ESSE – Page 143 – Dielli

HASAN KALESHI, NË 100 VJET TË LINDJES 1922-2022

December 28, 2022 by s p

Prof.Muhamed Mufaku/

Në vazhdim të vëllimeve të veprave të Akademik Hasan Kaleshit, të cilat botohen me rastin e 100 vjetorit të lindjes së tij, vjen ky vëllim(8) paksa më specifik. Në krahsim me vëllimet e tjera që përmbledhin tematika të ndryshme gjuhësore, letrarare, historike e të tjera, ky vëllim përfshin një fushë në të cilin u dallua Kaleshi në nivel të orientalistikës evropiane: gjuha dhe letërsia arabe.
Lidhja e Kaleshit me gjuhën arabe është e hershme. Ajo nis që nga fëmijëria e tij, në saje të kujdesit të të jatit imam Ahmet Kaleshi për t’ia mësuar Kur’anin, i cili te arabët merret jo vetëm si vepër fetare, por edhe si vepër më e lartë në stilistikën e gjuhës arabe. Interesimi i Kaleshit te ri për mësim bëri që ai ta mësojë përmendsh Kur’anin që në moshën 10 vjeçare. Më vonë, Kaleshi i thelloi njohuritë me arabishten gjatë shkollimit në “Medresenë e Madhe” të Shkupit deri më 1941, kur u mbyll medreseja për shkak të luftës, për të vazhduar pastaj shkollimin në gjimnazin “Sami Frashëri” në Prishtinë. Pas luftës, në saje të njohjes së mirë të arabishtes, ai u regjistrua në Degën e Orientalistikës në Beograd më 1946, ku i kreu studimet me sukses më 1951. Për shkak të zotërimit të kësaj gjuhë, ai punoi aty lektor i gjuhës arabe, si dhe e zgjodhi për disertacion një temë që ka lidhje të ngushtë me arabishten: “Dokumentet më të vjetra të vakufit në gjuhën arabe në Jugosllavi”, të cilën e mbrojti me sukses më 1960.
Ndërkohë, pas përfundimit të studimeve për letërsinë arabe në kuadër të orientalistikës, Kaleshi zuri të merret me shkrime për letërsinë arabe, si dhe me përkthimet e para nga kjo letërsi, qoftë në gjuhën shqipe apo në gjuhën serbokroate . Kështu, mumd të thuhet se Kaleshi në vitet 50-60 të shek. XX u bë emër i njohur në këtë fushë.
Pas themellimit të Degës së orientalistikës në Universitetin e Prishtinës, më 1973, ku ai u bë profesor i gjuhës dhe letërsisë arabe, u kujdes që të hartojë një tekst universitar për letërsinë arabe që t’u shërbente studentëve të Orientalistikës. Këtë tekst me titull “Hrestomatia e letërsisë arabe” e paraqiti në rektorat në vitin 1975 dhe priste me padurim botimin e tij, ngase studentët nuk kishin asgjë të botuar për letërsinë arabe. Për fat të keq, ai vdiq papritmas më 19.07.1976 dhe teksti u zhduk në rektorat. Përkundër përpjekjeve që të gjurmojë fatin e atij teksti, kolegu Akad.Feti Mehdiu, atëherë profesor i gjuhës arabe , arriti vetëm të mësojë se teksti iu dha komisionit për vlerësim por që më vonë u zhduk. Mu për këtë, ky libër u përgatit si rikonstruktim i atij kontributi origjinal të Kaleshit, i cili e prezenton autorin si pionier të arabistikës moderne në gjuhën shqipe e shumë më gjerë.
Kontributi i Kaleshit në fushën e studimit dhe përkthimit të letërsisë arabe mund të përmbledhet në disa aspekte.
Kaleshi nuk ishte i vetmi njohës e arabishtes në viset shqiptare në gjysmën e parë të shek.XX. Kuptohet, në Shqipëri, Kosovë dhe në Maqedoni kishte mjaft që dinin arabishten, por ata kishin kryer studimet në qendrat tradicionale në Stamboll e në Kajro, me metodat e vjetra, në kohën kur arabistika zhvillohej në qendrat e orientalistikës në Evropë me metodat e reja shkencore. Ishte me rëndësi fakti që Kaleshi e mbaroi Degën e Orientalistikës më 1951 dhe mbeti një kohë të mirë në këtë degë, duke praktikuar arabishten e re me studentët. Në këtë mënyrë ai njëhersësh përcolli zhvillimin e arabistikës në qendrat evropiane dhe në Egjipt, ku studimet linguestike dhe letrare arabe morën hov me hapjen e Universiteteve të Kajros dhe të Aleksandrisë në gjysmën e parë të shek.XX.
Lidhja e Hasan Kaleshit me Kajron , përkatësisht me Akdeminë Shkencore, të themelluar më 1932, kishte efektin e vet në të dy drejtimet. Për Kaleshin,vizitat në Kajro, gjatë viteve 1965-1967, kontribuan dukshëm që ai të njihte më mirë gjuhën dhe letërsinë arabe në kohën kur Egjipti ishte qendër e letërsisë bashkëkohore arabe, më emrat më eminentë të shek. XX, si Taha Husein, Teufik al-Hakim, Mhmud Tejmur, Naxhib Mahfuzë dhe të tjerë. Disa nga këto personalitete Kaleshi i kishte njohur edhe më herët nga larg, duke ua përkthyer disa krijime në shqip dhe serbokroatisht, mirëpo tani lidhjat e tij personale me disa shkrimtarë më të njohur, e sidomos me M.Tejmurin, e nxitën të merret më shumë me përkthimin e veprave të tyre.
