Bashkimi Europian dhe SHBA kanë shprehur mbështetjen për anëtarësimin e Shqipërisë në BE. Në një deklaratë të përbashkët, delegacionet e huaja shprehen se Shqipëria ka bërë hapa domethënës. Në deklaratën e përbashkët për shtyp të Delegacionit të BE-së në Shqipëri dhe e Ambasadës së SHBA në Tiranë thuhet: “Gjatë viteve të fundit, Shqipëria ka bërë përparime domethënëse në reformat e anëtarësimit në BE. Ndër hapat më të vështirë, por thelbësorë, ka qenë miratimi dhe zbatimi i reformës në drejtësi. Jemi në një moment të rëndësishëm pasi reforma në drejtësi po jep rezultate. Vetingu i gjyqtarëve dhe prokurorëve është një element themelor i reformës në drejtësi. Për t’u mundësuar institucioneve të vetingut të kryejnë misionin e tyre, është i nevojshëm ndryshimi i kushtetutës për ta zgjatur mandatin e tyre për një periudhë të kufizuar. Komisioni i Venecias konfirmoi se zgjatja e propozuar është në përputhje me standardet evropiane dhe është e nevojshme për të garantuar barazinë para ligjit dhe sigurinë juridike. Zgjatja e propozuar e vetingut mbështetet fuqishëm nga miqtë e Shqipërisë që dëshirojnë ta shohin Shqipërinë në BE sa më shpejt të jetë e mundur. Kjo nuk është çështje partiake. Shpresojmë që të gjithë deputetët- pavarësisht nga përkatësia partiake – ta shohin këtë si një çështje të interesit kombëtar dhe të votojnë në përputhje me të, ashtu siç kanë mbështetur gjithmonë rrugën evropiane të Shqipërisë. Vota për zgjatjen e vetingut është votë për të ardhmen e Shqipërisë në BE”- përfundon deklarata e misioneve diplomatike.

Prof. Xhelal Zejneli/

Letërsia hebraike përbëhet prej shkrimeve të vjetra, mesjetare dhe moderne në gjuhën hebraike. Kjo është një prej formave parësore të letërsisë hebraike, edhe pse ka pasur raste kur letërsi në hebraishte kanë shkruar edhe persona që nuk kanë qenë hebrenj. Letërsia hebraike ka lindur në shumë pjesë të botës gjatë epokës mesjetare dhe asaj moderne, ndërsa letërsia bashkëkohore hebraike kryesisht mund të njëjtësohet me letërsinë izraelite. 

*   *   *

SHKRIMET E VJETRA HEBRAIKE – Letërsia në gjuhën hebraike fillon me letërsinë gojore të Leshon Hakodeshit, të Gjuhës së shenjtë, nga kohët e lashta dhe me mësimet e Abrahamit, të parit nga patriarkët biblikë të Izraelit, rreth vitit 2000 para K. Vepra më e rëndësishme e letërsisë së moçme hebraike është Bibla hebraike Tanah.  

Shënim: Lashon Hakodesh/Leshon Hakodesh/L’eshon Hakodesh është nocion që i përshkruhet gjuhës hebraike, nganjëherë edhe përzierjes së hebraishtes dhe gjuhës arameike (aramaik) në të cilën janë shkruar tekstet dhe lutjet religjioze të tij dhe gjatë epokës mesjetare hebraike kanë shërbyer për qëllime religjioze. 

*   *   *

Mishna, e hartuar rreth vitit 200, paraqet kodifikimin parësor rabin të ligjeve të nxjerra nga Tora (Torah). Kjo vepër është shkruar në gjuhën hebraike mishan, ndërsa komenti kryesor i saj është gemara. Kryesisht është shkruar në gjuhën arameike. Shumë vepra të midrashit klasik janë shkruar në gjuhën hebraike. 

Shënim: Tora – në hebraisht: thorah – mësim; emërtim nga hebraishtja e vjetër për “5 librat e Moisiut” – pjesë e Biblës; kokorrethi në të cilin është shkruar përmbledhja e pesë librave të parë të Biblës hebraike; Pentateuh ose Pesë librat; objekt i kultit religjioz te çifutët. 

*   *   *

LETËRSIA MESJETARE – Gjatë periudhës së mesjetës, pjesa më e madhe e literaturës çifute dhe hebraike është shkruar në Afrikën veriore islamike, në Spanjë, në Palestinë dhe në Lindjen e Afërt. Shumë vepra të letërsisë filozofike mesjetare, si “Udhërrëfyes për të lajthiturit” dhe “Kuzari” të filozofit çifut Maimon si dhe shumë vepra beletristike, janë shkruar në gjuhën jude-arabe.

Shënim: Maimon (Moses ben Maimon, i njohur si Maimonides ose me akronimin Rambam) ka lindur në Kordobë të Spanjës më 1138, ka vdekur në Fustat të Egjiptit më 1204. Është varrosur në Izrael.

*   *   * 

Veprat e letërsisë rabine më së shpeshti janë shkruar në gjuhën hebraike, duke përfshirë: Komentet e Toras të Abraham ibn Ezra, të Shlomo Jixhak i njohur si Rashi dhe të tjerëve; kodifikimet e ligjit judeik, siç janë “Mishnet e Toras”, “Arba’ah të Turim-it” dhe “Shulhan aruh” të Maimon-it; dhe veprat e letërsisë musar (literaturë etike didaktike) siç është “Hovot ha-Levavot” (Detyrat e zemrës) të filozofit dhe rabinit çifut Bahja ibn Pakuda (Bahya ibn Paquda / Bachja ben Josef ibn Pakuda, 1050-1120; jetoi në Saragozë të Spanjës).

Shënim. Abraham ben Meir ibn Ezra është filozof çifut i mesjetës, një ndër komentuesit më të njohur biblik. Lindi në Tudela të Spanjës më 1089/1092, vdiq më 1164/1167 në Calahorra të Spanjës. 

Shlomo Jixhak (Shlomo Yitzchaki i njohur si Rashi) është rabin çifut i mesjetës, lindi më 1040 në Troyes të Francës, vdiq më 1105 po aty. Është komentues i Talmundit.   

*   *   *

Një prej veprave beletristike e shkruar në hebraishte ka qenë “Mishle Shualin” (Fabulat e dhelprës) e shkrimtarit etik, poetit, filozofit çifut Berehiah ben Natronai ha-Nakdan (Berchiah ben Natronai Krespia ha-Nakdan). Lindi në Francë, jetoi në shekujt XII-XIII. Jetoi në Normandi, një kohë të gjatë jetoi në Angli. Fabulat hebraike të tij u ngjajnë fabulave të fabulistit antik grek Ezop (midis viteve Delfi, 620-564 para K.; dyshohet se nuk ka vdekur natyrshëm; supozohet të jetë i vrarë). 

Shumë vepra të poezisë mesjetare çifute janë shkruar në gjuhën hebraike, duke përfshirë  

 pijutim-in liturgjik në Palestinë në shekullin e shtatë dhe të tetë, me kontributet e Jose ben Jose, Janaj dhe Eleazar Kalir. Këto poema iu shtuan liturgjisë në gjuhën hebraike. Kjo liturgji është kompiluar në formë libri si sidar në saje të disa rabinëve. Midis tyre janë Amram Gaon dhe Sadja Gaon. Poetët e mëvonshëm spanjollë, provansalë dhe italianë kanë shkruar edhe poezi fetare edhe poezi laike. Poeë të njohur kanë qenë Solomon ibn Gabirol Avicebron, J’huda Halevi dhe J’huda el-Harizi. Shumica kanë përkthyer edhe literaturën çifute rabinë dhe laike, nga gjuha arabe në gjuhën hebraike. 

