Behie Alushi/

Të vizitosh Shqipërinë vitet e fundit është kthyer në trendin e kohës. Së fundmi është folur në media prestigjoze botërore për këtë vend në zemër të Ballkanit, i cili qëndroi i mbyllur për plot 36 vjet. Izolimi i Shqipërisë nga bota si rezultat i politikës së brendshme solli një zhvillim të vonshëm në kohë por të vrullshëm e të pabesueshëm vitet e fundit veçanërisht në fushën e turizmit. Mediat e huaja kanë shkruar shpesh për bukuritë dhe atraksionet e bregdetit shqiptar, duke nënvizuar të bukurën, të virgjërën dhe të pakrahasueshmen. Bregdeti shqiptar shpesh përmendet për çmime më të ulëta krahasuar me vendet e tjera të bregdetit të Mesdheut, si Greqia apo Italia, duke ofruar një përvojë të ngjashme për turistët me buxhet të arsyeshëm. Madje së fundmi përmes një artikulli të gjatë prestigjiozja italiane “Corriere Della Sera ka shkruar: Për të disatin vit me radhë, turistët italianë e kanë bërë Shqipërinë dhe plazhet e saj si zgjedhjen e tyre të parë të pushimeve.

Por çfarë më panë sytë dhe fotografova në Shqipërinë e tjetërsuar të 2024-ës…

Relievi Shqiptar, aq sa i larmishëm po kaq I bukur mbetet destinacioni i frekuentuar nga të gjithë përfshirë këtu malet, lumenjtë, liqenet dhe bregdetin e mahnitshëm. Natyra e virgjër dhe mundësitë për ecje dhe eksplorim janë shpesh në fokus. Përshtypjet e vizitorëve të huaj janë nga më të ndryshmet ku përshtypje u bënë ushqimi, natyra e bukur, plazhet e kristalta dhe peisazhet rurale të paprekura dhe të rrezikshme. Në përgjithësi, me të drejtë mediat vendase por edhe ato të huaja janë tërhequr nga bukuria natyrore dhe mundësitë për të përjetuar një përvojë të veçantë në bregdetin shqiptar, duke e promovuar atë si një destinacion tërheqës dhe të veçantë.

Sot kjo Tokë e Shqiponjave është krejtësisht e vizitueshme

Shqipëria e cila 40 vite më parë ua ndalonte hyrjen turistëve me flokë të gjata ose mjekra, me funde të shkurtra, bluza ekstravagante dhe pantallona xhins, sot nuk ka ndryshim nga luku i vizitorëve të vendeve të ndryshme të botës. Përshtypjet e nje vizitori spanjoll kanë qenë interesante, sipas tij duke filluar nga Vlora deri në Ksamil nuk kishte cilën bukuri të bregdetit jugor të veçonte si më mbresëlënësen, pasi i gjithë bregdeti jugor është dhuratë nga zoti.

Vlora, një prej bukurive në jug-perëndim të Shqipërisë, e cila ofron një pamje të mrekullueshme të detit Adriatik dhe Jon, si dhe një histori të pasur kombëtare. E njohur për plazhet e saj të bukura, me ujëra të pastër dhe rërë të bardhë, ku mund të veçojmë plazhin e Radhimës. Qyteti historik gjithashtu përmendet për për portin e tij dhe për vendet historike, përfshirë Kështjellën e Vlorës dhe Muzeun Historik. Duke vazhduar udhëtimin e duke lënë Vlorën, ndeshim mrekullitë e natyrës, disa nga plazhet më të bukura të Shqipërisë: Jalën relaksuese, Himarën me një një gamë të gjerë restorantesh dhe kafenesh, Dhërmiu me perëndimin më të bukur të diellit, Qeparoin me bulevardin e qetë që ndriçon netët, Borshin, Bunecin, Lukovën dhe Sarandën e bukur me Ksamilin, plazhin e Pasqyrës, pazhin e Pulëbardhave dhe Manastirin.

Një nga atraksionet kryesore në Sarandë është Kështjella e Lekursit, e cila ofron pamje panoramike të qytetit dhe detit Jon. Saranda gjithashtu ndodhet afër disa vendeve arkeologjike të rëndësishme, si Butrinti, një sait i mbrojtur nga UNESCO që përmban rrënojat e një qyteti të lashtë. Në qytet, vizitorët mund të shijojnë një gamë të gjerë restorantesh , beach-baresh dhe kafenesh të projektuar sipas një arkitekture e cila ndërthuret me fantazinë. Pjesa më e madhe e jetës së natës dhe aktiviteteve kulturore ndodhin në bregdet, duke e bërë Sarandën një destinacion tërheqës për ata që kërkojnë një përvojë unike gjatë pushimeve të tyre.

Këto zona janë të njohura për ujërat e kristaltë me një kombinim spektakolar ngjyrash, për plazhet e bukura dhe peizazhet mahnitëse që kombinojnë bregdetin me malet përreth. Në këtë rajon, vizitorët mund të shijojnë jo vetëm plazhe të mrekullueshme dhe ujë të pastër, por edhe të eksplorojnë fshatrat e bukur që ofrojnë një shije autentike të jetës shqiptare. Aktivitetet në natyrë si ecje në mal, not në det dhe ekskursione në zona arkeologjike ofrojnë një përvojë të pasur për ata që kërkojnë të shijojnë bukurinë natyrore, kulturën dhe historinë e këtij vendi.

Gjirokastra, qyteti jugor më pranë Sarandës është shndërruar së fundmi në destinacion turistik për shtëpitë e gurit, muret pa dritare poshtë dhe frëngjitë lart – çdo shtëpi një fortesë, trashëgim i shekujve ,sot restauruar në një stil unik dhe të veçantë.

Përballë Ksamilit shikon Ishullin grek të Korfuzit i cili sa i largët dukej dikur kaq pranë është sot, saqë vizitorë nga vende të ndryshme vijnë nëpërmjet guidave turistike nga Korfuzi në Sarandë për të parë vendin tonë. Ëndërr e shqiptarëve e bërë realitet!

Ksamili. Ky vend është padyshim një nga perlat e bregdetit jugor shqiptar.

Ky destinacion është veçanërisht i popullarizuar gjatë sezonit turistik për natyrën e bukur dhe plazhet piktoreske. Plazhet e Ksamilit janë krahasuar me Ishullin Bora-Bora, për rërën e bardhë dhe si vendi ideal për relaks dhe aktivitete në ujë. Një karakteristikë e veçantë e kësaj zone bregdetare është grupi i ishujve të vegjël që ndodhen përballë plazheve, të cilët mund të arrihen me anije ose skafe për të eksploruar natyrën e virgjër shqiptare. Ksamil gjithashtu është i njohur për kuzhinën e tij të shkëlqyer që ruan shijen dhe freskinë e natyrshme të detit. Në zonë, mund të shijoni gjithashtu fruta të detit të përgatitura në mënyra të ndryshme, si dhe specialitete të tjera lokale.

Gjatë ditës mund të shkoni në ishujt më të afërt ku mund të shijoni ujrat e kristaltë dhe gjatë natës mund të ndani njëbisedë të ngrohtë familjare në restorante , kafene ose lokal nate. Ksamili padyshim është qendra e aventurës, e rinisë, sportit , plazhit, shndërruar vitin e fundit në një destinacion turistik jo vetëm veror por edhe dimëror.

