Cafo Boga/

Iluzioni Monetar Pas Krizës Shqiptare

Po lexoja një artikull në Panorama, të shkruar nga një mik i imi dhe akademik i respektuar, Prof. Dr. Anastas Angjeli, i cili më ngjalli kuriozitet dhe reflektim. Në shkrimin e tij, Prof. Angjeli e trajton stabilitetin monetar dhe euroizimin e ekonomisë shqiptare si një mundësi strategjike, duke sugjeruar se Shqipëria mund të shndërrohet në një pol financiar rajonal përmes afrimit natyror me euron, zhvillimit të sektorit energjetik dhe forcimit të kapitalit njerëzor. Ky vizion, megjithatë, ngre një pyetje thelbësore që më shtyu të shkruaj këtë artikull: a pasqyron forca e lekut dhe ky stabilitet monetar një ekonomi reale prodhuese dhe institucione funksionale, apo mbështetet kryesisht në flukse të përkohshme eurosh që maskojnë dobësitë strukturore dhe nxisin emigracionin masiv?

Në shikim të parë, monedha shqiptare jep një përshtypje qetësuese. Leku ka mbetur relativisht i fortë dhe i qëndrueshëm kundrejt euros, edhe pse inflacioni është rritur dhe standardet e jetesës kanë ngecur. Për vëzhguesit e rastësishëm, kjo mund të duket si shenjë qëndrueshmërie ekonomike. Por për shumë shqiptarë, realiteti i përditshëm është shumë ndryshe: çmime të larta, paga të ulëta, mundësi të kufizuara dhe një largim i vazhdueshëm i njerëzve nga vendi.

Ky kontrast i dukshëm nuk është i rastësishëm. Ai është rezultat i një iluzioni monetar — një situatë në të cilën një monedhë duket e fortë për arsye që kanë pak lidhje me shëndetin real të ekonomisë.

Çfarë e Bën Normalisht një Monedhë të Fortë

Në një ekonomi të shëndetshme, një monedhë e fortë pasqyron produktivitet dhe besim. Vendet me eksporte të fuqishme, industri të diversifikuara, punësim të lartë dhe institucione të besueshme priren të tërheqin investime të huaja. Monedhat e tyre forcohen sepse tregjet globale besojnë në aftësinë e tyre për të krijuar vlerë në afatgjatë.

Shqipëria nuk i përmbush këto kritere. Baza e saj e eksporteve është e ngushtë, industria prodhuese është e dobët, bujqësia ka vështirësi të konkurrojë dhe institucionet mbeten të brishta. Nëse vetëm faktorët themelorë do të përcaktonin kursin e këmbimit, leku do të ishte nën presion.

Nga Vjen Valuta e Huaj

Forca e lekut nuk buron nga prodhimi, por nga flukse të mëdha dhe të vazhdueshme të valutës së huaj, veçanërisht euro. Këto flukse krijojnë kërkesë për lek, duke rritur vlerën e tij, edhe pse ekonomia vendase mbetet e pazhvilluar.

1. Remitancat – Shtylla Kryesore

Remitancat vjetore drejt Shqipërisë në vitet e fundit vlerësohen rreth 1.4–1.6 miliardë euro, që përfaqësojnë rreth 9–10 për qind të Prodhimit të Brendshëm Bruto. Këto fonde vijnë kryesisht nga shqiptarët që punojnë në Itali, Greqi, Gjermani, Mbretërinë e Bashkuar dhe vende të tjera të Bashkimit Europian si edhe ne Shtetet e Bashkuara.

Remitancat tejkalojnë investimet e huaja direkte në sektorë prodhues dhe janë të krahasueshme me eksportet totale të mallrave. Kur eurot konvertohen në lek për konsum familjar, ato forcojnë monedhën pa krijuar vende pune apo kapacitete industriale brenda vendit.

2. Ndërtimi dhe Pasuritë e Paluajtshme – I Paqartë, por i Fuqishëm

Ndërtimi dhe pasuritë e paluajtshme përfaqësojnë burimin e dytë kryesor të hyrjeve valutore, të vlerësuara rreth 1.2–1.8 miliardë euro në vit. Sot, ndërtimi përbën afërsisht 14–16 për qind të PBB-së.

Një pjesë e madhe e këtij kapitali hyn në ekonomi jashtë kanaleve tradicionale bankare. Pavarësisht origjinës, zhvilluesit konvertojnë euro në lek për të paguar tokën, lejet, fuqinë punëtore dhe materialet, duke krijuar presion të vazhdueshëm rritës mbi monedhën pa gjeneruar potencial eksportues.

