Astrit Lulushi/

Ndikimi i William Shakespeare në teatër, letërsi dhe gjuhën angleze është vështirë të nënvlerësohet. Ai shkroi rreth 39 drama dhe 154 sonete dhe konsiderohet gjerësisht si shkrimtari më i madh në gjuhën angleze. Një shkrues i komedive, historive, tragjedive dhe romancave, ai mbuloi një sasi të madhe territori, duke ekzaminuar gjendjen njerëzore duke krijuar personazhe ikonë si Hamleti, Makbethi, Otello, Romeo dhe Zhuljeta.

Shekspiri shkroi dramat e tij për t’i shijuar të gjithë dhe turmat e tij përmbanin njerëz nga të gjitha sferat e jetës. Në Teatrin Globe, të ndërtuar nga kompania e teatrit të Shekspirit në 1599, njerëzit më të varfër do të qëndronin në zonën qendrore, të zbuluar. Ndërkohë në galeri ishin ulur fisnikëria dhe qytetarë të tjerë të pasur, të mbrojtur nga moti dhe turma e zhurmshme poshtë. Aftësia e Shekspirit për të tërhequr një audiencë të përzier ishte pjesë e suksesit të tij dhe gjithashtu një nga arsyet pse fjalët dhe frazat e tij depërtuan në të gjithë shoqërinë.

Në kohën e vdekjes së tij në vitin 1616, në moshën 52-vjeçare, shumë prej frazave dhe idiomave të tij kishin fituar një bazë në gjuhën e zakonshme. Aq shumë, saqë ende përdoren disa prej tyre sot – shpesh pa e kuptuar se janë shpikur nga Shekspiri. Nëse po përpiqeni të “thyeni akullin” në një festë, ju jeni duke cituar Shekspirin.

“Dashuria eshte e verber”

Shekspiri e përdori këtë frazë në tre nga dramat e tij, duke iu referuar mënyrës se si dashuria mund të na bëjë të anashkalojmë të metat e atyre që duam (për mirë dhe për keq). Në “Tregtari i Venecias”, Xhesika thotë: “Por dashuria është e verbër dhe të dashuruarit nuk mund të shohin marrëzitë e bukura që bëjnë vetë”. Mbetet një frazë e zakonshme sot.

“Përbindësh me sy të gjelbër”

Kur Iago i keq mbjell farën e dyshimit në mendjen e Otello-s për besnikërinë e gruas së tij, ai i thotë: “O, kujdes, zotëria im, nga xhelozia! Është përbindëshi me sy të gjelbër që tallet me mishin me të cilin ushqehet.” Ne ende përdorim “përbindësh me sy të gjelbër” në lidhje me xhelozinë në të gjitha format e saj.

“Gjak të ftohtë”

Kur Konstanca shpreh zemërimin e saj ndaj aleatëve të saj të supozuar, ajo u kundërvihet atyre me “Ti skllav gjakftohtë, a nuk ke folur si bubullimë nga ana ime?” Shekspiri përdori “gjakftohtësi” përpara se të përdorej në një kuptim biologjik (për zvarranikët dhe peshqit), për të shprehur një veprim të pandjeshëm, të pashpirt ose qëllimisht mizor. Sot përdoret shpesh për t’iu referuar “vrasësve gjakftohtë”.

“Ditët e sallatës”

Kleopatra i referohet marrëdhënies së saj të mëparshme me Jul Cezarin si ndodhi gjatë “ditëve të mia të sallatës, kur isha e gjelbër në gjykim”. Ditët e sallatës i referohen një kohe pafajësie të shkujdesur dhe papërvojë rinore (sallata është jeshile, si në të papjekur). Ne e përdorim shprehjen në një mënyrë të ngjashme sot, megjithëse mund t’i referohet gjithashtu një kulmi ose “viteve të arta”.

“Thye akullin”

Kur Tranio flet me Petruchion-n se si të joshë Katerinën zemërgur, ai i thotë atij që “…thyeje akullin dhe bëje këtë punë, arrije të moshuarin, liro të riun”. Thye akullin, në këtë kuptim, është një metaforë për Katerinën e ftohtë. Sot ajo ka një përdorim më të përgjithshëm, që do të thotë për të lehtësuar tensionin ose për të nisur bisedën në një festë ose mbledhje të tjera shoqërore, ose kur njerëzit takohen për herë të parë.

“I vdekur si një gozhdë dere”

Kjo shprehje ka qenë në përdorim që nga shekulli i 14-të dhe ishte e zakonshme në kohën e Shekspirit. Por mbijetesa e saj deri më sot ka të bëjë shumë me paraqitjen e saj në dramën e Shekspirit, kur udhëheqësi rebel Jack Cade thotë: “…eja ti dhe pesë burrat e tu dhe nëse nuk ju lë të gjithë të vdekur si një gozhdë, I lutem Zotit që të mos ha më kurrë bar.”