Për periudhën mesjetare kemi vetëm një poezi hebraike të shkruar nga një grua, e cila për shekuj me radhë është e para dhe e fundit. E ka shkruar gruaja e Dunash ben Labrat. Në poezi shpreh dhimbjen për vajtjen e Dunashit në egzil. 

Shënim: Jose ben Jose ka jetuar në Palestinë midis shekujve IV dhe V. Ka vdekur në vitin 400. Një pjesë e poezive të tij janë ruajtur në lutjet bashkëkohore ashkenaze.

Eleazar Kalir (Eleazar ben Kalir ose Eleazar HaKalir ose Eleazar ben Killir); Lindi në vitin 570, vdiq në vitin 640. Është judë i Bizantit dhe poet hebraik, vargjet liturgjike klasike të të cilit, të njohura si pijut, u kënduan ndër shekuj gjatë shërbimeve fetare të rëndësishme.  

Amram Gaon (Sura, 810-875); ka qenë gaon i njohur apo shef i Akademisë Hebraike Talmind në Sura, në shekulli IX. Ka qenë i pari që ka organizuar tërë liturgjinë në sinagogë.

Saadia Gaon (Saadia ben Jozef Gaon); Lindi në Faiyum në vitin 882; Vdiq në Bagdad, Irak, në vitin 942. Ka qenë rabin i njohur, gaon, filozof dhe egzeget judë (jewish). Ka qenë figura e parë e rëndësishme që ka shkruar në gjuhën jude-arabe.

Jusah Halevi (Jehuda ha-Levi), lindi nëTudela, Al-Andalus, Spanjë, në vitin 1075. Vdiq në Jerusalem në vitin 1141. Është poet dhe filozof judë (jewish)-spanjoll.  

Jehudah Alharizi (Yehuda al-Harizi ose Juda ben Solomon Harizi apo al-Harizi); Lindi në Toledo të Spanjës në vitin 1165/1170. Vdiq në Alepo të Sirisë në vitin 1225/1235. Ka qenë rabin, poet judë/jewish i mesjetës, aktiv në Spanjë.

Dunash ben Labrat (Dunash ben ha-Levi ben Labrat); Lindi në Fes të Marokut në vitin 920. Vdiq në Kordobë të Spanjës në vitin 990. Ka qenë komentues mesjetar, poet dhe gramatikan hebraik i Epokës së artë të kulturës jude në Spanjë.

Shënim: Ashkenaz – (sipas Askenas është quajtur një popull aziatik në Armeni). Çifut polak ose gjerman; 

Sefard –  çifut me prejardhje nga Spanja; supozohet se emri rrjedh nga një rajon në Spanjë.   

*   *   *

EPOKA MODERNE – Përpos shkrimit të literaturës rabinë tradicionale në gjuhën hebraike, çifutët modernë zhvilluan edhe forma të reja të beletristikës, të poezisë dhe të eseve që quhen “Letërsia hebraike moderne”. 

*  *   *

SHEKULLI XVIII – Deri në fillim të shekullit XVIII, në letërsinë hebraike ende mbizotërojnë autorët sefard, shpesh duke shkruar në gjuhën jude-arabe. Drama alegorike e Moshe Haim Luzat-it “La-Jesharim Tehilah” (1743) mund të konsiderohet produkt i parë i letërsisë hebraike moderne. Ajo është quajtur “poezi e cila për nga përsosmëria klasike e stilit renditet në vendin e dytë pas Biblës”. Nxënësi i Luzatit në Amsterdam, David Franko Mendes (1713-1792), në imitimet e veta të dramaturgut francez të epokës së klasicizmit Zhan Rasin (Jean-Baptist Racine, 163901699) “Zhemu” (Athalie) dhe “Metastazia” (Jehudit), e vazhdoi veprën e mjeshtrit, edhe pse veprat e tij nuk respektohen sa ato të Luzatit.

Më vonë në shekullin XVIII, lëvizja Haskalah (iluminizmi hebraik) punoi në realizimin e emancipimit politik të hebrenjve në Evropë, ndërsa hebrenjtë e Evropës dalëngadalë filluan të prodhojnë më shumë literaturë sipas shembullit të autorëve çifutë të hershëm të Lindjes së Afërt. 

Përkthimi i Biblës hebraike në gjermanisht, i Mozes Mendelsonit e nxiti interesimin për gjuhën hebraike, gjë që solli themelimin e recensioneve tremujore të shkruara në hebraisht. Pasuan botime të tjera periodike. Poezia e poetit Naftali Hirc Veseli, siç janë “Shire Tiferet” ose “Mosiade” e bëri Veselin, pothuajse laureat poetik të asaj kohe.

Shënim: Moshe Haim Luzat (Moshe Chaim Luzzatto, Padovë, Itali, 1707 – Ako, Izrael, 1746), i njohur me shkurtesën hebraike RaMCHaL; Ka qenë rabin i njohur, kabalist dhe filozof çifut-italian;

Mozes Mendelson (Mosses Mendelssohn, Dessau, 1729 – Berlin, 1786) filozof çifut-gjerman;

Naftali Hirc Veseli (Naphtal Hirz Wessely, Hamburg, 1725 – Hamburg, 1805), poet, hebraist dhe edukator çifut-gjerman i shekullit XVIII;   

*   *   *

SHEKULLI XIX – Në Galicinë e shekullit XIX, poetë, dijetarë dhe shkrimtarë të popullarizuar që kontribuuan në përhapjen e hebraishtes dhe në emancipimin e çifutëve ishin:, shkrimtari dhe iluministi, i cili në vitin 1819 botoi të parin roman hebraik “Zbuluesi i fshehtësive” – Jozef Perl (1773-1839); filozofi, teologu dhe historiani Nahman Krohmal (1785-1840); rabini, poeti dhe biografi Solomon Juda Lob Rapoport (1790-1867); poeti satirik, Isak Erter (1792-1841), përmbledhja me ese e të cilit “Ha-Cofeh le-Bet Jisrael” është një prej veprave më të pastra të letërsisë hebraike moderne, që me stilin energjik dhe klasik sulmon supersticiozitetin (besëtytninë) dhe paragjykimet haside; poeti lirik, i njohur edhe për përshtatjen në hebraisht të “Faustit” të shkrimtarit gjerman Johan Volfgang fon Gëte (Johann Wolfgang von Goethe, 1749-1832), Meir Halevi Leteris (1800-1871). Në shekullin XIX u paraqit në Amsterdam qerthulli i artistëve letrarë në gjuhën çifute, siç është  poeti Samjuel Molder (1789-1862) etj. Në shekullin XIX, qendër aktive e lëvizjes Haskalah u bë Praga. Në mesin e shkrimtarëve të atjeshëm më i njohur ka qenë Jehudah Loeb Jeiteles (1773-1838), autor i epigrameve plot shpirt “Bene ha-Ne’urim” dhe i veprave të orientuara kundër hasidizmit  dhe kundër besëtytnive. 

Në Hungari, autorë në gjuhën hebraike kanë qenë Solomon Levison nga Mura (1789-1822), autor i „Melicat Jeshurun“; poeti Gabriel Sedfeld, baba i Maks Nordau-t; dhe poeti Saimon Baher. Autor çifut i rëndësishëm i shekullit XIX në Rumani ka qenë mjeku dhe shkrimtari Julius Barash. 

