Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Ernest Perdoda: Profili letrar

by

Nuk mund të jetë i plotë portreti i  Ernestit pa thënë dy fjalë për profilin e tij poetik. Nuk arriti, për arsye financiare, të botojë lirikat origjinale dhe të përkthyera nga poeti Italian hermetik Giuseppe Ungaretti. Mbeti, gjithashtu, në dorëshkrim përkthimi në spanjisht i “Kanunit të Lekë Dukagjinit”, të cilin ia pati dërguar shumë kohë më parë Akademisë së Shkencave për botim. Nuk dihet fati i këtij dorëshkrimi.

Një cikël lirikash të Perdodës u botuan në revistën “Phoenix”, viti 1999 /nr.  2. Këtu është shkruar se poezitë i takojnë: “Këngëve të para”, “Elegjive” dhe “Monologjeve”. Nuk kuptohet që nën këto tituj, a bëhët fjalë për përmbledhje poetike apor për cikle poezish.

Poezia e tij, të cilën kam pasur fatin ta njoh që gjatë kohës së krijimit të saj, dallohet për një bukuri të rrallë, ndjeshmëri e shije të hollë, figuracion të pasur, një akustikë imitative, ku spikat paja e fonetikës së gjuhës sonë, jetësuar në një strukturë harmonike të realizuar, më së shumti, në pak vargje.

Veç motiveve të lirikës intime e të natyrës, poezia e Perdodës karakterizohet për dhuntinë e artë të shqetësimit intelektual për atë që po ndodhte me atdheun e popullin tonë, duke e pasqyruar atë në situata e detaje konkrete dhe duke njëmendësuar mesazhe fisnike të qarta, të cilat shpesh kalojnë në intonime revoltuese.

Intelektualëve shkodranë antikomunistë dhe sidomos dashamirëve të poezisë së vërtetë i bie detyra fisnike e mbledhjes dhe e botimit të poezive të  Ernesit, dhe ndoshta edhe të ndonjë dorëshkrimi të ndonjë natyre tjetër.

Po bie këtu poezitë e botuara në revistën “Phoenix”, që u botua në Shkodër në vitet 1997 – 2003, me drejtor Dom Ndoc Nogaj dhe kryeredaktor Dr. Romeo Gurakuqi dhe disa përkthime nga Ungaretti.

Nga kangët e para:

Mengjez

 U  dogjen andrrat

Në dritë të trendafiltë

Edhe njiherë po lidhi

Fillin e këputur t’mendimit.

Nji nyje tjetër nji tjetër ditë.

Erë

Furishem  shkon

N’per fletë

Fershllon

Fishkllon

E tretë.

 

Prelud

Këtë natë

(Ndërsa për rreth

Gjithkund m’pergjanë

Me flokun tand qi l’moj,)

Yjet e qiellit tim

Un pa u kujtue zbuloj

Kur ti çel e mbyll sytë.

Asgja pa dashuri

                        Nanës

N’kujtimin tand

Vadita lulet

Qi mbijetuen mbas teje :

Porse asnji prej tyne

Nuk çeli ma.

 

Ato kërkonin

Frymën e dashnisë

Që unë s’ua dhashë.

     Nga “Monologjet’

 Subkonsh

 Andrrat më rrokullisin

Nder kambë të Trogloditit

Që më shikon e m’perqesh.

(Atje ku nisem shtegun

E nepër shekuj rryeshem

Shtrijmë krah’t per t’rrokun yjet . . .

E diellin që na zgjon)

Por gazi i njeiut  t’shpellës

Ende m’ushton  ndër veshë

E më trondit.

Nga “Elegjitë”

 Brymë e gjak

(Dhjetor 1944)

Shumë  gjethe ranë  që  atë  vjeshtë

E prap po bien,

Porse kujtimin

Qoftë  edhe nji i vetem e pert’rinë

E bahet brymë  e gjak.

(Dhe ja ti vjen pers’ri

E ashtu si ban kjo erë,

Mbi gjurmët që la dhuna

Hedh prap nji dorë me gjethe

E qan mbi supin tim

Si bane at’herë.)

 

Ato nuk duken ma,

As edhe ti;

Kurse trishtimi

Prap endet në k’to rrugë,

Me mue

dhe gjethet

që bien.