Të përshkruash zhurmën e gjinkallave në fshatrat jugore apo pëshpërimin e detit është diçka tjtër nga t’a jetosh. Peisazhe mbresëlënëse, panoramike, ku deti unifikohet me qiellin, nën perëndimin e diellit ku dita I lë vendin natës, e cila përqafon rininë. E ku ka më bukur! Ata janë frymëzimi, ata janë e ardhmja! Eufori që të zgjon! Mund të them se duket si një konkurrencë e shëndetshme mes trinomit diell, yje, hënë, ku kjo e fundit duket sikur nuk do të largohet për t’i lënë vendin ditës. Për rreth 6 orë zemra e Ksamilit pulsonte nga jeta, për të rënë sërish në heshtje…

Vizitorët e huaj zakonisht i kalojnë netët në bare, taverna, restorante dhe hotele, ku kuzhina shqiptare është konsideruar nga më të shijshmet dhe ushqimin 100% bio e gjeni në çdo Agroturizëm vendas.

Delvina, një copëz mrekullie, 12 minuta larg Sarandës, është një zonë e cila njihet për ushqimet bio të zonës dhe i zhvilluar vitet e fundit në fushën e Agroturizmit. Ky qytet i vogël por me traditë, kulturë e dashuri të madhe për njerëzit është një mundësi ideale për të qenë sa më pranë natyrës. Vetë pozita gjeografike favorizon zonën madje brenda një fundjave mund të vizitoni të gjitha llojet e turizmit. Shqipëria duke qenë një vend i vogël me distanca të shkurtra, brenda 15 ditësh mund të vizitohen atraksionet turistike jo vetëm në bregdetin jugor por edhe në veri. Buzi lumit te Bistrices (25 km i gjatë) i cili buron nga mali i gjerë e derdhet në detin Jon, shtrihen magjishem bujtina autentike në të cilat mirëpriten turistë vendas dhe të huaj nën ambjente çlodhës dhe argetuese. Gjatë ditës mund të shkoni buzë lumit ku mund të shijoni ujërat e kristatltë të thesarit të fshehur shqiptar. Mos harroni të vizitoni dhe një numër të madh xhamish, teqesh, kishash dhe manastiresh, të një arkitetkure bizantine. Këtë vend do t’a veçoja si një nga shtetet me një tolerance të jashtëzakonshme fetare ku jetojnë harmonikisht disa fe , ku varri i një myslimani dhe një të krishteri prehen krah njëri –tjetrit. Shqipëria nuk është kthyer vetëm në një dashuri vere, por në një vend ku vizitorë nga vende të ndryshme investojnë për të blerë shtëpi ose për t’u kthyer në çdo stinë të vitit. Për pushime të shkëlqyera me çmime të arsyeshme , shërbim cilësor, vend ideal për t’u argëtuar mbetet margaritari shqiptar, bregdeti jugor i cili ngrihet magjishëm duke përqafuar gjithë kombet e botës.

Një copëz jete ky udhëtim, i këndshëm, i përsosur, një nga guidat më mbresëlënëse në xhevahirin jugor shqiptar. Një eksperiencë të cilën nuk do të donit t’a linit pa jetuar. Të jetosh për pak ditë shqiptarçe, me të bukurën dhe të egrën, me të paqtën dhe rrëmujën, me kaosin dhe magjinë por mbi të gjitha të rrethuar nga mikpritja, traditat dhe zakonet në perlën më të bukur ballkanike.

Behie Alushi, Delvinë 08/03/2024

Nail Draga/

Të dhënat e publikuara nga Instituti i Statistikave(INSTAT) në lidhje me regjistrimin e popullsisë në vitin 2023, dëshmojnë se në Shqipëri banojnë 2,402,113 banorë, ku 50.4% janë të gjinisë femër, ndërsa 49.6% janë meshkuj, ndërsa sipas strukturës kombëtare 91% janë shqiptarë, 2,8% minoritete dhe 5,6% nuk janë deklaruar. Ne krahasim me regjistrimin e fundit(2011) del se janë rreth 420 mijë banorë me pak, që është dëshmi e procesit të emigrimit të popullsisë me pasoja të shpopullimit të vendit.

Më së fundi me 28 qershor nga Instituti i Statistikës(INSTAT) u publikuan të dhënat nga regjistrimi i popullsisë në Shqipëri, ku është vlerësuar se më datë 18 shtator 2023, në vend janë 2 402 113 banorë, të cilët përbëjnë 755 950 familje, me madhësi mesatare 3.2 anëtarë për familje, të cilët jetojnë në 1 082 529 banesa.

Ndryshimet demografike në kohën e tranzicionit

Ndonëse në regjistrimin e popullsisë në vitin 1989, popullsia e Shqipërisë kishte 3.2 milion banorë, pas vitit 1990, apo siç njihet koha e tranzicionit, ajo nisi të zvogëlohet duke shënuar një fazë të re në zhvillimin politik, ekonomik dhe demografik të Shqipërisë.

Kemi të bëjmë me ndryshime shoqërore e politike, sepse nga viti 1990 edhe në Shqipëri u miratu pluralizmi politik, ku rol të veçantë ka luajtur dukuria e emigrimit të popullsisë, me ç´rast ndikoj në uljen e lindshmërisë, e me këtë në zvoglimin e popullsisë, qe u dëshmu në regjistrimet vijuese të popullsisë: 3,1 milion(2001), 2,8(2011) dhe 2,4(2023). Pikërisht regjistrimi i fundit, është nën ate te mbajtur në vitin 1979, ku popullsia e Shqipërisë ishte 2,6 milion banorë.

Numër i lartë i të emigruarve

Në dekadën e parë poskomuniste në Shqipëri 1990-2001, numri i të emigruarve llogaritet rreth 650 mijë individë, duke vazhduar me të njëjtin trend edhe në vitet vijuese. Kështu, nga viti 2001-2011 vlerësohet se rreth 500 mijë individë emigruan nga Shqipëria, nga del se kemi të bëjmë me një mesatare prej rreth 50 mijë individë në vit. Në disfavor të shtimit natyror të popullsisë është edhe lindshmëria, sepse numri i lindjeve ka ardhur në rënie, nga 53 mijë në vitin 2001 në 34 mijë në vitin 2011, ndërsa, numri i vdekjeve në këtë periudhë mbeti në nivele të qëndrueshme, rreth 20 mijë vdekje në vit, duke rezultuar me një shtesë natyrore pozitive. Gjithashtu, referuar periudhës 2011-2023, popullsia e Shqipërisë karakterizohej nga një shtesë natyrore pozitive deri në vitin 2020, dhe në 2021 mbas pandemisë COVID-19, numri i vdekjeve tejkaloi numrin e lindjeve. Për vitin 2023, nga të dhënat administrative rezultuan rreth 24 mijë lindje dhe 22 mijë vdekje, duke shënuar rikthim në shtesën natyrore pozitive.

Nëse krahasojmë të dhënat nga regjsitrimi i fundit të popullsisë të mbajtur në vitin 2011, kur popullsia ishte 2.821.977 banorë, ajo pësoi rënie 420 mijë banorë më pak.

Në sajë të regjistrimit të popullsisë janë siguruar të dhëna të vlefshme për të hartuar strategji kombëtare, për të udhëhequr zhvillimin mbi ekonominë, arsimin, punësimin, shëndetësinë, kushtet e banimit, karakteristikat etno-kulturore dhe për të ndihmuar në kuptimin e nevojave në ndryshimet popullsisë si dhe objektivave të zhvillimit të qëndrueshëm.

Popullsia sipas qarqeve

Në sajë të dhënave të publikuara sipas qarqeve në Shqipëri pothuaj 1/3 e popullsisë jeton në qarkun e Tiranës(32%) ndërsa më pas me 10% janë Fieri e Elbasani, Durrësi(9%), Korça(7%), Shkodër, Vlorë e Berat(6%), Dibër e Lezhë(4%),ndërsa si më parë edhe tash qarqet me më pakë banorë janë ai i Kukësit dhe i Gjirokastrës(3%), të cilët veçohen jo vetëm me emigrim të theksuar të banorëve.

