Sejfulla Malëshova ende na thotë si ta duam Shqipërinë

Naum Prifti/

Poema e Sejfulla Malëshovës Unë e dua Shqipërinë është një himn lirik atdhedashurije ngjashëm me poezinë Bagëti e Bujqësi e poetit tonë kombëtar Naim Frashëri. Vargjet aq të ndjera dhe me muzikalitet të rrallë recitoheshin nga populli edhe në kohën kur autori i tyre ishte anatemuar si armik nga regjimi komunist shqiptar. Poezinë “Unë e dua Shqipërinë” e lexova për herë të parë në antologjinë e klasës së I të shkollës unike. I magjepsur prej bukurisë së saj e mësova menjëherë përmendësh dhe nuk e harrova kurrë. Sot e kësaj dite unë dhe vajzat e mia e recitojmë së bashku poemthin që është një nga perlat e letërsisë shqiptare si edhe nga pjesët më të dashura të repertorit të familjes Prifti. Në përmbledhjen e kujtimeve të mia për profesorin kam shkruar për një episod që ngjau gjatë një stërvitje ushtarake në vitet ’70 kur një oficer nisi të recitonte vargjet:“Këmbëkryq përmbi selishte Po nis këngën pleqërishte,Ndez çibukun dhe kujtojDjalërinë që më shkoj.”I nxitur nga kureshtje e pata pyetur oficerin nëse e dinte se të kujt ishin vargjet.-Nuk e di, – më tha,- por më pëlqejnë.Nuk ia zbulova emrin teksa buzëqesha me ironinë se atij autori që sistemi po orvatej t’ia shuante emrin po jetësohej në vargje të përcjella gojarisht edhe nga një oficer që i shërbente po atij regjimi. Poezitë e Sejfulla Malëshovës të shkruara në prag dhe gjatë viteve të luftës dhe të mbledhura në vëllimin “Vjersha” më 1945 çelën shtegun drejt metodës së realizmit socialist pavarësisht se më vonë kjo metodë u bë gangrena e letërsisë. Veç kësaj, një nga paradokset ose më mirë absurditetet e komunizmit shqiptar manifestohej para ekraneve tona atëherë kur në mbyllje të çdo kongresi të PPSH-së, Byroja Politike edhe delegatët këndonin bashkarisht “Internacionalen” e poetit francez Eugjen Potje përkthyer shqip nga ‘liberal-oportunisti’ Sejfulla Malëshova.Një prijës i Platformës KombëtareShkrimet publicistike të Malëshovës ishin orientim për platformën kombëtare. Faik Konica dhe Fan Noli e konsideronin “poetin rebel” Lame Kodra si dishepullin e tyre si edhe bashkëpunëtor të rangut të parë. Në botimet e Federatës “Vatra” në Amerikë dhe në publikime të tjera shqiptare dëshmohet veprimtaria, inteligjenca dhe patriotizmi i Sejfulla Malëshovës. Fan Noli, i cili ia njihte zotësitë intelektuale dhe atdhetare, e mori në kabinetin e tij qeveritar në 1924. Malëshova ishte një nga veprimtarët e KONARE-së (Komiteti i Çlirimit Nacional) e krijuar në Vjenë nga emigrantët e majtë. Përveç studimeve filozofike e politike-ushtarake, Sejfulla Malëshova kishte mbrojtur disa grada shkencore dhe ishte njohës i disa gjuhëve. Si bashkëpunëtor shkencor në Akademinë e Shkencave të Moskës, Sejfulla Malëshova në koordinim me shumë patriotë atdhedashës shqiptarë ishte në krye të lëvizjes për një Shqipëri të lirë. Ai ishte aktivist me përvojë revolucionare dhe konsiderohej prijës i përpjekjeve të emigracionit shqiptar për çlirimin e vendit. Parashikimi i Sejfulla Malëshovës për Partinë Komuniste shqiptareKompleksi i inferioritetit të Enver Hoxhës u shpërblye nga akti i përjashtimit të Profesorit Sejfulla Malëshova. Në të vërtetë Malëshova ishte intelektuali i parë i përndjekur sepse pas tij të gjithë ata që guxuan ta kritikonin Enverin në Plenumin e Beratit e pësuan dhe u eliminuan njëri pas tjetrit nga mjeshtri i prapaskenave. Në tetor 1944 Sejfulla Malëshova e demaskoi Enver Hoxhën në mbledhjen e Pleniumit të Beratit për lëkundje të vijës së partisë midis dy ekstremeve, oportunizëm dhe sektarizëm. Vrasjet e kundërshtarëve politikë nga njësitet guerile dhe nga atentatorët, në rrugë dhe lokale, të kryera me urdhër