Kaleshi u paraqit në Kajro si orientalist evropian në kohën kur gati në tërë botën arabe orientalizmi evropian kishte një imazh negativ, gjë që e trajtoi Eduard Saidi në veprën e tij “Orientalismi”. Mirpo Kaleshi, në paraqitjen e tij më 1965 në Kajro me një ligjëratë rreth konceptit të orientalistikës ashtu siç e kuptonte ai dhe ashtu siç punonte për të, solli një risi për qarqat shkencore atje. Kështu, Kaleshi në ligjeratën e tij paraqiti një koncept tjetër fare për orientalistikën në mjediset me trashëgimi orientale në Evropë, si në Kosovë, Maqedoni e në Bosnje, si displinë shkencore që ka për qëllim kultivimin e mësimit të gjuhës arabe, prezentimin e letërsisë arabe, si dhe kujdesin për dorëshkrimet orientale, pa ndonjë ngarkesë idelogjike. Këto koncepte të reja për qarqet shkencore arabe, të ngarkuara me ndjeshmëri ndaj orientalizmit kolonial e postkolonial, u pritën me interesim dhe mirëkuptim. Me këtë nuk na çudit vendimi, më 1967, për pranimin e Kaleshit si anëtar korrespodent në Akdeminë e Shkencave të Kajros, pranim ky që pati një peshë të veçantë në tërë botën arabe si i pari dhe vetmi orientalist nga ish-Jugosllavia.
Në bazë të materialit të prezantuar në këtë vëllim, mund të konstatojmë disa veçori të kontributit të Kaleshit jo vetëm në rrethin shqiptar, por edhe në atë ballkanik e më gjerë.
Për kohën e tij, nuk kemi ndonjë arabist që kishte aq njohje për gjuhën e letërsinë bashkëkohore arabe, e sidomos egjiptiane, e cila kishte marrë hov zhvillimi atëbotë. Kështu, ai arriti që nga fillimi i viteve 50-të të shek. XX të paraqitet me disa përkthime të poezisë dhe të prozës arabe në gjuhën shqipe dhe serbokroate në gazetat dhe revistat e njohura të kohës (Flaka e vëllazërimit, Rilindja, Književna reć, NIN e tëtjera). Këto përkthime dalloheshin për një shije të hollë, por edhe për faktin ae ishin përkthyer nga origjinali nga një njohës i mirë i letërsisë arabe, e jo nga gjuhët tjera (frëngjisht, anglisht, rusisht e serbokroatisht).
Përveç studimeve serioze për letërsinë arabe dhe përkthimeve profsionale nga kjo letërsi, nga ky vëllim shihet se ç’ kujdes kishte Kaleshi për përcjelljen e orientalistikës evropiane dhe për prodhimin shkencor të kritikëve arabë. Kjo del në pah para së gjithash nga recensionet që i kishte botuar në revistat profisionale. Në këto recensione vërehet kritika e tij për trendin e përkthimeve të latërsisë arabe nga gjuhët evropiane, e jo nga origjinali edhe përkundër faktit që atëherë kishte njohës të gjuhës arabe. Në këtë frymë, nga puna në Degën e Orientalistikës në Prishtinë, bashkëpuntorët dhe studentët e Kaleshit morën porosi të vlefshme dhe botuan shumë vepra të letërsisë arabe në gjuhën shqipe.
Në punën për përgatitjen e këtij vëllimi të veçantë na priu para së gjithash dëshira të rikonstruktojmë një libër që tregon kontributin origjinal e Kaleshit në këtë fushë, kontribut i cili nuk ishte praktikuar deri atëherë jo vetëm në nivel të studimeve shqiptare, por edhe më gjerë, si dhe të përkujtojmë një tekst universitar për letërsinë arabe që u zhduk me qëllim në rektorat, pas vdekjes së autorit më 1976. Për të arritur këtë qëllim u detyruam të ribotjmë dy studime më të vlefshme të autorit (Kur’ani – kryevepër e letërsisë arabe,dhe Tregimi modern arab dhe Mahmud Tejmuri) në seksionin e parë Studime, kurse në këtë seksion kemi një ndër shkrimet e para në gjuhën shqipe dhe një tjetër, që botohen për herë të parë në shqip. Në seksionin Vlerësime kemi gjetë shkrime/recensione që botohen shqip për herë të parë dhe që tregojnë kulturën e gjerë profisionale të Kaleshit në përcjelljen e botimve të ndryshme në këtë fushë dhe në qasjen e tij kritike. Edhe pse Kaleshi kishte përkthyer shumë vjersha të poetëve arabë, e pamë të udhës të botojmë këtu vetëm ato vjersha që i botoi shqip, kurse i lamë jashtë vjershat e botuara në serbokroatisht, maqedonisht dhe turqisht sepse, sipas Kaleshit, nuk vlen përkthimi nga përkthimi.
Në disa vëllime u pa e udhës që shkrimet e Kaleshit në shqip të kthehen në gjuhën e sotme standarde, mirëpo në këtë vëllim e pamë të udhës të ruhuet shqipja që e dinte mirë Kaleshi. Përkundër paragjykimeve, Kaleshi jo vetëm që ka filluar shumë herët të botojë shkrime të ndryshme në gjuhën shqipe, por ai tërhoqi vërjetjen për kujdesin ndaj gjuhës shqipe qysh në shkrimin e parë “Disa vërejtje mbi gjuhën në shtypin tonë”, botuar në revistën “Jeta e re” më 1949. Për këtë na duket se botimi i shkrimve të Kaleshit në gjuhën origjinale paraqet edhe një aspekt tjetër – nivelin e kulturës gjuhësore të autorit në një kohë transicioni në Kosovë, ashtu edhe në Maqedoni.
Në fund do të theksoja se ky vëllim është një produkt i punës kolektive, që e filluam bashkë me Akad. Feti Mehdiun, në Prishtinë, dhe Akad. Esad Durakoviqin, në Sarajevë, pa të cilët nuk do të mund të mendohej sajimi i këtij vëllimi.

