetojmë në një glob, ku dhuna ende egziston, ku  luftrat religjose janë të pranishme. Unë dhe miku im, arbëreshi Marco Lotà, jemi  pjesë e asaj shoqërie dhe artistësh që  besojnë se kultura e hedhur në art jep bëhet me qëllim jo vetëm pasioni, por  arti përmban atë karakterin e tij  që të bënë të reflektosh, të shëndërron një njeri më pozitiv,  të ushqen  shpirtin human,  dhe krijojnë një të ardhme më  të bukur. Arti i spiritualitetit  është ajo armë paqësore ku respektohet kultura e tjetrit,  besimi i tjetrit, pa imponuar askënd, pa u bërë tendenzë, pa përdorur dhunë.  

Në artin e tyre këta dy  artistët hetojnë marrëdhënien midis artit të shenjtë dhe atij bashkëkohor. Vëmendje e veçantë është se Marco përqëndrohet  në liturgjinë, spiritualitetin dhe ritualet e botës arbëreshe të besimit Bizantin, ndërsa Manlio zgjedh një  studim e hulumtim  të  fokusuar mbi judaizmin. 

Në ritin e tyre artistik vëmëndja është kthyer veçanërisht për ritualet si ai i  zjarrit, dritës, ujit, hirit, vajosjes me vaj,  dhe zbulojnë se këto rite janë të njejta si ai i karakteri Bizanti po ashtu edhe i Juadizmi. 

Shikojnë shumë gjëra të përbashkëta dhe nisin e  fillojnë  ti shtrojnë këto perceptime  në artin e tyre . Rituale të njejta dhe mbajnë si bazë atë  pikë konvergjence të riteve të tyre të përbashkëta si të asaj arbëreshe dhe asaj izrealite. 

Autorët Manlio e Marco thonë se: Ne ndjejmë nevojën për një takim mes artistit dhe transcendencës, mes bukurisë dhe besimit, të lidhura së bashku nga një konsonancë natyrore, sepse synonin të shprehnin kuptimin e jetës, të zbulonin epifaninë e misterit, të pushtimit  të  të pafundmes  dhe të të përjetshmes.

 Në veprat  e tyre janë shtruar  tematikat lidhur me judaizmin, aspekti i pastrimit me ujë dhe kuptimet e dritës të cilat u hulumtuan në thellësi nga këta dy artistë. Figura e Kryeengjëllit Gabriel nderohet e përbashkët me hebrenjtë dhe të krishterët bizantin.

Qëllimi i këtij hulumtimi është të nxjerrë nga pozicione të ndryshme konvergjenca drejt  asaj që është e shenjtë e Universit,  dhe së shenjtës shpirtërore. Prandaj përgatitet një projekt që realizon vlerën e paqes së përbashkët përmes dialogut të gjithësisë dhe asaj që është inviduale,  e të  krijohet ai puzzlle që sheh një vizion thellësisht shpirtëror të së ardhmes.

Marco Lotà shtjellon një reflektim të vëmendshëm mbi gjestet simbolike, të tilla si shenja e kryqit dhe thellësia e përmbajtja e tij; trajton edhe temën e kohës lineare dhe ciklike në religjiozitet.

Manlio Geraci fokusohet në librat e Dhiatës së Vjetër dhe të Re, duke krijuar vepra me vizionin e tij,  dhe ndërton një hapësirë ​ duke vendosur  librin e shenjtë dhe libër i djegur. 

Të dy këta artistë japin vizione, mendime , dhe të bëjnë të depërtojnë ato labirinte ku vetëm shpirti i artistit të përcjellë e të prmbush me reflektime,  bukuri shpirti për një botë më të mirë paqeje dhe harmonie. 

Ideja qendrore e  këtyre dy artistëve  të nxjerrin në pah harmoninë që lind nga  nga besimi në lidhje të drejtpërdrejtë me harmoninë e kozmosit, të universit në tërësi, pasi shpirti i artistit,është në kontakt  edhe me shpirtin e botës dhe përfaqëson thelbin e saj.

Në artin e tyre flitet  për një perceptimi të vullnetshëm, të lokalizuar që është ai i besimit  i cili i tejkalon lehtësisht perceptimin spontan  dhe përqendrohet në qenien e frekuenca sinkronike me atë spirituale, ku besimi është edhe në kërkimin e esencës së gjërave. 

Midis botës Bizantine dhe asaj  Jahudiste\ jeudiste ka pasur gjithmonë një farë lidhje. Më  23 gusht 2018. “David Gellman, drejtor i gërmimeve në emër të Autoritetit të Antikiteteve të Izraelit, në Portën e Damaskut në qytetin e vjetër të Jerusalemit, pasi u gërmua, diçka krejtësisht e papritur doli në dritë. Mbishkrimi gjendet në një dysheme mozaiku që daton 1500 vjet më parë, e cila ndoshta i përkiste një lloj bujti për pelegrinët. “Porta e Damaskut shërbeu për qindra vjet si hyrja kryesore veriore në Jerusalem – shpjegoi Gellman –. Në periudhën bizantine, me shfaqjen e krishterimit, në zonën në veri të portës u ndërtuan kisha, manastire dhe bujtina për pelegrinët dhe zona u bë një nga më të rëndësishmet dhe aktivet në qytet”.

Sipas interpretimit të Dr. Leah Di Segni, eksperte e mbishkrimeve greke të lashta nga Universiteti Hebraik i Jerusalemit, teksti i mbishkrimit thotë: «Në kohën e perandorit tonë më të devotshëm Flavius ​​Justinian, Kostandini, një prift i dashur. dhe igumeni, themeloi dhe ngriti edhe gjithë këtë ndërtesë në vitin e indikcionit të 14-të”. Me “indikacion” në atë kohë nënkuptohej një periudhë pesëmbëdhjetëvjeçare, e përdorur si mjet për takimet e ngjarjeve dhe transaksioneve në Perandorinë Romake.

Prandaj shkrimi përmend perandorin Justinian, një nga sundimtarët më të rëndësishëm të periudhës bizantine, gjatë mbretërimit të të cilit (527-565) përfundoi konvertimi në krishterim i Perandorisë Romake. Në vitin 543, ishte vetë Justiniani që donte të ndërtohej një kishë e madhe kushtuar Marisë në Jeruzalem, abati i së cilës ishte murgu Kostandin. Mbetjet e asaj kishe, të njohur si kisha e Neës, u gjetën në vitet 1970 nga arkeologu Nahman Avigad, në lagjen e lashtë hebreje të qytetit të vjetër.

Dy fjalë mbi artistin Manlio Geraci

Lindur në Palermo më 28 prill 1949. Skulptor, arkitekt dhe restaurator, ai punon kryesisht në

guri, gur gëlqeror i butë i Notos,  alabastër sicilian, mermeri i Carrara, bazalti i Etnës,

mozaik, allçi, balte, bronz, letër dhe dru. 

Rreth viteve tetëdhjetë, duhet aktiviteti i tij ekspozues fokusohet menjëherë në temat e hapësirës dhe kohës. Quantistika, bing Bang i jep këtij artisti horzinte në krijimtarinë e tij. 

Në kërkimin e tij, prioritet i jepet temave që lidhen me spiritualitetin dhe meditimin. Një ekzistenzializëm shpirtëror i vendosur në univers. 

E rëndësishme është zgjedhja e materialeve të zgjedhura gjatë shëtitjeve në peizazhin sicilian. 