të Partisë, ai i cilësoi akte terroriste. Në mënyrë të veçantë ai vërejti se deklarata e vrasjeve “në emër të popullit” nuk kishte asnjë bazë ligjore. Malëshova paralajmëroi se po të vazhdohej në këtë rrugë, partia do të katandisej në një bandë me vrasës e kriminelë, parashikim i cili u vërtetua plotësisht brenda pak viteve. Profesor Malëshova bëri një gabim të pafalshëm taktik kur propozoi krijimin e postit të kryetarit të Partisë. Nuk kishte kandidat më të kualifikuar që i përmbushte të gjitha premisat e mundshme veç Sejfullait. Bagazhi i tij veç të tjerave përmbante aktivitet të gjatë patriotik krahas shumë figurave të shquara kombëtare. Propozimi për kryetar në mbledhjen e Beratit ishte sfidues për Enver Hoxhën sepse detyrimisht sekretari do të spostohej në plan të dytë, prandaj e hodhi poshtë si të panevojshëm dhe të parakohshëm. Do përmend shkurtimisht se për politikën e jashme Sejfullai udhëzonte të mbahej distancë e njëjtë si ndaj Bashkimit Sovjetik, ashtu edhe ndaj Amerikës dhe Britanisë së Madhe. Por vënia e Aleatëve në të njëjtin plan sfidonte Jugosllavinë dhe Bashkimin Sovjetik, çka i dha rast Enver Hoxhës ta damkoste si oportunist; ndër programet e politikës së brendshme Malëshova kërkonte përkrahje shtetërore për ngritjen e tregut privat, gjë që ju mjaftoi partiakëve për ta etiketuar si liberal. Për mënjanimin e Malëshovës, Enver Hoxha kërkoi mbështetjen e Koçi Xoxes, Pandi Kristos, Tuk Jakovës, Kristo Themelkos, Gogo Nushit, Hysni Kapos. Të partishmit me arsim të kufizuar e hoqën qafe me një ndjenjë lehtësimi profesorin erudit, dijenitë dhe horizonti i të cilit zbulonte defiçitet e tyre. Në vitin 1947 Sejfulla Malëshova u përjashtua nga Byroja Politike, i akuzuar si oportunist dhe properëndimor. Pas përjashtimit, filloi e tatëpjesta e pafund e profesor Malëshovës. E shkarkuan nga posti i Ministrit të Arsimit, madje nuk e lanë as kryetar të Lidhjes së Shkrimtarëve. Në gusht 1947 u provokua Konferenca III e Lidhjes së Shkrimtarëve. Doktor Dishnicës iu kërkua të bënte autokritikë për parathënien e tij në librin “Vjersha” të Sejfulla Malëshovës ku ai i jepte atribute të çmuara autorit si poet e mendimtar. Ndryshe nga ç’pritej, Dr. Ymer Dishnica deklaroi se nuk i hiqte asnjë presje parathënies që kishte shkruar. Kjo i zemëroi autoritetet dhe si pasojë Sejfulla Malëshova, Ymer Dishnica dhe Skënder Luarasi u përjashtuan nga Lidhja dhe u shkarkuan nga detyrat që kishin. Sejfulla Malëshovën e degdisën në Patos me detyrën e magazinierit të një depoje, Ministrin e Shëndetësisë Doktor Dishnicën e dërguan mjek të thjeshtë në Spitalin e Tiranës, pastaj e “transferuan” në Berat, ndërsa Luarasin e hoqën nga Drejtoria e Teksteve pranë Ministrisë së Arsimit dhe e emëruan mësues në Shkollën Pedagogjike. Internimi Malëshova u internua në Patos përpara se të transferohej në Fier. Në periudhat e shkurtëra të zbutjes së luftës së klasave, Sejfullai vinte në Tiranë për punë personale, sigurisht duke marrë leje nga Dega e Brendshme e Fierit. Zbutjet ishin si pranvera të parakohshme, të cilat pasoheshin gjithmonë nga acare dimri më të hidhura. Gjatë internimit, Malëshova duhej të paraqitej në Degë për të vërtetuar që ishte aty. Dy herë ditën, në mëngjes e mbrëmje, vendasit e kureshtarët e shihnin profesorin të kalonte para sportelit të dezhurnit të Degës së Brendshme, duke ngritur dorën lart, si t’i thoshte: “Jam këtu!” ritual që vazhdoi deri në ditët e fundit të jetës më 1971. Lame Kodra Shqipëruesi i Shumë Veprave KlasikeLame Kodra (pseudonimi letrar i Sejfulla Malëshovës) është përkthyesi i shumë poezive të zgjedhura dhe veprave me famë botërore, midis të cilave: “Ançari” i Pushkinit, “Punëtorët e Avlemendit” i Heinrik