Faton Bislimi/

Tani që ka përfunduar procesi zgjedhor dhe thuajse edhe ai i numërimit të votave, Kosova duhet ta kthejë vendmendjen tek interesat e veta kombëtare dhe shtetërore. Është kohë e pakohë në gjeopolitikën globale. Neve jemi faktor i vogël për të ndikuar në gjeopolitikën botërore, por jemi jashtëzakonisht të ndikueshëm. Realisht, dinamika e zhvillimeve ndërkombëtare, deshtem apo jo ne, na pëlqeu apo jo, i kushtuam vëmendje apo jo, ka ndikim madhor tek ne, respektivisht në Kosovë.

Në secilën paraqitje time publike (sado të limituar) dhe në shkrimet e publikuara, ka kohë që kam potencuar, theksuar, e ritheksuar nevojën e menjëherëshme të Kosovës për t’u fokusuar në zhvillimin e një diplomacie proaktive. Ka kohë që kam tërhjekur vërejtjen se problemi më madhor që Kosova mund ta ketë nesër në tavolinë mund të burojë nga një marrëveshjeje Rusi-Ukrainë. Kam theksuar se frika jonë e vetme, por reale, është se në një marrëveshje të tillë mes elefantësh politikë, ne mund të mbesim vecse një monedhë kusuritje. Dhe, kjo do ishte jo e lehtë për Kosovën. E papranueshme ndoshta për ne, por e pandryshueshme. Andaj, të vajtojmë këtë situatë pasi që ajo të ndodhë është e kot. Të veprojmë sot që të mos e lejojmë shtetin tonë të vije në atë situatë është jo vetëm nevojë e kohës, por patriotizëm i vërtetë. Kushdo që përnjëmend e do vendin më shumë se interesin e vet politik a partiak, sot duhet të vihet në shërbim të angazhimit të gjithmbarshëm e gjithëpërfshirës për shpëtimin e Kosovës nga eventualiteti i mbejtes monedhë kusuritjesh në marrëveshjet e mëdha gjeopolitike botërore.

Deklaratat e fundit të Presidentit Trump për Ukrainën dhe intensifikimi i angazhimit të Washingtonit zyrtar për një marrëveshje të shpejtë në mes Ukrainës e Rusisë, bile pa përshirjen e Ukrainës fare, janë indikacione që frika ime e kahmotshme tanimë po kthehet në një realitet që kërkon përgjegjësi në veprime e gatishmëri për angazhim.

Historikisht, Kosova ka fituar në krah me SHBA-të. Por, le ta kuptojmë njëherë e mirë se këto fitore janë arritë jo për shkak se ne patëm fat në një lojë fati e disi na ra jackpot-i, por sepse angazhimi dhe veprimi ynë kombëtar ishte mirë i drejtuar, në kohë, dhe pa asnjë mëdyshje e pa asnjë kalkulim politik vetanak. Beteja diplomatike e Kosovës për të fituar përkrahjen e SHBA-ve për të arritë tek lirija e pavarësia ishte fituar përmes Capitol Hill-it, respektivisht Kongresit të SHBA-ve. Aty ne sfiduam dhe kundërargumentuam suksesshëm të gjithë lobimin madhor propagandues serb kundër shqiptarëve e Kosovës, e besa edhe animin kah Beogradi të shumë zyrtarëve të administratave të njëpasnjëshme amerikane.

Tash ka ardhur koha që t’i përvjelim mangët edhe njëherë e t’i rikthehemi angazhimit tonë fuqishëm e pragmatik pikërisht në Capitol Hill.

Që nga koha kur për herë të para pata shkelë në Kongresin e SHBA-ve, më 2002, asokohe si pjesë e stafit të Komitetit për Marrëdhënje Ndërkombëtare të Kongresit nën lidershipin e heroit të kauzës sonë, z. Tom Lantos, gjithënjë me ndihmën dhe propozimin e heroit tonë të gjallë, z. Joe DioGuardi, e deri të tani, kam mësuar shumëcka nga kuluaret e Washingtonit. Dhe, kur them se na duhet t’i përvjelim mangët edhe njëherë, e them pa ekuivoke e jo në stilin e vizitave protokollare e as tyre sa për një foto. Të tilla kemi pasë dhe do kemi në vazhdimësi. Por, puna reale bëhet nëpër zyrat dhe me stafin e Kongresistëve e Senatorëve kyc të politikës së jashtme në Kongres e Senat; bëhet nëpër takimet substanciale që kanë objektiv e strategji; bëhet duke ngritur kauzë e duke argumentuar për të në vazhdimësi!

Kauza jonë dihet—sforcimi i mëtutjeshëm i marrëdhënjeve me SHBA-të dhe ruajtja e sovranitetit dhe integritetit territorial të vendit tonë. Me fjalë tjera, nuk duhet të mbesim monedhë kusuritje e marrëveshjeve të elefantëve. Assesi!

Strategjia dihet sepse e kemi provuar dhe ka pasë sukses në të kaluarën. Ne jemi sot shtet dhe republikë e pavarur pasi që suksesshëm arritëm ta kemi në krah Amerikën dhe krejt perëndimin mandej. Metodat mund të mos jenë të njejta tanimë sepse kohërat kanë ndryshuar, por strategjia jo. Faktet i kemi, por argumentimi i tyre është art në vehte që duhet bërë në mënyrën e duhur para njerëzve kyc në Washington. Ne nuk jemi armiq as të Amerikës e as të Trump. Përkundrazi, jemi aleatët më lojal të tyre. Jemi shteti dhe populli më pro-amerikan. Por, krejt kjo duhet argumentuar në mënyrën që sot e kupton administrate e re, permes miqëve të shumtë që ende kemi në Capitol Hill.

Nga angazhimi im mbi dy-dekadësh në Washington për interesin shtetëror të Kosovës dhe kauzën tonë kombëtare në përgjithësi, e them nga përvoja, se momentumi i humbur është humbja e garantuar. Momentum politik është aset i papersëritshëm nëse shfrytëzohet mencur; dhe i njejti momentum mund të jetë edhe humbje e madhe nëse nuk shfrytëzohet fare apo mencur.

