Astrit Lulushi/

Në vitin 334 pes, Aleksandri u nis për të pushtuar botën. Ai mori me vete historianë dhe gjeografë për të dokumentuar dhe përhapur fjalën për shoqëritë dhe kulturat e ndryshme që hasën ndërsa luftonin në rrugën e tyre nga Maqedonia në perëndim, deri në Indi në lindje. Pas vdekjes së tij të parakohshme në vitin 323 pes, pushtimet e Aleksandrit ndihmuan në fillimin e një epoke të re në historinë e lashtë të quajtur Helenizëm. Helenizmi është rezultat i përzierjes së kulturës greko-maqedonase me shoqëritë e Afrikës së Veriut, Lindjes së Mesme, Azisë Qendrore dhe Indisë; përcaktohet nga shprehjet artistike të gjalla, horizonte të zgjeruara filozofike dhe një kërkim i vazhdueshëm për njohuri të reja. Asnjë institucion tjetër nuk e ilustron më mirë frymën e helenizmit sesa biblioteka e lashtë e Aleksandrisë.

Zjarri në bibliotekën e Aleksandrisë, Egjip, zgjati 6 muaj. Të gjithë librat, rreth 700 mijë, u dogjën. Mes historianëve, ka që thonë se ky është një mit i krijuar kohë më vonë nga një prift, i cili shkruante pa iu referuar dokumentave historikë. Edward Gibbon thotë se djegja e Bibliotekës është një mit i sajuar për të ngarkuar me faj myslimanët:

“…u dogj aksidentalisht nga trupat e Jul Cezarit; pushoi së ekzistuari në vitet 40 pes; dhe u ringjall në epokën e Perandorisë romake, kur islamizmi ende s’kishte lindur”.

Ideja e një biblioteke universale në Aleksandri iu propozua Ptolemeut nga Demetrius i Falerimit, burrë shteti, i mërguar në Aleksandri. Demetrius ishte nga Himera, qytet-koloni e rëndësishëm në bregun verior të Siçilisë, prane lumit me të njëjtin emër (Imera), në komunën Termini Imerese. Por punimet për ndërtimin e Bibliotekës nuk filluan deri në kohën e mbretërimit të Ptolemeut II rreth vitit 250 pes.

Pavarësisht besimit të shumicës se Biblioteka e Aleksandrisë u dogj dhe u shkatërrua në mënyrë kataklizmike, ky nuk është fakt; Biblioteka ra gradualisht gjatë disa shekujve, kryesisht për mungesë fondesh ose kur injorantët u bënë zyrtarë dhe interesi për librat nuk ishte i dukshëm. Kjo rënie filloi me spastrimin e intelektualëve gjatë mbretërimit të Ptolemeut VIII, që u karakterizua nga konflikte të ashpra politike e ushtarake mes vëllezërve dhe motrave për trashëgimin e fronit. Si rezultat i ndërhyrjes romake, Ptolemeut VIII iu dha kontrolli i Syrenës, pranë Qipros. Më 145 pes, ai u kthye në Egjipt, por trajtimi mizor që bënte i opozitës dhe vendimi i tij për t’u martuar me mbesën për t’u bërë faraon, çoi në luftë civile. Gjatë kësaj lufte, egjiptianët vendas u promovuan për herë të parë në nivelet më të larta të qeverisë. Ptolemeu VIII doli fitimtar dhe sundoi derisa vdiq në vitin 116 pes. Burimet e lashta flasin jashtëzakonisht keq për të, duke e quajtur mizor, fodull dhe të degjeneruar, Historianët e cilësojnë si “një nga politikanët më brutal të dinastisë 300 vjeçare ptolemiane

Gjithësesi, prodhimi i jashtëzakonshëm shkencor i Didymus rreth viteve 20 pes dëshmon se Biblioteka ekzistonte – nuk ishte rrënuar – pasi kishte akses në shumë prej burimeve të saj. Didymu njjihej në Aleksandri si autor i rreth 5 mijë librave dhe konsiderohej “Biblietekë lëvizëse”.