Shënim. Maks Simon Nordau (Simon Maxmillian Südfeld; Budapest, 1849 – Paris, 1923); udhëheqës cionist, mjek, shkrimtar dhe kritik social; bashkë me Teodor Hercl themeloi Organizatën cioniste; kryetar apo nënkryetar i disa kongreseve cioniste; Maks Nordau është bir i poetit çifut Gabriel Südfeld;

Teodor Hercl (Theodor Herzl, Budapest, 1860 – Edlah, 1904), gazetar austro-hungarez me prejardhje çifute, shkrimtar, dramaturg, veprimtar politik, baba i cionizmit politik modern; Me të lindi shteti modern – Izraeli.    

*  *   *

SHEKULLI XX – Në fillim të shekullit XX u intensifikua popullimi cionist i Palestinës. Hebraishtja tani u bë gjuhë e përbashkët e bashkësive të ndryshme të imigrantëve çifutë, bashkë me hebrenjtë burimorë palestinezë të Jishu-s së Vjetër, të cilët i vazhduan traditat letrare të shkrimtarëve të mëhershëm sefard dhe arabo-hebraik siç janë për shembull Maimonedes (Moshe ibn  Maimon) dhe el-Harizi. Eliezer Ben-Jehuda punoi në veçanti që gjuhën hebraike t’ua përshtatë nevojave të botës bashkëkohore, duke iu kthyer burimeve hebraike të të gjitha periudhave dhe viseve, për të zhvilluar gjuhën që e ka kapërcyer të shenjtën dhe poetiken dhe që është e aftë për ta artikuluar përvojën bashkëkohore. 

Me zhvillimin e lëvizjes cioniste midis çifutëve në Evropë, çifutët ashkenazë e pranuan letërsinë hebraike dhe për herë të parë filluan të mbizotërojnë në të. 

Bazat e shkrimit apo të alfabetit modern izraelit i vuri grupi i pionierëve letrarë nga Alia i Dytë, duke përfshirë shkrimtarët Shmuel Josif Agnon, Mosha Smilanski, Jozef Haim Brener, Dejvid Shaimon dhe Jakob Fihman. 

Haim Nahman Bjalik (1873-1934) ka qenë një nga pionierët e poetëve hebraikë modernë dhe u dallua si poet kombëtar i Izraelit. Bjalik-u kontribuoi dukshëm në gjallërimin e gjuhës hebraike, e cila para tij ka ekzistuar kryesisht si gjuhë e vjetër shkencore apo poetike. Bjalik-u, sikundër edhe figurat e tjera letrare të mëdha të fillimit të shekullit XX, siç janë Ahad Ha-Am dhe Çernihovski, vitet e tij të fundit i kaloi në Tel Aviv dhe ushtroi ndikim të madh mbi shkrimtarët hebraikë të rinj. Ndikimi i veprës së tij mbi literaturën hebraike bashkëkohore është evidente. 

Krahas kësaj, një numër shkrimtarësh palestinezë dhe levantinë çifutë ka qenë nën ndikimin e rigjallërimit të letërsisë hebraike dhe për t’i shkruar veprat e tyre e përvetësuan hebraishten.     

Shënim: Shmuel Jozef Agnon (Shmuel Yosef Agnon, Buçaç, Ukrainë, 1888 – Jerusalem, 1970) është shkrimtar izraelit, një nga figurat qendrore të fantastikës hebraike moderne. Në hebraisht njihet me akronimin Shai Agnon. Më vonë jetoi në Palestinë dhe në Gjermani. prej viti 1924 përgjithmonë u vendos në Jerusalem. Në vitin 1966 mori çmimin “Nobel” për letërsi për romanet dhe tregimet e shkurtra që shfrytëzojnë lidhjen e përbashkët të Biblës, Talmundit dhe të hebraishtes moderne. Është i pari shkrimtar hebraik që e ka marrë këtë çmim. 

Moshe Smilanski (Kiev, 1874 – Tel Aviv, 1953) shkrimtar hebraik, është pionier i Aliah-ut të Parë, udhëheqës cionist, u angazhua për bashkëjetesë paqësore me arabët në Palestinë (Mandatory Palestine);

Josef Haim Brener (Yosef Haim Brenner) lindi në Rusi në një familje çifute, shkroi në gjuhën hebraike, një nga pionierët e letërsisë hebraike moderne;

Dejvid Shaimon, shkrimtar çifut;

Jakob Fihman (Jacob Fishman) është shkrimtar hebraik-amerikan. Lindi në Poloni në vitin 1878. Në vitin 1890 emigroi në Amerikë. Vdiq më 21 dhjetor 1946 nga një sulm në zemër, në një spital të Bazelit në Zvicër, ku merrte pjesë në Kongresin Botëror të Hebrenjve. U varros në janar të vitit 1947 në Mount of Olives të Palestinës;

Ahada Ha-Am (Asher Zvi Hirsh Ginsberg ose Ha’Am) shkrimtar dhe eseist çifut, figurë letrare qendrore. Lindi në Skuyra të Ukrainës në vitin 1856. Vdiq në Tel Aviv më 1927.  Lindi Skuyra të Ukrainës në vitin 1856. Vdiq në Tel Aviv më 1927. Është një prej mendimtarëve cionist më të dalluar. Njihet si themelues i cionizmit kulturor. Me vizionin e vet shekullar të cionizmit spiritual kulturor erdhi në kundërshti me babanë e cionizmit politik modern, Teodor Hercl (1860-1904);

Shaul Çernihovski (Shaul Tchernichovsky ose Saul Gutmanoviç Çerniçovski), lindi në Ukrainë në vitin 1875. Vdiq në Jerusalem më 1943. Konsiderohet si një nga poetët më të mëdhenj hebraikë;

J’huda Burla (Yehuda Burla ose Jehuda Burla), është romancier izraelit. Lindi në Jerusalem në vitin 1886, vdiq në Tel Aviv më 1969. 

*   *   *

Për dallim nga përvojat e pionierëve siç ishte Bialik-u, të cilët ishin ashkenazë të ardhur nga Evropa, shkrimtarët hebraikë levantinë u formuan sipas traditave letrare arabe, kështu që në shkrimet e veta kanë përfshirë shumë tema dhe elemente gjuhësore arabe, sefarde dhe tema popullore palestineze. Romancieri J’huda Burla, i lindur në Jerusalem, shërbeu në ushtrinë osmane, ndërsa më vonë ligjëroi gjuhën hebraike dhe arabe në Damask. Në vitin 1961 mori Çmimin izraelit për letërsi. Në mënyrë të natyrshme dhe të freskët shkruan për jetën e hebrenjve të Lindjes apo të hebrenjve sefardë. Romani “Pa yll” (B’li kohav) është një rrëfim romantik nga shkretëtira, ndërsa “Luna” flet për vashën sefard të cilën e shfrytëzon një i moshuar i ardhur nga Buhara. Romancieri Jicak Shami (Jitzhaq Shami, Hebron, 1888 – Haifa, Izrael, 1949) është shkrimtar hebraik palestinez dhe shkrimtar izraelit. Ka shkruar hebraisht dhe arabisht. Është hebre i Palestinës, me prejardhje nga Hebroni. Vepra e tij – e shkruar nga perspektiva e hebrenjve që flasin arabisht si dhe nga perspektiva e palestinezëve myslimanë – ka përfshirë tema të ndryshme në gjuhën arabe, sefard dhe të rajonit të Lindjes së Afërt. Një prej shkrimtarëve më të hershëm të letërsisë hebraike moderne në Palestinë. Duke marrë parasysh faktin se shkrimet e tij njihen edhe si letërsi palestineze, Shami zë një vend unik në letërsinë hebraike. Në vitin 2004, Shoqëria Akademike Palestineze e njohu Shamin si një prej shkrimtarëve palestinezë të shquar.