Kosova nuk e ka aspak komoditetin e diskutimeve pafund mbi cështje që janë mikroskopike në oqeanin politik të zhvillimeve ndërkombëtare. Duhet para fotografia e plotë – fokusi duhet të jetë në tërësinë e assesi në elementet mikroskopike që e përbëjnë atë. Ne edhe mund të cajmë kokën me njëri-tjetrin për këto elementet, por tërësia është ajo që përcakton vendin tonë në skenën globale.

Është momentumi i tejkalimit të vetës për secilin që mundet dhe beson se mundet të ndihmojë që Kosova të ruaj vetën dhe ne bashkërisht të ruajmë Kosovën përbrenda orbitës së gjeopolitikes dhe interesave gjeostrategjike amerikane. Nuk duhet ta gënjejmë vetën asnjëherë se dalja jonë eventuale nga kjo orbitë është pa zarar sepse kemi Evropën. Më falni, por, Evropa në përgjithësi (pra BE) nuk besoj se e ka as vullnetin, as kapacitetin, e as interesin primar të merret me ruajtjen e shtetit tonën nga dallgët e gjeopolitikës globale—ndoshta edhe jo qëllimisht, por thjeshtë sepse fokusin e ka në vetvetën dhe ruajtjen e tërësisë së vet!

Kushdo që mendon se veprimet e fundit – qoftë quani drastike, qoftë jokonvencionale, qoftë ndryshe – të Presidentit Trump karshi lojtarëve shumë më të rëndësishëm se në në sferën globale janë të përkohëshme apo joserioze, ose nuk vet nuk është serioz, ose thjeshtë nuk e kupton rëndësinë e fuqisë që i uluri në Zyrën Ovale e ka!

Nuk dua të them e as të tingëlloj bile se disi duhet pasur frikë e duhet qenë pesimistë. Përkundrazi, dua të them se duhet të jemi vigjilentë dhe proaktiv. Duhet të veprojmë tash. E përsërisë, Amerika nuk është as miku i Serbisë e aq më pak armiku ynë që do na abandonojë tanimë. Assesi! Edhe Presidenti Trump në momente kruciale ka treguar se Amerika është me ne—në mandatin e tij të parë, Kosova fitoi ushtrinë, dhe njohjen madhore nga Izraeli. Tani, në këtë mandat, është obligim yni që përmes Kongresit të SHBA-ve, nëse jo direkt me Zyrën Ovale, jo vetëm të mos mbetemi monedhe kusuritje mes elefantësh, por të jemi pjesë e përfitimit për shtetin dhe kombin tonë, bashkë me elefantin perëndimor!

Sic kam bërë tash e mbi dy dekada, pa asnjë kalkulim tjetër (e shpeshëherë edhe duke paguar kosto politike sikur brenda subjektit tim, ashtu edhe më gjerë), unë do e vazhdoj misionin tim për vendin e kombin. Por, e pranoj, se vet “nuk shkohet as në xhehnet” siç thot populli, andaj duhet angazhim, bashkërendim, e mirëkuptim i përbashkët. Ta shfrytëzojmë momentumin. Bashkërisht! Mbi të gjitha e mbi të gjithë ne—Republika e Kosovës!

Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/

Marrëdhëniet ndërkombëtare, veçanërisht për shtetet e vogla dhe të reja si Kosova, kërkojnë një balancë të kujdesshme mes diplomacisë aktive dhe asaj pasive. Të dyja format janë aftësi politike dhe strategjike që kërkojnë inteligjencë, zgjuarsi dhe fleksibilitet për të naviguar në skenën globale. Në rastin e Kosovës, një kombinim i diplomacisë aktive dhe pasive është i nevojshëm për të relaksuar dhe përmirësuar marrëdhëniet me SHBA-në, BE-në dhe aleatët e tjerë natyrorë, duke shmangur izolimin dhe duke siguruar mbështetje afatgjatë.

1. Diplomacia Aktive: Iniciativa dhe Angazhimi i Drejtpërdrejtë

Diplomacia aktive nënkupton një qasje proaktive në ndërtimin e marrëdhënieve ndërkombëtare. Kjo përfshin përdorimin e të gjitha mjeteve politike, ekonomike dhe kulturore për të forcuar pozicionin e Kosovës në arenën ndërkombëtare.

1.1. Iniciativa Diplomatike dhe Strategjitë Proaktive

Lobimi në Uashington dhe Bruksel: Kosova duhet të zhvillojë një strategji të qartë dhe të mirëkoordinuar lobimi në SHBA dhe BE, duke ndërtuar aleanca me vendimmarrësit kyç, senatorët, kongresmenët dhe liderët e BE-së.

Angazhimi me pesë vendet mosnjohëse të BE-së: Një diplomaci aktive dhe kreative mund të ndikojë Spanjën, Greqinë, Sllovakinë, Rumaninë dhe Qipron për të ndryshuar qëndrimin ndaj njohjes së Kosovës.

Zgjerimi i marrëdhënieve me aleatët strategjikë: Kosova duhet të forcojë lidhjet me shtete si Gjermania, Britania e Madhe dhe Franca, duke shfrytëzuar momentumet politike në favor të saj.

1.2. Përdorimi i Diplomacisë Ekonomike

Tërheqja e investimeve të huaja: Përmes diplomacisë ekonomike, Kosova mund të krijojë një klimë të favorshme për investitorët amerikanë dhe evropianë, duke i lidhur interesat ekonomike me mbështetjen politike.

Integrimi në tregjet evropiane: Thellimi i bashkëpunimit ekonomik me BE-në përmes marrëveshjeve tregtare dhe lehtësimit të barrierave burokratike.

1.3. Roli i Diasporës dhe Soft Power

Përdorimi i diasporës shqiptare si forcë lobuese: Diaspora në SHBA dhe Evropë mund të luajë një rol kyç në promovimin e interesave të Kosovës.

Forcimi i diplomacisë kulturore dhe akademike: Kosova duhet të shfrytëzojë fuqinë e saj kulturore, akademike dhe sportive për të ndërtuar imazhin e një shteti modern dhe dinamik.

2. Diplomacia Pasive: Zgjuarsi dhe Kujdes në Politikat e Jashtme

Diplomacia pasive është një aftësi po aq e rëndësishme sa ajo aktive, sepse kërkon durim, menaxhim të krizave dhe shmangien e veprimeve të pamatura që mund të dëmtojnë pozicionin ndërkombëtar të Kosovës.