“Mizor të jesh i sjellshëm”

Pasi e vrau Poloniusin më herët në skenë dhe duke qortuar nënën e tij Gertrudën, Hamleti thotë:

“Duhet të jem mizor vetëm që të jem i sjellshëm.” Ai i thotë Gertrudës se duhet të jetë mizor ndaj saj për të mirën e saj – në të njëjtën mënyrë në të cilën ne përdorim shprehjen sot.

“Përfundim i paramenduar”

Pasi Othello pa një ëndërr në të cilën e dashura e tij Desdemona e tradhtoi, ai u bind se ishte e vërtetë: “Por kjo tregonte një përfundim të paramenduar”. Fraza ka mbetur që nga viti 1604.

“Bota është guaska juaj”

Gratë e Gëzuara të Windsor

Kjo frazë ka ndryshuar pak gjatë shekujve. Fillimisht u shfaq në një rresht nga personazhi Pistol: “Pse atëherë guacka ime e botës, të cilën unë me shpatë do ta hap”. Në kontekstin e shfaqjes, ajo kishte një konotacion të dhunshëm, pasi Pistol donte të hapte me forcë guackë deti metaforike për të marrë para. Tani ne e përdorim atë në një mënyrë shumë më pozitive, për të përcjellë se gjithçka është e mundur dhe gjithçka mund të arrihet.

Photo by: fineartamerica.com

Dr. Sadik Bejko/

Nga dita që një peticion nga gjuhëtarët tanë akademikë ka dashur t’i vërë një ledh turbo- gjuhëtarëve, pelasgologëve, ka ndodhur ajo dukuria e hedhjes së gurit në një pellg që trufullon i turbullt sa më nuk ka.

Të duket se janë rreshtuar dy taborre. Njëri që mbron gjuhën dhe tjetri që me kazmën e tij të profanit e profanon gjuhën. Kjo disi nuk qëndron. Na kanë përjashtuar nga fusha ne letrarët. Sipas një pikëpamjeje, ne shkrimtarët e bëjmë gjuhën, ne e gatuajmë në magjen e gjallë materien e gjuhës. Skencëarët e gjuhës vijnë pas nesh. Si kosëtari që vjen pas të korrash.

Ç’është e vërteta, si punëtor në lëmë të gjuhës së lëvruar në letrat shqipe, unë i quaj turbogjuhologët a pseudot a pelasgologët kërpudha helmuese mbirë në trung të gjuhës, në këtë trung me rrënjë te rilindasit, te ata burrat që i kënduan me vargjet më të bukura gjuhës shqipe. Edhe sot i adhuroj e i them përmendësh vargjet e atyre burrave të themelit të kombësisë sonë si ideologji e filozofi kombëtariste. Ata nuk qenë shkencëtarë dhe rrënjët e gjuhës i gjetën në mitologji.

Po kështu nuk vazhdohej.. Ideologjia është veçan nga shkenca.

Me kohë erdhën shkencëtarë si Gustav Majeri (1850-1900) dhe të tjerë të huaj si ai, të cilët me argumente e mjete të ftohta të njeriut të shkencës, por dhe me ndjeshmëri të njeriut të një kombësie e shteti tjetër, pra, të neutralit si nacionalitet, provuan shkencërisht jo me mitologji, me “gjuhësi” që shqipja është gjuhë indoeuropiane, që shqipja është gjuhë me prejardhje nga ilirishtja etj.

Prof. Xhevat Lloshi me mjetet e tij financiare ka shkuar atje ku ka jetuar Gustav Majeri, (Grac, Austri) ku ka kërkua varrin e tij, dorëshkrimet e tij… por këtij burri që nuk na njihte, që nuk pa ku ishim e kush ishim, burrë që nuk u financua prej nesh për studimet që bëri, i bëri në një kohë kur as shteti shqiptar nuk egzistonte në ndonjë hartë të botës, këtij Majeri që dhe nuk fitoi ndonjë grosh për studimet mbi gjuhën e shqiptarëve… në ditët tona nuk ia gjen as varrin mbi tokën ku jetoi, nuk i gjen as dorëshkrime në ndonjë arkiv…

Pelasgologët e sotëm me orientim të fortë nacionalist nuk kanë treguar kurrëfarë shpirti aq të fortë e të paanshëm profesionalisht sa ky Gustav Majeri që me librat shkrimet e tij në buletinet shkencore më prestigjoze, na bëri të njohur shkencërisht \ ndërkombëtarisht, pa na njour e pa e ditur se cilët jemi.

Ndërkohë këta pelasgologët, pseudot, turbogjuhologët tanë janë më të lavdishmit në mediat tona postmoderne. Në asnjë konferencë a bulletin shkencor me prestigj ndërkombëtar (siç bëri Gutav Majeri) nuk i njeh njeri.