Alabastera tashmë për të krijon bazën e punimeve të tij,  tashmë i nënshtruar papajtueshmërisë së motit, ai e gjen veten të bindur ndaj  asaj qëështë e përgjithshme dhe asaj që është e veçantë. Ai Heq dhe shton në mënyrë të respektushëm në atë ç’ka e rrethon  rrit karakteristikat e tij dhe heq disa pjesë, duke krijuar diçka “tjetër” tek fillestari por me thelbin e tij natyror.  Në punimet e tij ai rrit vetëdijen, e me kalimin e kohës bëhet më i madh, duke rritur formën e tij gjeometrike  të raportit  “të pjesë” me “ të tërën” për të futur  në një harmoni raportin  në trupin inert të ngurta. Gëlqerori i butë i Notos shndërrohet në krijesa organike në alternimin e përhershëm të gjendjeve racionale dhe irracionale, kontrasti i të cilave theksohet nga përdorimi i rrëshirave dhe pigmenteve me ngjyra. 

Në fund e viteve nëntëdhjetë Geraci punon në paraqitjen dinamike dhe gjeometrike të vëllimeve duke transformuar rrafshet, në energji të pastër jetësore. Kohët e fundit zgjedhja është kthyer drejt mermerit Carrara. Idealizim  i sjellë në  skulpturë i renda ato organike sipërfaqja e të cilave  gjallërohet nga pllaka mozaiku me ngjyra simbolike dhe gjethe të arta. Studimet mbi mekanizmat e spiritualizimit kanë çuar në grumbullimin në një akt krijues përpunimin e bazaltit shumë të fortë vullkanik të Etna dhe të Pantellerisë  Vitet e fundit puna e tij është fokusuar në simbolikën dhe mendimin hebre e krishterë, duke nxjerrë në pah aspektet kulturore dhe imagjinata të saj. Ajo ka, me temën e Judaizmit, një qasje dhe një interes sa intelektual aq edhe shpirtëror dhe për këtë arsye prej vitesh ka punuar në idenë e një ekspozitë që do t’u kushtohet viktimave të dhunës së tmerrshme të motivuar nga feja, etnia, si  dhe politikave të egra.

Manlio Ka marrë pjesë në ngjarje të rëndësishme kombëtare dhe ndërkombëtare.

Ndër ekspozitat më të fundit duhet të përmendim: Ebraica, Palazzo Steri në Palermo kuruar nga Giuseppina Radice, 2012. Ebraica, Libri i djegur, Dita e Kujtimit 2014, Biblioteka Komunale e

Palermo kuruar nga Sergio Troisi, 2013. Ebraica, Museo Mandralisca di Cefalù (PA) kuruar nga Teresa Triscari 2015. Editing and Landings, Caltanissetta, Palazzo Moncada, Komuna e Caltanissetta redaktuar nga Diego Gulizia, 2015. Ricordi Futuri 3.0 Diaspora në tokën e Siçilisë, Palazzo Sant’Elia Palermo a redaktuar nga Ermanno Tedeschi dhe Flavia Alaimo, 2018. Ricordi Futuri 4.0 Çfarë është në fund të këngës, Përkujtimor i Shoah në Milano i kuruar nga Ermanno Tedeschi, 2018, Librat e Ndaluar redaktuar nga Ermanno Tedeschi, Muzeu Kombëtar MEIS i Judaizmit Italian dhe Shoah i Ferrarës, 2019. Shpirti i librit, Shoah duke e ditur përmes artit, instalimeve dhe skulpturave nga Manlio Geraci, në katër vende ekspozimi: Kisha e San Lorenzos, Kisha e Santa Maria dei Greci, Muzeu Mudia Dioqezanë, Sacrato e Katedrales, në bashkëpunim me Muzeun Çifut të Romës, kuruar nga Rita Ferlisi, 2020. Bibliotekat e zhdukura “Shtatë libra të djegur”, 90-vjetori i djegies së librave Berlin, 80-vjetori i bombardimit të qytetit të Palermos, në Bibliotekën Qendrore të Rajonit Siçilian të Palermos, redaktuar nga Luciana Pepi Presidente e Institutit të Studimeve Siçiliane Hebrenjtë, 2023. Ekspozita Evropiane e Kulturës Hebraike 2023 “La Bellezza” në Arkivin Historik të Palermo, redaktuar nga Luciana Pepi Presidente e Institutit Siçilian të Studimeve Hebraike, 2023.

Ndër ekspozitat personale kujtojmë: Broken Geometries kuruar nga Maria Antonietta Spadaro,

Opera Universitaria San Saverio, Rajoni sicilian, Palermo, 1996. Stones, Galleria Bianca, redaktuar

nga Michele Cometa, Galleria Bianca, Cantieri Culturali alla Zisa, Palermo, 1997. Udhëtim

Spirituale, Church of S. Maria della Catena, redaktuar nga Carmelo Torcivia, Palermo, 2005. Të huajt në Vetja, kujtesa dhe identiteti, Moni Ovadia, Muzeu i Arkeologjisë dhe Traditave Popullore,

Bashkia Sciara, Shoqata Kulturore e Historisë dhe Solidaritetit, Sciara (PA), 2006.

Ndër ekspozitat kolektive më përfaqësuese: Limen, gjurmët e kufirit, cARThusia 2004, Santa

Maria della Scala, Magazzini della Corticella, Siena, redaktuar nga Enrico Crispolti, 2004. 

Për një ekzegjeza vizuale e mesazhit biblik, Dioqeza e Caltanissetta, Kripta e Katedrales së Caltanissetta, një redaktuar nga Diego Gulizia, 2012. Nëse e vërteta merr formë, Homazh për Michelangelo Castello për një ide nga Michele Stornello, Palazzo della Provincia, Ortigia, Syracuse, kuruar nga Antonio Vitale, 2014. Katastrofa me rastin e Ditës Botërore të Refugjatëve, vend ekspozimi la Plazhi Castello Maniace, Ortigia, Syracuse nga Anto nio Vitale, 2014. Naufrago, Galeria

Civica Montevergini, Ortigia, Syracuse kuruar nga Antonio Vitale, 2014. Origjina, Galeria

Spaziovitale, Catania, redaktuar nga Antonio Vitale, 2014.

Për veprat e tij kanë shkruar: Antonio Benemia, Domenica Brancato, Michele Cometa, Rita Ferlisi,

Diego Gulizia, Francesca Massara, Luciana Pepi, Giuseppina Radice, Maria Antonietta Spadaro,

Carmelo Torcivia, Antonio Vitale.

Artisti arbërshe Marco Lotà

Artisti Manlio Geraci

Ornela  Radovicka 

Drejtuese e Qëndrës albanologjike  

kërkime mbi kulturën dhe gjuhën arbëreshe, themeluar nga At Bellusci 1980 

Nesër në New York zhvillohet Festivali i XXXII Shqiptar

Mr.sc. Valent Qafleshi/historian/

Për zgjidhjen e aspiratave kombëtare, shqiptarët e Kosovës pranuan parimin bazë të Aleancës Anti-Fashiste gjatë Luftës së dytë Botërore, me aktet e nënshkruara nga fuqitë kryesore të kësaj aleance, në Kartën e Atlantikut, në Konferencën e Moskës e të Teheranit. Parimet e të cilave akte ishin: e drejta e pamohueshme popujve pjesëmarrës të kësaj aleancë, për vetëvendosje deri në shkëputje, andaj populli shqiptar zgjodhi si rrugë të vetme për realizimin e aspiratave të popullit shqiptar për bashkim kombëtar, të luftonte krah aleatëve antifashist. 