Struktura kombëtare me ndryshime të minoritetet

Në sajë të dhënave për strukturën kombëtare të popullsisë dominojnë shqiptarët me 2.186.917 banorë(91%), ndërsa pjesën tjetër prej 2.8% e përbëjnë minoritetet e 5.6% janë të pa deklaruar në aspektin kombëtar. Në kuadër të minoriteteve janë paraqitur ndryshime të theksuara. Në këtë aspekt me të numërt vazhdojnë të jenë grekët me 23.485 banorë, ndërsa të minoritetet tjera janë paraqitur ndryshime sasiore qe janë si ne vijim; të deklaruar si egjyptianë 12.375 banorë, romë 9813, bullgarë 7057, boshnjakë 2963, arumunë 2459, maqedonas 2281,serbë 584, malazezë 511, ndërsa pa përgjigje janë 134.507 qytetarë.

Struktura fetare pësoi ndryshime

Ne lidhje me strukturën fetare të popullsisë, del se kemi ndryshime ne krahasim me regjistrimin e fundit të popullsisë. Me të shumtë janë pjesëtaret e përkatësisë së fesë islame 45.7%, bektashi 4.8%, ateist 4.0%, ortodoks 7.2%, katolikë 8.4%, të papërcaktuar 19.4% dhe pa përgjigje 10%.

Reagime ndaj rezultatëve të publikuara

Në atë ditë qe u publikuan të dhënat nga regjsitrimimi i popullsisë, reaguan nga Partia Aleanca e Maqedonasve për Integrimin Europian (AMIE), si e vetmja parti që përfaqëson interesat e komunitetit maqedonas në Shqipëri, shpreh indinjatën dhe mospranimin e rezultateve të publikuara të Censusit 2023, duke theksuar se shifrat për minoritetin maqedonas janë të manipuluara dhe të falsifikuara. Procesi i regjistrimit të popullsisë nuk ishte i drejtë dhe transparent, dhe nuk u zbatuan standardet ndërkombëtare dhe ato të Eurostatit, duke kërkuar që të bëhet një census i ri. AMIE shton se në zonën e Prespës, Gorës dhe Gollobordës ku jeton minoritet maqedonas është bërë presion nga ana e Bullgarisë dhe janë dhënë pashaporta për qytetarët shqiptarë.

Një nga problemet që kemi pasur gjatë periudhës përpara fillimit të regjistrimit të popullsisë dhe gjatë tij ështe presioni nga ana e Bullgarisë që minoritetit maqedonas të deklarohet bullgar.

Ky presion vinte pas njohjes nga Shqipëria në vitin 2017, të një minoriteti inekzistent bullgar brenda kufijve të saj, pas kërcënimit të Bullgarisë me vendosjen e vetos ne rrugën evropiane, ku sipas të dhënave zyrtare të censusve të realizuara ndër vite si dhe censusi i vitit 1989 dhe ai i fundit në vitin 2011, në Shqipëri nuk është vetdeklaruar asnjë banor si bullgar.

Nga publikimi i të dhënave nga regjistrimi i popullsisë përveç maqedonasve nuk ka ndonjë reagim tjetër ne lidhje me prezantimin e të dhënave sa i përket strukturës kombëtare të popullsisë, çështje e cila ka të bëjë me identitetin e çdo qytetari në Shqipëri.

Ortodoksët e katolikët të pakënaqur me regjistrimin

Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë ka reaguar lidhur me regjistrimin e popullsisë, duke kundërshtuar rezultatin e deklarimit të besimit fetar. Sipas regjistrave tanë të pagëzimeve, thuhet në deklaratën e kishës tregohet qartë se numri i të krishterëve ortodoksë është shumë herë më i madh nga sa rezulton në Cens, duke kujtuar se sipas statistikës së vitit 1927 kemi këto të dhëna: myslimanët sunitë dhe bektashinj përbënin 67.5%; ortodoksët 22.3% dhe katolikët 10%.

Në lidhje me regjistrimin e popullsisë kanë reaguar edhe nga Konferenca Ipeshkvnore e Shqipërisë, ku kanë shprehur dyshime për numrin e katolikëve të regjistruar. Siç duket ky regjistrim ka nxitur qe ky komunitet të angazhohen për të kryer një regjistrim në famullitë e dioçezat, për të eliminuar dilemat e prezantuara për pjesëtarët e komunitetit katolik në Shqipëri.

Nga të dhënat e prezantuara për regjistrimin e popullsisë sipas strukturës fetare del qartë se qytetarët nuk kanë treguar ndonjë përkushtim personal ne lidhje me këtë strukturë që dëshmohet edhe nga të dhënat numerike. Kështu, numri i madh i besimtarëve të pacilësuar (13.8%), të atyre që preferuan të mos përgjigjen (10.2%), dhe të atyre që nuk ishin të disponueshëm (5.6%) – që në total janë 29.6% – e bën të paplotë tablonë e besimeve fetare në Shqipëri. Kemi të bëjmë me një te dhënë e cila meriton një analizë të veçantë, për të dhënë përfundime të pranueshme se cili ishte ai faktor për një deklarim të tillë, si asnjëherë deri më tash.

Popullsia po plakët

Në krahasim me regjistrimin e vitit 2011, kur mosha mesatare e popullsisë ishte 35 vjeç, kësaj here ajo pësoi ndryshime dhe është 42.5 vjeç, pra për 7 vjet më shumë që është dëshmi se popullsinë e Shqipërisë e ka përfshi moshënimi demografik, proces i cili do të jetë me pasoja afatgjate në popullsinë e vendit.

Shpopullimi proces me pasoja

Të dhënat e publikuara nga Instituti i Statistikave tregojnë se në regjistrimin e popullsisë i cili ishte i dymbëdhjeti në historinë e shtetit shqiptar, popullsia rezidente ishte 2,402,113 banorë. Ndërsa dymbëdhjetë vjet më parë, në regjistrimin e vitit 2011, popullsia faktike ishte 2.8 milionë banorë ndërsa shtesa natyrore për periudhën 2012-2023, pra diferenca mes qytetarëve të lindur dhe atyre të vdekur, është 88 mijë vetë. Kjo do të thotë se në rast se Shqipëria nuk do të kishte emigrim, popullsia do të shtohej me 88 mijë vetë në vend që të tkurrej me 400 mijë.

Por, nuk ka dilemë se numri i shqiptarëve që kanë përjetuar emigrimin ka gjasa që është më i lartë për shkak se në popullsinë rezidente 2023, përfshihen edhe shqiptarët që emigruan në dekadat e mëparshme dhe u rikthyen në vend në dekadën e fundit.

Pikërisht nga këto te dhëna del qartë se në çdo vit përgjatë 12 viteve të fundit nga Shqipëria janë larguar së paku 40 mijë vetë ose gati 1.5% e popullsisë rezidente. Kjo e dhënë dëshmon në mënyrë transparente se Shqipëria po shpopullohet, me pasoja të mëdha shoqërore e kombëtare tash e në të ardhmën.