2.1. Menaxhimi i Krizave dhe Zbutja e Konflikteve

Shmangia e konfrontimeve të panevojshme me aleatët: Politika e jashtme e Kosovës duhet të jetë e kujdesshme për të mos provokuar SHBA-në dhe BE-në me qasje populiste dhe veprime të pakordinuara.

Ndërtimi i marrëdhënieve më të mira me administratat e ndryshme amerikane: Pavarësisht ndryshimeve në qeverisjen amerikane, Kosova duhet të mbajë një qasje konstante miqësore me Uashingtonin.

2.2. Strategjia e Pritjes dhe Adaptimit

Monitorimi i zhvillimeve globale dhe evropiane: Kosova duhet të përshtatet me ndryshimet në politikën e jashtme të SHBA-së dhe BE-së, duke vepruar në përputhje me trendet ndërkombëtare.

Mbajtja e një politike të balancuar ndaj vendeve të fuqishme: Kosova duhet të shmangë qëndrimet ekstremiste dhe të ketë një qasje të matur ndaj rivaliteteve të mëdha globale, si SHBA-Kinë apo BE-Rusi.

2.3. Përdorimi i Diplomacisë së Heshtur

Ndërtimi i marrëdhënieve përmes kanaleve informale: Përdorimi i diplomacisë joformale për të komunikuar me liderët ndërkombëtarë dhe për të negociuar marrëveshje të fshehta strategjike.

Zgjuarsia në komunikim dhe narrativë: Kosova duhet të shmangë retorikën e ashpër dhe të përdorë një gjuhë të mençur që nuk provokon tensione të panevojshme me aleatët.

3. Diplomacia e Balancuar si Çelësi për të Relaksuar Marrëdhëniet me SHBA, BE dhe Aleatët e Tjerë

Për të siguruar një politikë të jashtme efektive, Kosova duhet të adoptojë një model të diplomacisë hibride, duke kombinuar elemente të diplomacisë aktive dhe pasive.

Kombinimi i diplomacisë aktive me atë pasive do të ndihmojë Kosovën të mos e humbasë momentumin ndërkombëtar, por njëkohësisht të mos bëjë gabime strategjike që mund ta izolojnë.

Ruajtja e aleancës me SHBA-në si prioritet absolut duhet të jetë strategjia kryesore e politikës së jashtme të Kosovës, duke pasur parasysh rolin vendimtar të Uashingtonit në pavarësinë dhe sigurinë e saj.

Forcimi i marrëdhënieve me BE-në është një domosdoshmëri për të siguruar integrimin evropian dhe për të kapërcyer sfidat e njohjes nga pesë vendet skeptike.

Zgjerimi i marrëdhënieve me shtete të tjera perëndimore si Gjermania, Britania e Madhe, Franca dhe Italia, për të siguruar një bazë të gjerë mbështetëse për të ardhmen.

Në realitetin e ndërlikuar ndërkombëtar, një diplomaci e zgjuar kërkon ekuilibër mes veprimit dhe pritjes, mes nismës dhe kujdesit. Kosova nuk mund të mbështetet vetëm në një model të caktuar diplomacie, por duhet të përshtatet dhe të veprojë me zgjuarsi në çdo situatë. Diplomacia aktive e ndihmon Kosovën të zgjerojë ndikimin dhe të sigurojë mbështetje ndërkombëtare, ndërsa diplomacia pasive e mbron nga gabimet strategjike dhe e mban në rrjedhën e zhvillimeve globale.

Vetëm një kombinim inteligjent i të dyjave do të mund të relaksojë dhe forcojë marrëdhëniet e Kosovës me SHBA-në, BE-në dhe aleatët e tjerë natyrorë, duke garantuar një të ardhme më të sigurt për shtetin dhe qytetarët e saj.

Analizë nga Rafael Floqi

– Një propozim i diskutueshëm i administratës Trump për t’i dhënë SHBA-së, përfitime me vlerë 500 miliardë dollarësh nga mineralet e rralla të tokës të Ukrainës si kompensim për ndihmën e saj për Kievin gjatë kohës së luftës, janë hequr nga tavolina, tha të dielën, Presidenti Volodymyr Zelenskyy, duke treguar se një marrëveshje më e drejtë është në vijë.

Zelensky më herët kishte refuzuar një draft-marrëveshje amerikane për shfrytëzimin e mineraleve të vlefshme të vendit të tij, si litiumi, i përdorur në industrinë e hapësirës, të mbrojtjes dhe atë bërthamore, sepse nuk përmbante garanci sigurie me çmimin prej 500 miliardë dollarësh.

“Çështja e 500 miliardë dollarëve nuk është më aty”, tha Zelenskyy në një konferencë shtypi në një forum të zyrtarëve qeveritarë në Kiev, duke shënuar tre vjetorin e sulmit rus për pushtimin e plotë të Ukrainës nga Rusia.

Udhëheqësi ukrainas tha se konsiderimi i ndihmës si një borxh për t’u shlyer, do të ishte një “kuti  Pandore” që do të krijonte një precedent që kërkonte që Kievi të rimbursonte të gjithë mbështetësit e tij.

“Ne nuk e njohim borxhin”, tha Zelenskyy. “Kjo nuk do të jetë në formatin përfundimtar të marrëveshjes”.

Nuk janë dhënë detaje të mëtejshme për gjendjen e negociatave. Ukraina ka insistuar në garancitë e sigurisë që duhet të pengojë çdo agresion të mundshëm rus në të ardhmen. I dërguari i posaçëm i Trump për Lindjen e Mesme, Steve Witkoff, tha në emisionin “State of the Union” të CNN se ai pret një marrëveshje këtë javë që e lejon SHBA-në, për të luajtur një rol më të madh në shfrytëzimin e burimeve minerale të Ukrainës.

Sekretari i Thesarit Scott Bessent tha se plani i administratës për mineralet e rralla ishte krijimi i një partneriteti SHBA-Ukrainë, duke e quajtur atë një marrëveshje “win-win” (fitim-fitim).

“Ne fitojmë para nëse populli ukrainas fiton para,” tha Bessent për programin e mëngjesit të së dielës në Fox News Channel.

Shefi i shtabit të Zelenskyy, Andrii Yermak, u largua më herët nga forumi i Kievit së bashku me ministren e Ekonomisë Yuliia Svyrydenko për ato që Yermak th se ishin bisedime me zyrtarët e SHBA për një marrëveshje të mundshme.