Në vitin 1966, Shmuel Josef-Shaj Agnon (1888-1970) e mori çmimin “Nobel” për letërsi për romanet dhe për tregimet e shkurtra që shfrytëzojnë lidhjen unike të Biblës, të Talmundit dhe të hebraishtes moderne. Vepra letrare voluminoze e Agnonit, e bazuar në legjendën e hasidit, përshkruan jetën e bashkësive çifute në Galici, në Gjermani dhe në Izrael. Romanet e tij “Tregim i thjeshtë” (Sipur pashut), “Dje, pardje” (Tmol, shishom) dhe “Mysafiri erdhi për t’u prehur” (Oreah nata lalun) janë përkthyer në shumë gjuhë. Përkthyesit letrarë në hebraishte bashkëkohore, më e rëndësishmja ndër të cilët është Lea Goldberg, nëpërmjet përkthimit kanë dhënë një ndihmesë të madhe për letërsinë izraelite-hebraike, duke sjellë në rrethet hebraike letërsinë ndërkombëtare dhe figurat letrare ndërkombëtare. Edhe vetë Goldbergu ka qenë e pikasur si një shkrimtare frytdhënëse dhe si pioniere e letërsisë izraelite për fëmijë.  

Shënim: Lea Goldberg (Leah Goldberg, Königsberg/Kalining, 1911 – Jerusalem, 1970) poete, prozatore, dramaturge, përkthyese letrare dhe studiuese e letërsisë krahasuese ruso-izraelite; shkroi në gjuhën hebraike; shkrimet e saj konsiderohen klasikë e letërsisë izraelite.

*   *   *

PERIUDHA BASHKËKOHORE – Brezi i ri i shkrimtarëve hebraikë u paraqit me themelimin e shtetit të Izraelit në vitin 1948. Në këtë brez të ri kanë hyrë romancierët: Aharon Meged, Nathan Shaham dhe Moshe Shamir. Pasojnë poetët J’huda Amihaj, Amir Gilboa, dhe Haim Gouri. 

Romanet e Amos Oz “Mikaeli im” (1968) dhe “Kutia e zezë” (1987) dhe të Avram Jehoshua “Dashnori” (1977) dhe “Zotëri Mani”(1990) pasqyrojnë jetën në shtetin e ri. Këto vepra merren edhe me temat siç janë konflikti midis prindërve dhe fëmijëve dhe flakja e disa idealeve të shenjta të hebraizmit dhe të cionizmit. Kah fundi i shekullit XX, shumë shkrimtarë hebraikë u morën me holokaustin, me çështjet e femrës dhe me konfliktin midis izraelitëve dhe arabëve. 

Temë tjetër ka qenë tensioni midis çifutëve me prejardhje evropiane (ashkenazëve) dhe hebrenjve me prejardhje nga Lindja e Afërt dhe nga Mesdheu (mizrah-ëve dhe sefard-ëve).

Në vitin 1986, autori palestinezo-izraelit Anton Shamas botoi romanin hebraik “Arabeskat” që  shënoi kthesë, për arsye se bëhet fjalë për veprën e parë të madhe të letërsisë hebraike të shkruar nga një izraelit i cili nuk është hebre. Romani Shamasit është përkthyer në një varg gjuhësh të huaja.

Shënim: Aharon Meged (Aharon Megged, Poloni, 1920 – Tel Aviv, 2016), shkrimtar dhe dramaturg izraelit; 

Nathan Shaham (Tel Aviv, 1925 – Beit Alfa, Izrael, 2018), sjkrimtar izraelit;  

Moshe Shamir (Safed, Izrael, 1921 – Rishon Recion, Izrael, 2004), shkrimtar izraelit; 

 J’huda Amihaj (Jehuda Amichai, Vircburg, Gjermani, 1924 – Izrael, 2000), poet dhe prozator izraelit; njëri nga të parët që shkroi në të folmen hebraike në kohët moderne;  

Amir Gilboa (Ukrainë, 1917 – Petah Tikva, Izrael, 1984), poet izraelit;

Haim Gouri (Tel Aviv, 1923 – Jerusalem, 2018), poet, romancier, gazetar izraelit, konsiderohet si një prej poetëve më të mëdhenj të vendit;

Amos Oz (Jerusalem, 1939 – Tel Aviv, 2018) shkrimtar dhe gazetar izraelit, profesor i letërsisë hebraike në Universitetin “Ben-Gurion” në Negev të Izraelit. Prej viti 1967 ka mbështetur idenë që konflikti izraelito-palestinez të zgjidhet sipas parimit dy shtete. Është shpërblyer me çmimet Friedenspreis des Deutschen Buchhandels, Legjioni i Nderit (Legion of Honour) në Francë, me Çmimin e Izraelit, me Çmimin Gëte, me çmimin Pribce of Asturias Award in Literature, me çmimin Heinrich Haine dhe me çmimin Franc Kafka. 

 Avram Jehoshua (Avraham B. Yehoshua, Jerusalem, Mandatory Palestine, 1936 – ), romancier, eseist, dramaturg izraelit; me prejardhje nga një familje sefard; The New Jork Times e ka quajtur “Fokneri i Izraelit”; 

Anton Shamas (Anton Shammas, Fassuta, Izrael, 1950 – ), prozator dhe poet palestinez;  përkthen në gjuhët arabe, hebraike dhe angleze.

*   *   *

Ndër shkrimtarë hebraikë modern bëjnë pjesë Ruth Almog, Aharon Appelfeld, David Grossman, Amalia Kahana-Carmon, Etgar Keret, Savion Liebrecht, Sami Michael, Jakov Shabtai, Meir Shalev dhe Zeruia Shalev.    

Shënim: Ruth Almog (Petah Tikva, Izrael, 1936 – ), romancierë izraelite, Mandate Palestine; në vitin 1933, prindërit e saj imigruan prej Hamburgu;    

Aharon Apelfeld (Aharon Appelfeld, Bukovina, Rumani, 1932 – Petah Tikva, Izrael, 2018), është romancier izraelit; përjetoi holokaustin;   

David Grosman (David Grossman, Jerusalem, 1954 – ), shkrimtar izraelit, i përkthyer në mbi 30 gjuhë të botës;   

Amalia Kahana-Carmon (Ein Harod, Izrael, 1926 – Tel Aviv, 2019), shkrimtare dhe kritik letrar izraelit; 

Etgar Keret (Ramat Gan, Izrael, 1967 – ), shkrimtar izraelit; 

Savion Libreht (Savyion Liebrecht, e lindur si Sabine Sosnovski, në Munih të Gjermanisë, në vitin 1948); është shkrimtare izraelite. Prindërit e saj përjetuan holokaustin në Poloni. Është më e madhja prej tre fëmijëve të familjes. Emigroi në Izrael në vitin 1950, kur ishte dy vjeçe. Një vit studioi në Londër gazetarinë. Diplomoi në Universitetin e Tel Avivit; 

Sami Michael (Bagdad, Irak, 1926 – ), shkrimtar izraelit. Në moshën 23-vjeçare, nga Iraku emigroi në Izrael. Ishte ndër të parët në Izrael që bëri thirrje për themelimin e shtetit të pavarur të Palestinës që do të ekzistonte bashkë me Izraelin; 

Jakov Shabtai (Yaakov Shabtai, Tel Aviv, Mandate Palestine, 1934 – 1981), shkrimtar izraelit. I vëllai Aharon Shabtai është poet dhe përkthyes greqishtja e vjetër; 

Meir Shalev (Nahalal, Izrael, 1948 – ), shkrimtar izraelit; kolumnist i gazetës “Yedioth Ahronoth”. Është përkthyer në 26 gjuhë të botës;       

Zeruia Shalev (Zeruya Shalev, Kvutzat Kinneret ose Kibbutz Kinneret, 1959 – ), shkrimtare izraelite. Veprat e saj janë bestseller.   