Si letrar, flas për studime postmoderniste… Studime postmoderniste në shkencë? Kjo mund të jetë ndonjë dukuri tjetërsoj e shkencës gjuhësore shqiptare. Nuk flas për ndonjë vepër letrare, si roman a dramë a poemë qoftë, nuk po flas për një vepër fiction të një drejtimi postmodernist. Po flas për postmodernizëm si dukuri shkencore, shfaqje krejt të panjohur në ndonjë fushë të shkencave botërore. Postmodernizëm në gjuhësi? Ky është një hyner, një gjasë e pandodhur kurrë në ndonjë truall shkencërisht të gjallë në botë, kjo është veç një shpikje e shëmtuar e “shkencave” tona jo shkencore, apo një trill fare i marrë i fictionit tonë shkencor në albanologjinë e zuzar-amatorëve.

Thashë që Gustav Majeri bëri shkencën e tij në një kohë kur nuk kishim as media , nuk kishim asnjë vend në hartën e botës dhe nuk pyeti se e pranon, se e dëgjon apo se nuk e dëgjon njeri ndër pelasgologët. Ai vdiq, i humbi dhe varri… Por, mirë a keq, edhe sot mbeti, edhe sot i përmendet vepra e tij.

Turboalbanologët e sotëm nguten, duan të jenë asa, të imponueshëm qoftë dhe dhunshëm në tregun e sotëm mediatik. Arrogantë, të urrejtshëm si ikonoklastët ata thyejnë e shkelin ikonat klasike të albanologjisë tonë. Pa arritur shkencërisht as te thonjtë e këmbëve të tyre

Gustav Majeri shkroi dhe heshti. Turbologët, pelasgologët tanë duan të jenë të adhurueshëm me zor, u drejtohen medjeve për t’u afirmuar. Ngatërrojnë me dashje mejdanin ku duhet të përballohen. Nuk kishte media elektronike në kohën e G. Majerit. Ishin katedrat e universiteteve që verifikonin arritjet shkencore të dijetarëve. Edhe sot janë katedrat universitare, edhe sot janë konferencat shkencore forumet që i shkojnë në sitë të hollë prurjet shkencore. Në këto katedra u afirmua fillimisht dhe Anjshtajni, Darvini etj. Katedrat universitare janë vendet ku turbogjuhologët tanë nuk zbarkojnë dot. Shumica e tyre janë grafologë pa pikë kredie. Njerëz pa asnjë kredi si gjuhëtarë të profesionit, pa asnjë dijeni mbi gjuhët e huaja të sotme a mbi gjuhët klasike greko-romake.

Nëse nuk pëlqejnë forumet shkencore shqiptare, pse nuk u drejtohen tryezave shkencore ndërkombëtare? Kush i pengon?

Si letrar jam i bindur se gjuhën e krijojnë shkrimtarët, poetët … jo turbo-budallët, pelasgologët. Jam me letrarët, prozatorët, poetët, fjalëbukurit, estetët, eseistet, analistët, mjeshtrat e tekstit të shkruar të kësaj gjuhe. Turbopelasgologët si kërpudhat kanceroze peshojnë në trung, në rrënjë, në fletë të gjuhës shqipe… shpërthejnë si shtëllungat helmuese të Hiroshimës. Shumica e pelasologëve nuk e kanë profesion gjuhësinë. Le të kthehen në shkenëcat e tyre. Në këtë lëmë që nuk është i tyre janë, e pakta të themi, sharlatanë të diskredituar. Pa asnjë të ardhme. Pa dafina. Pa truall.

Dy nga nga mjeshtrat e shkrimit shqip Konica dhe Noli ishin dhe shkencëtarë. Po ata e shkruan bukur shqipen pa kërkuar nëse fjala shqipe ka rrënjë a ka hambar ndër pellasgë a… le të themi, në Alaskë.

Pelasgologët janë emër-vdekur… që kur kanë zgjedhur të hyjnë të verbër në trojet e Konicës, të Nolit. të Naimit, Poradecit, Kutelit, Koliqit, Fishtës, Mjedës. …Këta burra e shkruanin shqipen shqip pa pyetur ç’do të thonë pelasgologët, humbologët, torolingologët…

28 shkurt, 2024

• Armand Mero

---

Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky, ftoi sot vendet e Ballkanit që së bashku më Kievin të mund të prodhojnë armë dhe municione. “Ne jemi krenar që kemi mbi 500 kompani në fushën e mbrojtjes që veprojnë në Ukrainë. Po kjo nuk mjafton për të fituar. Ne shohim probleme në ofertën e municioneve, gjë e cila ndikon situatën tonë në fushat e betejës dhe jemi të interesuar për bashkëprodhimin e municioneve me ju dhe partnerët tanë”, u shpreh presidenti ukrainas në fjalën e tij në hapje të samitit Ukrainë – Europa juglindore, i cili po mbahet në Tiranë. Ai shtoi me tej se “ekipi ynë i qeverisë, do të prezontojë të gjitha detajet” duke hedhur më pas idenë e organizimit të “një forumi të posaçëm për industrinë e Mbrojtjes, mes Ukrainës dhe Ballkanit, qoftë në Kiev qoftë në ndonjë prej kryeqyteteve tuaja”.