3. Turizmi – Vëllim i Lartë, Produktivitet i Ulët

Të ardhurat nga turizmi arritën rreth 3.5–4.0 miliardë euro në vitin 2023, të nxitura nga mbi 10 milionë vizitorë. Ndërsa turizmi gjeneron hyrje valutore, ai është sezonal, i varur nga importet dhe me produktivitet të ulët për punonjës.

Turizmi e forcon lekun përkohësisht, por nuk ndërton qëndrueshmëri ekonomike afatgjatë.

4. Ndërhyrja e Bankës Qendrore

Banka e Shqipërisë ka ndërhyrë në mënyrë aktive për të frenuar forcimin e tepruar të lekut, duke blerë qindra milionë euro në vitet e fundit. Kjo konfirmon se forca e monedhës nuk nxitet nga produktiviteti i tregut, por mbështetet artificialisht nga flukset valutore.

Shkalla e Hyrjeve Valutore dhe Pasojat Ekonomike

Në total, Shqipëria përfiton rreth 6.5–8.0 miliardë euro në vit nga hyrje të valutës së huaj — një shifër jashtëzakonisht e madhe për një ekonomi me rreth 20 miliardë euro Prodhim të Brendshëm Bruto.

Megjithatë, shumica e këtyre fondeve ushqejnë konsumin, pasuritë e paluajtshme dhe importet, jo inovacionin apo kapacitetet eksportuese.

Pse Inflacioni Mbetet i Lartë

Inflacioni vazhdon sepse Shqipëria importon shumicën e mallrave bazë, konkurrenca e brendshme është e dobët, tregjet janë të përqendruara dhe joefikasiteti, së bashku me korrupsionin, shtojnë kosto të fshehura. Një monedhë e fortë nuk mund t’i korrigjojë këto probleme strukturore.

Kush Përfiton dhe Kush Humbet

Një lek i fortë përfiton importuesit, interesat e ndërtimit, mbajtësit e aseteve dhe elitat politike-ekonomike. Ai dëmton eksportuesit, fermerët, prodhuesit dhe punëmarrësit që paguhen në lek. Në thelb, ai funksionon si një taksë e fshehtë mbi prodhimin vendas.

Kurthi Emigracion–Monedhë

Emigracioni rrit remitancat, remitancat forcojnë lekun, dhe një lek i fortë dobëson prodhimin, duke nxitur emigracion të mëtejshëm. Ky është një cikël vetëpërforcues që e zbraz gradualisht ekonominë.

Mesazhi i Vërtetë i Lekut

Leku është i fortë sepse shqiptarët po largohen, jo sepse Shqipëria po prodhon. Kursi i këmbimit pasqyron hyrjet e kapitalit, jo forcën reale të kombit.

Derisa Shqipëria të ndërtojë një ekonomi të bazuar në produktivitet, inovacion dhe besim institucional, forca e lekut do të mbetet një iluzion.

Besnik Fishta/

Pullat postare me forma jo standarde janë ato pulla që nuk ndjekin format tradicionale drejtkëndëshe ose katrore, por projektohen në forma të veçanta. Ato mund të jenë trekëndore, rrethore, rombike, gjashtëkëndëshe, në formë zemre, ovale etj. Pavarësisht formës së pazakontë, këto pulla janë plotësisht të vlefshme për qarkullim postar, për sa kohë mbajnë vlerën nominale dhe kryejnë funksionin e tyre të zakonshëm. Pulla e parë trekëndore në botë njihet gjerësisht si ajo e lëshuar nga Kepi i Shpresës së Mirë (Cape of Good Hope) ne skajin jugor te Afrikes, në vitin 1853. Forma trekëndore u zgjodh për t’i dalluar këto pulla nga ato të tjera të Perandorisë Britanike, duke i bërë menjëherë të veçanta dhe tërheqëse për koleksionistët. Pulla e parë rrethore në botë është lëshuar akoma më herët, në Zvicër, nga kantoni Zürich, në vitin 1843. Ndërkohë, pulla e parë me formë rombike është përdorur nga Peruja në vitin 1874. Edhe pse eksperimentet me forma alternative kishin nisur që nga mesi i shekullit XIX, ato u intensifikuan ndjeshëm pas viteve 1950. Administratat postare të vendeve të vogla veçanërisht ato ishullore, filluan të prodhonin pulla me formate jo standarde për të tërhequr koleksionistë ndërkombëtarë dhe për të rritur të ardhurat nga filatelia. Faktorët kryesorë nxitës ishin përparimet teknologjike në prerje dhe shtypje, konkurrenca në tregun ndërkombëtar filatelik, eventet përkujtimore që kërkonin printime të veçanta, si edhe rritja e interesit koleksionist në shekullin XX. Kategoritë kryesore të formave të pazakonta përfshijnë:
a) trekëndore,
b) rombike,
c) rrumbullake.
Në shekullin XXI janë shtuar edhe:
d) format artistike të veçanta (zemra, yje, gjethe etj.),
e) pullat holografike dhe 3D, të cilat, megjithëse shpesh ruajnë formën klasike, për shkak të efektit holografik konsiderohen pjesë e inovacioneve bashkëkohore.                                                                                                                                      Në ekspozitat konkurruese filatelike, pullat me forma jo drejtkëndëshe krijojnë tërheqje të veçantë vizuale, duke u vlerësuar si nga vizitorët ashtu edhe nga juritë profesioniste. Forma e tyre e pazakontë u jep ekspozuesve mundësi më të gjera interpretimi në dimensionin kulturor dhe mitologjik të vendeve të tyre, duke i përdorur për të paraqitur mite, legjenda apo motive te fantazuara që lidhen natyrshëm me antropologjinë, historinë e artit dhe studimet kulturore. Kjo i hap filatelisë horizonte të reja si fushë kërkimi ndërdisiplinore. Në rastin e Shqipërisë, vërehet se në dekadat e fundit Posta Shqiptare i ka kushtuar një vëmendje të dukshme prodhimit të pullave me forma jo standarde. Ndër to, forma trekëndore është më e pranishmja, me një numër jo të vogël emisionesh, të cilat gjejnë kërkesë të shtuar si në tregun filatelik vendas, ashtu edhe në atë ndërkombëtar.