(Pa titull)

 Me kot pergjon tashma nga kumbonaret

Tingujt që malli zgjon n’kujtesën tande

Kumbon’t gjimuen kur ranë per t’fundit herë

Mbi tokën e dhunuar.

 

Agimet zbardhin pa meloditë e ambla

Që joshnin nga qielli sytë e veshtrimin,

tash jetën tande veç heshtja rrethon.

(Variant)

 Me kot pergjon tashma nga kumbonaret

Tingujt që malli zgjon n’kujtesën tande

Kumbon’t gjimuen kur ranë per t’fundit herë

Mbi tokën e dhunuar.

Mengjezet zbardhin pa meloditë e ambla

Që joshnin nga qielli sytë e veshtrimin,

dhe muzgjet sjellin me vete trishtimin

e dit’ve tua pa t’ardhme.

tash jetën tande veç heshtja rrethon.

 

Flakët që sollën errësinën

(Prill 1946)

Ngado që shkoj, më ndjek me hije të saj

Kjo Kullë e gurtë që m’josh e më largon:

N’rrenojat e kujtesës.

Ende luhaten flakët;

Por kangët e Alkeut

(Që deshe ma teper se mue)

Nuk m’bien ndër mend tashma.

Me hijet e asaj nate,

Nji tjeter Omar Khattab*

Rendi mbas dit’ve tona

Të zymta,

Të ftohta

Si gurët e k’saj kulle,

Ku nga frengjitë

Ajo pak dritë që hyn

Veç larva mendimi sajon.

 

E dashtun

Ndoshta këtë mbramje Prilli

Krrokatja e korbit mbi Kullë

T’kujton dhe ty

Çka humbem pergjithmonë.

*Në vitin 640 Omar I (Abu Hafsa ibn al Khattab) dogji bibliotekën e Aleksandrisë, një nga ma të mëdhatë e asaj kohe. Trembëdhjetë shekuj ma vonë me urdhen të diktatorit E. Hoxha u grumbulluan tek “Kulla e Inglizit” (që për nji kohë të shkurtë sherbeu si sallë leximi), fondet e të gjitha bibliotekave të qytetit të Shkodrës, pësuan të njajtin fat.

Perkthime nga Giuseppe Ungaretti

 Këshndellat

 Nuk kam dëshirë

T’i futem

Lamshit

T’ udhve.

 

E ndjej

T’dermuem

Vetveten.

 

Më leni kshtu

Porsi një

Çakël

Të hedhun

M’një qoshe e

T’harrueme.

 

Këtu

Nuk u ndienka

Tjetër

Veç afshit të ngrohtë.

 

Kam

Ndejë bri votre

Me katër

Fjolla tym

Që laradashën.

 

(Napoli, 26 dhetuer 1916).

 

*

E ndihem i tretun

M’nji puthje

Që m’shkrinë

E më qetson.

Qiell i kthiellët

 Po tretë

Kjo mjergull

E një

Nga një

Ja ku po dalin

Hyjet.

 

Po thithi

Freskun

Që ma dikon

E kthillta ngjyrë

E qiellit

E shof që jam

Një qenje

Kalimtare

Rrëmbye m’një valle

T’perjetshme.

(Pylli i Kiuton, korrik 1918).

Shtëpia ime 

Çudi

Sa dashuninë

E ruejtkam prap per ty

E pra kujtova se e kam  shpuplue

Nëpër botë.

 

 Mall

At’herë

Kur nata biret

Teksa pa dalë pranvera

E rrallë

Ndokush kalon

Mbështillet mbi Parisin

Një ngjyrë e mbyllët

Vaji

Nga skaji

I urës

Kundroj

Të pakufishmen heshtje

T’njaj vajze

Së bjerrun.

Të kqijat

Tona

Shkrijnë

E si të tretun

Mbesim.

(Lokvica, 28. 09. 1916).

Agoni       

Me vdekë sikur laureshat e etuna

N’mirazhë

Apor si shkurtat

T’ kaluemen detin

Ndër t’parat çufrra

Kur ma s’i kande të fluturojë

Por mos të rrosh me ankime

Si ‘j gardalinë

Hyje

 Rishtas po digjen atje siper prrallat

Do t’bijnë me t’paren erë sikurse gjethet

Por t’vijë një tjetër frymë,

Një vezullim i ri ka per t’u kthye.