Për këtë çështje ai kishte bërë të ditur më herët se kishte folur dhe me kryeministrin shqiptar Edi Rama gjatë takimit të përbashkët që i parapriu samitit. “Diskutuam ndër të tjera dhe për nevojat e mbrojtjes së Ukrainës dhe mundësinë e prodhimit të përbashkët të armëve”, shkruajti ai në rrjetin social X.

Me zotin Rama, presidenti Zelensky, firmosi dhe Traktatin e miqësisë dhe bashkëpunimit mes Shqipërisë dhe Ukrainës, i cili synon të konsolidojë miqësinë mes dy vendeve dhe popujve, përmes zgjerimit dhe forcimit të bashkëpunimit në fusha të ndryshme me interes të ndërsjellë.

https://www.facebook.com/plugins/video.php?allowfullscreen=true&app_id=1693912720906710&channel=https%3A%2F%2Fstaticxx.facebook.com%2Fx%2Fconnect%2Fxd_arbiter%2F%3Fversion%3D46%23cb%3Dfaec1bcf0107b68f5%26domain%3Dwww.zeriamerikes.com%26is_canvas%3Dfalse%26origin%3Dhttps%253A%252F%252Fwww.zeriamerikes.com%252Ff3579e1659c667500%26relation%3Dparent.parent&container_width=650&href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2Fzeriamerikes%2Fvideos%2F317954124595505%2F%3Fshow_text%3D1&locale=en_US&sdk=joey

Përpara se të hidhnin firmat, presidenti i Ukrainës i dorëzoi sot kryeministrit shqiptar Edi Rama “Urdhërin e Princit Jaroslav i Urti”, për “kontributin e jashtëzakonshëm personal, në forcimin e bashkëpinimit ndërshtetëror, mbështetjen e sovranitetit shtetëror dhe integritetit territorial të Ukrainës dhe popullarizimin e shtetit të Ukrainës në botë”.

Më herët, u zhvillua dhe një takim mes ministrave të jashtë të të dy vendeve. “Shqipëria mbështet Planin me 10 Pika të Presidentit Zelensky, si mundësia më realiste për t’i dhënë fund luftës dhe arritjen e një paqeje të qëndrueshme. Së bashku me aktorë dhe vende të tjera, kemi marrë tashmë angazhimin për bashkëpunim në realizimin e Pikës 5 që ka të bëjë me “Rivendosjen e tërësisë territoriale dhe sovranitetit të Ukrainës”, si një nga objektivat më imediatë të përfundimit të luftës”, deklaroi pas takimit ministri shqiptar Igli Hasani.

Shqipëria është ndër vendet e para që mbështeti pa rezerva Ukrainën si dhe u angazhua për të kontribuar drejtpërsëdrejti me ndihma. Ministri Hasani tha se edhe gjatë takimit të sotëm “kemi folur për ndihmën ekonomike e financiare që Shqipëria mund të ofrojë për përballimin e situatës në Ukrainë, por edhe për rindërtimin e saj, që shpresojmë të ndodhë sa më parë, pa asnjë vonesë”.

Brenda muajve të ardhshëm, siç njoftoi ministri i Jashtëm shqiptar, pritet të hapet në Kiev dhe ambasada e Shqipërisë. “Jemi në fazën e përgatitjeve teknike”, shpjegoi zoti Hasani.

Nga ana e tij shefi i diplomacisë ukrainase Dmytro Kuleba falenderoi Shqipërinë për mbështetjen e ofruar në shumë drejtime, duke u ndalur veçanërisht në rolin e saj gjatë mandatit dy vjeçare si anëtare e përkohshme e Këshillit të Sigurimit të OKB-së. Shqipëria po ashtu vlerësohet nga Kievi dhe si një anëtare e Nato-s, ku Ukraina kërkon të bëhet anëtare. “Pritshmëritë tona janë që me të tjerash, një prej rezultateve të samitit të Uashingtonit të jetë një hap më përpara drejt anëtarësimit të Ukrainës, që më në fund, do ta bëjë këtë pjesë të Europës, më të sigurt”, u shpreh ministri Kuleba.