                         Fig.1  

  Në Fig. 1, që i përket vitit 1968, paraqitet emisioni tematik “Lojërat Olimpike – Meksikë”. Në të gjitha pullat e këtij emisioni janë ilustruar disiplina të ndryshme sportive, si vrapimi, kërcimi së gjati, kërcimi së larti, noti, patinazhi artistik, mundja, volejbolli, futbolli, hipizmi etj. Kjo dëshmon se emisioni është konceptuar me synimin për të promovuar sportin si vlerë shoqërore dhe si pjesë të rëndësishme të edukimit fizik. Pullat kanë formë romboidale (katror i rrotulluar në 45°), një format relativisht i pazakontë, i cili i jep emisionit një identitet vizual të veçantë dhe rrit kërkueshmërinë e tij në tregun filatelik. Ky emision pasqyron një periudhë kur sporti konsiderohej si “forcë edukative dhe ideologjike”, duke reflektuar qasjet kulturore dhe politike të kohës. Vlera filatelike dhe koleksionuese e këtij emisioni është edhe më e lartë për faktin se ai ekziston si në variant me dhëmbëzim, ashtu edhe në variant pa dhëmbëzim, çka e bën më të veçantë dhe më të kërkuar nga koleksionistët.

Fig.2  

   Emisioni i vitit 1968 në Fig. 2, me temë “Zogjtë”, nga “Panurus biarmicus” tek “Alcedo atthis ispida”, pasqyron një përpjekje për të dokumentuar dhe promovuar njohjen e faunës se pasur shqiptare. Emërtimet shkencore të shtypura në secilën pullë e ngrejnë këtë seri në një nivel edukativ, duke e bërë atë të vlefshme jo vetëm për koleksionistët, por edhe për studiuesit, mësimdhënësit dhe nxënësit.                                                              

      Fig.3  

Në Fig. 3, që i përket vitit 1975, paraqitet rasti i tretë i përdorimit të formatit rombik në filatelinë shqiptare. Zgjedhja e shpendëve ujore si subjekt mund të interpretohet si afirmim i vëzhgimit shkencor, i ruajtjes së biodiversitetit dhe i harmonisë mes njeriut dhe mjedisit, vlera që Shqipëria i theksonte si pjesë e imazhit të saj natyror. Ngjyrat e ndryshme të sfondit krijojnë kontraste që theksojnë bukurinë e secilit lloj, duke e shndërruar çdo pullë në një portret të vogël artistik.