Gjatë shekujve të ardhëm, Biblioteka e Aleksandrisë u shkatërua e u rindërtua shumë herë. Por asnjë skroll nuk ka mbijetuar, megjithëse ka mundësi që disa të ekzistojnë. Koleksioni i bibliotekës, vendndodhjet e materialeve të humbura dhe institucionet e lidhura me të u dëmtuan qëllimisht disa herë, çka do të thotë se rrotullat do të jenë djegur, plaçkitur, përmbytur ose shpërndarë me kalimin e kohës. Forcat pagane, greke të krishtera dhe myslimane arabe kontribuan në këtë shkatërrim.

Ideja e ringjalljes së bibliotekës së vjetër daton në vitin 1974 kur një komitet i ngritur nga Universiteti i Aleksandrisë zgjodhi një parcelë toke për bibliotekën e re; puna e ndërtimit filloi në vitin 1995; dhe kompleksi u përurua zyrtarisht në tetor 2002. Në vitin 2009, biblioteka Bibliotheca Alexandrina (latinisht “Biblioteka e Aleksandrisë”), mori një donacion prej 500,000 librash nga Biblioteka Kombëtare e Francës (BnF). Kjo dhuratë e bën Bibliotheca Alexandrina, bibliotekën e gjashtë më të madhe frankofone në botë dhe Biotekën më të madhe dixhitare. B.A. ka rafte për të nxënë rreth 8 milionë libra, por me fondet e tanishme (kryesisht donacione) do të duhen 80 vjet për t’i mbushur.

Photo by: https://www.imago-images.de/search?archiv=on…

Astrit Lulushi/

Shumë studiues kanë vënë re se gjeografia e ishullit Itakë, përshkruar nga Homeri, nuk është plotësisht në përputhje me Itakën e ditëve të sotme. Në studimet e tyre thuhet se Homeri bën gabime gjeografike kur përshkruan peizazhin e një ishulli të cilin nuk e kishte vizituar kurrë personalisht (Homeri ka jetuar në Azinë e vogël). Kjo i kundërvihet idesë, se Ithaka e Homerit është i njëjti ishull i njohur sot në greqisht si Ithaki. Ky identifikim deri diku pranohet. Megjithse, edhe ide të tjera nuk janë të padiskutueshme.

Shumë studiues, të lashtë e të kohës, thonë se gjeografia e ishullit të përshkruar nga Homeri nuk është e njëjtë me Ithaki e sotëm.

Straboni, i konsideruar si babai i gjeografisë, ishte grek nga Azia e Vogël. Në vitin 20, kur Roma sapo ishte bërë Perandori, Straboni, duke u mbështetur në burimet e lashta të viteve p.e.s, tha se në kohën pas Homerit, një pjesë e vogël e ishullit Kefalon u shkëput dhe krijoi ishullin Palik. Këtë ndarje historianët e quajn “Kanali i Strabonit.

Ithaki është kandidati më i mirë për ishullin, i cili që në antikitet njihej si shtëpia e Odiseut. Por asnjë rrënojë e pallatit të tij nuk është zbuluar. Kjo bën që çështja të mbetet e hapur dhe shumë njerëz të spekulojnë.

William Gell, historian – duke shkruar në 1807 – besonte se “Ithaca” e Homerit ishte në bregun Aetos të ishullit Ithaki, afër gjirit të Vathisë. Samuel Butler zhvilloi një teori të diskutueshme se Odisea erdhi nga pena e një gruaje të re siciliane, e cila e paraqet veten në poemë si Nausicaa, në bregun e Siçilisë. Historiani britanik Robert Graves, i njohur si autor i shumë librave mbi mitologjinë, e shpjegon këtë histori në romanin e tij Homer’s Daughter. Arkeologu gjerman Wilhelm Do, në fillim të viteve 1900, pasi kishte kryer gërmime të shumta në ishullujt Ithaki dhe Lefkadë, propozoi që pallati i Odiseut ndoshta mund të gjendet në Nidrit në bregun jugor të Lefkadës. G. Volterra, duke shkruar në vitin 1903, besonte se dikur mund të ketë patur “kanal të Strabonit” midis Palikit dhe Kefalonit. A.E.H. Goekoop, duke shkruar në vitin 1908, besonte se “Ithaca” ndodhej në juglindje të qytetit të Argo-stolisë. W.A. Heurtley dhe Sylvia Benton – besonin se “Ithaca” ishte në ishullin Ithaki dhe në gërmimet e tyre gjetën monedha të shekullit të 9 p.e.s.; në monedha Odiseu shfaqet me plis në kokë. Një kërkim për atdheun e Odiseut, autorë të tjerë besojnë se qendra e Itakës homerike ishte në Kefaloninë juglindore ku tani ndodhet fshati Poros. John Underhill – duke punuar për herë të parë në 2003 – beson se Paliki është vendndodhja e “Ithaca”, dhe se “Kanali i Strabonit” e ndau atë nga Cefalonia.