*   *   *

Shkrimtarë izraelitë bashkëkohorë, veprat e të cilëve janë përkthyer në gjuhë të tjera dhe që kanë arritur afirimi ndërkombëtar janë Efraim Kishon, Jakov Shabtai, Avram Jehoshua, Amos Oz, Irit Linur, Etgar Keret dhe Jehoshua Sobol. 

Shënim: Efraim Kishon (Ephraim Kishon, Budapest, Hungari, 1924 – Distrikti Appenzell, Zvicër, 2005), është shkrimtar, dramaturg dhe skenarist izraelit; regjisor filmi i nominuar për Oskar. Ka qenë një prej satirikëve bashkëkohorë më të lexuar në botë; 

 Irit Linur (Tel Aviv, 1961 – ), shkrimtare izraelite; shkruan kollumna satirike;

 Jehoshua Sobol (Yehoshua ose Yoshua Sobol, Tel Mondo, 1939 – ), shkrimtar izraelit. Studioi në Sorbonë, Paris. Diplomoi në filozofi. Në vitin 1922, fanilja e së ëmsë përjetoi pogromin në Evropë, ndërsa familja e babait, për t’i shpëtuar antisemitizmit, imigroi nga Polonia. 

*   *   *

Poetë hebraikë janë David Avidan, Maja Bejerano, Erez Biton, Dan Pagis, Dalia Ravikoviq, Ronni Someck, Meir Vieseltier dhe Jona Vallach.

Shënim: David Avidan (Tel Aviv, 1934 – Tel Aviv, 1995), poet, piktor, dramaturg dhe publicist izraelit; u angazhua edhe në film. Ka botuar 20 libra me poezi në gjuhën hebraike; 

Maja Bejerano (Maya Bejerano, Elion, Izrael, 1949- ), poete izraelite, studioi letërsinë dhe filozofinë; disa herë ka marrë çmime në Izrael, për krijimtari letrare;   

Erez Biton (Oran, Algjer, 1942 – ), poet izraelit, i lindur në Algjer, me prejardhje marokene;

Dan Pagis (Bukovina, Rumani, 1930 – Jerusalem, 1986), poet izraelit. Ka mbijetuar holokaustin;  

Dalia Ravikoviq (Dahlia Ravikovitch, Ramat Gan, Izrael, 1936 – Tel Aviv, 2005), poete izraelite, përkthyese dhe veprimtare për paqe;  

Roni Somek (Ronny Someck, Bagdad, Irak, 1951 – ) poet dhe prozator izraelit;  

Meir Vieseltier (Moskë, Rusi, 1941 – ), poet dhe përkthyes izraelit;    

Jona Vallah (Yona Vallach, Kiryat Ono, Izrael, 1944 – Kiryat Ono, Izrael, 1985), poete izraelite. 

*   *   *

Në vitet ’90 të shekullit XX në hebraishte janë botuar mijëra linra të ri, si përkthime nga gjuhët e tjera, ashtu edhe vepra origjinale të autorëve izraelitë.     

        Prof. Xhelal Zejneli

Nga ANTONIO FERRARI/

Kisha fikur dritën e kisha detyruar veten të heshtnja mbi një mijë fëlligështi që njoh, e mbi të cilat njoftohem vazhdimisht, në Turqinë e diktatorit-president-sulltanit Rexhep Taip Erdogan. Ishte kthyer pothuajse në një ankth. Por tani nuk mundem më të hesht. Lajmet dhe videot, që shumë turq guximtarë më dërgojnë, janë me të vërtetë të përbindëshme. Vëndi që e dashuroj prej kohësh është kthyer në një burg gjigand e mizor, hyrje vdekjeje lartësisht të mundëshme. Kush përfundon në burg, përveç dhunimeve të çdo lloji, shtyhet në vetëvrasje. Janë qindra të arrestuarit që kanë treguar forcën për të thënë të vërtetën e që shkojnë të shumëfishojnë numërin e atyre që parapëlqejnë të heqin dorë nga jeta, duke u vetëvarur, më mirë se sa të qëndrojnë nën poshtërsinë e diktaturës së pamëshirëshme. Nuk flas për fakte që kam paditur  prej vitesh. Nuk flas për shitje apo dhurime tokash turke për të pasuruar të vetmin pronar dhe sejmenët e tij. Nuk flas për bisedën telefonike ndërmjet Erdoganit e të birit, në të cilën ai i kërkonte të zhdukte më shumë se 20 milionë dollarë, frute të trafiqeve të paligjëshme. Nuk flas për doktoratin qesharak në filozofi të Universitetit të Bolonjës të birit (objekt i një hetimi gjyqësor), i regjistruar vetëm për t’i dhënë mundësi të arrinte Zvicrën me shpejtësi për të depozituar plaçkën e vjedhur. Nuk flas për paratë e paguara nga Bashkimi evropian Ankarasë për të shmangur një mësymje të ikurish. Nuk flas për atë që Ankaraja bën në Kurdistan kundër pakicës guximtare kurde. Nuk flas për një politikë të jashtëme të shthurur. Heshtje përvëluese mbi gjithshka. E megjithatë kam besuar gjithënjë në një gazetari të vërtetë, të përbërë nga kronika, shkrimi i mirë e aftësia për përimtim e për ide. Por besomëni. Kurrë nuk do të përfytyroja zinxhirin e llahtarive që më tregojnë e më dokumentojnë. Miq gjykatës që kanë arritur t’i shpëtojnë arrestimeve, ikin për të shpëtuar kokën. Në 16 mars të këtij viti “Çështja Drejtësi” në Turqi ishte paditur nga Komisioni i të drejtave të njeriut të Kombeve të Bashkuara. Mendoni se në 2020, 283.000 njerëz ishin arrestuar, me urdhër të Erdoganit, sepse ishin paditur për terrorizëm. E mendoni se në fillim të 2021 numëri ishte rritur në 597.783. Një lager i përbindshëm. E them me zemër të copëtuar sepse kisha besuar në fillim në reformizmin e Erdoganit. Kur ishte kryetar bashkie në Stamboll, madje edhe kur arriti të bëhej kryeministër. Kishte qënë një iluzion. E kam njohur mirë diktatorin-sulltan,  e kam intervistuar katër herë, veç të dëgjuarit e të rrahurit të gjallë të mendimeve me të gjatë disa konferencave për shtyp në Stamboll e Ankara. Disa vendime, i sapo zgjedhur president, më kishin çatrafilluar të tjerë më kanë shkandulluar. Fëlligështia që kishte shpikur sulltani  në natën e të hamendësuarit grusht Shteti, fëlliqësi që kishtë bërë botën të rrënqethej, ishte me të vërtetë e tepërt. Kisha arritur të zbulonja, me disa telefonata të rëndësishme, dhe jo nga celulari i mbikontrolluar i imi, se Erdogani ishte me pushime. Nuk ishte në fluturim, duke i kërkuar strehim politik udhëheqësve të gjithë Evropës. Nuk do të ish kthyer në Ankara por në Stamboll, duke shpresuar se do të kishin fituar guakët syleshë. Luajta atëherë, në prag të ditëlindjes sime të shtatëdhjetë, të gjitha letrat e besueshmërisë sime.  Nuk do t’i kisha flijuar kurrë për një lajm mahnitës të pamundur. Një ditë më vonë ishte bërë një gjeni, gjithmonë pamundësisht. Që nga ai çast Erdogani në mëndjen time ishte shndërruar në pothuajse kriminel. Sot do t’a hiqnja fjalën “pothuajse”. Çdo lloj përbindshmërie në Turqi është e mundur. Evropa që i shet armë duhet të turpërohet. Me që ra fjala Giorgio Gaber këndonte “Më dhemb bota”. Sa është e vërtetë e sa më mungon o Giorgio, miku im i dashur.