                Fig.4   “Kaktuset”    

Në Fig. 4, të vitit 1973, paraqitet për herë të parë në filatelinë shqiptare një seri me format trekëndor me motive te flores shqiptare. Ky emision përfaqëson një ndërthurje të artit grafik me edukimin natyror dhe identitetin kombëtar. Forma trekëndore i jep kompozimit karakter ekspozitiv, sikur të ishte një galeri e vogël e florës shqiptare,te cilat të detajuara me kujdes shkencor, pasqyrojnë përpjekjen për të dokumentuar bukurinë dhe diversitetin e bimësisë vendase.                                                                                                                                                                       

Fig.5   “Kaktuset e Mesdheut”

    Ky emision ne Fig. 5 i vitit 2002, me pulla trekëndore kushtuar kaktusëve në lulëzim, është shembull i veçantë i ndërthurjes së shkencës, estetikës dhe identitetit kombëtar. Forma trekëndore krijon një ritëm grafik të pazakontë, ndërsa sfondi i zi thekson me intensitet ngjyrat e luleve. Zgjedhja e kaktusitmsi nje tematike e perseritur filatelike,synon te tregoje qëndrueshmërinë, përshtatjen dhe bukurinë e fshehur në mjedise të ashpra. Në kontekstin shqiptar, ato mund të interpretohen si metaforë e forcës dhe rezistencës së biodiversitetit në kushte sfiduese. 

           Fig.6   “Flora shqiptare”

Grupi ne Fig. 6 i pullave të vitit 2003, me motive frutash të ilustruara në formate trekëndore, ndërthur artin grafik me identitetin bujqësor dhe perceptimin vizual. Çdo frut, nga shega te fiku, është paraqitur me ngjyra të gjalla dhe detaje të kujdesshme, duke e shndërruar pullën në një miniaturë artistike që feston prodhimet vendase. Forma trekëndore krijon një kompozim dinamik dhe e shndërron serinë në një ekspozim të shkëlqyer të trashëgimisë bujqësore dhe biodiversitetit shqiptar.                                 

                                          Fig.7   “Dahlia-Flora shqiptare”

  Emisioni ne Fig. 7  i vitit 2004, kushtuar luleve Dahlia, përfaqëson një kulmim estetik në filatelinë me tematike floren shqiptare. Forma trekëndore dhe sfondi i zi krijojnë kontrast të fortë, duke i dhënë secilës pullë një prezencë të fuqishme, sikur të ishte pjesë e një galerie florale. Lulja Dahlia, me petalet e pasura dhe ngjyrat e ndezura, simbolizon bukurinë, qëndrueshmërinë dhe elegancën natyrore. Përfshirja e saj në serinë “Flora Shqiptare” nënvizon vlerat e trashëgimisë natyrore dhe synimin për të edukuar publikun mbi biodiversitetin dhe vemendjen per ruajtjen e saj përmes filatelisë.                          

                     Fig.8  viti 2005, “Flora shqiptare-Lule thomajce”

 Emisioni i vitit 2005, paraqitur në Fig. 8, me motive lulesh të serisë “Flora shqiptare”, është një paqyrim i bukurisë natyrore të vendit të shprehur përmes filatelisë. Forma trekëndore krijon ritëm vizual të veçantë, ndërsa imazhet të detajuara përfaqësojnë jo vetëm pasurinë e florës vendase, por edhe ndërgjegjësimin për ruajtjen e saj.                             

                                     Fig.9  “Flora shqiptare-Zarzavatet”

Në Fig. 9, paraqitet një bllok filatelik i vitit 2006, me pulla trekëndore kushtuar temës “Flora shqiptare”. Ilustrimi qendror i domates si e plotë, ashtu edhe e prerë, nuk është i paqellimshem, ai simbolizon bujarinë e tokës shqiptare, thjeshtësinë e jetës rurale dhe lidhjen me prodhimet vendase. Përmes pullave te tjera trekëndore që paraqesin perime të përditshme si speca, hudhra dhe qepë, ky kompozim afirmon vlerat e bujqësisë tradicionale dhe biodiversitetin e gastronomisë shqiptare.                           

     Fig.10   “Lumturimi Nene Terezes”

Pullë e vitit 2003, paraqitur në Fig. 10, kushtuar lumturimit të Nënë Terezës, përbën një akt nderimi ndaj kësaj figure universale me rrënjë shqiptare. Imazhi i saj në lutje, me petkun karakteristik, mishëron përulësinë, shërbesën dhe dashurinë pa kufij. Forma rrethore e rrallë në filatelinë shqiptare i jep pullës karakter solemn, duke e afruar me një medaljon përkujtimor. Ajo shërben si simbol i trashëgimisë shpirtërore dhe respektit kombëtar ndaj Nënë Terezës.               

                              Fig.11   “Kampionati Europian i futbollit”

Fig. 11 paraqet një bllok filatelik të vitit 2004, kushtuar Kampionatit Evropian të Futbollit Portugali 2004. Edhe pse Shqipëria nuk mori pjesë, lëshimi i këtij emisioni pasqyron prirjen për të dokumentuar ngjarjet ndërkombëtare sportive dhe për t’iu përgjigjur interesit të koleksionistëve. Imazhi paraqitet me stil pikturor-abstrakt, që thekson dinamizmin e futbollit, vija të shpejta, ngjyra të ndërthurura dhe kompozim energjik, duke e bërë atë një nga blloqet më moderne të filatelisë shqiptare të fillimviteve 2000.                 