Prof.Asc.Dr. Gëzim MUSTAFAJ/

Nga kohërat e lashta e deri më sot, krizat politike dhe konfliktet, ngelen një dukuri dhe veprimtari që edhe për shumë kohë, do të jetë komponent dhe pjesë e historisë së njerëzimit. Në qoftë se bota e djeshme e polarizuar aq shumë për shkak të Luftës së Ftohtë, pati uljet dhe ngritjet e saj, evidentoi më se një herë momente të ballafaqimit bërthamor që vetëm frika e shfarosjes, i detyroi politik bërsitë dhe vendim marrësit në çështjet globale, të jenë shumë të matur, kur bëhej fjalë dhe po përflitet edhe sot për luftën e tretë botërore të radhës. Shtetet demokratike dhe udhëheqëse të demokracisë në botë po mundohen që të gjejnë shkaqet kryesore që do të jenë kërcënime për fillimin e konflikteve të reja dhe të ndërmarrin veprimet e nevojshme për të parandaluar konfliktet si ato civile apo etnike. Jo gjithmonë ekziston mundësia për të shmangur konfliktin etnik apo civil në një vend, si rezultat i paaftësisë dhe mos menaxhimit të shoqërisë nga strukturat dhe autoritetet e vetë shtetit. Të shumtë janë ata që nëpërmjet analizave të plota dhe shkencore, mbështetur në eksperiencat luftarake të ndodhura ndër shekuj, kanë argumentuar se si lindi lufta, cilët janë autorët që iniciojnë atë, objektivat që kërkohen të arrihen nëpërmjet saj dhe pasojat që shoqërojnë luftën si fenomen. Një faktor potencial me ndikim të fuqishëm në një konflikt civil është edhe përbërja etnike.

Rasti më i freskët e që ende është një potencial i lartë për një konflikt të përmasave të superfuqive, është Ukraina, ku Rusia në kundërshtim me çdo konvent ndërkombëtare vazhdon luftën me forcat ushtarake me pretekstin për të shkëputur Krimenë dhe ta aneksoj. Kjo situatë ka acaruar marrëdhëniet në një shkallë shumë të lartë në mes të perëndimit dhe Rusisë. Duke analizuar ndërhyrjen e Rusisë në Ukrainë, del në pah se tani ajo nga grupe të veçanta që depërtonin përmes kufirit në pjesë të ndryshme të vendit, ka kaluar në luftë frontale. Ky është një kërcënim i hapur për sigurinë globale dhe praktikisht një rikthim prapa duke pasur parasysh ndërhyrjet ruse dhe se tani perëndimi nuk e shikon Rusinë si një partner për paqe por si një kundërshtarë, pasi këtë po dëshmon me veprimet e deritanishme.

Memorja historike ka se çfarë të afrojë dhe trajtojë në këtë drejtim, por rasti i Ish-Jugosllavisë është një “dossier”, voluminoz për një konflikt ndëretnik brenda një shteti federal, por që tani është kthyer në një premisë potenciale që këto konflikte të rikthehen në përmasa ndërshtetërore. Gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë dhe kërkeses për vetëvendosje në kuadër të ish Jugosllavisë u kristalizuan dy opsione.

Opsioni i parë ishte i bazuar në vlerat dhe normat perëndimore me theks të veçantë vlerat dhe normat liberale, ndërsa i dyti i bazuar në vlerat dhe normat antidemokratike dhe anti liberale. E para ka qenë e përqafuar nga dy republikat veriore të Jugosllavisë, Sllovenia dhe Kroacia kurse e dyta nga Serbia dhe aleati i saj i vogël, Mali i Zi. Shkaktarët kryesorë të shpërbërjes së ish-Jugosllavisë ishin kroatët, marrëdhëniet e tyre me serbët dhe perceptimi i ndryshëm i tyre për idenë e jugosllavizmit. Pas vdekjes së Titos më 1980, Federata jugosllave ishte në krizë dhe gjendja e keqe ekonomike s’ishte gjë tjetër veçse rrjedhojë e keq administrimit dhe disniveleve të theksuara midis republikave. Shembja e komunizmit në Evropën Qendrore, pati efektin e një tërmeti destabilizues në Lidhjen Komuniste të Jugosllavisë, dhe bëri që kjo të humbasë dhe atë pak besim që i kishte mbetur. Për popujt jugosllavë tashmë të mbërthyer nga ankthi, shembja nënkuptonte rrugë të lira drejt një ekonomie tregtare të tregut të lirë, që miliona punëtorë sezonalë në Gjermani e njihnin mirë.

Pas dështimit të Kongresit të 14-të të LKJ-së, Partia Komuniste sikurse edhe Federata Jugosllave filloi të përçahet në linja republikane. Sllovenia dhe Kroacia shkuan larg duke planifikuar zgjedhje shumëpartiake të shpallura në pranverën e vitit 1990. Në sipërfaqe doli çështja më e rëndësishme: kush është sovrani?, popujt apo republikat? Në rastin e Sllovenisë kufijtë nacionale (etnik) dhe republikan kanë qenë esencialisht të njëjtë. Në pjesën tjetër të Jugosllavisë, situata ka qenë e komplikuar. Sidoqoftë, zgjedhjet e para shumëpartiake ishin mbajtur në të gjitha republikat jugosllave. Sllovenia printe në këtë proces. Pas zgjedhjeve të prillit të vitit 1990 sllovenët shkuan edhe më tutje në kërkesën e tyre për vetëvendosje duke mbajtur një plebishit të suksesshëm për pavarësi në dhjetor të vitit1990. Liderët kroatë filluan të thonë se Kroacia, po ashtu, do të shkëputet nëse këtë e bën Sllovenia. Që të dy republikat punonin me kushtetuta të reja të modeluara në bazë të demokracive perëndimore. Me Marrëveshjen e Brionit të 7 korrikut, të nënshkruar nga përfaqësuesit e Komunitetit Evropian dhe shefat e republikave të Jugosllavisë, Sllovenia fitoi të drejtën për t’u bërë e pavarur më 8 tetor 1991. Në fund të vitit 1991 Jugosllavisë së Titos do t’i vinte fundi. Në dhjetor të këtij viti, Mesiç jep dorëheqjen si Kryetar i Kryesisë së Jugosllavisë dhe po ashtu do të japë dorëheqjen edhe Markoviç. Dy republikat veriore fituan njohje ndërkombëtare dhe bashkësia ndërkombëtare filloi ta shohë Jugosllavinë si shtet që është në proces të shpërbërjes graduale.

Për Bosnjë – Hercegovinën dhe Maqedoninë, historia e formimit të tyre pas Luftës së Dytë Botërore, ka qenë rezultat i balancimit të forcave të brendshme. Qëllimi i formimit të tyre ka qënë për të kontrolluar dhe balancuar zgjerimin e Serbisë në jug Maqedoni dhe për të parandaluar konfliktin serbo-kroat për Bosnjë-Hercegovinën. Për Kosoven nuk flitet fare, pavarsisht se që pas viteve 80-të edhe këtu kishte filluar lëvizja për vetëvendosje.

Kursi anti serb në politikën maqedone filloi në nëntor të vitit 1989, në Kongresin e Lidhjes Komuniste të Maqedonisë (LKM). Në këtë Kongres, udhëheqja partiake dogmatike dhe pro serbe nuk u votua. Shenjat e para të çarjes mes Serbisë së Millosheviçit dhe Maqedonisë u dukën kur ligji i ri për kolonistët u propozua për miratim në Kuvendin e Jugosllavisë. Kjo u pa në Maqedoni si një shenjë e kërcënimit potencial nga Serbia. Pas Sllovenisë dhe Kroacisë, komunistët maqedonas të dalë nga Kongresi i sipër përmendur, filluan përgatitjet dhe përcaktuan platformën për pavarësi duke i dhënë kështu Millosheviçit një shenjë se kjo republikë nuk e pranon as nuk e mbështet kursin e Beogradit. Sidoqoftë, referendumi i shtatorit të vitit 1991 për pavarësinë e Maqedonisë ka qenë më i butë se ai i Kroacisë duke e lënë hapur çështjen e bashkëjetesës së mëtejshme në Federatën e Reformuar Jugosllave. Pas dështimit të propozimeve të tyre si Maqedonia ashtu edhe Bosnjë-Hercegovina, aplikuan për njohje ndërkombëtare. Procesi i shpërbërjes përfundimtare të ish-Jugosllavisë, pas një kalvari të gjatë përfundoi me Luftën e Kosovës. Duke tejkaluar barbarinë e mjeteve të përdorura, bilanci i kësaj shpërbërje flet për afro 200.000 të vdekur, më tepër se 2.8 milionë refugjatë apo përsona të zhvendosur. Teza më e përhapur, si në elitat politike perëndimore, gjithashtu dhe në media, ishte ajo e kthimit të “urrejtjeve të vjetra”.