Më vonë të dielën, Yermak postoi në mediat sociale se kishte folur me zyrtarët amerikanë, duke përfshirë Bessent dhe këshilltarin e Trumpit për sigurinë kombëtare, Mike Walz, duke thënë se ajo kishte qenë një “bisedë konstruktive”.

“Ne po bëjmë përparim,” shkroi Yermak. “SHBA është partneri ynë dhe ne i jemi mirënjohës popullit amerikan.” 

Të dielën, zëvendësministri i Jashtëm rus, Sergei Ryabkov i tha agjencisë shtetërore të lajmeve TASS se Moska dhe Uashingtoni do të vazhdojnë bisedimet dypalëshe në fund të javës së ardhshme. Ryabkov tha se bisedimet do të zhvillohen midis shefave të departamenteve nga ministritë e jashtme të të dy vendeve, duke shtuar se më “shumë” kontakte po vazhdonin midis palëve ruse dhe amerikane.

Në Ukrainën e shkatërruar nga lufta ndodhen rezerva të konsiderueshme të mineraleve të rralla të tokës, kritike për teknologjitë më të avancuara në botë.  Tokat e rralla, si shpjegon Departamenti i Energjisë i ShBA se janë një seri elementësh kimikë që janë thelbësorë për elektronikën moderne, bateritë dhe gjëra të tjera ngjashme.  SHBA ka nga ato, por jo aq  thuajse në sasitë e disa vendeve të tjera.

Po çfarë mineralesh të rralla të tokës ka Ukraina?

Sipas numrave: Ukraina ka rreth 5% të rezervave totale botërore të tokave të rralla kritike, sipas të dhënave të OKB-së, Ukraina, sipas Shërbimit Gjeologjik të saj Kombëtar, ka rezerva kryesisht të pashfrytëzuara të mineraleve si tantali, beriliumi dhe niobiumi. Këto minerale kanë aplikime në çdo gjë, që nga kondensatorët në pajisjet elektronike deri tek frenat e avionëve reaktivë.

Në total, qeveria ukrainase vlerëson se ka më shumë se 2.6 miliardë ton rezerva të këtyre mineraleve thelbësore — dhe disa vëzhgues vlerësojnë se stoku mund të jetë deri në 11.5 trilion dollarë. Vendi ka gjithashtu rezerva të konsiderueshme të mineraleve të tjera kritike, si: titani dhe litiumi. Në vitin 2022, shërbimi në gjuhën ruse i UN News raportoi se depozitat e Ukrainës me 21 elementë të tokave të rralla nga lista e 30 substancave që Bashkimi Evropian i përcakton si “lëndë të para kritike”, përbënin afërsisht 5% të rezervave botërore. Këto materiale janë kyçe në prodhimin e pajisjeve për zhvillimin e energjisë “të gjelbër”. Këto përfshijnë litiumin, kobaltin, skandiumin, grafitin, tantalin dhe niobiumin.

“Rreth pesë për qind e të gjitha ‘lëndëve të para kritike’ të botës ndodhen në Ukrainë, e cila zë vetëm 0.4 për qind të sipërfaqes së Tokës,” tha Zëvendës Ministrja e Mbrojtjes së Mjedisit dhe Burimeve Natyrore e Ukrainës, Svetlana Grinchuk, duke folur në një takim të Komisionit Ekonomik të OKB-së për Evropën (UNECE-scale full of Ukraine) në Ukrainë (UNECE-scale full) në Ukrainë.

Zëvendësministri vuri në dukje që në vitin 2022 se Ukraina është një thesar i vërtetë i litiumit. Rezervat e këtij minerali, i cili është kaq i rëndësishëm nga pikëpamja e burimeve të rinovueshme të energjisë, arritën në rreth 500 mijë tonë, sipas një raporti të Akademisë Kombëtare të Shkencave të Ukrainës. Dy vende, Shevchenkivske (Donetsk) dhe Kruta Balka (Zaporiyia), aktualisht ndodhen në zona konflikti.

Një thesar i vërtetë litiumi

“Litiumi, për shkak të ruajtjes efikase të energjisë për njësi të peshës, është bërë praktikisht i domosdoshëm në prodhimin e baterive të automjeteve elektrike (EV). Kështu, mbështetja dhe bashkëpunimi në de-okupimin e mëtejshëm të tokës ukrainase do të përshpejtojë dhe zgjerojë aksesin në lëndët e para kritike ukrainase për Ukrainën dhe partnerët tanë.

Ndërsa kërkesa për grafit, nikel dhe elementë të tjerë të tokës së rrallë po rritet. Organizata Botërore Meteorologjike (WMO) vlerëson se investimet në energjinë e rinovueshme duhet të trefishohen që bota të arrijë një trajektore të emetimeve neto zero deri në vitin 2050.

Një panel i specializuar ekspertësh i mbledhur nga Guterres në vitin 2024 raportoi se kalimi i energjisë nga burimet fosile në teknologji të pastra do të trefishojë nevojën për bakër, litium, nikel, kobalt dhe materiale të tjera deri në vitin 2030.

Përveç kësaj, gjatë dy dekadave të ardhshme, kërkesa për bakër dhe toka të rralla pritet të rritet me më shumë se 40 për qind, për nikel dhe kobalt me ​​60 deri në 70 për qind dhe litium me afro 90 për qind.

Për këtë duhen vënë në punë miniera të reja

Sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë, nevojitet një zgjerim i konsiderueshëm i prodhimit për të përmbushur kërkesën e parashikuar për minerale thelbësore deri në vitin 2030. Për të përmbushur objektivat globale të emetimeve të karbonit neto zero deri në vitin 2030, do të duhet të vihen në funksion edhe 50 miniera shtesë litiumi, 60 nikel dhe 17 kobalti.

Procesi i prodhimit të lëndëve të para kritike ka disa të meta: konsumon shumë energji dhe lë një gjurmë të konsiderueshme karboni. Përveç kësaj, gjenerohet një sasi e madhe mbeturinash që kërkojnë masa aktive të ruajtjes dhe menaxhimit. 