                          Fig.12 “600 vjetori i lindjes Gjergj kastriotit Skenderbeut”

Emisioni i vitit 2005, në Fig. 12, paraqet një skenë beteje të Skënderbeut të interpretuar si simbol i heroizmit dhe rezistencës kombëtare. Kombinimi i pullave rrethore dhe drejtkëndëshe në të njëjtin bllok krijon një kompozim dinamik dhe ceremonial. Beteja paraqitet me intensitet dramatik, kalorës, armë, terren malor dhe fortesë duke evokuar rrethimet e Krujës dhe përplasjet me Perandorinë Osmane. 

Këto emetime me forma të pazakonta pozicionojnë filatelinë shqiptare si një fushë me potencial të lartë inovacioni. Në të ardhmen, përdorimi i formave simbolike, si pulla me formën e shqiponjës, me kontur të hartës së Shqipërisë, me reliev të thelluar apo me linja përkujtimore të pa trajtuara me pare, mund të rrisë vlerën kulturore dhe filatelike të prodhimeve postare, si dhe profilin ndërkombëtar të filatelisë shqiptare.

Nëse pas Luftës së Dytë Botërore shqiptarët u ndëshkuan për guximin për të ndërtuar shtet, sot ata po përballen me rrezikun e ndëshkimit për guximin për ta mbrojtur atë. Ky paralelizëm historik nuk është figurë retorike, por alarm strategjik. Dhe alarmet historike, kur injorohen, rrallëherë mbeten vetëm në nivelin e fjalës.

Nga Prof.dr Skender ASANI /

Shtetformësia e popullit shqiptar në Maqedoni nuk përfaqëson një kërkesë të vonshme politike, as një ambicie të prodhuar nga dinamika e tranzicioneve të pasviteve ’90, por një proces historik të gjatë, të rrënjosur në kontribut konkret, sakrificë të drejtpërdrejtë dhe legjitimitet të fituar në momentet më përcaktuese të shekullit XX. Ajo është rezultat i pjesëmarrjes aktive të shqiptarëve në përballjen antifashiste, në ndërtimin e rendit të pasluftës dhe në përpjekjen e vazhdueshme për barazi institucionale brenda një shteti që, historikisht, e ka pranuar praninë shqiptare, por ka hezituar ta pranojë bashkëthemelimin e saj. Pikërisht në këtë kontradiktë strukturore qëndron edhe burimi i tensioneve të përsëritura politike dhe i krizave ciklike të legjitimitetit shtetëror.

Kontributi antifashist i shqiptarëve në këto hapësira krijoi një bazë morale dhe politike të padiskutueshme për njohjen e tyre si element shtetformues në rendin e pasluftës. Megjithatë, historia dëshmon se ky potencial u pranua vetëm në formë deklarative dhe u refuzua sapo u artikulua si kërkesë për pushtet institucional real. Fati i Nexhat Agollit dhe Qemal Agollit nuk përfaqëson thjesht tragjedi personale, por momentin paradigmatik kur shtetformësia shqiptare u identifikua si rrezik politik. Nexhat Agolli, ministër në organet e para shtetërore pas Luftës së Dytë Botërore, u pushkatua publikisht në qendër të Shkupit për guximin e tij për të ndërtuar institucione shtetformuese shqiptare, ndërsa Qemal Agolli u internua në burgun famëkeq të Goli Otokut si akt ndëshkues dhe paralajmërues. Këto akte nuk synonin vetëm eliminimin e individëve, por disiplinimin e një projekti politik: shqiptari lejohej të kontribuonte për shtetin, por jo ta bashkëthemelonte atë.

Ky model i përjashtimit u riprodhua në dekadat pasuese përmes mekanizmave më pak të dukshëm, por po aq efektivë. Shqiptarët u toleruan si komunitet kulturor, u pranuan si fuqi punëtore dhe u përfshinë pjesërisht në struktura administrative, por u mbajtën larg qendrave reale të vendimmarrjes. Kontinuiteti shqiptar mbijetoi si kujtesë historike, si identitet dhe si rezistencë morale, por u zhvesh nga dimensioni institucional. Kjo ndërprerje strukturore krijoi një hendek të thellë midis kontributit real dhe njohjes politike, hendek që tranzicioni postkomunist duhej ta mbyllte.