Fakti i ish-Jugosllavisë ishin një hapësirë kontaktesh, takimesh mes katolicizmit, ortodoksisë dhe myslimanizmit, që ka shtyrë shumë analistë ta interpretojnë atë si një luftë të re “fetare”. Tundimi ishte aq i fortë sa që disa nga protagonistët kryesorë të konfliktit evokonin një papajtueshmëri themeltare, fetare dhe kulturore të serbëve, kroatëve dhe myslimanëve. Presidenti kroat, Franjo Tuxhman, në të gjitha takimet me ndërkombëtaret nuk linte pa përmendur dhe shpjeguar atyre se ish-Jugosllavia, “Mbulon përsëri linjat e ndarjes ndërmjet Romës, Bizantit dhe Islamit, mes trashëgimisë së Perandorisë Osmane dhe asaj Habsburge, dhe që si konsekuencë, ai nuk ishte i habitur që moskuptimet të shëndrrohen në konflikt, në një kohë kur tërësia artificiale, që ishte për të ish-Jugosllavia, nuk mbahet më në këmbë nga logjika e komunizmit apo e luftës së ftohët”. Kaosi në tokat dhe popujt që dikur njiheshin si Jugosllavi, ekspozoi evidenca shokuese deri në ato përmasa sa që Evropianët shpresonin se ajo që po ndodhte ishte vetëm një iluzion, por në fakt doli se ishte një realitet i gatuar prej tyre dhe se teoria e bashkëjeteses midis kombeve në Jugosllavi nuk kishte funksionuar asnjëherë. Eksperimenti i shumë kulturave dhe shumë kombeve nuk ishte thjesht një dështim. Ky eksperiment nxori në shesh violencën më antinjerëzore dhe arbitrare midis grupeve etnike. Për më tepër, duke u gjendur në pikën më të lartë euforike të prodhuar nga përfundimi i Luftës se Ftohtë, Komuniteti Ndërkombëtar u kap totalisht i papërgatitur përballë detyrave të reja që po ekspozonte shembja e bipolaritetit. Europa dhe SHBA-ja po paguanin atë që kishin bërë vite më parë, që nga Traktati i Shenstefanit dhe deri tek Konferenca e Paqes. Një nga mënyrat më racionale për të portretizuar konfliktin e përgjakshëm në Jugosllavi është përcaktimi i tij si një produkt i urrejtjeve shekullore etnike midis popujve të rajonit. Argumentet e dhëna më parë mbështesin fuqimisht tezën e zbërthimit të shkaqeve të konfliktit nisur nga këndvështrimi i urrejtjes që buron nga lashtësia. Argumenti kryesor që bie ndesh me këtë tezë dhe me pohimin se dhuna ka qenë një mënyrë jetese në rajon është fakti se Jugosllavia gjatë Luftës së Ftohtë, ishte një shtet multietnik dhe multinacional në të cilin popujt e grupeve të ndryshme etnike jetuan në një paqe të plotë vetem si iluzion. Kjo na çon në prodhimin e argumenteve se, përveç ndikimit të rrënjëve të vjetra të konfliktit, në copëtimin e Jugosllavisë ndikuan edhe rënia e bipolaritetit dhe kriza ekonomike që filloi të shfaqet në vitet 1980. Me rënien e bipolaritetit, ish-komunistet kërkuan mbështetje duke i bërë thirrje nacionalizmit. Ata e panë nacionalizmin si një mundësi për të mbajtur pushtetin politik nën rregullat e reja që kërkonin zgjedhje pluraliste konkurruese.

Krizat ekonomike krijuan një terren dhe kushte për zgjimin dhe fuqizimin e nacionalizmit, veçënarisht atij serb.

Rënia ekonomike dhe nacionalizmi shkatërrues i kategorizon vendet Ballkanike ku sundoi komunizmi në dy grupe: Së pari, Shqipëria, Bullgaria dhe Rumania. Gjatë Luftës së Ftohtë, këto vende udhëhiqeshin nga diktatura të ashpra dhe me një ekonomi shumë të centralizuar. Së dyti, ish Jugosllavia, një vend socialist, që devijoi dhe u përpoq të zbatoj një model të ndryshëm ekonomik. Ky model konsistonte në të ashtuquajturën ekonomi socialiste (maket socializëm) e mbështetur në vetë administrimin e kapitaleve prej punëtoreve. Ky model nuk funksionoi mirë pasi ai ishte bazuar në koalicionin midis ndërmarrjeve dhe autoriteteve të cilat shpesh ndanin të njëjtat interesa. Duke nxjerr në plan të parë vetëm serbet, ky model pengoi prirjet konkurruese midis ndërmarrjeve. Në rastet e Bullgarisë, Shqipërisë dhe Rumanisë, me rënien e komunizmit në fund të viteve 1980, krizat ekonomike u manifestuan nëpërmjet rënies së treguesve kryesor makroekonomike. Këto ishin rrjedhojat e një procesi të thellë transformimi shoqëror, ekonomik dhe politik që shprehte fenomeni i tranzicionit. Në rastin e Jugosllavisë, rrënjët e krizës ekonomike mund të gjenden më herët. Në fakt, ato janë një përzierje e faktorëve të brendshëm me ato të jashtëm. Kështu, faktorët e jashtëm si ngritja e lartë e çmimit të naftës që filloi në vitin 1973 dhe huatë e rënda ndërkombëtare përkeqësuan problemet e brendshme ekonomike që rridhnin nga modeli ekonomik Jugosllav. Dështimi i udhëheqësve federal për t’i bërë balle krizës së përkeqësuar ekonomike nxori në pah, në nivel federal, vakumin e pushtetit që la pas vdekja e Titos. Kjo i hapi rrugën udhëheqësve të rinj të republikave të realizonin ambiciet e tyre. Në vitin 1986, një lider i ri, Sllobodan Milosheviç nga Serbia, shfrytëzoi më së miri këtë rast. Gjatë viteve 1988-89, inteligjenca serbe dhe elita e partisë komuniste serbe të Millosheviçit bashkuan forcat për të inkurajuar një revolucion nacional që do të krijonte një “Serbi të bashkuar” duke prekur pa kënaqësitë sociale dhe nacionale në republik. Mesazhit nacionalist të cilit i mëshoi me shumë forcë Millosheviçi ishte ideja se nëse shteti Jugosllav do të shpërbehej, të gjitha pjesët e popullit serb në Kroaci, në Bosnje, dhe në Kosovë do të liheshin të vuanin nën kontrollin e nacionalisteve të tjerë. Millosheviçi i bazonte thirrjet e tij për një Serbi me të madhe në nevojën e bashkimit të të gjithë serbeve të Jugosllavisë në një shtet të vetëm. Ideologjia nacionaliste e të qenit të kërcënuar dhe të pambrojtur ndezi lëvizjet masive të serbëve. Duke e vënë retoriken nacionaliste serbe në një shtrirje mundësisht sa më të madhe, gjatë vitit 1990, Millosheviçi ishte në gjendje të mobilizonte serbët në një luftë të gjatë dhe gjakatare që prodhoi në rritje të ish-Jugosllavisë. Duket i çuditshëm fakti që në Jugosllavi ideologjia komuniste, një doktrin që kushtëzonte principet internacionaliste, shkoi shumë lehtë në dogmë të nacionalizmit. Eshtë për të ardhur keq që këtë tezë po e vazhdon edhe pasardhësi i tij Vuçiç. Kush mendon sot se Serbia ka ndryshuar është i gabuar.