DËSHMI E MBIJETESËS DHE TRASHËGIMISË KULTURORE

December 27, 2022 by s p

Ndonëse me herët për krahinën e Krajës, përkatësisht Krajën e Shkodrës është shkruar në mënyrë fragmentare nga autor të ndryshëm, nga miratimi i pluralizmit ne këtë aspekt janë botuar studime e botime të veçanta me vlera shumëdimensionale.
Cekim me këtë rast botimin e librit Kraja me veçantitë shestanase në rrjedhën e shekujve(Kumtesat e Konferencës shkencore, Ulqin 7-8 tetor 2011), botuar në vitin 2013, me qasje shumëdimensionale si i vetmi i tillë deri më tash. Ndërsa me studime apo botime të veçanta janë paraqitur edhe Z.Jankaj, I.Doda, H.Koliqi, A.Gjeçbritaj, H.Muja, H.Alaj, N.Draga etj., duke ofruar të dhëna me interes nga profili i tyre krijues.
Autorëve të tillë iu bashkangjitet Xhelal Muja, i cili ditë më parë opinionit i prezantohet me librin “Ublat – trashëgimi kulturore dhe jetike në Krajë”, duke qenë botim i veçantë i trashëgimisë kulturore në hapësirën etnogjeografike mbarëkombëtare.
I lindur dhe rritur në Krajë, autori nuk ka qenë indiferent ndaj trashëgimisë kulturore të kësaj krahine etnografike, por është angazhuar me pasion duke mbledhur të dhëna me interes për ublat, që janë simbol jetik i këtij mjedisi. Dhe nuk ka si të jetë ndryshe sepse ata janë identiteti i kulturës materiale të shqiptarëve në Krajë, të cilat kanë nxitur kureshtjen e studiuesve të ndryshëm.
Dukuri e terreneve karstike
Dihet se ublat janë të pranishme në terrenet karstike, si të vetmet objekte për të siguruar ujin për popullsinë vendore. Pikërisht në sajë të ndërtimit të tyre personat përkatës kanë treguar mjeshtri në artin e ndërtimit, duke dëshmuar se në këtë krahinë etnografike jeta është e hershme e cila ka pasur vazhdimësi deri në ditët tona. Në lidhje me këtë çështje autori ka hulumtuar në terren duke ofruar të dhëna për 397 ubla, duke dëshmuar se Kraja në këtë aspekt paraqet mjedis të veçantë në tërë hapësirën etnogjeografike shqiptare.
Libri është i ndarë në dy pjesë: ku në pjesën e parë ofron të dhëna historike e gjeografike për Krajën dhe vendbanimet e saj, nga Shiroka e deri në Selcë, ndërsa në pjesën e dytë në detaje ofrohen të dhënat për ublat në Krajë sipas vendbanimeve,ku përveç koordinatave të tyre ofrohen edhe fotografitë përkatëse, duke qenë dëshmi autentike në ketë mjedis.
Ublat, pjesë e identitetit socio-kulturor
Në rrethana të reja shoqërore ublat kanë humbur rolin e tyre, por ata janë pjesë e identitetit social e kulturor të popullsisë së Krajës. Ublat duhet trajtuar ne kontekstin të raportëve shoqërore me qasje shumëdimensionale, sepse ata kanë qenë vend i takimeve, ngjarjeve të ndryshme por edhe të njohjeve të te rinjëve. Dhe nuk ka pasur mundësi të jetë ndryshe sepse ata ishin simbol i jetës në këtë krahinë etnografike.
Libri ka si mision për të informuar lexuesit e pasionuar por në mënyrë të veçantë brezat e ardhshëm të njihen me një pjesë të historisë dhe mënyrën e të jetuarit të paraardhësëve të tyre, sepse duke njohur të kaluarën me drejtë vlersohet e tashmja dhe planifikohet e ardhmja.