Tranzicioni post-1990 dhe, në veçanti, Marrëveshja e Ohrit u interpretuan si moment korrigjues i kësaj padrejtësie historike. Marrëveshja nuk ishte thjesht kompromis për ndaljen e konfliktit të vitit 2001, por akt themeltar që avancoi pozitën kushtetuese të shqiptarëve dhe institucionalizoi parimin e barazisë si kusht stabiliteti shtetëror. Për herë të parë, shteti u detyrua të pranojë se pa përfshirjen reale të shqiptarëve nuk mund të ketë funksionalitet afatgjatë. Megjithatë, ky avancim nuk u shndërrua kurrë në konsensus të brendshëm të qëndrueshëm, por u trajtua si koncesion i imponuar, i toleruar për sa kohë nuk sfidonte arkitekturën tradicionale të pushtetit.

Në këtë pikë fillon faza e re e rrezikut. Sot, shtetformësia shqiptare nuk po sfidohet përmes represionit të drejtpërdrejtë, por përmes një diskursi politik që synon delegjitimimin dhe eliminimin simbolik të subjektit politik të dalë nga Marrëveshja e Ohrit. Gjuha që artikulon zhdukjen e këtij subjekti nuk është retorikë e zakonshme elektorale, por shenjë e një projekti më të thellë: rikonceptimin e shtetit pa komponentin e tij shtetformues shqiptar. Këtu qëndron paralelizmi historik alarmues: atë që Nexhat dhe Qemal Agolli e përjetuan si ndëshkim fizik për angazhimin e tyre shtetformues, sot po tentohet ta përjetojnë përfaqësuesit politikë shqiptarë përmes fshirjes diskursive dhe institucionalizimit të përjashtimit.

Ky transformim nga dhuna fizike në dhunë diskursive nuk përbën emancipim demokratik, por sofistikim të mekanizmave të përjashtimit. Nëse në pasluftë shtetformësia shqiptare u ndëshkua me pushkatime dhe burgje, sot ajo rrezikon të zhbëhet përmes relativizimit kushtetues, normalizimit të gjuhës së eliminimit dhe rishkrimit selektiv të historisë politike. Ky proces përbën regres normativ dhe rrezik serioz për kohezionin shoqëror, pasi minon vetë parimin mbi të cilin u ndërtua paqja politike pas vitit 2001.

Nga perspektiva politiko-strategjike, ky vit shënon një nyje kritike. Çdo tentativë për të delegjitimuar ose zhdukur produktin politik të Marrëveshjes së Ohrit nënkupton zhbërjen graduale të arkitekturës së stabilitetit. Historia dëshmon se shtetformësia shqiptare nuk shuhet as me represion, as me retorikë, por reziston shpesh duke prodhuar kriza më të thella për vetë shtetin. Prandaj, rikthimi i diskursit të eliminimit nuk është shenjë force shtetërore, por simptomë e pasigurisë strukturore dhe e mungesës së vullnetit për të pranuar realitetin shumetnik të shtetit.

Në këtë kontekst, shtetformësia shqiptare nuk është kërkesë sektoriale, as interes i ngushtë politik, por domosdoshmëri historike dhe kusht i patjetërsueshëm i stabilitetit afatgjatë. Çdo përpjekje për ta relativizuar ose zhbërë atë përbën përsëritje të një gabimi historik të provuar, me pasoja të njohura. Heshtja përballë këtij procesi nuk mund të interpretohet si maturi politike apo neutralitet diplomatik; ajo është bashkëpërgjegjësi në institucionalizimin e ndërprerjes së barazisë shtetformuese.

Nëse pas Luftës së Dytë Botërore shqiptarët u ndëshkuan për guximin për të ndërtuar shtet, sot ata po përballen me rrezikun e ndëshkimit për guximin për ta mbrojtur atë. Ky paralelizëm historik nuk është figurë retorike, por alarm strategjik. Dhe alarmet historike, kur injorohen, rrallëherë mbeten vetëm në nivelin e fjalës.

Evarist Beqiri/

Lufta në Ukrainë nuk është thjesht një konflikt lokal. Ajo është manuali më i qartë i shekullit XXI për mënyrën se si një autokraci agresive synon që të përçaj shoqërinë perëndimore dhe të minojë aleancat ndërkombëtare pa pasur nevojë që të pushtojë gjithçka ushtarakisht. Rusia e Putinit po lufton me një paradigmë të re, luftën hibride. Te “lufta pa kontakt” informacioni, sabotimi politik, presioni ekonomik dhe operacionet kibernetike veprojnë paralelisht me raketa, dronë dhe artilerinë.