Homeri thotë se Odisea “eci përmes një kallamishteje” në ishull, ecje që mund të bëhet vetëm në Lefkada. Ishulli gjithashtu ka ujëvara, ku “gratë e Itakës shkonin për të larë rrobat”. Pranë vendit, ku mendohet se ishte pallati i Odisesë, janë “Ujëvarat e Nidrit”, nga ku buron edhe lumi “Dimosarii”; ku ndodhet edhe “Mela-nidros” (me la e ndru). Ka pasur sugjerime se Itaka u riformua nga tërmetet prandaj nuk mund të provohet se ku ka qenë territori i ishullit.

Fjala Ithaka, gjithashtu, mund të jetë ose është shqip ‘e thata’; ‘Ishulli i Thatë’. Fjalorët etimologjikë e japin:

Itaka: Ishull, shtëpia legjendare e Odises; shkronja e parë ‘I’ është fenikase për ”ishull”, pjesa tjetër nuk dihet.

Uliks: “I lënduar” ose “i zemëruar”. Është versioni latin i Odiseut, “udhëtues”, një emër që frymëzoi fjalën “Odyssey”, që do të thotë “udhëtim epik”.

Ndonjë mund të thotë se Odise – Uliks vjen nga fjala ‘uthull’, pasi që kur lindi qante shumë – dhe i ati tha “jepi uthull”.

Duhet thënë gjithashtu se në kohën romake, Itaka ishte pjesë e Eparkisë së Ilirisë. Kur perandori Kostandin ndau Perandorinë gjatë shekullit të 4-të, Itaka u bë pjesë e Perandorisë Bizantine, derisa u pushtua nga normanët në 1185 dhe anzhuinët në shekullin e 13-të. Për disa kohë, Itaka ra në duart e Venedikut. Më 1453 erdhën osmanët. Përfundimisht, Itaka iu bashkua revolucionit të vitit 1821 që solli pavarësinë e Greqisë. Se ku ndodhet Itaka e Odisesë sot, kjo ende nuk dihet.

Astrit Lulushi/

Vetëdija është misteri i mistereve. Është e vetmja gjë e njohur drejtpërdrejt për ne. “Nuk ka asgjë aq të paimagjinueshme se sa materia e vetëdijshme për veten e saj” (Blaize Paskal). Ashtu si imazhet në mendje krijojnë realitetin fizik, realiteti fizik krijon imazhe në mendje. Imazhet krijojnë imazhe. Për shumë shekuj, filozofët kanë eksploruar natyrën e imazhit, shkencëtarët kanë teorizuar origjinën e tij.

Vetëdija është imazh. Dhe përparimi vitet e fundit ka ofruar dritare të reja të jashtëzakonshme në çështjet e ndërgjegjes. Teoritë e përgjithshme dhe të veçanta të relativitetit dhe teorisë kuantike – kanë zbuluar faktorë që luajnë një rol themelor në krijimin e asaj që ne e perceptojmë si “realitet” fizik.

Në të shkuarën besohej se realiteti fizik që përjetojmë ekziston i pavarur nga vëzhgimet tona. Me fjalë të tjera, ekziston një realitet material aktual.

Gjithësia nuk ka një histori të vetme, madje as një ekzistencë të pavarur. Në të vërtetë, si shumë nocione në shkencën e sotme, duket se kjo shkel sensin e përbashkët. Por sensi i përbashkët bazohet në përvojën e përditshme, jo në univers, siç zbulohet përmes mrekullive të teknologjive që na lejojnë të vështrojmë thellë në atom ose të kthehemi në universin e hershëm.