* Materiali në përditësim

NIKË GASHAJ/

Arsimi në gjuhën shqipe ka një rendësi të madhe në formimin dhe kultivimin e identitetit kombëtar. Veçenarisht për identitetin kombëtar është me rëndësi arsimimi në shkolla fillore dhe ato të mesme. Sikurse është e njohur, në kohën e Principatës së Malit të Zi dhe të Jugosllavisë së vjetër kanë qenë të hapura një numër i shkollave në gjuhën joamtare në viset ku kanë jetuar shqiptarët. Shkollat, pra, kanë qenë në gjuhën sllave dhe si të tilla kanë ndikuar negativisht dhe kanë qenë faktor i asimilimit të shqiptarëve. Pas  luftës së Dytë Botërore 1945, situata do të dryshojë dukshëm. Sistemi i ri socialist ka hapur shkolla shqipe në zonat e banuara me shqiptarë. Mirpo, arsimimi shqip ka qenë i varur nga rrjellat politike të kohës. Kur erdhi deri te mosmarrëveshja, respektivisht konflikti Tito-Stalin dhe miratimi i Rezolutës së Informbirosë në vitin 1948, me  të cilën dënohet udhëheqësia jugosllave në krye me Titon, gjoja për trathti ndaj politikës të Bashkimit sovjetik dhe blokut socialist, më pas, Republika Popullore e Shqipërisë i ndërpreu marrëdhëniet diplomatike me Jugosllavi dhe përkrahi politikën staliniste. Mirëpo, në anën tjetër, kjo ndikoi në mënyrë negative në raportin e udhëheqësisë jugosllave  ndaj shqiptarëve në Jugosllavi, pra dhe tek shqiptarët në Mal të Zi. Në lidhje me atë, Mehmet Kraja, Kryetari i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, ndër të tjerat thekson: “Viti 1948 do t’i japë goditjen e parë shkollës shqipe, sepse ndërprerja e marrëdhënieve me Shqipërinë, si në shumë plane të tjera, do t’i lërë pezull shqiptarët e Malit të Zi. Do të jetë  mesi i viteve pesëdhjetë…..kur u mbyllen shumica e shkollave shqipe dhe fëmijët shqiptarë detyrohen të mësojnë serbisht. Mirëpo, një plan i tillë dështojë dhe pas një viti shkollor pa asnjë rezultat, në një numër shkollash kthehet sërish mësimi në gjuhën shqipe. Kjo periudhë, nga më të errëtat në historinë e shqiptarëve në Mal të Zi, do të zgjasë pothuajse deri në mesin e viteve gjashtëdhjetë, kur fillon një rikthim gradual i mësimit fillor në gjuhën amtare”.

Shkolla e parë e mesme me mësim në gjuhën shqipe e serbokroate u hap në Ulqin në vitin 1965. Ndërsa, me 1971, çelen dy paralele të gjimnazit në Tuz me mësim në gjuhën shqipe, kurse në vitin 1975 bëhet gjimnaz i pavarur në dy gjuhësi: shqip dhe serbokroate. Ndërsa në vitin 1978 mësimi në gjuhën shqipe filloi të zhvillohet edhe në shkollën e mesme në Plavë. Më tutje, përpos hapjeve të shkollave të mesme në të cilat zhvillohej mësimi edhe në gjuhën shqipe, në atë kohë u intensifikuan dhe lidhjet arsimore të shqiptarëve të Malit të Zi me Kosovën. Shqiptarët e Malit të Zi, gjithëmonë duhet të jenë mirënjohës për  mirëpritje dhe përkrahje  të personalitetit arsimor kosovar ndaj nxënsëve dhe studentëve nga Mali i Zi. Për çka jam dëshmitar, si ish – nxënës i gjimnazit “Ivo Llolla Ribar”, sot gjimnazi “Sami Frashëri” në Prishtinë.

Me shpërthimin e demostratave të studentëve në Kosovë 1981, demostrata këto për liri, drejtësi, barazi të shqiptarëve dhe për pavarësi të Kosovës, edhe pushteti politik i Malit të Zi në atë kohë nisi një fushatë të egër kundra shqiptarëve të Malit të Zi. Në shënjestër ishin shkollat me mësim në gjuhën shqipe, respektivisht programet mësimore të Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe, të Historisë dhe të cilësdo lëndë mësimore që kishte të bënte me kulturën dhe artin shqip u “spastruan” nga përmbajtja  me karakter të identitetit kombëtar shqiptar. Në mënyrë të ashpër çdo gjë shqiptare po akuzohej dhe sulmohej nga pozita e një politike nacionaliste-shoviniste.

Sot në Mal të Zi nxënsit shqiptarë e ndjekin mësimin në gjuhën shqipe në 12 shkolla  fillore, në 4 shkolla të mesme, prej tyre një gjimnaz është privat në Ulqin. Gjithashtu, pranë Universitetit të Malit të Zi, në vitin 2004. është hapur Dega e studimeve të mësuesisë në gjuhën shqipe në Podgoricë. Përveçë, mësimdhënësve shqiptarë nga Mali i Zi për të ligjëruar në këtë degë janë angazhuar edhe një numër i pedagogëve nga Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi”. Me këtë rast po ceki se kërkesa e përfaqësuesëve shqiptarë ka qenë që fakulteti të hapet në Ulqin apo në Tuz, si mjedise shqiptare, mirëpo kjo është refuzuar nga organet shtetërore të Malit të Zi.

Po ashtu, një numër i koniderueshëm i studentëve nga Mali i Zi, ndjekin studimet në universitetet e Shqipërisë dhe të Kosovës, por dhe në Universitetin e Malit të Zi dhe gjetiu, e që është shumë pozitive në formimin e kuadrit të ri  profesional. Ashtu që sot kemi një numër të kuadrave të profileve të ndryshme. 