Komunizmi ortodoks dhe nacionalizmi agresiv kanë disa ngjashmëri. Të dyja ideologjitë janë kolektive, duke vënë në plan të parë grupin ndaj individit. Të dyja kanë të njëjtën lente duke i identifikuar të huajt (tjerët) si armiq. Për më tepër, të dyja janë radikale duke insistuar që këta armiq duhen eliminuar, pra parapëlqejnë dhe kanë preference të tyre përdorimin e forcës. Ajo që ndodhi në Kosovë dhe fatkeqësisht po vazhdon është argument i gjallë i paradoksit të etnitetit pakicë të serbëve dominant mbi etnitetet e tjera të asaj se çka mbeti nga Jugosllavia e Titos, në raport me predikimet e Serbisë për barazi politike, ekonomoke, kulturore dhe fetare.

Mendohet se konflikti i pari dhe me i madhi në Evropën e pas Luftës së Ftohtë morri fund. Në fakt është ende herët për të thënë dhe garantuar se do të vazhdojë paqja apo është vetëm një pushim zjarri. Situata në Ballkan dhe kryesisht në Kosovë, Bosnje dhe fqinjët e tyre e lëkundin shumë këtë përfundim. Kjo situatë sjell pasoja të mëdha për Ballkanin dhe Evropën për sa i përket rolit të islamizmit, çështjes së kufijve dhe minoriteteve, marrëdhënieve transatlantike etj. Luftërat gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë dhe qëndrimi i Perëndimit ndaj tyre, ka të bëjë me kufijtë dhe minoritetet. Me njohjen ndërkombëtare të kufijve të brendshëm të Jugosllavisë, problemet e minoriteteve etnike të një shteti pasardhës u kthyen në një problem të jashtëm për fqinjët e saj.

Turbullimet midis çështjeve të sigurisë së brendshme dhe asaj të jashtme nxorën në dukje një problem më të përgjithshëm lidhur me Evropën Juglindore post-komuniste; kërcënimet për sigurinë janë të lidhura me dobësinë e brendshme të shteteve më shumë se me fuqinë e tyre të tepërta. Ballkani mund të mbetet një ndër çështjet, kryesore për sa i përket identitetit të ardhshëm dhe të besueshmërisë së një aleance të zgjeruar.

Procesi i integrimit përfundimtar të Ballkanit në strukturat euro-atlantike do të ndikoj drejpërsëdrejti në krijimin e kushteve të reja dhe frymës së bashkëpunimit rajonal që do të jetë një garanci për paqe dhe stabilitet në këtë regjion. Kjo ka gjasa të jetë e largët, në radhë të parë nga vetë qëndrimet e këtyre vendeve, por edhe nga situata e turbullt në vetë Bashkimin Europian.

Kjo do të mund arrihet vetem kur Bashkimit Europian e sidomos SHBA-së përcaktojnë një strategji të qartë globale për Ballkanin.

Si përfundim mund të themi se një konflikt etnik (ndëretnik), është produkt i keqmenaxhimit që shteti me strukturat e tij, i bënë mbarëvajtjes dhe drejtimit të shoqërisë me të gjithë përbërësit e saj, të shumicës dhe minoriteteve, tradicionalisht apo jo, të qenësishëm brenda juridiksionit shtetëror.

Foto: https://www.af.mil

Avni Alcani/

Konti Gjuric Vladani ishte një figurë e njohur i aristokracisë shqiptare të shek. të 15-të. Për fat të keq mungojnë të dhënat historike për këtë luftëtar të ushtrisë së Skënderbeut, ç’ka e ka vështirësuar punën e historianëve, për të hartuar biografinë e këtij aristokrati dhe luftëtari të shquar arbër. Konti Gjuric Vladani gëzonte famën e një luftëtari të madh dhe një nga gjeneralët më të shquar të ushtrisë së Skënderbeut. Barleti, në librin e tij “Histori e Skënderbeut” (1983), shkruan: Gjuric Vladani ishte një “burrë prej parisë së tij (Skënderbeut) dhe shumë i zoti (faqe 258) …trim dhe shpirt njeriu” (faqe 537). Informacionin e dytë për të e kemi nga Dhimitër Frangu, i cili, në librin e tij “Luftrat e Turqve kundër Skënderbeut” (2000), shkruan: “Skënderbeu… skuadronin e tretë ia besoi Kontit Givriç…” (faqe 35). Fan S. Noli, në librin “Gj. K. Skënderbeu 1405-1468” (Tiranë 1967), sqaron se pas emrit të Kontit Givriç është Konti Juric Vladani (faqe 91). Frangu, në librin e tij të sipërpërmendur, emrin e Gjuricit e ka përmendur edhe dy herë të tjera, si: “Moisiu dhe Givriçi, dy kapedanë të Skënderbeut, erdhën në krye të ushtarëve të kapur rob…” (faqe 36) dhe po aty, për ngjarjen e njohur të vitit 1465 (betejën e Vajkalit), ia shkruan emrin Jurici (faqe 52).

Dhimitër S. Shuteriqi, në një artikull kushtuar Aranitëve, të titulluar “Aranitia në vitin 1467” dhe botuar në revistën “Studime historike” (Nr. 1, Tiranë 1981), shkruan: Gjuric Vladani ishte vëllai i Muzhaq Aranit Komnenit, i njohur me emrin “Muzaka i Angjelinës” (faqe 133). Por ky pohim i prof. Shuteriqit, që Gjurici ka qenë vëllai i Muzhaq Aranitit, nuk është i përmendur nga asnjë prej autorëve arbër të shek. të 15-të, si M. Barleti, Dh. Frangu dhe Gj. Muzaka. Gjithashtu ai nuk është i përmendur as në dy prej monografive më të njohura për Skënderbeun, të autorëve Kristo Frashëri (“Skënderbeu, Jeta dhe vepra”, 2002), dhe Oliver Jens Schmitt (“Skënderbeu”, Tiranë 2008), që janë shkruar pas vitit 1981 (viti i botimit të Shuteriqit). Por, ndonëse pohimi i Shuteriqit ka qenë i njohur prej tyre, ai as nuk është i mohuar nga ata, gjë e cila na lejon ta hulumtojmë vërtetësinë e pohimit të Dhimitër S. Shuteriqit, që Gjurici ka qenë vëllai i Muzhaq Aranitit.

Cilat ishin lidhjet e Gjuric Vladanit me Skënderbeun dhe Familjen Araniti? Fatmirësisht ekzistojnë të dhëna të mjaftueshme, të cilat vërtetojnë se Konti Gjuric Vladani ishte nip i Skënderbeut nga e motra. M. Barleti shkruan: (Gjurici) “ishte në lidhje gjaku me Skënderbeun” (604) dhe “nip prej motre” i tij (faqe 537). Ky është një informacion i rëndësishëm, që e zbulon Gjuricin si të afërm të Skënderbeut (nip prej motre), por në anën tjetër e mbulon me një mister, pasi nuk përcaktohet se djali i kujt motre ishte. Burimi i dytë, që Gjurici ishte nip i Skënderbeut, na vjen nga Dh. Frangu, i cili shkruan: “Skënderbeu… skuadronin e tretë ia besoi Kontit Givriç…, nipit të vet trim” (faqe 35). Njoftimi i Frangut është i rëndësishëm, pasi, jo vetëm vërteton Gjuric Vladanin si nip të Skënderbeut, ashtu siç shkruante edhe Barleti, por sepse ai mbante dhe një titull fisnikërie: “Kont”.