“Corriere della Sera”, 9 janar 2022     Përktheu: Eugjen Merlika    

Dr. Ndoj Mehilli/

Dje pamë një akt të shëmtuar, të tmerrshëm të dhunës bashkiake, shtetërorë dhe policore mbi banorët e 5 Majit, me qellim ndërtimin e një blloku të ri apartamentesh, të maskuar me një mjeshtri të pa shoqe nën maskën se aty do të ndërtohet bllok banimi për ata që iu shemben shtëpitë gjatë tërmetit, a thua se s’ka tokë kund mbi dhêpër me ndërtu, pa shemb shtëpitë e qytetareve soveran tëkëtij vendi. Pra,aq specialistë, dhelpra janë në të keqe dhe në krijimin e imazhit të propagandës, sa edhe vetës ata naj buzëqesh nunukatshëm,kur sheh se ja kalojnë vet atij, krijesat e tijmjerane, në dredhi. Këta janë ndjekës fanatik të paskrupuj të formulës Makiaveliste: “qëllimi justifikon mjetin” me çdo çmim. Me pak fjalë këta, klasa politike, janë mjeshtret e së keqes, dhe ky kryemjeshtri.Justifikimi diabolik, shembim shtëpitë e të tjerëve, i nxjerrim me dhunë e presion (gjë që ndodh shpesh në Tiranë e gjetiu, pavarësisht se heshtin mediat dhe shoqëria) jashtë, pa ju pas bërë të qartë se sa e si do të përfitojnë atë që me të drejtën e zotit u takon, për t’u ndërtuar shtëpi të reja me të drejtë dhe në mënyrë të lavdërueshme për ata që humbën çdo gjë në pak sekonda në tërmetin rrënimtar që preku para dy vitesh vendin tonë. Pra në mënyrë dhelpërake e bishtnuese fshihen pas faktit se do të justifikohen para opinionit publik duke e shitur sapunin për djathë, me justifikimin human se po ndërtojmë shtëpi për ata që ngelen në mëshirë të fatit pas tërmetit. Kur në fakt në thelb fshehin interesat e tyre ekonomike, se për humanizëm as nuk duan të ja dinë. Ndërkaq, Lali Eri doli dhe tha në një deklaratë publike se zaptuesit, shpellarët, siç i quan ai dhe shpura e tij, këdo që flet gjuhën e lashtë tëpellazgo-iliro-shqiptarëve gegnishten, me qellim përplasjen dhe përçarjen e shqiptarëve, nuk mund të pengojnë a ndalojnë zhvillimin e qytetit. Justifikim diabolik, hipokrit, i ndyrë dhe i shpifur. Qytetarët nuk janë zaptues, por soverani, ti je kryezaptuesi i bashkisë dhe jo vetëm dhe pabukësi që ka harruar të shkuarën dhe ka harruar të shikoj veten në pasqyrë në mënyrë që të behet më njerëzore dhe më human.E dini pse është krye hipokrit? Sepse ky ka kthyer çdo hapësirë publike, çdo centimetër tokë me presion e me dhunë në shesh ndërtimi, duke rrënuar përfundimisht, sepse rrënime ka marrë me kohë e me vakt kryeqyteti i shqiptarëve, infrastrukturën urbane të Tiranës, gjë që ka ndodhë në të gjithëShqipërinë, ku më shumë e ku më pak. Ky thjesht po i jep dorën e fundit. Që të mos keqkuptohemi nuk jam kundër ndërtimit, por jam kundër rrënimit, pra ndërtimeve pa plan urbanistik të mirë studiuar, sepse ndërtimet katrahurë në këto momente që flasim janë një dëm ekonomik që vetëm në Tiranë kap shifrën e 300-500 miljon eurove. Pra këtë dëm do t’i duhet ta zgjidhë disi kushdo që do të dojë të mirëqeverisë nesër. Pra këtë faturë të çmendur rrënimi sa do vonë që të shkojë do ta paguajnë shqiptarët, jo zaptuesit e institucioneve a pushtuesit e tyre.O shqiptar me besoni se ai dhe shpura e tij nuk do të ja dijë fare për zhvillimin e Tiranës a Shqipërisë, sepse një qytet i ndërtuar në mënyrë të shëmtuar dhe të tmerrshme nga pikëpamja arkitekturore, urbanistike dhe infrastrukturore është një gërmadhë lufte. Kësisoj një qytet i shëmtuar urban nuk mund të jetë kurrë njëqendër që zhvillohet ekonomikisht dhe vizitohet nga të huajt, apo banohet mëëndje nga shqiptarët, të cilët sapo vjen fundjava ikin nga Tirana si djalli nga temjani. Eh po kush jeton në shëmti – ferr? Vetëm satanaj dhe shpirtrat e tij të këqij.Kushdo mund ta vërtetoj këtë gjë, mos më besoni mua, thjesht mjafton të shikojë ndërtimet e reja e të vjetra nga Dajti, e sidomos ato që po marrin hapësirat e rrënojnë edhe të vetmin vend të gjelbëruar të Liqenit Artificial të Tiranës. Kësisoj kushdo që ta marr nesër në drejtim Tiranën do ta ketë të pa mundur ta kthej në një qytet normal e të jetueshëm si e gjithë bota perëndimore ku medemekëndërrojmë të shkojmë, megjithëse shkapërdahemi në drejtime të tjera si vaji në lakra. Pra nuk bëjmë as shtet, as ligj, as nuk ka barazi, as zbatim të ligjit, shkurt qeverisemi si vend i botës së tretë, nën formulën lapidarë: kap ça të kapish, si çakaj të uritur.Pyetja lind vetishëm pse ndodh kjo? Për faktin se nuk ka më askund hapësira publike, lulishte, paqe lodrash për fëmijë si në të gjithë botën, ku nuk ka kund bllok pallati pa lulishte a park lodrash për fëmijë, edhe njëqytezë greke (s’po shkojmë fare mënëperëndim, sepse nuk do qëndronte dot krahasimi) i ka këto parametra infrastrukturorë. Në këtë mënyrë këta mjeranë, përveçse kanë vrarë një shoqëri të tërë, (më dhimbsen ata pak të drejtë, sepse shumica këtë meriton, meqenëse i voton dhe ndjek, për shkak se thuhet se çdo popull ka ata politikanë që meriton) po vrasin ëndrrat dhe zhvillimin normal të jetës së fëmijëve pa lojëra, pa kohë të lirë, pa aktivitet fizik, pa bukurinë e natyrës. Shkurt po rrënojnë jetën e secilit prej nesh.Ata nuk e dinë se Bokacio i madh na mëson se “sa herë i biem ndesh natyrës aq herë na bie ndesh ajo neve”. Në fakt natyra po e bën punën e vet, sepse porriten fëmijë obez, aziatik, fëmijë të ngathët, fëmijë që jetojnë pa bërë jetën normale të fëmijës, njohin e dinë fjalën stres, madje vuajnë nga stresi. Sëmundjen e zezë të shekullit të satanajt. Ndërkaq rriten dita-ditës për shkak të ndotjes sëmundjet kancerogjene. Mirëpo shëndetësia heshte