Kina superfuqia e Tokave të Ralla

Tregjet për mineralet kritike nuk po formohen më, duke u bërë ndër komponentët e ardhshëm të ekonomisë globale që do të dominohen nga Kina.  Ndërsa vendet perëndimore po flinin, Kina ndërtoi zinxhirë furnizimi të integruar vertikalisht për disa minerale kritike jetike për tranzicionin e energjisë dhe aplikimet e teknologjisë së lartë, duke përfshirë pajisjet e mbrojtjes.

Zinxhirët kritik të furnizimit me minerale janë gjithnjë e më shumë subjekt i manipulimit të qeverisë kineze të fokusuar në krijimin dhe ruajtjen e monopoleve dhe monopsonive.

Dy kompani australiane, operatorë të pronave të litiumit në shkallë botërore që po zhvillonin miniera në Republikën Demokratike të Kongos (DRC) dhe Mali, janë përjashtuar nga partnerët e përbashkët me bazë në Kinë mes mosmarrëveshjeve me qeveritë kombëtare, rënies së çmimeve të aksioneve dhe pezullimeve nga ASX. 

Kontrolli i burimeve do të konsolidojë rolin e Kinës si një bankier qendror në botë për litiumin: ajo tashmë kontrollon rreth 80 përqind të përpunimit dhe një pjesë në rritje të prodhimit global të minierave. Manipulimi i tregut është një metodë tjetër shtrëngimi. Dominimi i zinxhirit të furnizimit të Kinës për disa minerale kritike i jep asaj fuqinë e tregut për të shtypur konkurrencën, siç thekson lideri i industrisë Angus Barker.

Investimi i Kinës në minierat dhe shkrirjen e lateritit të nikelit me kosto të ulët por të dëmshme për mjedisin në Indonezi ka ofruar nikel të lirë për bateri dhe çelik të prodhuar në Kinë. Kjo ka ulur çmimet globale të nikelit, duke kërcënuar qëndrueshmërinë e prodhimit të nikelit me kosto më të lartë, por më të përgjegjshëm nga pikëpamja sociale dhe mjedisore. Investimi i Kinës në kapacitetin e ri të minierave të litiumit në Afrikë dhe Australi dhe dominimi i saj në përpunim mund të shtrembërojë tregun për minerale baterie.  Kina dominon gjithashtu tregjet për disa minerale dhe metale të tjera, duke përfshirë tokat e rralla të nevojshme si për tranzicionin global të energjisë ashtu edhe për pajisjet e mbrojtjes.

Kina ka një rol të rëndësishëm në zinxhirin global të furnizimit me elemente të tokës së rrallë (REEs). Këto elemente janë një grup mineralesh që përbëjnë materialet thelbësore për shumë teknologji të avancuara, përfshirë elektronikën, energjinë e rinovueshme, pajisjet ushtarake dhe më shumë.

Ja disa pika kyçe lidhur me Kinën dhe elementet e tokës së rrallë

    Dominimi Global i Furnizimit: Kina është prodhuesi më i madh i elementeve të tokës së rrallë në botë, duke furnizuar mbi 60% të kërkesës globale. Dominimi i saj e ka bërë vendin një lojtar kyç në ekonominë globale, veçanërisht në industri si automjetet elektrike (EV), turbinat me erë dhe elektronika e avancuar.

    Ndikimi Gjeopolitik: Rëndësia strategjike e elementeve të tokës së rrallë ka sjellë tensione gjeopolitike. Kina ka përdorur, në disa raste, kontrollin mbi këto burime si një mjet në marrëdhëniet ndërkombëtare. Për shembull, në vitin 2010, Kina ndërpreu dërgesat e elementeve të tokës së rrallë për Japoninë për shkak të një mosmarrëveshjeje territoriale, duke theksuar mundësinë e përdorimit të burimeve të tokës së rrallë si leverdi.

    Minierat dhe Trajtimi: Ndërsa Kina ka rezerva të mëdha të elementeve të tokës së rrallë, shumë nga dominimi i saj vjen nga aftësia për t’i rafinuar dhe përpunuar këto materiale. Vendi ka investuar shumë në infrastrukturën e minierave dhe objektet e përpunimit, ndërkohë që shtete të tjera, përfshirë Shtetet e Bashkuara, Australinë dhe Rusinë, fokusohen më shumë në nxjerrjen.

    Kërcënimet Mjedisore: Miniera e elementeve të tokës së rrallë mund të ketë ndikime të rënda mjedisore, përfshirë ndotjen e burimeve të ujit dhe shpërthimin e kimikateve të dëmshme. Kina është kritikuar për dëmet mjedisore në rajonet e minierave të elementeve të tokës së rrallë, megjithatë ka ndërmarrë disa hapa për të rregulluar këtë industri në vitet e fundit, megjithëse me rezultate të përziera.

    Përpjekjet për Diversifikim: Për t’iu përgjigjur shqetësimeve për kontrollin e Kinës mbi burimet e tokës së rrallë, shtetet e tjera po punojnë për diversifikimin e zinxhirit të furnizimit. Shtetet e Bashkuara, Japonia dhe Bashkimi Europian po investojnë në burime alternative të elementeve të tokës së rrallë dhe po zhvillojnë teknologji për riciklimin e tyre. Shtete si Australia dhe Shtetet e Bashkuara gjithashtu po rrisin kapacitetet e tyre për nxjerrjen e elementeve të tokës së rrallë. 

Pasi metalet e tokës së rrallë janë thelbësore për funksionimin e duhur të trurit; në botë, ato janë thelbësore për përparimin.

Në përmbledhje, kontrolli i Kinës mbi elementet e tokës së rrallë është një aset ekonomik dhe gjeopolitik dhe mbetet qendror për të ardhmen e shumë industrive të teknologjisë së lartë dhe energjisë së pastër.

Por pse SHBA është e interesuar për tokat e rralla të Ukrainës

Shtetet e Bashkuara janë të interesuara për elementet e tokës së rrallë të Ukrainës për disa arsye strategjike dhe ekonomike:

1. Diversifikimi i Furnizimit: Ukraina ka depozita të mëdha të elementeve të tokës së rrallë, të cilat janë thelbësore për teknologjitë e avancuara si elektronika, automjetet elektrike dhe sistemet e energjisë së rinovueshme. SHBA është shumë e varur nga Kina për elementet e tokës së rrallë, gjë që paraqet rreziqe për sigurinë kombëtare dhe stabilitetin ekonomik. Duke siguruar akses në burimet e Ukrainës, SHBA mund të reduktojë varësinë e saj nga Kina dhe të diversifikojë zinxhirin e furnizimit.