Iniciativë për në UNESCO

Andaj duke marrë parassh vlerat e tyre për jetën dhe mbijetesën e popullsisë në Krajë, mendoj se duhet të inicohet nisma qe disa prej tyre të mbrohen nga UNESCO-ja, si monumente të kultures materiale.
Në këtë aspekt mendoj për ublat në Ostros të Madh, Brisk Posht dhe Ljare, andaj për këtë ide duhet përgatitur kërkesa dhe të drejtohet në adresen e duhur sa ma parë, sepse punët tona nuk na i kryejnë të tjerët.
Përfundimisht autori në sajë të pasionit dhe angazhimit në terren ia ka arritur qellimit duke i ofruar opinionit një botim me vlerë nga trashegimia kulturore dhe antropologjia sociale.
Leksikon i trashëgimisë etnokulturore
Nuk ka dielmë se më këtë botim autori ka kryer një obligim moral në nderim të gjithë atyre qe realizuan këto vepra jetësore për popullsinë e Krajës duke mbetur monumente të trashëgimisë etnokulturore shqiptare.
Andaj si i tillë ky botim, që lirisht mund të quhet leksikon i trashëgimisë kulturore është i mirë se ardhur në mënyrë të veçantë për kranjanët të lindur këtu, por edhe për ata të cilët janë me origjinë nga Kraja, si dhe për të gjithë ata që dëshirojnë të njihen me mbijetesën e popullsisë së Krajës nga kohërat me të hershme e deri në ditët tona.
Nail Draga

BOTOHET ROMANI “ FȄMIJȄRI E THINJUR” I SHKRIMTARES ZHANETA BARXHAJ

December 26, 2022 by s p

-Disa vlerësime për romanin “ Fëmijëri e thinjur”:

Ky libër mbart një melodi të egër dhe një tjetër të ëmbël, që rrjedhin trishtueshëm si nga gryka vetmitare e një cule (ah, në këtë rast duhet thënë e një longari, sepse rrëfyesit- vetiu dhe melodia – janë dy), nga ajo dorë e lëmuar që kalon butë përmbi peisazhe të ashpra dhe ngaqë i gjithë teksti, i thurur si një qilim prej një fëmije, është i varur aty tek oborri i fëminisë, duke na lejuar ta shohim atë jo vetëm nga ana e mbarë, por edhe e prapme: të shohim kandrrat e bubuzhelat që kanë gëluar nën të, por edhe thiletë, fijet e bëra komb etj. Ndihet shqetësimi për të shpuar medoemos në truallin gjuhësor – libri është i pasur me frazeologjizma, krahinorizma e dialektlizma – por sonda që shpon këtë truall duhet të jetë pajisur me një kokë diamanti në majë, sepse kështu shkohet më thellë.