Dështimet e Moskës në Ukrainë zbulojnë shumë më tepër sesa arrogancën e një regjimi autoritar. Aty po shpaloset se si një shtet i kapur nga korrupsioni, iluzionet e vetëmanipulimit dhe shërbimet e inteligjencës të politizuara, prodhon plane të dështuara, vendime të rrezikshme dhe krime mizore. Një pjesë thelbësore e ofensivës së Rusisë u mbështet te shërbimet e saj të inteligjencës. Ato supozuan se Ukraina do të thyhej brenda pak ditësh. Këto parashikime që u përgatitën në zyrat e një sistemi të mbyllur, të korruptuar e të frikësuar, rezultuan katastrofike.

Por çfarë lidhje kanë këto mësime me Shqipërinë, Kosovën dhe shqiptarët në rajon? Kanë shumë më tepër sesa mendojmë ne.

Së pari, lufta hibride është tashmë një realitet në Ballkan. Nga propaganda ruse te operacionet e ndikimit përmes partive politike, strukturave kriminale, “analistëve” të sponsorizuar, rrjeteve të financimit të errët dhe përpjekjeve për të mbjellë dyshim ndaj BE-së dhe NATO-s, mekanizmi është i njëjtë. Mino besimin, krijo ndarje dhe dobëso institucionet. Serbia është porta tradicionale e këtij ndikimi, por objektivi final janë shqiptarët dhe shtetet e tyre.

Së dyti, dobësitë që Rusia shfrytëzon në Ukrainë janë të pranishme edhe tek ne. Polarizimi ekstrem, parti të kapura, media të blera, mungesë kontrolli parlamentar dhe dobësimi i kulturës demokratike. Banjska ishte tentativa me flagrante për të përçarë Perëndimin, duke krijuar një tjetër konflikt në zemër të Europës. Ukraina u mbrojt sepse kishte një identitet politik e qytetar që reagoi si një trup i vetëm. Shqipëria dhe Kosova duhet që të luftojnë si një trup i vetëm. Nevojitet më tepër kohezion.

Së treti, dronët dhe teknologjia po ndryshojnë natyrën e luftës. Ukraina e ka shndërruar fushëbetejën në një laborator inovacioni. Ndërsa Ballkani është shumë mbrapa. Mbrojtja ajrore, kapacitetet kibernetike, inteligjenca teknologjike dhe operacionet me dronë nuk janë më luks. Janë detyrime të sigurisë kombëtare. Kosova dhe Shqipëria duhet të integrojnë urgjentisht kapacitetet e tyre ushtarake dhe të ndajnë infrastrukturën e përbashkët të mbrojtjes.

Së fundmi, mësimi më i rëndësishëm i Ukrainës është se sovraniteti nuk mbrohet me deklarata, por me kapacitete reale dhe me shoqëri të bashkuara. Rusia ka një objektiv të qartë. Ai është ndarja e Ballkanit nga Perëndimi. Shqiptarët, në Shqipëri, Kosovë, Serbi, Maqedoninë e Veriut dhe Mal të Zi, janë mbështetja më e qëndrueshme perëndimore në rajon. Pikërisht për këtë arsye jemi në shënjestër.

Europa është tashmë në një luftë. Nëse nuk ndërtojmë një arkitekturë të përbashkët sigurie, një strategji kombëtare kundër ndikimit të huaj dhe një kulturë demokratike më të fortë, atëherë historia do të na trajtojë me të njëjtin cinizëm me të cilin trajtoi ata që nuk e panë rrezikun teksa ai afrohej. Ukraina po paguan çmimin më të lartë. Detyra jonë është të nxjerrim mësime dhe të mos përsërisim të njëjtat gabime.

Rafael Floqi/

Nga ana tjetër, qytetarët përballen çdo ditë me realitetin e kostos së lartë të jetesës, i cili nuk është një “mashtrim politik” siç e ka quajtur Trump. Rosalind L. Murray, në një opinion të botuar në NBC, thekson se përballueshmëria është një realitet i prekshëm dhe i ndjeshëm për çdo familje amerikane. Çmimet për ushqimet, karburantet, energjinë dhe strehimin kanë arritur nivele që shumë familje nuk mund t’i përballojnë.

Çmimet e ushqimeve vazhdojnë të rriten. Mishi dhe kafeja, njëherë artikuj të përditshëm, tani janë luks për shumë familje. Arsyet për këtë janë tarifat tregtare, mungesa e fuqisë punëtore dhe politikat e paqëndrueshme të imigracionit, që e bëjnë të vështirë mbledhjen e prodhimeve bujqësore.