Se kjo nuk do të realizohet u pa në mbledhjen më 29 nëntor 1943, në Jajce në Bosnjë e Hercegovinë, ku u mblodh Këshilli Antifashist për Çlirimin Popullor të Jugosllavisë në seancën e tij të dytë, dolën me një deklaratë se, “Jugosllavia do të ndërtohej mbi një parim të “komunitetit federal, demokratik”, me kombe/popuj të barabartë që shprehën lirshëm dëshirën e tyre për të jetuar në Jugosllavi”, e quajtur Jugosllavia Federale Demokratike, e cila përfshin 6 republika të barabarta si, Sllovenia, Kroacia, Bosnja e Hercegovina, Serbia, Mali i Zi dhe Maqedonia. Kreu i rezistencës partizane, Tito u emërua në krye të qeverisë së përkohshme dhe u ngrit në gradën e Marshallit. Dy vite më vonë, më 29 nëntor 1945, në sesionin e ardhshëm të Këshillit Antifashist për Çlirimin Popullor të Jugosllavisë, mbreti Petri i II-të ia kaloi pushtetin Josip Broz Titos, si kryeministër i ri i vendit. Kështu, vendi pushoi së qeni monarki dhe u bë republikë, e cila u riemërua si Republika Federative Popullore e Jugosllavisë. Shqiptarët e Kosovës edhe pse morën pjesë aktive në Luftën Antifashiste dhe dhanë kontribut tyre si edhe popujt tjerë, ata në këtë mbledhje nuk ftuan e as u trajtuan si të barabartë me popujt tjerë.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore me 1944/45, shqiptarët nuk u pajtuan me politikën e udhëheqjes komuniste jugosllave, ngase Partia Komuniste e Jugosllavisë (PKJ) nuk i përfilli aspiratat shqiptarëve, për çlirim kombëtar dhe për barazinë e plot me popujt tjerë. 

Qeveria e re komuniste që nga viti 1945 u përpoq të afirmonte idenë e Vëllazërimit- Bashkimit midis popujve dhe pakicave (kombësive) jugosllave, me nxjerrjen e një ligji të miratuar në maj të vitit 1945, sipas këtij ligji ndalohej përhapja e urrejtjes dhe mosmarrëveshjes kombëtare, racore dhe fetare, me dënime shumë të ashpra për të gjithë shkelësit. Por me këtë komunistët jugosllavë fshehën shovinizmin antishqiptar, pas parullave për Vëllazërim-Bashkim, për barazinë e popujve, që shpërtheu po aq i egër dhe mizorisht si edhe në periudhat kaluara të para luftës. Pra, Partia Komuniste e Jugosllavisë u mohoi shqiptarëve, jo vetëm të drejtën për vetëvendosje, por edhe barazinë me popujt e tjerë të Jugosllavisë, si rrugën e vetme për zgjidhjen e problemit të tyre kombëtar. Pra, shqiptarëve ju mohua e drejta elementare kombëtare ngase ata u cilësuan dhe trajtuan si pakicë kombëtare edhe pse ishin populli i tretë në numër në Jugosllavi. Kështu, Kosova bashkë me Vojvodinën u përfshinë si qarqe autonom në kundër të Serbisë. Shqiptarët e Kosovës dhe të viseve të tjera të banuara me shqiptarë në republikat tjera jugosllave si në Maqedoni e Mal të Zi, vazhdonin të trajtoheshin si në kohën e borgjezisë serbe të para luftës, të cilët synonin asgjësimin fizik dhe shfarosjen e shqiptarëve sipas elaborateve serbo-mëdha të Andriqit e Çubriloviqit. 

Për realizimin e këtyre projekteve antishqiptare deri në vitin 1968, gjendja e shqiptarëve në Kosovë, ishte përkeqësuar së tepërmi nga terrori i Aleksandar Rankoviqit, i cili ishte shef i OZN-së (Odsjek za Zaštitu Naroda- Departamenti për Mbrojtjen e Popullit), Drejtoria e Mbrojtjes Popullore, Shërbim Informativ i Jugosllavisë, themeluar më 13 maj 1944, nën udhëheqjen e Aleksadar Rankoviqit bashkëpunëtori i Titos dhe anëtar i Politbyrosë Jugosllave. 

Në një raport dërguar Komisionit për realizimin e këtyre projekteve antishqiptare deri në vitin 1968, gjendja e shqiptarëve në Kosovë, ishte përkeqësuar së tepërmi nga terrori i Aleksandar Rankoviqit. Kështu në dimrin e vitit 1955/56, filloi aksioni famëkeq, gjoja se ishin zbuluar materiale për mundësimin e një rreziku të shpërthimit të një kryengritjeje të shqiptarëve kundër Vëllazërim-Bashkimit Jugosllav. UDB-ja (Uprava Državne Bezbednosti-Drejtoria e Sigurimit të Shtetit), themeluar në mars të vitit 1946,  kishte përgatitur plane të hollësishme veprimi. Veç me mjete dhune duhesh godit, frikësua e nënshtrua ky popull kryeneç dhe i pabindur, mundësisht edhe të largohej e të mos kthente kokën pas. Ideatori dhe zbatuesi i këtij aksioni ishte Aleksandar Rankoviqi. Ai nga Komisioni i Komitetit Qendror të Jugosllavisë, kishte kërkuar dorë të hekurt mbi shqiptarët e Kosovës, nga frika e madhe e bashkimit të tyre me Shqipërinë. Ai me një raport të tij, e njoftonte Komisionin e KQJ se, plani hyri në veprim në organizimin e aksioneve të ndryshme siç ishte edhe ai i grumbullimit të armëve. U mblodhën 27,000 pushkë, disa mijëra mitraloz, revole, bomba, minahedhës dhe madje edhe dy topa. Dihet se sa njerëzve në Kosovë i janë marruar armët, dhe gjithashtu është e qartë se cilat veprime janë ndërmarrë nga autoritetet e punëve të brendshme gjatë këtij aksioni. Paralelisht me veprimin tonë, inteligjenca shqiptare dëshironte që gjendja shpirtërore e popullatës të shfrytëzohej, dhe ajo e intensifikoi aktivitetin e saj, duke ekzekutuar më shumë spiunë dhe rekrutuar ushtarë në Kosovë për të krijuar një atmosferë për t’i përndjekur dhe terrorizuar shkruante në raportin e tij, Rankoviqi. Masat çnjerëzore që ishin zbatuar gjatë këtij aksioni famëkeq ishin: dajakë me shufra të forta, pastaj i mbani jashtë në ujë gjatë dimrit, lëndime nga më të ndryshmet fizike, vrasje e mbytje me ngulfatej në ujë etj., ngase shërbimit shtetëror i kishin duart e lira që të bënë çfarë të doni. Aksioni i grumbullimit të armëve i viteve 1955-56, është vetëm një pjesë shumë e vogël në historinë tragjike dhe heroike të Kosovës, që s’duhet lënë në harrës. Mjafton të përjetojmë pak krimet dhe masakrat e viteve 1998-1999, tokën e djegur, shpërnguljen biblike të një populli të tërë, ato mijëra viktima të masakruara, të dhunuara, të vrara, të mbytura e të djegura, shumë prej tyre të zhdukur e të mbetur pa varr. Në vitin 1968, në Plenumin e IV-t të Komitetit Qendror të Lidhjes Komuniste të Jugosllavisë (LKJ-së), i njohur edhe si Plenumi i Brioneve, shkarkohet nga pozita e ministritë të Punëve të Brendshme Aleksadar Rankoviqi, dhe gjërat nisin të ndryshojnë për të mirë por prapë se prapë ishin të diskriminuar në të gjitha fushat e jetës.