Atomet në vetvete nuk janë reale; ato janë grimca wë formojnë një botë mundësish dhe jo një prej gjërave ose fakteve. Çështjet filozofike të ngritura nga mekanika kuantike vlejnë si për të mëdhenjtë ashtu edhe për të vegjëlit — jo vetëm përshkruajnë mikrofizikën elementare, por edhe botën klasike ose makrofizike (Njutoniane). Vetëdija dhe aspektet e saj mendore janë pjesë e universit kuantik në të cilin jetojmë, dhe nga këndvështrimi kuantik ky univers është një vend jashtëzakonisht ndërveprues.

Vetëdija kuantike nënkupton që ne jemi pjesë e një universi që është një punë në progres; jemi pjesë të vogla të një universi ku shikojmë dhe krijojmë vetveten. Nuk është vetëm e ardhmja që ne përcaktojmë, por edhe e kaluara. Vëzhgimet tona aktuale zgjedhin një nga shumë histori dhe të ardhme të mundshme për “realitetin” e ndërtuar mbi të kaluarën. Dhe e kaluara, ajo që vërtetë ka ndodhur, paraqitet si histori e shkruar djallëzisht gabim, dhe e rreme. Kjo bëhet për të kontrolluar të tashmen e të ardhmen. Shpesh, shumica harron se, kush dëshiron gjithçka humbet gjithçka – të kaluar, të tashme, të ardhme.

Photo: drinas.eu

Astrit Lulushi/

Ndoshta pak njerëz nuk e dinë. Nexhmie Zaimi lindi në Libohovë, Shqipëri më 14 maj 1917, vdiq më 18 prill 2003 në Santa Barbara, Kaliforni. Ishte autore dhe gazetare e njohur shqiptaro-amerikane.

Në Shqipëri, Nexhmia ishte dymbëdhjetë vjeç, kur babai i thoshte vazhdimisht se do të duhej të vinte vellon sa herë që dilte nga shtëpia. Kur i dha vellon, pa thënë asnjë fjalë, ajo hapi dritaren dhe e hodhi mbi çatinë e fqinjit, ku ajo shkonte herë pas here. Babai i zemëruar e quajti “dhi e egër”. Ky akt rebel do t’i jepte tonin jetës së saj.

Nexhmia ishte një nga gjashtë vajzat e para që ndoqi shkollën e mesme në Shqipëri, shkollë e udhëhequr nga misionarët amerikanë presbiterianë në Kavajë.

Në kujtimet e saj nga takimi i parë me Fan Nolin, Nexhmie Zaimi shkruan:

“Ishte prill i vitit 1924, kur u takova për herë të parë me Nolin në qytetin e Vlorës. Ai kishte ardhur aty për të marrë pjesë në ceremoninë mortore të Avni Rustemit. Në karrocën me të cilën shkonim në funeral, bashkë me mua dhe prindërit e mi, ishte edhe nëna e Avni Rustemit, që herë pas here lotonte dhe qante me dënesë. Ky çast mortor u bë shkak të njihesha me Fan Nolin, i cili ndjehej shumë i dëshpëruar për humbjen e papritur të Avniut, që siç thoshte ai, kishte qenë një patriot i rrallë.

Mbaj mend që nëna ime Sherifja, gjatë atyre ditëve vuri në dritaret e shtëpisë pëlhurë të zezë. Ndërkaq, nëna e Avniut për ditë të tëra pas kësaj ndenji në shtëpinë tonë”.

Po me Nolin, Nexhmije Zaimi do të takohej më vonë në Nju Jork dhe të dy bashkë do të bëheshin ndër protagonistët kryesorë të federatës atdhetare “Vatra”.

Ndërsa ishte adoleshente në Shqipëri, familja e saj që ndiqte me rigorozitet traditat u përpoq ta martonte me detyrim. Ajo u largua nga Shqipëria dhe u bë gruaja e parë shqiptare me arsim të lartë në Kolegjin Wellesley, dhe shpejt u bë shtetase amerikane.