po ashtu edhe prostitutat mediatike dhe intelektuale që mbushin gjepat me para gjaku, si Juda.Ndërkaq e dini pse e bëjnë këtë? E thjesht fare ata jetojnë nëpër vila luksoze me pishina, hapësirë marramendëse prej sheikësh, me salla lodrash e hapësira sportive,mirëpo për fëmijët tuaj ata thonë: ala nuk i “ka zënë makina” duke luajtur me top buzë ndonjë apartamenti. Gjë që ka ndodh shpesh mjerisht. Ata e dinë këtë gjë, ama vazhdojnënëtë keqen, thjesht për ca top letre më shumë, se në botën tjetër na mëson që na lashtësi Aleksandri i madh se nuk marrim dot gjë me vete, as ar, as mbretëri, as katandi. Shkurt e shqip nuk duan të ja dinë fare. Jo më kot them se këta janë më të këqij se satani. Më besoni edhe ai mallëngjehet e ngazëllehet e nunukat në zgërlaqje kur sheh se si vepron Lali dhe shokët e tij të sistemit.Edhe për policët e kam një fjalë: mos e shitni shpirtin për një rrogë skllavi, sepse po t’u vinte dikush që të shemb shtëpitë tuja si do ju dukej?! E tmerrshme. Prandaj mos u bëni aq të zellshëm në shërbim të sistemit dhe të keqes, cila do qofte ajo. Aktet e djeshme që po trumatizojnë shoqërinë, janë tëturpshëm dhe sharlatanë, ku shfaqet tmerrshëm fytyra e pangopësisë, grykësisë dhe makutërisë së këtij sistemi satanik dhe antinjerëzore. Kryezeza i bashkisë nuk di gjë tjetër përveç se të rrënoj çdo gjë që i del para, me qellim rritjen e pushtetit të tij dhe pasurisë së tij dhe shpurës kriminale që ishkon pas. Mos e dhentë zoti të bëhet kryeministër siç pretendon, sepse ky do jetëkrye hajduti me 70 hajdutët nga pas që do ta rrjepin keq këtë vend. Uroj që propaganda mos tua mbyllë sytë e dijes dhe dritës shqiptarëve, të gjorë.Gjithë aq kjo qeveri (nëse është e përfshirë) të ndaloj urgjentisht së dhunuari qytetaret me justifikimin se nuk ka opozite. Ta dije se opozita është populli dhe çdo njeri i drejte i këtij vendi. Opozita jam unë edhe sikur të mbetem i vetmi mbi dhe e të shuhet bota. Ndërkaq, lojëra të tilla dhe shfaqje të shëmtuara, mendoj, biles jam i bindur se ishërbejnë atyre që duan destabilizim të vendit në shërbim të forcave të errësirës. Kësisoj USA vepro një orë e më parë.Ky mjeranqë fshihet nën petkun e butësisë, buzëqeshjes fallcodhe tëëmbëlsisë së shtirur – hipokrizisë, në fotot e pedofilisë politike, si dikur diktatori Hoxha me gra, plaka e fëmijë, duhet të shkoje në burg. Model i neveritshëm propagande të një sistemi të fëlliqët dhe të mjerë si ai.Oh, po si mund të prodhojë e keqja të mirën? A ka ndodhë ndokund në histori një gjë e tillë? As nuk ka ndodhë as nuk ndodhë në përgjithësi, përveç rasteve përjashtimore, ku ndërhynë fuqia Hyjnore (megjithëse nuk ka kurrfarë ngjashmërie me këtë rast), sepse populli me të drejtë thotë “me kallzo me kë rri që të them se kush je”.Mirëpo pyetja që shtrohet natyrshëm është opozitezeza ku ndodhet apo ndajnë fitmet bashkë me të gjithë klasën politike prej 30 vitesh? Sigurisht që po. Kësisoj përfitohet heshtja e përjetshme dhe rrënimi i vendit.Në fakt e vërteta është se këta janë një sistem, grinden, rrihen, vriten, shahen e pështyhen në media e sy të publikut, por në skutat e errëta, larg syve të publikut, ata bëjnë kërdinë, pazaret dhe marrëveshjet i bëjnë bashkë. Kësisoj kushdo që ju del kundër ideve të tyre rrënimtare, ata janë të gjithë bashkë kundër tij, sepse i bashkojnë së bashku vetëm një gjë interesat ekonomike, se sa për Shqipërinë e shqiptarët ata nuk duan t’ja dinë, a thua se janë pushtues. Mjerisht nuk u lënë gjë mangët për nga shkalla e rrënimit as pushtuesve.Ndërkaq, ata i bashkon shitja e interesave kombëtare dhe njerëzore, tradhtia, makutëria, pangopësia, grykësia dhe PASHPIRTËSIA, në favor të interesave të tyre personale familjare dhe klanore. USA ku je bre pash Zotin pse hesht? Veproni shpejt se na u shpif vendi e kushdo tjetër.Meqenëse padrejtësia nëkëtë vend ka mbërrit kulmin atëherë duhet të shkojmë unë e ti, ai e ajo e çdo shqiptar i ndershëm me i dalëpër zot ati që lypëdrejtësinë. Kjo është shoqëria perëndimore – shoqëria e lirisë.Me këtë formule të thjesht kanë ecë para ata. Megjithëse jo përmerita tëtyre, por tëJezusit, i cili thotë: “mos ja bëni kujt atë që nuk do doje tëtë bënte njeri”. Devizë mbi të cilën është ngritë thuajse gjithë filozofia moderne që njohim ne sot. Oh bre shqiptarë ne kemi nevojë që ta shndërrojmë në kulturë devizë jetike që nëse i bëhet padrejtësi dikujt më bëhet edhe mua. Po nuk u bëme të tillë kemi marrë fund si shoqëri dhe komb.
Në rrethana të tilla tragji-komike të vendit tim i bëj thirrje në mënyrë publike Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Bushve, Biden, Republikanëve (të madhërishëm në dritë dhe liri që i dhanë fund skllavërisë së satanajt) dhe Konservatorëve ku do në botë dhe ambasadës Amerikane në Shqipëri të ndërhyjë menjëherë dhe të ndaloj rrënimin urban, infrastrukturor, njerëzor dhe kulturor të këtij vendi të shndërruar në ferr nga dora njerëzore. Nga ana tjetër SPAK të veproj dhe të arrestoj këdo që rrënon vendin, qofsha edhe unë. USA ka ardhur koha që njerëz të pushtetit të shkojnë pas hekurave. Kësisoj, ju bëj thirrje në mënyrë publike arrestoni rrënimtarin dhe shpurën pas tij, sepse faktet nuk mungojnë po të doni, mjaftojnë 200-300 mijë euroshat për çdo leje ndërtimi – 10% i tij dhe sistemit. Shkurt arrestoni çdo rrënimtar. Shqiptarët presin rezultate.Me të drejtë Shën Pali na mëson diku se “Bota/njerëzimi vuan për transformim, jo për rrënim”.Sidoqoftë, Zotin dhe të mirën nuk e ka mundur kurrë e keqja!