Ndeshkim

 I mbyllun mes sendesh së vdekshme

(Një ditë edhe hyjet do t’shuhen)

Pse digjen për Zotin?

(Mariano 29. VI. 1916).

Kotsi

 Papritmas

Naltohet

Përmbi gërmadhat

E pastërta

Habi

E pambarimit

 

E njeri

Germuçun

Mbi ujin

E ndritun

Nga dielli

Kujtohet

Se asht hije

Që l’kundet e

Thehet

Ngadalë.

(Valone, 19 gusht 1917)

Ushtarë

 Qëndrojmë

Si gjethet

Ndër pemt

E vjeshtës.

(Pylli Kurton, Korrik 1918).

Heshtje e hyllzueme

 E pemt e nata

Nuk po lëvizin ma

Përvecse çerdhesh.

(1932).

Ironi

Po ndiej pranverën ndër gemat e mërdhitun

N’ket orë mund t’endesh lirshëm, tue bredhë

Përmes shtëpive, i zhytun ndër mendime.

N’ket kohë janë mbyllë dritaret, por

Ky trishtim shëngjergjash ma treti gjumin.

N’ mëngjez, një tis i blerë do njomëzojë kso pemësh,

Q’ ende të thame qenë kur erdhi nata.

Zotynë nuk rrin pushue.

Vetëm në ket orë, ndoj andërrtari t’rrallë

I bjen me vuejt duke ia ndjehun veprën.

Sonte, ndonse asht prill, n’qytet bjen borë.

Asnjana dhunë s’ia dalka asaj që dan

E ftohtë

Dhe e heshtun.

Shpërfytyrim

Jam

P’shtetun për kapën

E barit të zverdhun

Një duhëm e athët

Livron e çlirohet

Prej brazdash pjellore

Kujtohem mirfilli

Q’u linda prej bujqësh.

 

E ndihem ndër sytë

(Që ndjekin të vemendshem

Ndryshimet e motit)

E njerit të rudhun

Si l’vorja e mandit që kinë.

E ndihem

Ndër f’tyra fmijnore

Si molla të kuqe

Si gjaku

Mes pem’ve cipllake

Si reja

Kullohem

Në diell

E ndihem i tretun

M’një puthje

Që m’shkrinë

E më qetëson.

*Perkthye nga Ernest Perdoda pa pretendime artistike, por qartë. (Shënim i Ernestit.)

Përgatiti për botim Anton Cefa

Ridgewood, New Jersey, 8 qershor 2016.

 

 

 

 

 

 

 

Një javë në Parajsë

by

nga Andon Dede, Nju York/

Nga përrallat që më kujtohen nga fëmijëria, është dhe një që tregonte për parajsën. Mbase më ka ngjitur më shumë ajo se lidhej edhe me varfërinë tonë ekstreme. Ndofta dukuria ka në vetvete ndonjë shkak mitik. E dimë prej Mitologjisë se si mbijetojnë në ndërgjegjen e njeriut mitet origjinare që e kanë humbur pothuajse tërësisht kuptimin fillestar. Qysh nga zanafilla e vet njeriu ka ëndërruar dhe kërkuar një “ishull të lumturisë”, njëfarë parajse tokësore ku të jetë i çliruar prej gjithë sa i duket mjerane në jetën e vet të zakonshme. A thua se ka hequr dorë sot nga përjetime të tilla? Mendoj se jo. Apo, për të qënë më i saktë, varet nga individi, nga përvoja e formimi i secilit.

Unë e kam kaluar gati gjithë periudhën e shkollimit nëpër konvikte, me atë pjatën e gjellës dhe copën e bukës të racionuar. Më vjen si tani në mendje, në konviktin e Përmetit, kur kishim për mëngjes një gotë çaj dhe ndonj copë djathë apo një lugë marmelatë ose reçel. Sa për kurjozitet: copa e dhjathit, i bardhë apo kaçkavall, nuk qe më e madhe se një kokërr arre. Më tepër e lëpinim se e kafshonim. Dhe me fantazinë time, që sa po hidhte shtat, duke përsiatur, thosha me vete: “A do të vijë vallë ndonjë kohë që të pi çaj dhe të ha djathë, sidomos kaçkavall, sa të dua?!” Dhe përgjigjesha po vetë: “Absolutisht jo! Kurrë!”. Të them të drejtën, më dukej një ëndër e parealizueshme, se nuk do të vinte kurrë ajo kohë që të haje e të pije sa të dëshëronte e bardha zemër.