Çmimet e karburanteve, elektricitetit dhe gazit natyror shtojnë presionin mbi buxhetet familjare. Strehimi është bërë i paarritshëm jo vetëm për shkak të normave të larta të interesit, por edhe për shkak të rritjes së çmimeve të materialeve të ndërtimit. 

Vendimet federale mbi imigracionin kanë reduktuar fuqinë punëtore, duke shtuar më tej kostot. Sigurimi i pronës në Florida është dyfishuar brenda tre vitesh, dhe propozimi i Sekretarit të Strehimit për një hipotekë 50-vjeçare për përballueshmërinë është praktikisht e pamundur. Qiraja për një apartament një dhomësh mund të arrijë 2,000 dollarë në muaj, ndërsa çmimet e makinave të reja mesatarisht rreth 50,000 dollarë, për shkak të tarifave mbi pjesët e automjeteve dhe pajisjeve shtëpiake. Edhe tarifat dhe ndryshimet në mbrojtjen e konsumatorit kanë shtuar barrën financiare. Pagesat e tepërta nga kartat e kreditit dhe tarifat për shërbimet bankare po rriten, ndërsa të drejtat që ndihmonin konsumatorët gjatë vonesave të fluturimeve janë hequr.

Ndikimi politik i çmimeve të larta

Çmimet e larta dhe shërbimet e shtrenjta nuk janë çështje politike për t’u përdorur si propagandë; ato janë realitet që ndikon direkt në votuesit. Kur liderët politikë i injorojnë këto probleme, ata humbasin besimin e qytetarëve.

“Votuesit e dinë kur pagat e tyre nuk mjaftojnë dhe liderët u thonë të mos besojnë syve të tyre.”

Republikanët e kuptojnë se një mesazh i dobët dhe veprime të pamjaftueshme për përballueshmërinë mund të ndikojnë seriozisht në zgjedhjet e mesit të mandatit. Strategët si Tony Fabrizio këshillojnë që republikanët të përqendrohen tek çështje konkrete si ulja e çmimeve të ilaçeve dhe kujdesi shëndetësor, pasi votuesit duan të shohin rezultate reale, jo thjesht retorikë politike.

Ligjvënës të tillë si Sen. Josh Hawley propozojnë masa si zbritje tatimore për shpenzimet e sigurimeve, kufizime për çmimet e ilaçeve dhe rritjen e pagës minimale federale. Megjithatë, nuk është e qartë nëse këto masa mund të miratohen përpara skadimit të subvencioneve të Ligjit për Kujdesin e Përballueshëm (ACA) në janar, gjë që do të shkaktonte rritje të ndjeshme të primeve të sigurimeve shëndetësore për miliona amerikanë.

Rep. Jeff Van Drew thekson se çështja më urgjente për të përballuar përballueshmërinë është kujdesi shëndetësor, ndërsa rep. Dan Crenshaw thekson rëndësinë e kujtesës për votuesit se çfarë do të kishte ndodhur nëse republikanët nuk do të vepronin për të mbrojtur pagat dhe të ardhurat e tyre.

Përfundim: një sfidë për republikanët dhe qytetarët

Çështja e përballueshmërisë është bërë një pikë kyçe politike dhe sociale. Republikanët përballen me sfidën e ndërlikuar të kombinimit të mesazhit politik me veprime konkrete që lehtësojnë barrën ekonomike të qytetarëve. Ndërkohë, familjet amerikane ndjejnë çdo ditë pasojat e çmimeve të larta për ushqimet, karburantet, strehimin dhe shërbimet shëndetësore.

Shumë qytetarë e konsiderojnë realitetin ekonomik të papranueshëm, dhe nëse liderët politikë nuk adresojnë problemet konkrete, humbasin besimin e votuesve. 

Nga perspektiva politike, kjo çështje ka rëndësi vendimtare për zgjedhjet e mesit të mandatit. Republikanët duhet të tregojnë rezultate reale për uljen e kostove, përballueshmërinë e strehimit dhe kujdesin shëndetësor. Në të njëjtën kohë, qytetarët po përballen me një realitet të dhimbshëm dhe kërkojnë zgjidhje konkrete, jo propagandë politike.

Në këtë kontekst, përballueshmëria nuk është një mashtrim, as një “dredhi politike” — është një realitet që çdo familje amerikane e përjeton në karrocat e ushqimeve, faturat e energjisë, rinovimin e sigurimeve dhe kostot e strehimit. Si republikanët ashtu edhe qytetarët duhet të përballen me të, sepse votuesit e dinë çfarë është reale dhe do të votojnë në përputhje me realitetin e tyre ekonomik