Nga Jeff Brindley

Nuk jam njeri që ulet e bën plane se ç’do të nakatosë çdo vit të ri. Nuk kam asgjë kundër planeve që bëjnë njerëzit, veçse përgjatë dekadave kam parë sesi njerëzit nuk iu përmbahen atyre. Po, kam vite mbi supe. Problemi që kam me planet që bëjnë njerëzit  për vitit të ri është se janë të vështira dhe të shpejta. Njerëzit ose ju përmbahen atyre ose nuk i përmbushin. Ma do mendja se të kesh një objektiv nuk është gjë e keqe por puna është se një objektiv është një fjalë që i jep vetes dhe një fjalë e dhënë vetes është më e vështirë të mbahet sesa një fjalë që i premtohet dikujt tjetër. Sapo objektiva nuk përmbushet njerëzit thjeshtë nuk përpiqen të bejnë ndryshime në jetën e tyre e të ecin përpara. 

Në vend të objektivave më pëlqen të synoj për fillime të reja ose ndryshime të konsiderueshme. Për mua fjalët kanë rëndësi. Kur fillon diçka të re mund të kesh një ditë kur gjithëçka nuk shkon si duhet dhe fillon prap nga e para.Kur bën ndryshime të mëdha mund të kesh një ditë kur nuk bëre gjithëçka që duhej të bëje. Thjesht fillon prap sërish ditën tjetër në çfarë kishe ndërmend të bëje një ditë më pare. 

Eshtë me llogjike apo jo? Për shembull të marrim mos pirjen e duhanit. Mund t’i vesh vetes një synim që të mos pish më duhan. Synim fantastik. Por c’ndodh kur ke një ditë të mënxyrë e pi dy tre cigare? A thua “eh kaq a pat kjo punë po filloj të pi cigare prap”. Natyrisht që jo. Duhet të fillosh ditën tjeter prap me synimin të mos pish cigare. Duhet të jet ë një fillim i ri që të qëmtosh të përmbushesh. Ditë e re kismet i ri.

A keni ndërmend të hapni një faqe të re në 2022? Cfarë do të perfshijë: shëndetin, mospirjen e duhanit, më tepër ushtrime? Po sikur të përfshijë dhe një faqe të re për financat personale? Vë bast që jo shumë veta kanë ndërmend synimet financiare apo të fillojnë dicka të re financiarisht në vitin 2022.

Ka shumë subjekte brenda Fillimeve të Reja Financiare. Si gjithë planet ato duhet të jenë specifike, të matshme, të realizueshme, jo pa lidhje dhe brenda një kohe të caktuar. Më tej këto qëllime duhet të jenë të shkruara, e bardha në të zezë. Duket se të shkruarit e qëllimeve që dëshiron të përmbushësh i bën ato konkrete dhe të tilla që t’i shikosh herë pas here e të masësh ecurinë  drejt përmbushjes së tyre. 

Ka shumë pikësynime financiare që dëshiron të realizosh. Disa përfshijnë buxhetin, pagesën e kartave të kreditit, hapjen e një llogarie bankare vetëm për rast urgjence.  Pikë-synime të admirueshme. Më poshtë do të ravizoj disa pikësynime financiare që mund të filloni në vitin 2022. Të jem i qartë nuk do të thotë të filloni në Janar. Mund të filloni në çdo ditë të vitit.  

Si  shembull po jap një paragraf të shkruar të një pikësynimi  financiar. Në 31 Dhjetor, 2022 dua të kursej në llogarinë bankare për pension $6,000. Siç e shikoni plani është specific, i matshëm, i realizueshëm, ka lidhje me situatën tuaj, dhe është brenda një kohe të caktuar.  Ky lloj plani  duhet të përmbajë edhe se çdo të bëni për ta realizuar atë! Për ta përmbushur këtë plan duhet një strategji buxhetore. 

Për  shembull, mënyra me e mirë për të venë mënjanë para që të kurseni $6,000  është ky: Viti ka dymbëdhjet ë muaj. Pjesto $6,000 me 12 dhe rezultati është $500. Kështu të duhet të vesh mënjanë $500 dollarë çdo muaj të kursesh $6,000 në fund të vitit. Duke pasur këtë parasysh në letër mblidh tërëtë ardhuarat mujore. Pastaj, hiq tërë shpenzimet mujore. Ndonjëherë njerëzit nuk e kanë të lehtë të kujtojnë tërë shpenzimet. Kështu zakonisht unë rekomandoj që njerëzit të mbajnë me vete një bllok shënimesh për një muaj ku të shënojnë tërë shpenzimet e muajit. Kjo përfshin pagesën e shtëpisë apo qeranë, pagesën e makinës, taksat e të ardhurave, taksat e pronësisë, sigurimet e makinës dhe madje dhe sa shpenzon për kafe cdo muaj apo snacks kur mbush makinën me benzinë.

 Në rastin kur plani është të kursesh $6,000, fillo me $500 në muaj si shpenzim që ti duhet të kursesh për pension. Ky princip quhet “Paguaj veten më are”. Me te vënë $500 në rreshtin e shpenzimeve më pas mund të zbresësh tërë shpenzimet e tjera. Nëse të mbeten para më tëper pas heqjes së shpenzimeve gjasat janë se do të mund të arrish të kursesh $500 në muaj. Nëse nuk të mbetet asgjë atë -herë shiko buxhetin dhe shiko ku të mos shpenzosh. Mbase është e mira të fillosh të besh kafenë në shtëpi në vend që ta blesh te kafeneja. Cfarë do që të jetë shiko ku mund të kursesh,  kështu të mund të arrish tëkursesh  $500 në muaj pra të kursesh $6,000 në vit. 

 Së fundi, sekreti është të shënosh ku shkojnë paratë kundrejt buxhetit që ke. Kjo do të thotë të shë- nosh tërë shpenzimet për muajin dhe të mbash shënim sapo kursen për pension. Nëse po kursen $500 në muaj atëherë do të arrish objektivin  e kursimit të $6,000 në vit. Nëse nuk po ia del të kursesh $500 në muaj atëherë shiko ku mund të bësh ndryshime në shpenzime. Ka gjasa që në disa muaj mund edhe të mos kursesh e rëndësishme është të fillosh përsëri të kursesh, sepse ky është një kapitull i ri që mund të fillohet në cdo kohë e jo një plan i Vitit të Ri që po nuk u mbajt harrohet.

Në fund të fundit synimi është që t’i vesh paratë aty ku ju dhe bashkëshortja apo bashkëshorti, nëse e keni, dëshironi t’i vini. Ju duhet të keni mundësinë të mbuloni tërë shpenzimet tuaja, ç’nevojitet e ç’ju duhet, si dhe të kurseni për pension. Në kohën që jetojmë ka shumë kompani që nuk ofrojnë kursime për pension kështu duhet të mendoni vetë për të kursyer për pensionin tuaj.

Mbase ky vit do të fillojë për ju me një faqe të re ose me një ndryshim të madh.  Krijo një plan sesi do të  kursyesh shumën që dëshiron.. Madje edhe shkruaj në plan se ç’do të bësh për të rifilluar të kursesh nëse nuk i përmbahesh planit një dite apo një muaj. Nëse  këmbëngul  për të bërë diçka ndryshe fillo nga e para sërish. Jeff Brindley është këshilltar financiar tek RWS Financial Group. Ai kontribuon këtë kolumn financiar çdo muaj tek Gazeta Dielli. Ju mund ta kontaktoni Jeff tek numri i telefonit 833.799.4636 ose tek email Jeff.B@RWSGroup.org 

Securities offered through Registered Representatives of Cambridge Investment Research, Inc. a broker-dealer, Member FINRA/SIPC. Jeffrey Brindley, Investment Advisor Representative, Cambridge Investment Research Advisors, Inc. a Registered Investment Advisor. RWS Financial Group is not affiliated with Cambridge Investment Research.