2. Ndikimi Gjeopolitik: Elementet e tokës së rrallë shpesh përshkruhen si burime “strategjike”. Ndërsa tensionet rriten midis SHBA dhe Kinës, kontrolli ose aksesimi i këtyre burimeve në Ukrainë do t’i japë SHBA-së më shumë mundësi manovrimi në marrëdhëniet gjeopolitike globale. Po ashtu, kjo mbështet integrimin e Ukrainës në sferën perëndimore të ndikimit, sidomos ndërkohë që SHBA kërkon të kundërshtojë fuqinë e Rusisë në Europën Lindore.

3. Kalim në Teknologjitë e Gjelbërta dhe Energjinë: Elementet e tokës së rrallë janë thelbësore për kalimin në teknologjitë e gjelbra, përfshirë automjetet elektrike, turbinat e erës dhe bateritë. Burimet e Ukrainës mund të ndihmojnë SHBA-në të arrijë objektivat e saj ambicioze për energjinë dhe kalimin në teknologji më të pastra dhe më të qëndrueshme.

4. Rritje Ekonomike dhe Krijimi i Vendave të Punës: Aksesimi i elementeve të tokës së rrallë të Ukrainës mund të stimulojë rritjen ekonomike në SHBA, veçanërisht në industri si prodhimi i teknologjisë dhe automjeteve elektrike. Kjo gjithashtu mund të krijojë vende të reja pune dhe të forcojë pozitat e SHBA-së në tregun global të elementeve të tokës së rrallë.

5.Siguria Kombëtare: Elementet e tokës së rrallë janë thelbësore për teknologjitë e mbrojtjes, si avionët luftarakë, sistemet e raketave dhe pajisjet radar. Duke siguruar një furnizim të qëndrueshëm me këto elemente, SHBA mund të ruajë avantazhin e saj teknologjik dhe aftësitë e sigurisë kombëtare.

Ashtu si truri, dhe elementet e tokës së rrallë, janë të brishtë dhe të çmuar. Ato janë burimi më i çmuar, një burim që kërkon kujdes dhe vëmendje për të zbuluar potencialin e tyre të plotë të zhvillimit në të ardhshmen e botës.

Në përmbledhje, SHBA dëshiron të ketë akses në burimet e elementeve të tokës së rrallë të Ukrainës për të siguruar një zinxhir furnizimi të besueshëm dhe të diversifikuar, për të forcuar ndikimin e saj gjeopolitik, për të mbështetur zhvillimin e teknologjive të gjelbra dhe për të ruajtur sigurinë kombëtare përballë konkurrencës globale kineze. 

Nga Marsel Fregjaj/

Për dekada, Kosova ka kaluar sfida ekzistenciale. Sot, si rezultat i profesionalizmit të lartë në lidership, por edhe në çdo nivel të administratës, erërat e transformimit po sjellin premtimin e një epoke të re të zhvillimit ekonomik, një periudhë të rritjes së qëndrueshme, forcimit institucional dhe vetë-mjaftueshmërisë kombëtare.

Kjo nuk është thjesht një ide optimiste, por një realitet që po merr formë përpara syve tanë. Nëse Kosova vazhdon në këtë rrugë, do të arrijë një zgjim ekonomik dhe institucional që mund të krahasohet me mrekullitë ekonomike të vendeve Baltike, duke e vendosur në rrugën e zhvillimit dhe mirëqenies.

Më shumë sesa një teori ekonomike, kjo periudhë e re është një pashmangshmëri, një rezultat i natyrshëm i përkushtimit të Kosovës ndaj rritjes, drejtësisë dhe qëndrueshmërisë.

Nëse Kosova qëndron në këtë kurs, ky progres ekonomik nuk do të jetë thjesht një ëndërr apo aspiratë, por një realitet i ri. Sot, më shumë se kurrë, dëshmitë janë të qarta: zhvillimi po ndodh. Administrata e dytë e Kryeministrit Albin Kurti (2021-2025) ka hedhur bazat për këtë transformim.

Faktet flasin vetë: rritje ekonomike mbi 4%, pavarësisht krizave globale(1); borxhi publik mbetet në një nivel të qëndrueshëm prej 20% të PBB-së, duke ruajtur fleksibilitetin fiskal(2); papunësia ka rënë nga mbi 30% në rreth 10%, falë investimeve strategjike dhe reformave në tregun e punës(3); investimet e huaja direkte (IHD) janë rritur vazhdimisht, me sektorë si prodhimi i mbrojtjes dhe teknologjia që po fitojnë terren(4); Kosova është klasifikuar si një vend me të ardhura mesatare të larta nga Banka Botërore, një dëshmi e profilit të saj ekonomik në zhvillim(5). Të gjitha shenjat tregojnë qartë: Kosova nuk është më thjesht një vend që mbijeton, ajo po lulëzon.

Ky transformim ekonomik nuk mund të lulëzojë pa kapërcyer sfidat që për një kohë të gjatë kanë rënduar mbi kombin. Nën administratën e Kurtit, Kosova ka dëshmuar aftësinë për të çmontuar këto barriera.

Para administratës Kurti, Kosova ishte e ndikuar nga korrupsioni institucional, një plagë që gërryente pasurinë kombëtare dhe besimin e qytetarëve. Por sot, ai sistem i vjetër po shembet: Byroja për Konfiskimin e Pasurive të Pajustifikueshme, e krijuar në 2023, ka çuar në sekuestrimin e miliona eurove pasuri të përfituara në mënyrë të paligjshme(6); mbi 3,800 arrestime janë bërë për vepra të rënda penale, përfshirë mbi 300 zyrtarë të lartë publikë(7); raportet e Transparency International dhe Komisionit Evropian kanë vlerësuar progresin e Kosovës në luftën kundër korrupsionit(. Drejtësia nuk është më një privilegj, ajo është bërë një parim i shenjtë.