Pas Luftës së Dytë Botërore, Nexhmie shkoi në Itali, ku punoi për disa vite duke ndihmuar shqiptarët dhe refugjatët e tjerë që ishin arratirur në Itali nga vendet komuniste. Ajo kaloi disa kohë në Kalabri duke u njohur me historinë e shqiptarëve arbëreshë dhe dialektin e tyre mesjetar të shqipes. Pikërisht për punën me refugjatët dhe kontributin e jashtëzakonshëm që dha në ndihmë të tyre, Nexhmie u dekorua me çmimin “Comandatoressa della Coronna d’Italia”, dhe u vlerësua me një nga medaljet më të mëdha italiane të artit. Gjatë viteve të shërbimit në zonë ajo shkroi edhe një ditar, duke regjistruar kronikën e plotë të veprimtarisë së saj në Itali.

Pastaj ndoqi Shkollën Pasuniversitare të Gazetarisë të Universitetit Kolumbia në New York, dhe u martua me Henry M. Margolis, një avokat dhe biznesmen i njohur në vitet 1940. Më 1943, ata bënë një djalë, Eric Margolis, dhe u divorcuan në fillim të viteve 1950. Sot Eric S. Margolis është gazetar dhe shkrimtar. Për gati 30 vjet, duke përfunduar në 2010, ai ishte një redaktor kontribues në rrjetin e gazetave Toronto Sun, duke shkruar kryesisht për Lindjen e Mesme, Azinë Jugore dhe Islamin.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Nexhmie Zaimi punoi për Zyrën e Shërbimeve Strategjike (OSS) paraardhëse e Agjencisë Qendrore të Inteligjencës, CIA. Pas luftës, mori një rol shumë aktiv në çështjet shqiptaro-amerikane, duke u bërë kryetare e degës së Shoqatës Pan Shqiptare, Vatra, në New York. Ajo ndihmoi të arratisurit shqiptarë dhe ndihmoi familjen e saj në Shqipëri. Nexhmie Zaimi punoi për disa kohë për radiot Zëri i Amerikës dhe Evropa e Lirë. Vehbi Bajrami shkuan në ”Shqiptarët e Amerikës” se në fillim të viteve 1950, ajo ishte një nga gazetaret e para amerikane që raportoi nga Lindja e Mesme, ku intervistoi udhëheqësit e Egjiptit Gamal Abdel Nasser, Anwar Sadat dhe mbretin Husein të Jordanisë. Nexhmie Zaimi ishte gjithashtu një nga gazetaret e para që shkroi dhe ligjëroi gjerësisht për refugjatët palestinezë, gjendja e të cilëve ishte praktikisht e panjohur në atë kohë në Shtetet e Bashkuara. Ajo paraqiti një studim në Departamentin e Shtetit të SHBA-së, në të cilin paralajmëroi se nëse problemi i refugjatëve palestinezë nuk zgjidhet, ai do të shpërthejë në fytyrën e Amerikës pas pesëdhjetë vjetësh. Karriera e saj e transmetimit dhe të folurit u ndërpre pasi gazetat për të cilat ajo shkruante u vunë nën presion. Zaimit iu bënë kërcënime të vazhdueshme kundër saj dhe jetës së djalit të saj, thotë Eric Margolis.

Siç do të përcillte për mediat amerikane, në intervistën me mbretin e Jordanisë, Nexhmie Zaimi do të vendoste në fletore edhe përshtypjet e para për kreun e këtij vendi arab. “E kuptova që në momentet e para”, shkruante në anglish gazetarja shqiptare. “Ishte i sjellshëm në bisedë dhe herë pas here gjërat që i konsideronte të rëndësishme i përsëriste dy herë, në mënyrë që mesazhi të arrinte i plotë dhe i qartë tek lexuesi i thjeshtë.” Në vijim të kujtimeve të bisedës me Mbretin Husein, Nexhmie Zaimi nënvizon një tjetër detaj për momentet e ndarjes me të. “Kur mbaruam intervistën, mbreti Husein më tha se do të më shoqëronte në dalje të pallatit mbretëror. Madje theksoi se kishte rezervuar edhe një surprizë për gazetaren shqiptare që kishte ardhur nga larg për të dëgjuar mendimin e tij. “Teksa zbritëm shkallët e pallatit, në të dyja anët e tyre u nderuam me një rreshtim të 60 rojeve të Pallatit – të gjatë e të veshur me uniformë ceremoniale. Mreti Husein më tha se mund të komunikoja me ta. Anglisht? i thashë. “Jo shqip”, më tha duke u ndalur para tyre. “Shqip?! “Po, po shqip”, këmbënguli mbreti Husein. “Si ka mundësi?” e pyeta e habitur. “Këta janë të gjithë shqiptarë”, shpjegoi Mreti surprizën që kishte vendosur të më bënte në ndarje. Kur e pyeta pse kishte zgjedhur shqiptarët për roje të tij, Mbreti Husein shpjegoi se ata janë besnikë dhe trima. Këto kishte përgatitur të përcillte Zaimi për mediat amerikane, në intervistën me mbretin e Jordanisë,