Me 6 tetor 1968, në Prizren shpërthyen demonstratat me kërkesën për avancimin e të drejtave të tyre kombëtare, me parullat: “Rroftë flamuri kuq e zi!”, “Rroftë populli shqiptar!”, “Duam Universitet!”, “Duam barazi!”, “Duam vetëvendosje”, “Askush të mos luajë me fatin tonë”, ”Poshtë politika kolonialiste ndaj Kosovës”. Demonstratat vazhduan edhe në muajit tetor, nëntor e dhjetor jo vetëm në Prizren por edhe qytetet tjera të Kosovës, madje edhe në Ulqin, Preshevë e Tetovë. Se barazia në Jugosllavi nuk vlente për shqiptarët, këtë e dëshmon shkrimi i gazetares Christine Von Kohl, në ditoren “Die Presse” të Austrisë, më 9 dhjetor 1968, në të cilin serbët thoshin haptas se “të gjithë shqiptarët duhet shpërngulur në Shqipëri”! Këto demonstrate zënë një vend të veçantë në historinë e Kosovës të cilat ndikuan që shqiptarët e Kosovës të fitojnë të drejtën e përdornit të flamurit kombëtar. Në këto rrethana, pushteti serbo jugosllav kishte për detyrë të paralizonte dhe të shuante çdo shprehje të pakënaqësisë së këtij populli kundër zgjidhjes të problemit të tij kombëtar. Por sidoqoftë këto demonstrata pas dy vite më 1970, dhanë rezultatet e para pozitive me themelimin e Universitetit të Prishtinës. Në vitin 1974 u miratua edhe Kushtetuta e re e Krahinës Autonome të Kosovës, duke e avancuar një hap më lartë si element konstituiv i Federatës Jugosllave me kompetenca të një republike. 

Por pas vdekjes se udhëheqësit të saj autokratik Josip Broz Tito në vitin 1980, federata jugosllave u zhyt në krizë, me mosmarrëveshje mes grupeve etnike dhe ndjenjave në rritje nacionaliste. Fillimisht nisi në Kosovë me revolta e 4 marsit të vitit 1981, kur studentët organizuan një protestë në Prishtinë për kushte më të mira në mensën e tyre dhe kjo protestë ishte shkëndija e  organizimit të demonstratave studentore të 11 mars të vitit 1981, që vazhduan edhe me 26 mars, mu ditën e manifestimit “Stafeta e Rinisë”,  të organizuar nga shteti jugosllav për të nxitur ndjenjën e “Vëllazërim-Bashkimit”, mijëra studentë e qytetarë protestuan në Prishtinë, kësaj radhe me kërkesa eksplicite politike, ku dominonin parullat: “Kosova Republikë”, “Për kë punon Trepça?”,  “Ne jemi shqiptarë, jo jugosllavë”, “Bashkim me Shqipërinë” etj. Edhe në vazhdimësinë e këtyre demonstratave me 1 e 2 prill, dominuan kërkesat me përmbajtje të gjerë kombëtare për realizimin e aspiratave të tyre shekullore për Republikën e Kosovës. Ushtria, milicia dhe shërbimet sekrete shtetërore në atë kohë të Serbisë ndërhyjnë me tërë brutalitetin e tyre gjatë tubimeve, ish-armata jugosllave pushtoi rrugët e Kosovës, duke u vendos në tërë territorin e Kosovës gjendjen e jashtëzakonshme, e më vonë edhe shtetrrethimi. Filluan arrestimet, maltretimet, rrahjet brutale të studentëve, burgosjet, vrasjet dhe izolimet e intelektualëve. Demonstratat gjithë popullore të marsit dhe prillit të vitit 1981, shënuan fillin e kthesës vendimtare të ndarjes definitive të shqiptarëve të robëruar nga ish-Jugosllavia, pra ishte një ndër ngjarjet më të rëndësishme të historisë kosovare.

Në kohën e rënies së Murit të Berlinit në vitin 1989, tensionet ndëretnike në Jugosllavi kishin arritur kulmin. Zgjedhjet e para shume partiake në republika të Jugosllavisë, të mbajtura më 1990, u fituan kryesisht nga nacionalistët. Republikat më të zhvilluara, Sllovenia dhe Kroacia, filluan të mbronin idenë e një decentralizimi më të madh të qeverisë jugosllave. Por republika më e madhe, Serbia, e udhëhequr nga Sllobodan Milosheviç mobilizoi serbët në gjithë Jugosllavinë, në një përpjekje për kontroll të centralizuar.

Shpërbërja e Jugosllavisë nisi në republikën më të zhvilluar jugosllave Slloveni, e cila më 25 qershor të vitit 1991, shpalli Deklaratën e Pavarësisë dhe ishte shteti i parë që u shkëput nga Federata Jugosllave. Në Slloveni lufta zgjati vetëm 10 ditë dhe atë nga 27 qershori deri më 7 korrik të vitit 1991. Populli slloven iu kundërvu me të gjitha mjetet agresionit të së ashtuquajturës “Armata Popullore Jugosllave (APJ)”. Sipas vlerësimeve sllovene, ushtria jugosllave kishte 44 të vrarë dhe 146 të plagosur, ndërsa sllovenët kishin 18 të vrarë dhe 182 të plagosur. Kështu me 25 tetor të vitit 1991, ushtari i fundit i Armatës Popullore Jugosllave e lëshon territorin slloven.

Po më 25 qershor 1991, edhe parlamenti i Kroacisë shpalli pavarësinë saj, i cili veprim solli si rezultat dislokimin e ushtrisë jugosllave të Beogradit në kufijtë dhe aeroportet e prekur. Sllovenia e tejkalojë lehtë ngase pas një konflikti 10 ditor, ushtria u tërhoq nga Sllovenia me popullsi homogjene. Por në Kroaci, trupat serbe u mbështetën nga kryengritësit serbë që ishin kundër pavarësisë, duke filluar kështu një luftë të përgjakshme që zgjati katër vjet. Qyteti lindor i Vukovarit u rrafshua gjatë një rrethimi nga forcat jugosllave në vjeshtën e vitit 1991, ndërsa qyteti mesjetar i Dubrovnikut mbi Adriatik, u dëmtua rëndë.