Me rëndësi është të theksohet mbështetja finansiare për studentët shqiptar nga Mali i Zi, respektivisht e ndarjeve të bursava studentore në vazhdimësi për çdo vit akademik, nga  diaspora shqiptare në SHBA, sikur janë: Fondacioni “Malësia e Madhe”, Fondacioni “Trojet tona”, Fondacioni Lukaj, etj.

Ndihma e  tyre finansiare për arsimimin e lartë të brezit të ri shqiptar nga Mali i Zi, paraqet një   aktivitet të shkëlqyeshëm humanitar e patriotik kombëtar dhe meriton çdo lëvdatë. Mirëpo, jam i mëndimit se një kujdes të veçantë për mbështetje finansiare e meritojnë nxënësit dhe studentët me sukses të shkëlqyeshëm duke siguruar ashtu cilësinë profesionale. Po ashtu do të ishte e preferueshme që disa nga nxënësit më të dalluar shqiptar nga Mali i Zi të vazhdoshin shkollimin në universitetet e njohura evropiane dhe amerikane. Meqenëse, njohjet historike tregojnë se ka pasë intelektualë shumë të njohur të kombit shqiptar që kanë  studiuar në universitete prestigjioze në botën e jashtëme. Për shembull: Eqrem Çabej( Austri), At Gjergj Fishta(Bosnje), Aleks Buda ( Itali, Austri), Mahir Domi(Francë), Ndre Mjeda( Spanje, Itali, Poloni, Kroaci), Mirash Ivanaj( Itali), Gjelosh Gjokaj( Beograd, Romë, Gjermani), Ruxhdi Ushaku (Sarajevë, Beograd, Paris). Gjithashtu, po theksojmë, se Ismail Kadare ka qenë në Moskë për studime për dy vjet në Institutin e Letërsisë Botërore “Maksim Gorki”(1958-1960). Ndërsa, Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova ka qëndrua gjatë një viti akademik(1976-77) në Paris, ku ndoqi interesimet e veta shkencore në studimin e letërsisë, me përqendim në teorinë letrare. Natyrisht, se ata, por dhe shumë të tjerë, kanë dhënë një kontribut jashtëzakonisht shumë të madh kulturës dhe shkencës shqiptare.

Si – ish mësimdhënës në gjimnazin e Tuzit pata rastin të bindem se në mesin e nxënsëve shqiptar ka mjaftë të shquar dhe të talentuar, të cilët e dëshmuan vehten, meqenëse, pas kryerjes së shkollës së mesme, një numër i konsenderueshëm i tyre arrijtën të kryejën fakultete të ndryshme në universitete të ndryshme: Mal të Zi, Shqipëri, Kosovë dhe më gjerë në rajon.  Andaj, ajo çka   është shumë pozitive, qendron në faktin, se arsimimi i rinisë shqiptare tek ne, po  zhvillohet në vazhdimësi në të gjitha nivelet e shkollimit dhe të specializimeve të ndryshme duke fituar dhe tituj më të lartë akademik: magjistra dhe doktora të shkencave, çka paraqet një potencial të mirë kuadrovik. Duhet të besohet se një trend i tillë pozitiv në arsimimin e rinisë shqiptare në Mal të Zi do të vazhdoj dhe në të ardhëmen. 

Prof. Asoc. Dr. Bernard Zotaj

Komuniteti hebre në Vlorë dhe rinia e Jozefit

Në Shqipëri, në çerekshekullin e parë të shek. XIX, pas luftërave të vazhdueshme të përndjekjes dhe të shfarrosjes nga spanjollët, u vendos një komunitet i vogël hebre, ku pjesa më e madhe e tyre u vendos në qytetin e Vlorës. Në këtë komunitet bënte pjesë dhe familja Kantozi, e cila ishte një familje e pasur tregtare. Populli vlonjat i mirëpriti dhe ju krijoi kushte për jetesë, duke punuar dhe jetuar bashkë me ta. Hebrenjtë Musho dhe Masalto jetonin në lagjen e vjetër të Vlorës “Vrenez”. Këtyre më 17 gusht 1890 ju lindi një djalë që e quajtën Jozef, në kujtim të të parëve të tyre që kishin luftuar dhe qëndruar në jetë në kohëra dhe vende të ndryshme.

Në rini Jozefi siç kanë treguar Abdurahman Çiraku ishte një djalë i gjatë, i pashëm, elegant dhe mbante mustaqe, që ishte në modë. Flokët i kishte gjithmonë të gjata dhe të krehura e të lyer me brilant. Ishte kjo një dukuri e kohës, por dhe tregonte vinte nga një familje e pasur hebre. Josefi i donte dhe i vlerësonte vlonjatët duke i quajtur shokët vëllezër. Josefi ndoqi shkollë në qytetin e lindjes në Vlorë dhe për rezultate shumë të mira në mësime, ndoqi në Itali studimet e larta dhe u diplomua ekonomist. Në Brindiz të Italisë Jozefi kalonte shpesh pushimet. Mënyra e sjelljes, prezenca në paraqitje, kultura e lartë që demostronte në ambjentet e pushimit, kishte bërë që ai të thirrej “Konte d’Albania”.