Historikisht, ekonomia e Kosovës ka qenë e varur nga remitancat, duke e bërë vendin të cenueshëm ndaj goditjeve të jashtme. Por administrata Kurti ka nisur një riorientim të qartë, duke u fokusuar te zhvillimi i industrisë vendase, ndërtimi i fabrikës së parë shtetërore të municioneve po krijon themelet për vetë-mjaftueshmëri në këtë sektor dhe eksportim në tregjet ndërkombëtare(9); zgjerimi i sektorit të teknologjisë, ku të rinjtë po hyjnë fuqishëm në tregun digjital, po e kthen Kosovën në një qendër të ekonomisë së njohurive(10); rritja e pagës minimale (€350/muaj), një tjetër hap i rëndësishëm që tregon se politikat ekonomike po përkthehen në përmirësime reale për jetën e qytetarëve(11). Kosova nuk është më thjesht një vend që merr ndihmë ekonomike, ajo po bëhet një prodhues i vlerës ekonomike.

Pozicioni i Kosovës në gadishullin Ilir është një sfidë dhe një mundësi. Tensionet e vazhdueshme me Serbinë mbeten një faktor destabilizues, por ngjarjet e fundit kanë dëshmuar se Kosova është e aftë të mbrojë sovranitetin e saj: qershor 2023, Kosova shpalli si organizata terroriste grupet e mbështetura nga Serbia pas largimit të elementëve destabilizues nga Mitrovica(12); shtator 2023, forcat e sigurisë së Kosovës neutralizuan sulmin terrorist në Banjskë, duke ekspozuar përpjekjet e Serbisë për destabilizim(13).

Megjithatë, për të siguruar një stabilitet të qëndrueshëm dhe për të forcuar pozitën e saj ndërkombëtare, Kosova duhet të vazhdojë të harmonizojë politikat e saj me rekomandimet e partnerëve strategjikë, veçanërisht Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Pavarësisht progresit ekonomik dhe institucional, disa sfida me administratën amerikane janë shfaqur gjatë viteve të fundit që gjithashtu u perceptuan si të tilla nga një pjesë e opinionit publik. Kryesisht në lidhje me politikën ndaj veriut të Kosovës dhe koordinimin e qasjeve rajonale. Për të garantuar një integrim të plotë në strukturat euro-atlantike dhe për të ruajtur mbështetjen e fuqishme amerikane, Kosova duhet të vazhdojë të ndërtojë një marrëdhënie të qëndrueshme dhe konstruktive me SHBA-në, duke e parë këtë partneritet si një element kyç të stabilitetit, zhvillimit afatgjatë, dhe pozitës së saj ndërkombëare.

E ardhmja e Kosovës do të krijohet nga ata që guxojnë të besojnë në diçka më të madhe. Dhe kjo e ardhme është tani.

Referenca:

Trading Economics – GDP Growth Kosovo

IMF – Government Debt Kosovo

World Bank – Kosovo Overview

Wikipedia – Economy of Kosovo

World Bank – Kosovo GDP Classification

IMF – Anti-Corruption Reforms in Kosovo

European Commission Kosovo Report 2024

Transparency International – Kosovo Corruption Report

Kosovo Defense Industry Expansion

Tech Sector Growth in Kosovo

Kosovo Minimum Wage Increase

EBRD – Kosovo Security Report

Reuters – Banjska Attack

Show quoted text

Foto: www.kosovo-online.com

Opinion nga Rafael Floqi/

“Shiko ç’ke kë bërë! Ata po shkrihem, po qurraviten. Ohhhh, çfarë bote, çfarë bote.” Ky është një rrjesht nga një skenë në “Magjistari i Ozit”, që po luhet tani në Uashington, D.C., ndërsa anëtarët demokratë të Kongresit akuzojnë Presidentin Donald Trump për shkatërrimin e qeverisë duke e zvogëluar atë. Si ajo që ndodhi, kur Dorothy hodhi kovën e saj me ujë në Magjistaren e Ligë, shkrirja nuk ka shkaktuar qysh atëherë një dramë të tillë. Retorika e demokratëve është bërë më ekstreme, ndërsa Trump dhe shefi i tij operativ Elon Musk janë futur më thellë. Rep. Rep. Kweisi Mfume, D-Md., deklaroi, për shembull: “Sa herë që dëgjoni DOGE, Departamenti i Efiçencës së Qeverisë, kujtoni se është departamenti i së keqes së qeverisë.” Deri tani DOGE ka shpëtuar 50 miliardë dollarë. Musk tha s’e kanë zbuluar në departamentin e Social Security para dhënë personave fantazmë 150 vjeçarë. Musk tha se ka 4.7 trilionë dollarë në departamentin e Thesarit dhe IRS pa adresë.

Amerika nuk ka një problem të ardhurash por një problem humbjesh

Por kaq e thellë është kjo sindromë anti Trump sa senatori Chuck Schumer harron se Toronto është në Kanada dhe se Kanadaja nuk “është ende shteti i 51-të i Amerikës” . Demokratët sugjerojnë se rrëzimi i avionit në Kanada është faji i Trump. Sen. Chuck Schumer dhe demokratë të tjerë duket se fajësojnë administratën Trump për rrëzimin e avionit Delta në Kanada. FAA pushoi nga puna më shumë se 300 punonjës, gjë që Schumer tha se po ndikon në sigurinë. Administratori i FAA, Sean Duffy, tha se punonjësit që u liruan ishin të gjithë në provë dhe asnjë nuk ishte kontrollues i trafikut ajror ose personel kritik i sigurisë. Hetimi për përplasjen sapo ka filluar, por CEO i Autoritetit të Aeroportit të Torontos tha se zona mori më shumë borë javën e kaluar sesa kishte gjatë gjithë vitit 2024. Në një postim në X, Schumer tha se pushimet nga puna të Trump në FAA po i bëjnë qiejt më pak të sigurt, ndërsa demokratët po luftojnë për të mbrojtur publikun. Në një postim në X, Schumer tha se pushimet nga puna të Trump në FAA po i bëjnë qiejt më pak të sigurt, ndërsa demokratët po luftojnë për të mbrojtur publikun.

E keqja, sigurisht, është çështje perspektive.

Amerikanët thonë se Trump po i mban premtimet e tij. Përpjekjet e koordinuara të liderëve demokratë dhe të medias kryesore nuk kanë rezonuar sërish në publik. Trump, sipas sondazheve, tani është në nivele më të larta popullariteti sesa gjatë mandatit të tij të parë. Dhe një shumicë e fortë e amerikanëve thonë se Trump po i mban premtimet e tij, përfshirë përpjekjet e tij për të reduktuar shpenzimet dhe shpenzimet e qeverisë.