Në Bosnje, republika më e larmishme nga pikëpamja etnike dhe fetare, me 4 milionë banorë, myslimanët dhe kroatët organizuan një referendum për pavarësinë. Por kjo lëvizje u kundërshtua ashpër nga serbët e Bosnjës që mbështeteshin nga Beogradi, që përbënin mbi 30% të popullsisë se përgjithshme të Bosnje e Hercegovinës. Edhe pse  serbët e bojkotuan votimin, 60% e qytetarëve të Bosnjës votuan për pavarësinë e saj. Kjo bëri që në prill të vitit 1992, të shpërthejë lufta mes myslimanëve dhe kroatëve nga njëra anë dhe serbëve të Bosnjës nga ana tjetër. Bosnja fitoi edhe njohjen ndërkombëtare. Serbët e Bosnjës nën udhëheqjen e Radovan Karaxhiçit, të armatosur nga ushtria serbe, deklaruan se territoret nën kontrollin e tyre i takonin një njësie të quajtur Republika Serbe. Edhe kroatët e Bosnjës u kthyen kundër myslimanëve të Republikës së Bosnje e Hercegovinës. Trupat serbe të Bosnjës filluan menjëherë rrethimin e kryeqytetit boshnjak të Sarajevës që zgjati 44 muaj. Ku 350 mijë banorët e Sarajevës nuk arrinin dot të siguronin nevojat bazike dhe të paktën 10 mijë u vranë nga snajperët dhe bombardimet serbe. Në maj 1992 serbët e Bosnjës, kontrollonin dy të tretat e Bosnjës. Kështu në muajin gusht do të fillon një spastrim etnik, imazhet e para të të burgosurve që ishin bërë kockë e lëkurë në kampe, i hapën sytë botës për fushatën e spastrimeve etnike nga forcat serbe. Rreth 20 mijë gra, kryesisht myslimane, u përdhunuan, kurse në korrik të vitit 1995, forcat serbe të Bosnjës morën kontrollin e “zonës së sigurt” të mbrojtur nga Kombet e Bashkuara të Srebrenicës në Bosnjën lindore dhe masakruan deri në 8 mijë djem dhe burra myslimanë. Ky akt barbarë u cilësua nga dy gjykata ndërkombëtare si gjenocid, masakra ishte vrasja masive më e rëndë në Evropë që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore.

Në gusht 1995, pas rënies së Srebrencisës dhe bombardimit të një tregu në Sarajevë, ku u vranë 41 vetë, NATO-ja ndërmori goditje ajrore ndaj pozicioneve të serbëve të Bosnjës. Më 21 nëntor 1995, pas tre javësh bisedime në Deyton të Ohajos, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, udhëheqësit e Bosnjës, Kroacisë dhe Serbisë ranë dakord të nënshkruan një marrëveshje paqeje. Në dhjetor 1995, një forcë paqeruajtëse e NATO-s u dislokua në Bosnje, që ishte ndarë në një federate myslimane-kroate, në 51% të territorit të një entitet serb, Republika Serbe.

Praktikat e ndjekura në rastin e shpërbërjes së Jugosllavisë treguan se diplomacia ndërkombëtare jo vetëm rezultoi e pasuksesshme në përpjekjen e saj për të prodhuar konsensus midis palëve në konflikt, pati një ndikim të ndjeshëm, ndonëse jo në mënyrë të drejtpërdrejtë, në përshkallëzimin e konfliktit midis serbëve dhe shqiptarëve, e sidomos mos përfshirja e Kosovës në Konferencën e Dejtonit, mendohej që kishte hapur shtegun edhe për luftëra të reja në Ballkan, pra radha do t’i vinte Kosovës pas mbylljes së çështjes së Bosnjës. Mos pjesëmarrjen e Kosovës në Konferencën e Dejtonit, edhe ministri i jashtëm i Gjermanisë Joschka Fischer e kishte konsideruar si gabim trashanik, të cilën gjë e kishte shprehur në librin e tij, “Vitet Kuq e Gjelbër” ku konstatonte se pas Dejtonit shqiptarët e kishin kuptuar që pa luftë vështirë se do të mund t’i realizonin aspiratën e tyre për çlirim nga Serbia. Pra, si pasojë do kemi fillimin e luftës së përgjakshme në Kosovë me daljen publike të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, ushtria serbe nis një aksion spastrim e dëbim të popullatës civile nga vatrat e tyre stërgjyshore, kjo bëri që më 6 shkurt të vitit 1999, të fillojnë punimet e Konferencës së Rambujesë, që ishte e ndërmjetësuar nga fuqitë e mëdha i emërtuar si  Grupi i kontaktit (SHBA, Gjermani, Francë, Britania e Madhe, Itali dhe Rusi). 

Ky takim, i cili u mbajt në afërsi të Parisit synonte t’i jepej fund luftës në Kosovë dhe gjetjen e një zgjidhje për paqe afatgjatë. Iniciues të konferencës, që zgjati deri më 23 shkurt, ishte Grupi i Kontaktit, ndërsa ndërmjetës ishin Kristofer Hill nga SHBA-të, Boris Majorski nga Rusia dhe Volfang Petrich përfaqësues i shteteve të BE-së. Delegacioni i Kosovës kishte pranuar parimisht propozim-marrëveshjen për zgjidhjen e krizës në Kosovë, të cilën e kishte propozuar Grupi i Kontaktit. Delegacioni serb, sado që parimisht pranoi këtë propozim-marrëveshje, mbrojti qëndrimin që trupave të NATO-s të mos t’u lejohet kalimi nëpër Serbi dhe forcat ndërkombëtare në Kosovë të jenë në kuadër të Kombeve të Bashkuara. Edhe rrethi i dytë i bisedimeve që filloi më 15 mars në Paris përfundoi pa sukses. Delegacioni kosovar dhe ai serb kishin nënshkruar më 18 mars marrëveshje të ndryshme. Delegacioni i Kosovës kishte nënshkruar marrëveshjen e ofruar nga bashkëbiseduesit ndërkombëtarë, ndërkohë që delegacioni serb kishte nënshkruar projektmarrëveshjen politike- marrëveshjen për vetëqeverisjen në Kosovë.

As tentimi i fundit, më 22 mars 1999 i të dërguarit special të SHBA-ve, Richard Hollbruk nuk ishte i suksesshëm. Ai nuk ia doli ta bind presidentin e atëhershëm të Jugosllavisë Sllobodan Millosheviq që të pranojë  marrëveshjen për Kosovën dhe vendosjen e trupave ndërkombëtare. 

Më 24 mars 1999, aeroplanët e NATO-s filluan  bombardimin e trupave ushtarake dhe paramilitare të Serbisë. Bombardimet përfunduan më 6 qershor 1999, me nënshkrimin e Marrëveshjes së Kumanovës që parashihte tërheqjen e trupave jugosllave nga Kosova dhe vendosjen e trupave paqësore ndërkombëtare. Më pas, Këshilli i Sigurimit i OKB-së  miratoi rezolutën 1244 me të cilën u vendos protektorati, prania ndërkombëtare në Kosovë, UNMIK-ut si mision civil dhe KFOR-it, mision ushtarak. Më 17 shkurt 2008, Kosova shpalli pavarësinë.

Si përfundim në vitin 1998 shpërtheu lufta në Kosovë mes shqiptarëve që donin pavarësinë dhe forcave të armatosura serbe. Luftimeve u erdhi fundi në vitin 1999, pas një fushate bombardimesh ajrore prej 78 ditësh nga NATO-ja, në fund të së cilës kishin humbur jetën 13 mijë vetë dhe qindra të tjerë kishin braktisur shtëpitë e tyre. Nga janari deri më 12 qershor 1999 janë vrarë ose evidentohen të zhdukur 1.396 fëmijë, nën moshën 18-vjeçare, apo më tepër se 11 për qind e viktimave të përgjithshme të të vrarëve në Kosovë. Kjo statistikë për dhunën mbi fëmijët është më tragjikja në historinë e re të Evropës. Sipas të dhënave të grumbulluara, në Kosovë nga janari 1998 deri më 12 qershor 1999, ka pasur 12.843 viktima të nacionalitetit shqiptar, prej tyre 1.741 femra, ndërsa në altarin e lirisë kanë rënë 2.261 dëshmorë, në mesin e tyre 68 dëshmorë e martirë nga Shqipëria. Veç vrasjeve, janë shkatërruar më se 188 mijë objekte banimi, janë dëbuar nga Kosova më se 1 milion banorë.