Synimi i shkrimtarit duhet të jetë habia e lexuesit, ndjellja e vëmendjes, mbajtja vazhdimisht në tension e saj. Këtë lloj vëmendjeje- le ta quajmë një lloj qengji të llajërt- shkrimtari bën çmos ta lidhë me tërkuzën lara-lara te vetë strumbullari i fabulës, për të kullotur tërfilin e zi të shkronjave në lëndinat e faqeve. Por mund të ndodhë që befas ai të mërzitet, të shikojë haje të tjera në çairet e imagjinatës. A e ka shkrimtari instiktin për ta ndjerë këtë dhe me çfarë marifetesh e ndjell sërish në faqet e veta, çfarë dredhish e teknikash përdor? Mendoj se te ty kjo është bërë në disa mënyra, por më e rëndësishmja është zgjedhja e kompozicionit: sfondi dhe personazhi. Rrëfyesi i parë tregon sfondin, ngjyrat dhe bojrat e tij, rrëfyesi i dytë tregon vetëveten. Burma që shkallëzon intensitetin emocional është te gishtat e tu dhe ata e njohin mirë gradacionin. Mund të zgjatesha më shumë, por të gjitha mund të përmblidhen veç tek fjala “i bukur”, e cila mbart brenda vetes ngjyresa të tilla që si thonë dot shkrime të tëra…

Balil GJINI

*** *** ***

“Një periudhë e ngulitur për keq në ndërgjegjen e kombit, e sjellë përmes vështrimit qortues të një fëmije, të cilit iu nëpërkëmbën e iu thinjën ëndrrat atëherë kur ato duhej veçse të lulëzonin. Një fëmijëri a rini e gjymtuar, si pasojë e shoqërisë ende të papërgatitur për të ndenjur mbi këmbët e veta e që s’di të orientohet në çastet më të vështira të ekzistencës së saj. Pas ardhjes në letërsi përmes një poezie të spikatur, ku shquhet menjëherë finesa dhe eleganca e vargut, Zhaneta Barxhaj ia del të jetë vetvetja edhe në prozën e gjatë, me një frazë të pangarkuar nga teprica të panevojshme, duke ruajtur raportet mes elementeve kyçe të romanit, dialogut konçiz e kompozicionit të zhdërvjellët, si treguesit më të qenësishëm të stilit të saj.”

Thanas MEDI

*** *** ***

“Është e vërtetë që toka dhe natyra jetojnë me shpirtin e njerëzve që rrinë në të”. Këto fjalë të autores në romanin “Fëmijëri e thinjur”, rrokin thelbin e krejt monologut dramatik në këtë rrëfim ngjethës. Monologimi nuk ngërthen vetëm zërin e një personazhi, por të një brezi të tërë të humbur. Ky tekst është autobiografia letrare e personazhit rrëfimtar dhe biografia e një populli. Rrëfimi u përngjan peizazheve të trishta që zgjohen përmes fjalës. Befasuese dhe absurde ngjarjet në këto peizazhe, po aq sa befasues dhe jehonë e absurdit bëhet rrëfimi. E dërrmuar harta shpirtërore e Shqipërisë së asaj kohe, e dërrmuar gjendja shpirtërore e rrëfyesit dhe lexuesit. Kjo e fundit është pa dyshim arritja e Zhaneta Barxhajt në këtë roman: saga e saj e dhimbjes si autore bëhet saora saga e vetë lexuesit. Teksti nuk ka pezm në ngjizjen e situatave. Janë situatat e rrëfyera me vërtetësi lakuriqe, ato që e krijojnë pezmin gjatë leximit. As nuk akuzohet kurrkush. Në këtë mënyrë jemi të gjithë të akuzuar. Jemi fëmijë të thinjur të një epoke mjerane, në një atdhe mjeran, që në vend që të mësojë të thinjë tragjeditë, thinj pa pikë mëshire të ardhmen e tij.

Toka dhe natyra e peizazheve të tragjedisë 97 është një tatuazh që mbetet i freskët në shpirtin e lexuesit që për më tepër nuk e ka përjetuar atë kohë si dëshmitar okular. Këtij lloj lexuesi madje i krijohet pështjellimi se dëshmia ka qenë prej kohësh brenda tij, por ai thjesht ka heshtur për të mos lënduar të tjerët përreth.”