Në fshat, ku kalova fëmijërinë, bulmeti qe me bollëk akoma pa filluar marrëzitë e kooperativave e të tufëzimeve. Por, as nuk është momenti të zgjatem se sa kemi vuajtur, më pas, në ato vite, për një kile djathë, një shishe qumësht apo një pako gjalpë. Më zë tmerri kur kujtoj ngritjet në mesnatë për të zënë radhë; furnizimet me lista; lutjet deri në përunjësi për një copë mish më shumë e kështu me radhë…Por, siç thashë, nuk dua të merrem me këto. Gjetkë doja të dilja me atë përrallën që tregonte për parajsën. Më janë fiksuar në mendje detaje të tilla: ngado që shkoje,  në çdo rrugë e rrugicë, nëpër pemë e nëpër gardhe, në dyer e nëpër shkallë, kudo, vareshin sallamra, kremviçe, copëra djathrash nga më të mirët, karamale, llokume e lloj-lloj ëmbëlsirash të tjera. Ty nuk të mbetej gjë tjetër veç të zgjatje dorën e t’i merrje…Hajde fantazi, hajde!

Dhe ja tani, kalojmë nga ajo përralla me parajsë, tek një “parajsë” tjetër e vërtetë,  nëse për ta klasifikuar si të tillë një vend do të nisemi nga kriteri që përmëndëm më sipër, pra, që të kesh për të ngrënë e për të pirë ku të duash, sa të duash e çfar të duash, qysh kur çohesh në mëngjez e deri sa të të rëndohen sytë për gjumë pas mesnate. Dhe, mos pandehni se është fjala vetëm për të shkuar në sallën e restorantit apo të ndonjë lokali tjetër. Jo! E thashë edhe një  herë: kudo, edhe pa dalë nga dhoma e gjumit, tek ecën në rrugë , në rërë ndërsa shullëhesh në diell, madje edhe në ujë brenda tek po noton apo je shtrirë mbi ndonjë dyshek gome…Po e them pa e tepëruar se realiteti që provova për një javë në Punta Kana, një risort modern buzë detit në bregun lindor të Republikës Domenikane, ia kalonte dhe atyre përshkrimeve të përrallës që u tregova më lart. Po të mos e kisha përjetuar vetë atë mrekulli, si zor se do ta besoja po të ma tregonin të tjerët.

Jam i vetëdijshëm se dhe me këtë habi apo mbresa entusiaste që po shpreh, unë nuk po dal prapë nga vetja. E di se për shumë e shumë të tjerë, jo vetëm këtu në Amerikë por dhe në Shqipëri, resorte të tilla si ky që po rrëfej unë nuk janë të panjohur. Madje, në Shqipëri, një dorë e mirë politikanësh e biznesmenësh, mbase e kanë mënyrë jetese të zakonshme ngrënie-pirjen e pakufizuar, në kohë e hapësirë. (Nuk është fjala për në shtëpinë e tyre, se, shyqyr Zotit, dhe mua tashmë nuk më mungon gjë). Megjithatë, unë do të vazhdoj të tregoj për “parajsën” time, që e shijova, për fat të keq, vetëm një javë. Ma do mëndja se nuk jam i vetëm që mbrekullohem nga  “parajsa” të tilla tokësore.

Mbase nuk gaboj po të them se shpesh, shumë njerëz, kur planifikojnë pushimet, kanë parasysh, në mos motiv kryesor edhe kuzhinën, ushqimin, të ngrënët, atë që mund ta quajmë turizmi gastronomik. Jo rastësisht, në kanalin “Travel”, të SHBA-së, ka një rubrikë të posaçme për ushqimin e gatimin, në vende të ndryshme të botës. Sidoqoftë, unë këto mbresa personale i fokusova në këtë dimension, dhe jo pa qëllim. Të tjerat i gjen përmes një klikimi në Internet, me lehtësinë më të madhe ndaj dhem për të mos u zgjatur, nuk do ndalem në to.