Kosova shpalli pavarësinë në vitin 2008, dhe është njohur nga mbi 110 vende. Serbia ende nuk e njeh pavarësinë e saj.

Sistemi i drejtësisë ndërkombëtare me 1993, themeloi Gjykatën Penale për krime e lufte në Hagë, 

u ngritën padi ndaj 161 peronave, 83 prej tyre u dënuan, ndërsa 19 u liruan. Në mesin e të dënuarve ishin udhëheqësi i serbëve të Bosnjës, Karaxhiç, ndërsa Millosheviçi vdiq në burg para se të gjykohej, kurse Ratko Mladiç u dënua me burgim të përjetshëm.

Gjatë muajit korrik në Maqedoninë e Veriut, për opinionin shqiptarë është me interes  iniciativa,  nga ana e VLEN, për themelimin e Akademisë Shqiptare të Shkencës dhe të Arteve. Nuk është befasi se një  ide e tillë nuk është  pritur mirë nga subjektët politike maqedonase, por,është për të habitur animoziteti në mes shqiptarëve në raportët e tyre pozitë-opozitë, duke harruar së avancimi i pozitës dhe statusit të shqiptarëve duhet të jetë çështje parësore e jo interesat personale e partiake. 

Nail  Draga

Si më parë dhe tash kur kemi të bëjmë me çështjet e avancimit të pozitës dhe të statusit të shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut, të parët të cilët reagojnë pas subjekteve politike janë  akademikët maqedonas me animozitetin e tyre kundër shqiptarëve, sepse institucionin e Akademisë e kanë trajtuar si pronë ekskluzive të tyre, duke margjinalizuar shqiptarët, e madje hapur duke i fyer  sikurse ishte botimi i enciklopedisë.

Ndonëse edhe me herët kanë ekzituar ide, por gjatë verës, në muajin korrik  opinionit iu prezantua  iniciativa  nga VLEN për krijimin e  Akademisë Shqiptare për Shkencë dhe Art, si kundër përgjigje ndaj diskriminimit të vazhdueshëm dhe të  papërfaqësimit të shqiptarëve në Akademinë e Shkencave dhe Arteve të RMV.  

Do të themelohet Akademia Shqiptare për Shkencë dhe Art në RMV 

Pikërisht në lidhje me këtë çështje  zëvendëskryeministri Izet Mexhiti përmes një statusi në faqen e tij në Facebook ka shkruar  se po jetësohet ideja për krijimin dhe institucionalizimi i Akademisë  së Shqiptarëve për Shkencë dhe Art në Maqedoninë e Veriut. Madje ai cekën se ky institucion fillimisht do të financohet nga komunat, e më pas, do të punojmë drejt sigurimit të mbështetjes shtetërore, duke e bërë këtë Akademi një institucion të qëndrueshëm dhe të financuar në mënyrë të duhur. Ne besojmë fuqimisht se Akademia e Shqiptarëve për Shkencë dhe Art do të shërbejë si një pikë referimi për të gjithë ata që aspirojnë të përparojnë në këto fusha dhe të ndihmojnë në ndërtimin e një të ardhme më të ndritur për të gjithë qytetarët në Maqedoni të Veriut”, ka shkruar mes tjerash Mexhiti.

BDI  është kundër  Akademisë shqiptare 

Ndonëse kemi të bëjmë me një iniciativë e cila duhet të mbeshtetet  nga të gjithë shqiptarët, ndodhi e kundërta, sepse kundër ishin nga partia politike e BDI-së. Madje nga BDI këtë deklaratë e kanë quajtur si skandaloze pasi me idenë që e paraqet VLEN-i kjo Akademi mund të llogaritet si institucion lagjesh, por jo dinjitoz për intelektualët shqiptarë.

Në sajë të deklaratës nga ana e BDI-së thuhet se “ndodhi edhe kjo në vazhdën e serialit “një skandal në ditë” të vazalëve dhe shërbëtorëve të VMRO-së në rolin e poshtëruesve të popullit shqiptar, si pjesëmarrës jolegjitim, pa vullnetin e popullit, në qeverinë monoetnike. Për 30 ditë, na kthyen prapa për 30 vjet! Në përpjekje për të shfaqur ndonjë rezultat dhe për ta ndaluar rënien e lirë që po poshtëron kombin, VLEN paska “themeluar” “AKADEMINË” e shkencave dhe arteve e cila do të finansohet, imagjinoni, nga Komunat, rast i vetëm në botë, një akademi mahallash. Kështu ndodhi me Muzeun e Lirisë, Teatrin për fëmijë dhe me dhjetëra improvizime tjera komunale që shërbyen për të hedhur hi syve. Në vend se të marrin kryesimin e Akademisë shtetërore për shkencë dhe arsim, të krijonin vend për më tëpër akademikë, të votonin ligjin që ne propozuam ndërsa ata e bllokuan me VMRO-në për përfaqësim të drejtë dhe adekuat në ASHAM, këta dolën me “idenë e madhe komunale” që poshtërson akoma më tepër shqiptarët” thuhet në reagimin e BDI-së.

Anomiziteti brenda shqiptarëve

Nga një reagim i tillë nga ana e BDI-së, del qartë se në skenë është  animoziteti  ndaj inicuesve dhe atyre qe mbeshtesin ate,  në rastin konkret ndaj kokurrentëve politik(VLEN), të cilët tash janë  në raporte të kundërta në skenën politike në Maqedoni të Veriut. 

Në kontekst të tyre raportëve zëvendëskryeministri, Arben Fetai, duke nxjerrë një fakt nga“ Instituti për politika publike Arben Xhaferi“, ka shtuar se nga BDI nuk duhet ta kundërshtojnë idenë por të kërkojnë falje për të bëmat e tyre famkeqe.

“Për 22 vite qeverisje të BDI-së, në Akademinë e Shkencave është punësuar një shqiptar, nga gjithsej 63 të punësuar (numrat e vitit 2022). Ky institucion që paguhet nga taksat tona nxorri enciklopedinë famëkeqe që fyu tërë kombin shqiptar, poashtu gjatë qeverisjes së BDI-së.  Të njëjtit e paskan sulmuar nismën e Koalicionit VLEN për themelimin e Akademisë Shqiptare për Shkencë dhe Art. Sikur të kishin një trohë fytyrë, këta do kërkonin falje për veprat e tyre dhe do heshtnin edhe për 22 vite tjera”, ka shkruar Fetai, zëvendëskryeministër për Qeverisje të mirë.

Megjithatë, sipas koalicionit VLEN Akademia Shqiptare për Shkencë dhe Arte do të fokusohet ekskluzivisht në shkencë, art, duke shmangur përfshirjen e politikës. Objektivi, sic thuhet, është të krijohet një mjedis ku shkenca dhe arti mund të lulëzojnë në mënyrë të pavarur dhe profesionale.

Pushteti me qasje unitariste 

Nga ana tjetër nga  VMRO-DPMNE janë deklaruar se në RMV nuk duhet të ketë akademi tjetër të shkencave përpos ASHAMV. Madje  kryetari i kësaj partie, njëherë edhe kryeministër, Hristijan Mickoski thotë se nuk duhet të mendohet për ndarje, por për bashkim. Një qendrim i tillë nuk është befasi sepse ndaj shqiptarëve vazhdon sindromi i kohës së monizmit edhe tash në pluralizëm, nga del se janë kundër institucionëve  që avancojnë pozitën e shqiptarëve në këtë mjedis.