Alisa VELAJ

Historia befasuese e këngëve të Krishtlindjeve në SHBA

December 25, 2022 by s p

Përgatiti Rafael Floqi/

Historia e këngëve të Krishtlindjeve tregon se, në të gjitha epokat si sot, festimet popullore shpesh u rezistuan festimeve fetare të imponuara nga autoritetet

Çdo vit, duke filluar nga nëntori, më pëlqen të shoh lajmet e këngës ikonike të festave të Mariah Carey të fillojnë të shfaqen në lajmet e mediave sociale. Megjithëse nuk jam shumë adhurues i këngës, vlerësoj që njerëzit janë të emocionuar të dëgjojnë muzikën që u mungon për njëmbëdhjetë muaj. Është sezoni “All I Want for Christmas Is You”. Edhe pse klasikja e Krishtlindjeve e grupit punk irlandez, “Fairytale of New York”, merr më pak likes në internet, ai menjëherë të fut në frymën e festave. Duke shkruar në Maclean’s në vitin 2018, gazetari Stephen Maher e shpalli atë këngën më të mirë të Krishtlindjes – një pohim i guximshëm dhe i pasaktë, pasi ka shumë këngë më të mira. Por është një këngë e shkëlqyer. Protagonisti i saj e kalon natën e Krishtlindjes në një tank me alkool i dehur të qytetit të Nju Jorkut – një mënyrë veçanërisht e përshtatshme për të kaluar pushimet nëse duam ta trajtojmë atë tradicionalisht.

Shumica e njerëzve mund të mos llogarisin “All I Want for Christmas Is You” ose “Fairytale of New York” në kenget tradicionale të muzikës së Krishtlindjes. Por të dyja këto këngë, në gëzimin e tyre, me shprehjet e dashurisë dhe mallit, kapjes, madje edhe dehjes së kësaj të fundit, janë më afër origjinës së këngëve të Krishtlindjeve nga sa mund të prisnit.

Unë jam i dhënë pas muzikës së Krishtlindjeve. Muzika shtrihej në shtatë shekuj, nga këngët mesjetare te meloditë e lezetshme dhe tërheqëse pop. Pavarësisht se kur janë shkruar dhe si janë strukturuar, këngët e Krishtlindjeve kanë një autenticitet të përjetshëm rreth tyre. Me historinë e tyre të pasur, ata janë pjesë të barabarta popullore, të gëzueshme, solemne, fetare dhe, po, laike. Për disa, laikja është profane në Krishtlindje, duke e bërë festën një vend të përhershëm për debate se si duhet të festohet.

E ashtuquajtura Lufta për Krishtlindje, që është bërë e zakonshme në SHBA, është mënyra se si komentuesit konservatorë e kanë përshtatur sekularizimin në rritje të festës. Ajo që i mungon kësaj proteste është se festimet kulturore që shënojnë festat e dimrit kanë përzier gjithmonë festimet fetare dhe laike të ngjarjeve të shumta, duke përfshirë Krishtlindjet, Ditën e Shën Stefanit (një ditë që përkujton Shën Stefanin, martirin e parë të krishterë, dhe tani është më shumë i njohur zakonisht si Boxing Day), Vitin e Ri dhe Epifaninë. (Përveç: Është e sjellshme dhe e saktë t’i urosh një të krishteri “Festa të Gëzuara” këtë kohë të vitit, përveç nëse vërtet dëshiron t’i urosh të mirat vetëm në një ditë nga shumë.)

Gjatë shekujve, ndërsa festimet e Krishtlindjeve u zhvendosën midis anes laike dhe fetare te festave, po ashtu edhe këngët që i lidhim tani me stinën. Dhe, nëse dëgjoni me vëmendje, këngët zbulojnë se shekullarizimi i Krishtlindjeve nuk po e shkatërron atë. Po e kthen festën në rrënjët e saj.

Këngët kanë qenë prej kohësh thelbësore për festimin e sezonit të Krishtlindjeve dhe, si të tilla, evoluan përmes brezave të normave kulturore. Këngët tradicionale që ne njohim sot mund të gjurmohen në ringjalljen e këngëve nga fillimi deri në mesin e viteve 1800 – nga muzika që ishte kënduar për shekuj më parë. Por ato janë gjithashtu relativisht të reja: mendohet se praktikisht nuk ka pasur këngë para vitit 1200, megjithëse Libri i Këndëve të Oksfordit daton këngët më të hershme në vitin 1400, ose afërsisht fillimin e Rilindjes në Angli, pas së cilës ata shpërtheu në popullaritet. Ishte gjatë kësaj periudhe që muzika përparoi nga këndimi dhe këngët polifonike, me dy ton në harmonitë që hodhën themelet për muzikën moderne perëndimore. Gjatë shekujve në vijim, kur Reforma Protestante u përhap në Evropë, këngët e këngëve u ndikuan nga kthimi dhe kthimi midis shtypjes puritane dhe shtesave festive.