Por cila nga motrat e Skënderbeut mund ishte nëna e Gjuric Vladanit? Dihet se Skënderbeu ka pasur pesë motra: Mara, Jella, Angjelina, Vlajka dhe Mamica. Mara ishte martuar me Stefan Cernojeviçin, sundimtarin e Malit të Zi dhe kishte me të dy djem: Gjergjin dhe Gjoninbfaqe 122. Jella ishte martuar me Stres Balshën dhe kishte tre djem: Gjergjin, Gjonin dhe Boikun (faqe 120). Angjelina ishte martuar me Vladan Komnen Aranitin dhe, sipas Barletit e Gj. Muzakës, kishte pasur Muzhaqin (faqe 45). Vlajka ishte martuar me Gjin Muzakën, por burimet historike nuk japin asnjë informacion nëse kishin pasur fëmijë. Gjuricin e përjashtojmë që mund të kishte qenë fëmija i tyre, për shkak se, së pari, ai do të duhej të mbante mbiemrin e familjes “Muzaka” dhe, së dyti, sipas traditës, ai duhej të kishte si mbiemër emrin e të atit, në këtë rast “Gjini”, ndërkohë që dihet se ai nuk i ka pasur asnjë nga këto dy mbiemra. Motra e vogël e Skënderbeut, Mamica, kishte qenë e pamartuar, në kohën kur ky i fundit u kthye në Arbëri (viti 1443). Skënderbeu, për arsye të konjukturave politike, e martoi Mamicën me Muzak Topinë, me të cilin ajo pati një djalë, që quhej Reposh (faqe 152).

Në fisnikërinë shqiptare të shekullit të 15-të ishte traditë që djemtë merrnin si mbiemër (llagap) emrin e babait të tyre. Kështu, p.sh., djali i Jellës dhe i Stres Balshës, shkruan Barleti, thirrej Gjergj Stresi, duke marrë si llagap emrin e të atit (faqe 120). Barleti shkruan se Angjelina, motra e Skënderbeut, ishte e martuar me Vladan Aranitin. Thamë më sipër, se në traditën e arbërorëve djali merrte si mbiemër emrin e të atit, ndaj do ishte e natyrshme që djali i Vladanit dhe Angjelinës të merrte si llagap emrin e babait të tij. Nga e gjithë ç‘thamë më sipër, dalim në përfundimin se Gjuric Vladani, që Barleti dhe Frangu shkruanin se ishte “nip prej motre” i Skënderbeut, ishte pikërisht djali i Angjelinës, motrës së tij dhe i Vladan Golem Aranitit, prej të cilit kishte marrë mbiemrin “Vladani”. Kemi bindjen se kjo ka qenë rruga e argumentimit që pati ndjekur Shuteriqi, kur shkruante se Gjuric Vladani ishte vëllai i Muzhaqit të Angjelinës.

Po përse Gjon Muzaka nuk e përmendi Gjuric Vladanin si djalë të Vladan Aranitit, apo vëlla të Muzhaqit të Angjelinës? Shkaku duhet kërkuar te qëllimi që kishte pasur Gj. Muzaka kur shkroi “Memorien”, e cila ishte shkruar për t’u treguar pasardhësve të tij se ku i kishin pasur pronat Muzakajt dhe kush kishte qenë rrethi i tyre familjar. Muzhaqin e Angjelinës ai e kishte pasur kunat (burrin e motrës), pra, pjesëtar të familjes së tij. Gj. Muzaka qëllimisht duhet ta ketë lënë Gjuricin jashtë “Memories”, ashtu siç kishte lënë edhe tre djemtë e Gjergj Aranitit: Thomain, Kostandimin dhe Aranitin, që Gjergji i kishte pasur me gruan e dytë italiane, në një kohë që i kishte përmendur në “Memorie” të 8-të vajzat e tij nga martesa e parë me Maria Muzakën.

Ne ende nuk e dimë cila ishte familja e tij, nëse Gjurici ka qenë i martuar dhe nëse kishte lënë trashëgimtarë. Kjo do t’u lihet hulumtimeve dhe kërkimeve në të ardhmen.

Pas kthimit të Skënderbeut në Arbëri në vitin 1443, dy djemtë e Angjelinës, Muzhaqi dhe Gjurici, qenë ndër të parët fisnikë që mbështetën ushtrinë e dajës së tyre. Muzhaqi i Angjelinës, shkruan Barleti, ishte i pari nga krerët e fisnikërisë shqiptare që mbërriti në Krujë për ta përshëndetur dhe për t‘i dhënë përkrahje (faqe 93). Skënderbeu, në misionin e rëndësishëm që kishte, për të çliruar trojet e vendit të tij të pushtuara nga osmanët, u mbështet te dy djemtë e Angjelinës. Ai u besoi atyre momentet më të rëndësishme të betejave luftarake që zhvilloi kundër ushtrisë osmane. Në çdo betejë, si brenda, por edhe jashtë kufijve të atdheut të tyre, të dy fatosat e Aranitëve treguan një guxim dhe trimëri të rrallë. Të dy qëndruan në ballë të betejave kundër osmanëve dhe në shumicën e betejave ata luftuan së bashku, krah për krah me njëri-tjetrin. Gjatë rrethimit të 2-të të Krujës, kur Sulltan Murati II u vu vetë në krye të ushtrisë osmane, Skënderbeu dërgoi Muzhaqin e Angjelinës dhe Gjuric Vladanin për të vrojtuar kampin e ushtrisë rrethuese, si dhe për të parë vendin lidhur me sulmin e mundshëm të ushtrisë osmane (faqe 258).

Momenti më i rëndësishëm dhe më i vështirë për të dy vëllezërit ka qenë kur ata luftuan kundër Moisi Golemit, i cili ishte djali i xhaxhait, por që kishte tradhtuar Skënderbeun, dajën e tyre dhe ishte bashkuar me Sulltanin. Skënderbeu e kishte ndarë ushtrinë e tij në dy pjesë. Dy vëllezërit u vendosën përballë ushtrisë osmane (faqe 461), e cila ishte e komanduar nga Moisiu. Pas kërkesës që Moisiu i bëri Skënderbeut për dyluftim, ai nuk mundi të përballej me prijësin e arbërorëve dhe u largua me turp nga fusha e betejës. Kjo strategji e Skënderbeut pati qenë e suksesshme, pasi, duke i vënë Aranitët përballë njëri-tjetrit, e bëri të pamundur dyluftimin vëllavrasës dhe siguroi fitoren e ushtrisë së tij. Pas kësaj beteje, Moisi Golemi i kërkoi ndjesë Skënderbeut dhe, pas faljes, ai i qëndroi besnik Kastriotit deri në fund të jetës së tij.

Gjatë invazionit ushtarak që Skënderbeu zhvilloi në Itali, kur kishte shkuar për të ndihmuar mbretin Ferdinant të Napolit, Gjuric Vladani, i cili komandonte një pjesë së ushtrisë arbërore, u shqua si luftëtar dhe kapiten i sprovuar (faqe 531-550).