Akademia Shqiptare në favor të identitetit kombëtar

Shqiptarët në MV kanë kapacitete kadrovike, profile e profesioneve të ndryshme që janë dëshmuar me tituj e botime të ndryshme me vlera shkencore e kulturore. Ata mund të përbëjnë një akademi model edhe për të tjerët si në MV por edhe në regjion.

Pikërisht duke pasur kapacitete  të tilla ata e  meritojnë  akademinë  autonome sepse janë përbuzur nga akademia maqedonase. Më sa jemi të informuar aktualisht në Akademinë e Shkencave dhe të Arteve në MV janë katër shqiptarë, edhe pse e kanë merituar të jenë edhe disa tjerë. Por, maqedonasit  Akademinë nga themelimi i saj(1967) e kanë trajtuar  si subjekt i tyre, ndërsa  shqiptarët aty ishin të huj  apo të padëshiruar. Duke pasur një qasje  dhe animozitet  të tillë në vazhdimësi, iniciativa për themelimin  e Akademisë Shqiptare është i arsyeshëm, andaj duhet  angazhim serioz me individë të përkushtuar dhe të guximshëm për realizimin e një nisme të tillë, e cila është në favor të avancimit të statusit të shqiptarëve në këtë mjedis.

Mungon  Libri Shkollor në shqip

Pas luftës në vitin 2001, në Maqedoni të Veriut,  shqiptarët u bënë pjesë e qeverisë, ku ka qenë kohë e mjaftueshme për angazhimin konkret sidomos në fushën e arsimit, po për fat të keq nuk është treguar kujdesi i duhur, që nuk mund të arsyetohet me asgjë. Nëse këtij konstatimi i shtojmë edhe të dhënën   se në disa mandate ministri i arsimit ka qënë shqiptar, por ka munguar angazhimi konkret në këtë dejtim. 

Andaj, nuk është për t´u çuditur se programet mësimore e tekset shkollore, janë të imponuar për shqiptarët si  në kohën e monizmit. Në veçanti kemi të bëjmë me lëndet e identitetit kombetarë siç janë historia, gjeografia e kultura muzikore, që dëshmohet  në mënyrë transparente përmes teksteve shkollore që janë në përdorim në shkollat më mësim në gjuhën shqipe. 

Andaj si zgjidhje nga kjo situatë shqiptarët duhet të inicojnë themelimin e Entit të Teksteve dhe të Mjetëve Mësimore në Shqip, përkatësisht Libri Shkollor,  i cili do të përgatiste programet mësimore dhe tekstet shkollore për nxënësit shqiptarë, e jo si tash që janë nën çdo nivel dhe diskriminuese për shqiptarët. 

Çdo neglizhencë ne këtë drejtim nga partitë politike të shqiptarëve  e sidomos të atyre që janë pjesë e qeverisë  nuk mund të arsyetohet me asgjë, andaj duhet angazhim konkret me kuadra  profesionale të dëshmuara  dhe të guximshëm, duke qenë në favor të barazisë qytetare e nacionale dhe  të  avancimit të pozitës dhe të statusit të shqiptarëve ne Maqedoninë e Veriut.

(Tetor  2024)

𝗗𝗿. 𝗕𝗹𝗲𝗱𝗮𝗿 𝗞𝘂𝗿𝘁𝗶

(𝗔𝗹𝘂𝗺𝗻𝗶 𝗶 𝗗𝗲𝗽𝗮𝗿𝘁𝗮𝗺𝗲𝗻𝘁𝗶𝘁 𝗔𝗺𝗲𝗿𝗶𝗸𝗮𝗻 𝘁𝗲̈ 𝗦𝗵𝘁𝗲𝘁𝗶𝘁)/

Në këtë ditë, më 13 tetor 1792 u vendos guri i themelit për ndërtimin e Shtëpisë së Bardhë, e titulluar në fillim si Vila Ekzekutive ose Godina Presidenciale. Arkitekti i përzgjedhur ishte James Hoban, amerikan me origjinë irlandeze. Punëtorët ishin skllevër vendas, të cilëve më vonë iu bashkuan gurgdhendës të aftë nga Edinburgu, Skoci.

Presidenti i parë, George Washington nuk jetoi kurrë në Shtëpinë e Bardhë por ishte John Adams, presidenti i dytë (1797-1801), ai që u zhvendos në rezidencën presidenciale ende të papërfunduar. Në një letër drejtuar bashkëshortes së tij Adams shkroi:

“Lutem që Zoti t’i japë bekimet më të mira kësaj shtëpie dhe kujtdo që do të banojë në të. Askush, përveç Njerëzve të Ndershëm dhe të Urtë, mos drejtoftë kurrë nën këtë çati.”

Dekada më vonë, me insistimin e Presidentit Franklin Roosevelt (1933–45), ky citat u gdhend në oxhakun e dhomës zyrtare të ngrënies poshtë portretit të Abraham Lincoln.

Pavarërisht se George Washington ishte Presidenti i vetëm që nuk jetoi në Washington D.C. dhe në Shtëpinë e Bardhë, ishte ai që zgjodhi tokën dhe mbikëqyri personalisht me fanatizëm planifikimin urban të kryeqytetit amerikan. Në të gjendet përzierja më mistike e mundshme e simboleve pagane, deiste, iluministe, masonike dhe të krishtera, të cilat, parë nga sytë amatorë, nuk shpalosen si një buqetë e larmishme e harmonisë shoqërore por si një konflikt.

Sipas shumë spekullimeve, këto simbole flasin qartë që babai i këtij shteti duket se ishte pionier i riteve pagane dhe simbolikave universale, deiste dhe humaniste, të cilat fshihen në hijen e simbolit të kryqit të etërve të kombit amerikan. George Washington ishte deist dhe mason e ka ngritur shumë spekullime por e vërteta e urbanistikës së Washington D.C., është ndryshe

Sipas teoricienëve konspirativë, ndërtesat dëshmojnë për frymën iluministe dhe masonike, por në fakt, pothuajse çdo ndërtesë publike e kryeqytetit mori inspirimin nga arkitektura egjiptiane, greke, romake, dhe ajo e Rilindjes. Arkitektët e parë të Washington D.C. ishin William Thornton dhe Benjamin Latrobe, të dy të zgjedhur nga Thomas Jefferson. Latrobe ishte mason, aë do të thotë ndërtues, dhe ai i dha natyrën joniane, dorike, dhe korintase elementeve të ndërtesave publike të Washington D.C., të cilat, si “urdhra arkitektonikë” përfaqësojnë mençuri, forcë, dhe bukuri.

Pentagrami (Ylli me pesë cepa) në rrugët e Pentagonit, linja stelare e ndërtesave qeveritare, monumenti i George Washington, etj., janë bërë prej kohësh objekt diskutimi mbi domethënien masonike, por e vërteta është se urbanistika e Washington D.C. është thjesht gjeometri dhe gjeometria konsiderohet si standardi më i lartë i dijes njerëzore. Aftësia për të konvertuar plane të skicuara nga letra në objekte reale betoni dhe tulle ndër shekuj është konsideruar një akt hyjnor në rregullin e universit.