Oxford Book of Carols, një antologji përfundimtare, u botua në 1928 nga Percy Dearmer, Martin Shaw dhe Ralph Vaughan Williams. Oxford Book of Carols shpjegon se ku shumë nga këngët – tekstet dhe meloditë e përfshira – rrethunë nga. Autorët morën nga të dhënat arkivore, të tilla si antologjia e 1833 e antikuarit William Sandys, këngët e Krishtlindjeve, Ancient and Modern, si dhe nga kujtimet: ata shkuan në fshatrat angleze, u kërkuan njerëzve t’u këndonin këngë dhe i shkruanin ato. Vaughan Williams dhe Shaw organizuan shumë nga meloditë në harmoni që mbeten standarde edhe sot e kësaj dite. Këngët janë këngë të thjeshta që mund të këndohen në harmoni ose jo, të shoqëruara nga një tastierë ose tela, dhe zakonisht të shkruara për të lavdëruar Zotin dhe që përdoren në shërbimin fetar të krishterë.

Por jo gjithmonë. Kur këngët e këngëve u shfaqën për herë të parë, ato ishin më afër muzikës së sotme pop se çdo gjë tjetër: një përzierje e muzikës së kërcimit dhe adhurimit fetar, duke u mbështetur në ndikimet folklorike dhe duke pasqyruar politikën e kohës. Në parathënien e The Oxford Book of Carols, Dearmer, një prift dhe socialist i përkushtuar, shpjegon se këngët e këngëve u shfaqën fillimisht në kontrast me meloditë solemne që ishin standarde brenda mureve të kishës, duke formuar themelin e muzikës moderne perëndimore. “Për shkak se këngët bazoheshin në muzikën e vallëzimit, ajo nuk u shfaq deri në mbylljen e epokës së gjatë puritane që zgjati gjatë epokës së errët dhe deri në periudhën mesjetare,” shkruan ai. “Kënga ishte në fakt një shenjë”. . . të emancipimit të popullit nga puritanizmi i vjetër, i cili për kaq shumë shekuj kishte shtypur vallen dhe dramën, denoncoi këngën komunale dhe luftoi kundër prirjes së njerëzve për t’u shpërngulur në kishë në festivale. Gjatë gjithë viteve 1400 në Angli, një formë tjetër muzikore u rrit krahas këngës: balada. Të dyja ishin lloje këngësh narrative me tekste përshkruese. Kantautorët shpesh ishin të varfër, megjithëse baladat ishin gjithashtu të njohura në mesin e elitës. Këngët shpesh merrnin formë balade, shkruan Dearmer, duke përdorur atë që njihet si masë e zakonshme, një rregullim strofash poetike me katër rreshta të alternuara midis tetë dhe gjashtë rrokjeve (mendoni “O qyteti i vogël i Betlehemit”). Nuk është rastësi që këto dy zhanre u shfaqën së bashku në një kohë kur tregimi, festa, gëzimi dhe vajtimi po gjenin shprehje të reja në muzikë.

Këngët, në veçanti, u bënë sinonim i festimeve festive, veçanërisht Krishtlindjeve. Kënga “Make We Merry”, një melodi laike e shkruar rreth fillimit të viteve 1500, u bën thirrje burrave të vijnë në festivalin e Krishtlindjeve për të kënduar. Por, në vitin 1647, parlamenti puritan i Anglisë ndaloi festimet e Ditës së Krishtlindjeve, ndër festimet e tjera. Ishte ndoshta lufta më e afërt që ka qenë ndonjëherë me një luftë të vërtetë në Krishtlindje. Ajo u zhvillua nga protestantët, veçanërisht puritanët, kundër një feste që ishte bërë e njohur për dehjen dhe shthurjen e saj dhe lidhjen e saj me katolicizmin. Ndalimi përfshiu edhe festime private në shtëpi dhe shkaktoi trazira kundër qeverisë. Dearmer citon një trakt politik nga viti 1656 që e përshkruante festën e Krishtlindjes si “Ditën e Festës së Paganëve të vjetër, për nder të Saturnit idhull-Perëndi i tyre, Dita e Masazhit të Papistëve, Dita e Shpirtjeve të Njeriut Profan, Dita e Idhullit të Njeriut Supersticioz, Dita e Idhujve të Shumëllojave , e Satanit. . . Dita e Punës, Dita e Agjërimit të Njeriut të Vërtetë të Krishterit.” Traktati vazhdon duke thënë se “asgjë më shumë nuk e pengon punën e Ungjillit gjatë gjithë vitit, sesa respektimi i Ditës së Idhujve një herë në vit”. Nën sundimin puritan, Krishtlindjet duhej të ishin një kohë agjërimi, jo një festë. Këngët dhe traditat e tjera të Krishtlindjeve duhej të kalonin të shuheshin. Ato ishin «ruajtur në këngën popullore», shkruan Dearmer, në fletët e gjera të shkruara në mënyrë të vrazhdë. Megjithëse ndalimi u shfuqizua pasi Charles II mori fronin anglez në 1660, këngët e këngëve nuk u kthyen menjëherë në shoqërinë kryesore. Por fshatarët vazhduan të këndojnë këngët e vjetra dhe t’i përcjellin ato brezave.