Haines, “Mbreti i Tulës” nga Gëte, cikël me poezi nga Nekrasovi, prozë nga Bokaçio dhe F. Argondica, “Kopshti i qershive” i Çehovit, prozat poetike të periudhës romantike të Gorkit “Zgalemi” dhe “Stuhija”. Stili mjeshtëror i përkthimeve është i dallueshëm edhe për nga mënyra e ruajtjes së kadencës dhe ritmit pa disonancë të origjinalit si tek “Zgalemi”: “Mbi të thinjin shesh të detit, era fryn dhe mblidhen retë. Midis detit edhe reve, kryelartë shkon Zgalemi si e zezë vetëtimë. Prek me krahë ai valët, si shigjetë ngritet reve, dhe këthet dhe retë gjegjin gazin-kthimë të asaj shprese.”Në periudhën e zbutjes së tensionit politik, në kohën e miqësisë me Krushovin, Malëshovës iu lutën të përkthente nga origjinali dramën e Çehovit “Kopshti i qershive”. Ai e përktheu, por u zhgënjye kur nuk e pa emrin e përkthyesit në frontespic. Protestoi te drejtoria e shtëpisë Botuese “Naim Frashëri” se e kishin mashtruar, se nuk ishte e drejtë të mos figuronte emri i tij, por ankesa nuk u përfill. Duket se urdhri për t’ia fshirë emrin kishte ardhur nga lart. Shtëpia Botuese iu lut të përkthente edhe vepra të tjera, me kusht që të mos i vihej emri, por Lame Kodra, edhe pse kishte nevoja të ngushtshme të kompensonte rrogën e tij qesharake si magazinier, nuk pranoi. Për të, dinjiteti personal kishte më shumë vlerë se shpërblimi material.Paradoksi i Demokratit të AnatemuarShpesh kam dëgjuar pyetjen: Si shpëtoi Sejfullai? Si ngjau që Enver Hoxha nuk e pushkatoi apo nuk e burgosi atë ndërsa figura të tjera më pak të njohura dhe me më pak peshë i capërleu? Mendoj se Enver Hoxha nuk shihte kurrfarë rreziku prej tij, as imediat, as potencial, mbasi Sejfullai ishte tip meditativ, i mbyllur në vetvete, njeri i letrave, pa shokë, pa shoqëri, i vetmuar si asket. Partia e eliminoi Sejfulla Malëshovën duke e dënuar me vdekje civile të ngadaltë, të mënjanuar, i lënë për tu harruar. Por Sejfulla Malëshova ishte vizionar atdhedashës, demokrat dhe erudit emrin e të cilit nuk arritën ta shuajnë dot kurrë. Me krijimtarinë e tij letrare “poeti rebel Lame Kodra”, siç e quanin atë Noli dhe Konica, solli një prurje të re në letërsinë dhe kulturën shqipe.2 mars – Përvjetori i LindjesNë ditën e përvjetorit të lindjes së Profesorit Sejfulla Malëshova, unë ju ftoj të themi të gjithë së bashku vargjet e pavdekshme të poemthit të tij Unë e dua Shqipërinë: S’kam çiflig e s’kam pallate,S’kam dyqan me katër kate,Po e dua ShqipërinëPër një stan në Trebeshinë,Për një shkarp e për një gur,Për një gardh e për një mur,Për kasollen mbi Selishtë,Për dy ara në Zallishtë,Për një lopë e për një gomar,Për një Balo, një manar.Unë e dua ShqipërinëSi bari dhe si fshatar.Unë e dua Shqipërinë,Për tërfilin mbi lëndinë,Për një vajzë gjeraqinë,Dhe për ujët që buronNga një shkëmb e gurgullonNëpër lisa gjetheshumë,Edhe zbret përposh në lumë.Unë e dua ShqipërinëPër një lule trëndelinë,Për një zog që fluturon,Për bilbilin që këndonNë ato ferra në ato hijeKëngë malli e dashurie,Këngë shpirti të helmuar.Unë e dua ShqipërinëSi poet i dhemshuruar.Unë e dua ShqipërinëQë nga Korça e Vraninë,Ku del bujku që me natëMe parmendë dhe me shatë,Mbjell e korr me djell, me hënëDhe s’ka bukë për të ngrënë,Ku nallbani dhe samarxhiuMjeshtri, kallfa e kallajxhiu,Krrusen ditë e krrusen natë,që të hanë bukë thatë,Ku hamalli nëpër skelaNgarkon hekur dhe varela,Këmbë zbathur, brekë çjerrëPunon vetëm për të tjerë.Unë e dua ShqipërinëQë nga Shkupi e Janinë,Ku një popull derëziHeq e vuan robëriPo ka shpirtin luftëtar.Unë e dua ShqipërinëSi shqiptar e bir shqiptar.Foto: Sejfulla Malëshova gjatë një fjalimi. Fotoreporteri i panjohur, Arkivi Qendror i Shtetit (Public Domain) WikimediaNaum Prifti, fotografuar nga Roland Tasho