Washington D.C., e ka të pëcaktuar në kushtetutë sipërfaqen e vet. Neni 1, Paragrafi 8 i Kushtetutës së SHBA siguron të drejtën e një territori që nuk kalon dhjetë milje katrorë për të shërbyer si vendi i qeverisë së Shteteve të Bashkuara. District of Columbia u emërua nga një komitet i ngritur nga Presidenti Washington në vitin 1791. “Columbia” është version femëror i mbiemrit të Cristopher Columbus, i idealizuar si një nga etërit hero nga amerikanët e shekullit të tetëmbëdhjetë. Më datë 12 tetor 1792, 300-vjetori i mbërritjes së Colombus në kontinentin e ri, u festua dita e parë e Ditës së Colombus. Një ditë më pas, më 13 tetor, u zhvillua ceremonia e vënies së gurit të parë për Shtëpinë e Bardhë. Kjo datë ishte 485-vjetori i arrestimit të Templarëve në Francë ndaj edhe janë ngritur shumë spekullime, sikurse edhe shumë të tjera, si për shembull viti 1776 i pavarësisënsë SHBA që gjoja përkon me krijimin e ilumintatit në po atë vit, e gabime të tjera historike të pabazuara por të shpërndara masivisht nga librat fiction të shekullit të 20-të.

Washington D.C., është i vetmi qytet në botë që ka rrugë me kthesa 108 gradë. Këndi 108 gradë është elementi që zbulon prezencën e pentagonëve dhe pentagrameve në një dizenjo të caktuar. Kjo ka shkaktuar trillime mbi simbole masonike dhe satanike, por e vërteta është se format janë përshtatur me hapësirën e kufizuar prej dhjetë miljesh katrorë.

Duke marrë parasysh nivelet e thella të simbolizmit, shihet qartë një ndërthurje e kulturave botërore dhe dijes epokale njerëzore. Washington D.C. është një mikro replikë e qendrave më të hershme urbane të Mesopotamisë, luginën e Nilit, Indet, Lumin e Verdhë, Azia Juglindore, Amerika Qendrore, Afrika Perëndimore, Athina, Roma, Firenze, etj.

Këto vende të lashta zbulojnë lidhjen e ndërtuesve të tyre me vendndodhjen e qytetit, orientimin në të katër drejtimet kardinale, elementet qendrore monumentale si tempujt, pallatet, piramidat, altarët dhe bulevardet e kortezhit të cilat i lidhnin këto vende me pushtetin. Projektimi i këtyre ansambleve tregojnë një dëshirë për të shpallur lidhjen midis forcave hyjnore dhe sunduesve të këtyre qyteteve, midis botës së mësipërme dhe qytetin mbretëror në tokë.

Etërit amerikanë ishin njerëz poliglotë, me një dije të gjithanshme të thelluar e me qasje universale. Ata ishin të krishterë, humanistë, iluministë, pasionantë të dijes, kulturës dhe historisë. Gjurmët e botëkuptimit të tyre dallohen edhe te Libraria e Kongresit ku ndërthuren shumë organikisht simbole humaniste, letrare dhe të krishtera. Te njëri afresk, në katin e dytë të murit verior të librarisë është shkruar një varg biblik, marrë nga Proverbat 4:7, “Dituria është gjëja më kryesore në jetë. Ndaj merre diturinë dhe t’i kuptosh të gjitha”. Në po të njëjtin kat gjendet një afresk tjetër, por marrë nga William Shakespeare, Vepra Henri IV, Pjesa II, Akti IV, Skena 7, “Injoranca është mallkimi i Perëndisë, ndërsa dituria na jep krahët që na çojnë për në parajsë”.

Respekti për dijen e lashtë manifestohet edhe në Ndërtesën e Gjykatës Supreme, në të cilën në një nga reliefet është gdhendur Moisiu, Konfuci, filozofi kinez (551-479 para Krishtit) dhe Soloni, ligjvënësi grek (638-558 para Krishtit). Në po këtë relief janë të gdhendur edhe një lepur dhe një breshkë, të cilët nuk janë thjesht për dekorim, por si ilustrim i një nga fabulave të Esopit, Lepuri dhe Breshka, e cila si moral ka që ligjet nuk duhen bërë me shpejtësi, por me durim.

Ekziston një mit i përhapur ndërkombëtarisht se masoneria kontrollon SHBA, e mbarë botën. Por, faktet tregojnë të kundërtën.

Më 5 janar 2007, Kongresi Amerikan, miratoi një rezolutë, e njohur si Rezoluta 33, e cila, pranon kontributin e masonerisë në krijimin e shtetit amerikan. Kjo rezolutë, e miratuar në ditët e para të vitit, por 230 më vonë pas krijimit të SHBA, dëshmon se ajo nuk ka qenë kurrë në qendër të meritave historike dhe për më shumë se dy shekuj ka qenë e humbur në betejën me Krishterimin dhe patriotizmin amerikan në tërësi. Dikush mund të spekullojë me numrin e Rezolutës, pra 33, si shkalla mjeshtërore masonike, por të krishterët mund të argumentojnë se përkon me vitet e moshës së Krishtit kur u kryqëzua, etj, e kësisoj nuk merret për bazë.

Në Rezolutën 33 shkruhet: Kjo rezolutë njeh me mijëra Masonë në çdo shtet të këtij Kombi dhe i nderon ata për kontributet e tyre të shumta që kanë dhënë për kombin gjatë gjithë historisë sonë. Vëllazëria Masonike meriton një njohje formale të historisë së saj të gjatë në përkujdesjen që kanë dhënë për qytetarinë dhe shembullin e tyre të standardeve të larta morale; dhe Freemason-ët kanë respektuar dhe festuar gjithmonë Ditën e Shën Gjonit, 24 qershorin, si dedikim për shenjtorin e tyre mbrojtës.

Ky tekst i dëshpëruar për t’u bërë pjesë e historisë nuk i shkon për shtat një miti që sundon botën. Masoneria dhe Deizmi, të rrethuara me frymën patriotike amerikane të kohës, dhanë impaktin e tyre gjatë luftës për pavarësi ashtu siç e dhanë edhe shumë grupime të tjera politike, fetare dhe patriotike, dhe asgjë më shumë. Ato ishin tranzitore, pa devijuar aspak identitetin amerikan dhe mbi të gjitha për të mos pasur asnjë ndikim kontrolli as mbi popullin e SHBA dhe as të popujve të tjerë të botës.

Ajo që e dallon amerikën dhe çdo gjë që ka lidhje me të është se është një shtet me përbërje, qeverisje dhe histori unike. Sistemi i shtetit amerikan është unik. Kushtetuta unike. Ofiqi i Presidentit unik. Dhe koncepti i të qënit një Amerikan i Mirë është tërësisht unik, koncept që nuk ekziston në vende të tjera. Ndaj çdo krahasim apo interpretim nga sy e mendje me kombësi tjetër nuk arrin dot t’i përafrohet mendësisë amerikane. Kjo nuk e bën Amerikën më të mirë nga popujt e tjerë, thjesht të ndryshme.

Historia nuk gjykon ajo vetëm kërkon të vërtetën ndër të gjitha hapat që ka ndërmarrë njerëzimi, zgjedhja e njeriut është nëse e kërkon të vërtetën në dritë apo në kthinat e fshehta të errësirës ku nën bukurinë dhe misticizmin e aparencës, nuk mund ta dish kurrë se çfarë do të zbulosh.