Një gjykatëse federale refuzoi të martën të bllokonte menjëherë miliarderin Elon Musk dhe Departamentin e Efikasitetit të Qeverisë nga aksesi në sistemet e të dhënave të qeverisë ose të marrin pjesë në pushimet nga puna.

SHBA Gjykatësja e qarkut Tanya Chutkan zbuloi se ka pyetje legjitime në lidhje me autoritetin e Musk, por tha se nuk ka prova të llojit të dëmtimit të rëndë ligjor që do të justifikonte një urdhër ndalimi të përkohshëm.

Vendimi erdhi në një padi të ngritur nga 14 shtete demokratike duke sfiduar autoritetin e DOGE për të hyrë në të dhënat e ndjeshme të qeverisë. Prokurorët e përgjithshëm argumentuan se Musk po zotëron atë lloj pushteti që Kushtetuta thotë se mund të mbahet vetëm nga ata që zgjidhen ose konfirmohen nga Senati.

Administrata Trump, nga ana e saj, ka pohuar se pushimet nga puna vijnë nga krerët e agjencive dhe pohoi se pavarësisht brohoritjes së tij publike për përpjekjen që Musk nuk po drejton drejtpërdrejt operacionet e përditshme të DOGE vetë.

Një ofertë bujare largim nga puna me pagesë (Buy -out)

Këto përpjekje përfshijnë edhe një ofertë bujare largim nga puna me pagesë për punonjësit federalë. Administrata Trump u ofroi punonjësve federalë mundësinë të qëndronin në shtëpi për muaj të tërë ndërsa merrnin pagë të plotë nëse do të pranonin të jepnin dorëheqjen nga punësimi në qeveri.

Ky ishte një veprim jashtëzakonisht i zgjuar. Mënyra më e mirë për të tkurrur qeverinë është t’i detyrosh njerëzit të largohen vullnetarisht. Por Trump dhe Musk kanë paralajmëruar gjithashtu se pushimet nga puna do të pasojnë nëse nuk mjaftueshëm punonjës federalë pranojnë blerjen.

Është një lloj vetë-deportimi nga shërbimi shtetëror. Dhe funksionoi, me rreth 75,000 punonjës federalë që pranuan ofertën e Trump përpara se marrëveshja të përfundonte të mërkurën.

Ajo funksionoi aq mirë, në fakt, sa demokratët nxituan të ndalonin eksodin vullnetar duke sugjeruar rrejshëm se ishte një mashtrim. Sen. Tim Kaine, D-Va., paralajmëroi punonjësit se Trump do t’ju “ngurtësonte”, edhe pse oferta vjen me autoritetin e qeverisë federale.

Gjykatësja e Gjykatës së Qarkut George O’Toole të mërkurën hoqi urdhrin e tij për programin e blerjes, duke rënë dakord që Trump ka autoritetin për të ofruar blerjet.

Sindikatat që përfaqësojnë punëtorët federalë dhe organizatat ligjore liberale ka të ngjarë të apelojnë tani vendimin e O’Toole. Sindikatat, të cilat po përballen me një reduktim të madh të anëtarëve që paguajnë detyrime, kanë një konflikt shqetësues interesi në përpjekjen për t’u mohuar punonjësve federalë përfitimet e një oferte që ata zgjodhën të pranonin.

Sfidat ligjore për blerjen janë mbështetur në një mori argumentesh që pohojnë se një president nuk mund t’i lejojë punonjësit të qëndrojnë në shtëpi dhe të marrin paga në pritje të largimit të tyre nga punësimi federal. Këto argumente cituan Aktin e Antideficiencës, i cili i ndalon agjencitë të shpenzojnë përtej parave të përvetësuara nga Kongresi.

Presidenti ka autoritetin për të menaxhuar degën ekzekutive.

Kundërargumenti është se paratë e përdorura për blerjet u ndanë për të paguar punonjësit, shërbimi i të cilëve normalisht vazhdon vit pas viti. Sipas nenit II të Kushtetutës, presidentit i jepet diskrecion i madh në drejtimin e degës ekzekutive, duke përfshirë statusin e punës së punonjësve federalë.

Kongresi ka qartë një rol në kontrollin e përdorimit të kuletës federale. Për shembull, Kongresi mund të përcaktojë nëse do të ndajë para për të ndërtuar disa anije të marinës. Megjithatë, pasi të ndërtohen anijet, është presidenti ai që vendos se ku t’i dërgojë ato dhe kush do të shërbejë në ekuipazh. Komandanti i përgjithshëm gjithashtu mund të zgjerojë ose zvogëlojë madhësinë e ekuipazhit.

Trump ishte brenda autoritetit të tij në ofertën për të ndryshuar detyrat e punonjësve ndërsa ata kërkonin pozicione të reja, dhe punonjësit kishin të drejtë të pranonin tetë muaj pushim me pagesë në këmbim të dorëheqjes së tyre nga shërbimi qeveritar.

Opozita nga demokratët dhe sindikatat është forma përfundimtare e paternalizmit. Në emër të mbrojtjes së punonjësve, kundërshtarët luftuan për të parandaluar punëtorët të pranonin ofertat që ata besojnë se janë më të mirat për veten dhe familjet e tyre.

Punonjësit federalë kanë të drejtë për mbrojtje gjatë punësimit të tyre. Por ata nuk kanë të drejtë për punësim të përhershëm. Kongresi ka të drejtë të marrë para të përshtatshme për qëllime specifike. Por nuk ka të drejtë të drejtojë pushtetin ekzekutiv.

Trump është shumë i vullnetshëm për të luftuar në këtë kodër. Ai ka një pozicion të fortë kushtetues dhe një pozicion akoma më të fortë politik.

Për ata që e shpallën veten si mbrojtës të demokracisë gjatë ciklit zgjedhor të vitit të kaluar, kështu duket demokracia. Votuesit e bënë të qartë se duan ndryshime në madhësinë dhe fokusin e qeverisë.

Ata votues nuk kanë gjasa të binden nga paralajmërimi i udhëheqësit të pakicës në Senat, Chuck Schumer, D-N.Y., se Musk po na i “heq gjithçka që kemi”.

Kjo është pikërisht, ajo që kërkuan amerikanët, duke zgjedhur Donald Trumpin.