Gjatë kësaj periudhe, zonja Zaimi vuante nga glaukoma dhe sëmundje të tjera të syrit që e penguan të shkruante një libër tjetër si Daughter of the Eagle. Ajo punoi për komunitetin shqiptar në Nju Jork dhe Nju Xhersi, duke përkthyer në Gjykatat Penale, duke u angazhuar në aktivitete komunitare dhe duke ndihmuar refugjatët e luftës në Evropë. Ajo gjithashtu jetoi për disa kohë në Paris, Romë, Gjenevë dhe Kajro. Nexhmie Zaimi ishte një zë i fortë në SHBA kundër regjimit komunist të Shqipërisë. Shtëpia e saj në Manhatan ishte vazhdimisht e mbushur me gazetarë, artistë, shkrimtarë, diplomatë, staf të OKB-së dhe vizitorë nga Evropa dhe Lindja e Mesme. Për shkak të fillimit të verbërisë, Nexhmie Zaimi u largua me dëshirë nga Nju Jorku në vitet 1980 dhe u vendos në një komunitet pensionistësh në Santa Barbara, Kaliforni. Në fund të viteve të 80-ta, ajo u kujdes për tre fëmijë nga Kosova të cilët u plagosën rëndë në një aksident ajror të NATO-s. Zonja Zaimi vazhdoi të shkruante librin e saj të dytë deri në vdekjen e saj. Duke qëndruar krenare dhe sfiduese deri në fund, në vitin 2003, trupi i saj u dorëzua përfundimisht. Lidhjet e Nexhmës me familjen e saj në Tiranë kanë qenë gjithmonë shumë të ngushta. Ajo nuk i takoi për dekada, por kujtesa e saj për Shqipërinë dhe dashuria për familjen mbetën gjithmonë shumë të forta. Ajo vuante vazhdimisht nga frika se familjarët e saj do të arrestoheshin dhe torturoheshin, apo edhe vriteshin nga sigurimi i shtetit, veçanërisht kur ajo u bë e famshme në çështjet politike shqiptare në SHBA. Në shumë prej analizave të saj në mediat amerikane, duke filluar nga CNN, ajo, duke promovuar vlerat më të mira të shqiptarëve, goditi me forcë regjimin komunist të vendosur në Shqipëri menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore. Nexhmia nuk i prishi për asnjë moment lidhjet me vendlindjen dhe ishte gjithmonë krenare që ishte shqiptare. Në fund të viteve 1940, 1950 dhe 1960, Nexhmie u përpoq të shpëtonte familjen e saj nga uria, duke dërguar ngarkesa të rregullta me ushqime dhe veshje. Kështu ndodhi edhe kur kishte pak para dhe pas divorcit në vitin 1949. Familja e saj në Tiranë u shpall “Armik i Popullit” nga komunistët, vetëm sepse të afërmit e saj kishin ndjekur shkollën amerikane. Situata e tyre politike u rëndua edhe nga fakti se Nexhmie dhe vëllai i saj Muhamedi kishin shërbyer për disa kohë si përkthyes

në Ambasadën Britanike në Tiranë. Angazhimi i saj si një nga gazetaret e njohura në mediat perëndimore e përkeqësoi edhe më shumë pozitën e familjes së saj në Tiranë. Ajo vizitoi Shqipërinë dy herë: herën e parë në 1939 dhe herën e dytë shkoi në 1986 kur autoritetet komuniste i thanë se ishte e padëshirueshme a “non grata”.

Në Nju Jork ajo njihej gjerësisht si “Zonja e Parë e Shqipërisë”, thotë Bexhet Çobani, dhe Italia i kishte dhënë titullin e lartë “Kalorës Komandant i Kurorës”.