Muzika tradicionale laike ka mbetur një pjesë kyçe e kanunit muzikor të Krishtlindjeve: ka “Jingle Bells”, për shembull, një këngë që nuk ka të bëjë fare me Krishtlindjet dhe “Tëmbëdhjetë Ditët e Krishtlindjeve”. Një nga këngët e preferuara, “Carol of the Bells”, nuk ishte një këngë e Krishtlindjeve, por një këngë popullore ukrainase për t’i uruar njerëzve gëzim në vitin e ri. Zakonisht këndohej nga vajza adoleshente, të cilat shpërbleheshin me ëmbëlsira të ndryshme. “I Saw Three Ships” është një këngë tjetër, melodia e së cilës u shfaq në antologjinë e Sandys, por me gjasë daton nga një këngë popullore angleze që këngëtarët udhëtues do ta interpretonin në Mesjetë. Në një antologji këngësh të botuar në vitin 1905, John Camden Hotten shkroi se kënga “ka qenë gjithmonë një e preferuar e madhe për analfabetët dhe nga çuditshmëria e saj nuk do të jetë e pakënaqur edhe për më të rafinuarit”.

“Sepse është koha për të ngrënë, për të pirë dhe për të gëzuar, / Derisa birra të derdhet e plot dhe uiski të jetë mbaruar.”

“NË KËRKIM TË MIMOZËS“ ROMANI MË I RI NGA MËHILL VELAJ

December 24, 2022 by s p

Pjesë nga romani: NJË FËMIJËRI E PA JETUAR …

Ketë vuajtje e torturë nuk e harroj dot kurrë, sidomos kur e kujtoj se jam po e njëjta akoma, siç kam qenë një fëmijë i pastër në jetë dhe pa djallëzi. Pas gjashtë dekadash në jetë reflektoj me veten e them se kurrë nuk i çmoj femrat që shitën dhe nuk i bejnë ballë jetës me të mirat e të këqijat qe i sjell jeta po e shesin trupin e tyre. Tani ndaj mendimin se ,, njeriu i drejtë dhe i ndershmi po vuajka shumë dhe nuk po i buzeqeshka fati në jetë ’’ . Kur ndjeja uri si çdo fëmijë i rendomtë, mami ime me dalloka nga fëmijet e tjerë mua që nga buka në tryezë e deri të me e fundit nevojë, dhe me vinte në gjumë pa bukë e ujë nese unë ngrija zerin dhe i thosha se pas pjata ime është me e varfër nga të gjithë femijet. Ajo tërbohej dhe ma hiqte pjatën dhe me vinte në gjumë pa bukë dhe me rrifte me çfarë do qe kishte në dorë me gjezme të kafës kokës, me llastik që ishte katër gishta i gjerë. Një metodë e torturës se sja fali as sot, që edhe tani kur e kujtoj ma renqeth trupin shpirtin e mendjen ishte nje ritual miskin i saj. ,, Ajo mbushte ujë na çezma bidonat dy kuintal me çfarë të them, por turtura me e fortë ishte kur me vinte të gishtat majat e skicave të pronave që në shkruanim mësimet e shkollës nuk kishte me keq kur me vinte vezet e zjera nën sqetull unë isha femijë dhe qaja si e çmendur nga dhimbjet. Nuk kishte me keq kur njerku me ngrinte me dy duar lart dhe me perplaste në orman – vitrinë të drurit me forcë duke uleritur, sharë e përbuzur krijesen që se ndiente të vetën. Sot them o Zot sa e forte paskam qene menderisht e fizikisht që nuk jamë këputur në mes dhe të vdisja ashtu nga turturat. Nuk kishte me keq kur me lidhnin me kokë poshtë nën dush dhe me hapnin dushin me ujë të ftohtë dhe trupi ime ngrinte nga të ftohtit duke kërkuar mëshirë në sytë e tyre të errësuar nga jo mëshira. Nuk kishte me tregjike për perjetimet e psiken e një fëmije të pa mbrojtur e të pa rrënjë shpirtërore kur njerku me qellonte me shqelma dhe unë si fëmijë kërkoja një strehë ku të ndjeja pak afrimitet e ngushëllim dhe Merrja rrugën e veja të babi im natyror, por atje e kisha deren të mbyllur nga njerka dhe flija të një miku jonë familjar që jetonte me babin tim në Ballsh.