Ne shqiptarët do luftojmë me Italinë e madhe

Ishte viti 1919 kur Jozefi gjendej me pushime në Itali. Në një nga ditët pushimeve në Brindiz, Josefi u gjend në një restorant. Aty ishin disa të rinj, simpatizantë të fashizmit. Jozefi kur i pa dhe buzëqeshi me ironi. Njeri prej fashistëve para syve të Josefit, nxori një kartëmonedhë një liretashe italiane dhe e dogji para syve të tij, të shoqëruar me fjalët se “kështu do ta djegim ne italianët Shqipërinë tënde të vogël”. Ndërsa Josefi i qetë, nxorri një kartëmonedhë njëmijë liretashe italiane, i vuri zjarrin dhe ju drejtua fashistit duke ngritur zërin se “kështu do ta djegim ne shqiptarët Italinë tënde të madhe”. Me këtë veprim e arrestuan Jozefin dhe e burgosën. Familja pagoi për ta liruar nga burgu në Itali. Josefi e donte Shqipërinë dhe Vlorën. Këtë e tregoi në çdo angazhimin e tij në lëvizjet e kohës, por dhe me ndihmën konkrete që ju jepte lëvizjeve në qytetin e Vlorës. Nga i dhjetorit 1919, Josef Kantoz u gjend në krah të qytetarëve vlonjatë Jani Minga e Toli Arapi. Ai mori pjesë në mbledhjen e organizur në shtëpinë e Osmën Haxhiut, ku u zgjodh komiteti për drejtimin e luftës kundër pushtuesit italian.

Jozefi luftëtar në Luftën e Vlorës

Jozefi ka mbetur në historinë, mëndjen dhe shpirtin e vlonjatëve në vitin 1920, kur shqiptarët rrëmbyen armët, luftuan dhe hodhën në det pushtuesit italianë dhe rishpallën Pavarësinë e Shqipërisë të humbur nga Lufta e Parë Botërore. Në vitin 1920 shkëlqeu patriotizmi i hebre Josef Kantoz. Ai ishte pjesë e përgatitjes së luftëtarëve vlonjatë për luftën e madhe. Hebrenjët e Vlorës ndihmuan patriotët luftëtarë vlonjatë me ndihma materiale dhe investuan për këtë luftë. Josef Kantoz ju bashkua luftës me pushkë në dorë. Në këtë luftë atë e shpinte dashuria për Vlorën dhe Shqipërinë, ideali i përbashkët me udhëheqësit e luftës Osmën Haxhiun e Ahmet Lepenicën. Këtë ai e tregoi kur luftoi me pushkë në dorë në krah të vëllezërve të tij vlonjatë në Qafën e Koçiut. Për pjesëmarrje në luftë ka dhe disa foto të kohës Josef Kantoz është në to. Në një foto ku janë tetë anëtarë të shtabit drejtues të luftës gjendet së bashku me Ali Beqir Velça, Azis Çami, Myqerem Hamzaraj, Osman Haxhiu, Qazim Koculi, Ahmet Lepenica dhe Avdurraman Çiraku dhe hebre Josef Kantoz. Ndërsa në një foto tjetër ka dalë me miq të vjetër të tij Koçi Selfo dhe Avdurrahman Çiraku.

Prof. Bardhosh Gaçe, në librin Osman Haxhiu shkruan se “në datë 26 gusht 1920, disa përfaqësues të qytetit, midis tyre edhe Shtjefën Gjeçovi, u mblodhën në oborrin e kishës ortodokse në qytet dhe hartuan programin e festimeve. Komisioni përbëhej nga Kryekatundari Ali Asllani dhe anëtarët: Sadik Sorra, Prof. Jani Minga, Dom Mark Vasa, Musa Jonuzi, Pandeli Strati, Dhamo Bezhani, Tasko Kafija, Eshref Danua, Kristo Karbunara, Jozef Kantoz, Qamil Qemal beu dhe Thimi Opingari”, të marrë nga gazeta “Mbrojtja Kombëtare”, datë 14 tetor 1920.

Ndërsa në dokumentat zyrtare përmendet se në vitin 1920 Mateo Matathia, ka luftuar për çlirimin e Vlorës nga pushtuesit italianë. Në atë luftë si dhe në evenimentet e mëvonshme, përkrah Mateo Matathisë kanë qenë edhe Nesim Levi e Jozef Kantoz.