Tre Aranitët e famshëm: Moisi Golemi, Muzhaqi i Angjelinës, Gjuric Vladani dhe disa prej kapedanëve më të shquar të ushtrisë së Skënderbeut, patën një fund të hidhur. Në Betejën e Vajkalit, shkruan Barleti, këta kapedanë, “të rrëmbyer nga furia e Marsit dhe vrulli i luftës, shkuan më tej nga ç’duhej.” (604). Ndër të parët u hodh në sulm Moisi Golemi, të cilit Skënderbeu i kishte besuar komandën e përgjithshme të ushtrisë, dhe pas tij u hodhën Gjuric Vladani, Muzhaq Komneni, Gjin Muzaka, Gjon Perlati, Nikollë Berisha, Gjergj Koka dhe Gjin Maneshi. Ata ranë në kurthin e ngritur nga Ballaban Pasha dhe, pasi u kapën të gjallë, u dërguan të lidhur këmbë e duar në Stamboll. Atje u turturuan deri në vdekje. “Me vdekjen e tyre, – shkruan M. Barleti, – e bënë Arbërinë më të përlotur se ndonjëherë më parë, sepse që të gjithë shquheshin shumë si për fuqinë e trupit, si për forcën e shpirtit dhe për dijen ushtarake” (faqe 604).

B i b l i o g r a f i a:

BARLETI, Marin: “Historia e Skënderbeut” (botim shqip), Tiranë 1983.

FRANGU, Dhimitër: “Luftrat e Turqve kundër Skënderbeut” (botim shqip), Tiranë 2000.

FRASHËRI, Kristo: “Skënderbeu. Jeta dhe vepra”, 2002.

MUZAKA, Gjon: “Memorie” (botim shqip), Tiranë 1996.

NOLI, Fan Stilian: “Gj. K. Skënderbeu 1405-1468”, Tiranë 1967.

SCSMITT, Oliver Jens: “Skënderbeu” (botim shqip),Tiranë 2008.

SHUTERIQI, Dhimitër Simon: “Aranitia në vitin 1467”, revista St. Historike/1, Tiranë 1981.

Prof. Milazim KRASNIQI/

1. Kosova është e proklamuar si shtet multientik dhe ka mbikëqyrje civile e ushtarake të huaj. Prandaj me statusin e saj specifik që e ka, nuk mund të funksionojë si shtet mirëfilli kombëtar, përkundër ideve dhe ndjenjave tona kombëtare. Por, kjo gjendje duale nuk ka pse e bën Kosovën më pak të dashur për shqiptarët e saj dhe për shqiptarët në përgjithësi. Kosova si shoqëri është dhe do të mbetet shqiptare, por si shtet me obligime ndërkombëtare ndaj pakicave, veçmas ndaj pakicës serbe. Ky realitet nuk ndryshon nëse ne e imagjinojmë një realitet tjetër. Ky realitet mund të ndryshojnë nëse ne arrijmë ta bëjmë Kosovën një shtet të suksesshëm, të integruar në NATO dhe në BE, ku pastaj edhe funksionalisht bëhet pjesë përbërëse e botës shqiptare-atlantike.

2. Marrëveshja Ushtarake-Teknike e firmosur ndërmjet NATO- dhe RFJ-së ka larguar të gjitha forcat serbe nga territori i Kosovës. Deri sa të jetë në fuqi ajo marrëveshje, forcat serbe nuk mund të kthehen në Kosovë. Logjikisht, ajo marrëveshje mund të rishikohet, vetëm pasi të jetë arritur një marrëveshjeje përfundimtare politike e mishëruar edhe në një rezolutë të re të KS të OKB-së. Nëse Marrëveshja Ushtarake-Teknike do të suspendohej njëanshëm nga NATO, gjendja e luftës në Kosovë do të rikthehej në atë çast. Rjedhimisht, politika shtetërore në Kosovë, duhet ta ketë gjithmonë para sysh partneritetin strategjik me NATO-n e veçmas me SHBA-në. Ndryshimi eventual anti atlantik i politikës shtetërore në Kosovë, mund të ketë pasoja fatale.

3. Rezoluta 1244 e Këshillit të Sigurimit ka legjitimuar prezencën ushtarake e civile ndërkombëtare në Kosovë. Deri sa të jetë në fuqi kjo rezolutë, prezenca civile dhe ushtarake ndërkombëtare në Kosovë është e pashmangshme, me të gjitha konsekuencat që kjo nënkupton. Pra edhe ato negative. Por ky është realiteti. Asnjë politikë shtetërore normale nuk duhet të krijojë disponim anti OKB në Kosovë.

4. Bashkimi Evropian është i mandatuar nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-s për ta ndërmjetësuar dialogun ndërmjet Kosovës e Serbisë. Gjasat janë se deri sa të arrihet një marrëveshje përfundimtare, mandati i Bashkimit Evropian do të mbetet në fuqi. Prandaj në çdo rast, fushatat kundër zyrtarëve të Bashkimit Evropian, janë në dëm të Kosovës.

5. Opinioni i Gjykatës së Drejtësisë mbi pavarësinë e Kosovës, është i favorshëm, por nuk është obligativ. Si i tillë duhet të afirmohet sa më shumë, por të mos mbahemi pas tij si pianeci për gardhi.

6. Plani i Përgjithshëm i Marti Ahtisarit nuk është miratuar nga Këshilli i Sigurimit, prandaj nuk prodhon obligime për shtete që nuk duan ta njohin pavarësinë e Kosovës. Duhet të kërkohen rrugë të tjera për të ndryshuar qëndrimin e shteteve që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës, veçmas atyre të Bashkimit Evropian.

7. Deklarata e Pavarësisë e 17 shkurtit 2008 është në themel të pavarësisë dhe duhet të mbetet e tillë në çdo rast. Por, duke u begatuar me shndërrimin e Kosovës, nga brenda, në shtet të suksesshëm.

8. Meqë kjo kornizë nuk mund të ndryshohet në mënyrë të njëanshme nga qeveritë e Kosovës, duhet të hartohen politika qeveritare e shtetërore realiste e kurrsesi konforntuese me faktorët që kanë mandat legal në Kosovë (NATO, OKB, BE.) Politikat realiste kërkojnë koncensus të brendshëm politik e shoqëror, e jo harxhim të energjive në luftëra të brendshme politike e shoqërore, siç ka ndodhë në dy deceniet e kaluara. Harxhimi i energjive në luftëra të brendshme i konvenon Serbisë dhe aleatëve të saj, që duan ta paraqesin Kosovës si shtet të dështuar dhe ta rifusin në ndonjë proces tjetër të ridefinimit të statusit. Konfrotimet e brendshme, ndër të tjera, e kanë faktorizuar Listën Serbe, deri në pikën sa u shndërrua në agjent haptazi antishtetëror.

9. Kosova duhet të kërkojë një aranzhman separat me NATO-n, ndoshta në versionin që e ka Islanda me NATO-n, pa e cënuar mandatin e KFOR-it, po vetëm si aranzhman komplementar.

10. Qytetarët e Kosovës duhet të vetëdijësohen se jetojnë një një shtet i cili në konstelacionin e tashëm gjeopolitik e gjeostrategjik e ka të pamundur të anëtarësohet në OKB. Ata duhet të investojnë në suksesin e këtij shteti, e jo ta minojnë e as të ikin nga sytë këmbët, sepse në atë rast dështimi i Kosovës bëhet më potencial.

11. Gjatë këtyre viteve të prezencës ndërkombëtare, nën presionin neokolonialist dhe islamofobik, Kosova kulturalisht është deshqiptarizuar dhe deislamizuar në masë të rrezikshme. Shoqëria shqiptare në Kosovë duhet të rikthehet në ekuilibrat e vet kombëtarë e fetarë. Me eksperimente neokolonialiste, nuk bëhet shoqëri funksionale dhe konkuruese. Në fakt, nëse kjo shoqëri deshqiptarizohet dhe deislamizohet edhe më shumë, pashmangshëm do të rikthehej në një proces të ri të ridefinimit të identitetit të saj, ku karta kryesore do të ishte riserbizimi i saj. Vetëm mendjet e çoroditura nuk e kanë para sysh faktin që narrativa ortodokse serbe mbi Kosovën është gjithnjë aktive dhe shumë virulente.