Përsëri në lëvizjet përparimtare të kohës

Pas Luftës së Vlorës, Josef Kantoz nuk u nda nga drejtuesit e saj, por punoi dhe drejtoi në vendosjen e rendit dhe të qetësisë në qytetin e Vlorës. Për disa muaj kur drejtonte vendin qeveria e Fan Nolit ai ka bërë detyrën e shefit të policië në Vlorë. Përsëri në vitet e mbretërisë ai nuk u pajtua me sistemin dhe përkrahu gjithmonë lëvizjet përparimtare. Veprimtaria e tij vlerësohej nga rrethet përparimtare dhe patriotike të Vlorës. Josef Kantoz vazhdoi punën duke u marë me tregti. Në vitin 1939, kur Italia fashiste pushtoi Shqipërinë, jeta e komunitetit hebre, si dhe e gjithë popullit shqiptar u vështirësua shumë. Në këtë kohë Ministria e Brendshme u kërkon prefeturave të vendit listat emërore me hebre që gjendeshin në Shqipëri. Prefektura e Vlorës i përgjigjet ministrisë me dy lista njera me hebre me shtetësi shqiptare dhe tjetra me emrat e hebrenj që ishin me shtetësi të huaj. Ndërsa Josef Kantoz gjendej në listën e parë, me shtetësi shqiptare, në numër rendor 47, i lindur më 17.8.1890 në Vlorë dhe me profesin tregtar. Në këtë shpjegohet se hebre me nr. 47, ishte shpërngulur në qytetin e Fierit. Këto ishin lëvizje të natyrshme për të mbrojtur nga pushtuesi fashist. Jozef Kantoz nuk pati trashgimtar. Vajza Rashel rreth moshës 18 vjeçare, në vitin 1938, u sëmur rëndë nga veshkat dhe ndërroi jetë. 

Gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, Josef Kantoz, ashtu si në Luftën e Vlorës dhe më pas, e ndihmoi lëvizjen me mjete materiale. Me çlirimin e vendit nga pushtuesit nazifashist, kontributi atdhetar i hebre Jozef Kantoz, u harrua, pasi kishte ndryshuar vendbanim, por dhe u mohua, pasuria e tij u shpronësua dhe ai mbeti i vetëm dhe i braktisur. Vitet e fundit të jetës, pas vdekjes së të shoqes Mazal, u detyrua të mbyllej në azilin e pleqëve në Fier dhe ndërron jetë në vitin 1960.

Harresa dhe lëvizja për nderim

Patrioti dhe luftëtari i Luftës heroike të Vlorës të vitit 1920, i harruar dhe i braktisur nga shteti si shumica e udhëheqësve të asaj lufte, u mbyll në azilin e pleqëve në Fier deri në ditët e fundit të jetës së tij rreth vitit 1960. Luftëtari dhe patrioti hebre Josef Kantoz sot gjendet i harruar. Figura e tij në vite nuk është vlerësuar. Shokët e tij luftëtarë kishin vite që ishin larguar nga jeta, por edhe pjesëtarët e familjes së tij, pas vitit 1990 u larguan nga Vlora dhe morën riatdhesim në Izrael. Në Shqipëri lanë gjithçka të vlefshme, lanë punën dhe mundin e tyre, lanë emër të mirë…

Edhe në 100 vjetorin e Luftës së Vlorës emri i tij u përmend nga studiuesi Enver Memishaj në gazetën “Telegraf”, por pas festimeve. Edhe në këtë festë për të nuk pati ndonjë vlerësim dhe nderim për kontributin e dhënë në këtë luftë. Mbesa e tij, Rashel Solomon, poeteshë izraelito-shqiptare, ka shkruar në gazetën “Nacional” në vitin 2023, si dhe i ka kushtuar një poezi të titulluar “Babë e bijë”. Nderim tjetër ky luftëtar nuk ka, emri i tij nuk gjendet as në listën e luftëtarëve të qytetit të Vlorës. Rashel Solomon sqaron se ajo u largua nga Vlora me fëmijët e saj nga fundi i vitit 1991. Në Izrael ku jeton, babai i saj i ka folur me respekt dhe krenari për Josef Kanto, hebre që ja kushtoi jetën Shqipërisë. Ndoshta ka ardhur koha që nga pushteti lokal, por edhe institucionet shtetërore ta vlerësojnë dhe nderojnë veprën e tij patriotike me ndonjë mirënjohje dhe dekoratë.

Në mbyllje këtë shkrim homazh për këtë luftëtar të harruar po e mbyll me citimin e këtyre strofave të poezizë “Babë e bijë”: Eh trim Josef, për Vlorën gjithçka trete/ Në Itali, frikën e trembe për vdekje/ Me shokët hartove planet e lirisë/ Që Shqipëria të mos mbesë pikë e hidhur, e historisë… Eh Ti Josef, një djalë i rrallë/ Shokët ecin përpara ty, seç të lanë pas/ 100 vjetë vrapuan me lule e flamurë/ Ty të harruan si fushë e djerrë, pa grurë… Në historinë e Vlorës, të radhitesh me shokët/ Ti hebre-vlonjatë, flamurin dy shqiponjë/ lart lart përherë ta valvitesh… Mendoj, Vlora mëmë një muze të të fal, në emrin tënd të bukur, “Josef Kantoz”.