 

  1. Udhëtimi i parë në “parajsën” tokësore: Resorti “Dream” ( Maj 2008 )

 

Ishim me pushime pra, në resortin “Dream”, në Punta Kana të Republikës Dominikane. Për resorte të tilla kisha lexuar e kisha parë jo vetëm reklama turistike por dhe episode filmash, ku “Daj Samët” amerikanë shkonin nëpër këto “republika të bananave” dhe jetonin si mbretër. Por, e përsëris: ndryshe ta lexosh në libër apo ta shikosh në ekran dhe ndryshe ta përjetosh apo ta shijosh vetë.

Në fillim u nisa thjesht për të njohur një vend të Amerikës Latine, apo të zonës së Karaibeve, ndonëse ata që ma sugjeruan më përgatitën shpirtërisht për shumë më tepër se kaq.

E veçanta filloi që në aeroportin e Punta Kanës me ndërtesat e mbuluara me kallam e me kashtë, si kasollet e Myzeqesë tek ne. Sapo hyje në aeroport, dy vajza të reja e të bukura, veshur me kostumet karakteristike të vendit, të uronin mirëseardhjen duke të buzëqeshur, ndërkohë që fotografi po shkrepte aparatin pak më tej.

Hyjmë në aeroport për procedurat e zakonshme që ndonjëherë të plasin shpirtin. Një grup muzikantësh me sombrerot e mëdha “alla meksikane”, këndonin e u binin veglave tërë pasion e, sikur të detyronin që të futje dorën në xhep e të hidhje diçka në kutinë që kishin vënë aty pranë, edhe sikur të mos e kishe fare në plan një gjë të tillë.

Nisemi për në resort. Akoma nuk po binte erë “parajsa” e premtuar.

Një parantezë e vogël: Para se të nisesha, e bisedova këtë udhëtim turistik me dy koleget e mija të punës që janë me orgjinë nga Republika Dominikane, me Mairën dhe Rosën.  Pas urimeve të zakonshme, për raste të tilla, që të dyja, duke ndryshuar në fytyrë, si me dhimbje, shtuan: “Ju do të kënaqeni në risorte, por jashtë tyre do të përballeni me një realitet tjetër, krejt të ndryshëm nga ai, me një kontrast të madh…”. Më theri në zemër pohimi i tyre…Lexuesi e kupton menjëherë sepse: m’u kujtua vendi im hallemadh…Por, le të vazhdojmë kronikën që nisëm.

Rruga nga aeroporti për tek risorti qe e asfaltuar, por tërë gropa sa që vetëm mjeshtëria e shkathësia e rrallë e shoferit, Karlos, që na mori, bëri që të mos na dilnin zorrët përjashta, për të thënë më të paktën e mundëshme. Përballemi apo edhe parakalojmë makina të llojeve e markave të ndryshme, të vjetra e të reja, por dhe me kafshë e qerre. Tromaksemi e sa s’na pushoi zemra kur shohim një çift në një motor, jo vetëm pa kaskat mbrojtëse, por, gruaja po mbante në duar një bebe të vogël. Mjaftonte një frenim apo një rrëshqitje sado e lehtë, që të ndodhte tragjedia…( Kujtoni Amerikën ku  fëmijët nuk  lejohen edhe në makinë brenda të pasiguruar me rrip apo me karrige të posaçme). Anash rrugëve, dyqane të vogla, me tabelat e shkruara keq, me hekura mbrojtës të shëmtuar…Besomëni se po të më merrnin sy mbyllur e të më çonin diku atje; të m’i hapnin sytë e të më pyesnin se ku ndodhesha, pa e vrarë mëndjen fare, do të përgjigjesha pa hezitim: “Diku midis Lushnjës e Fierit”. Jo vetëm nga rrugët e dyqanet por edhe nga gjithçka tjetër. Po ata njerëz si të tharë në tym, të parrojtur e të veshur keq; që presin kryqëzimeve për makina; që i luten shoferit për t’i marrë e që tepër të kënaqur kërcejnë sipër në karroceri…Unë mbase nuk jam i saktë kur bëj një analogji të tillë, se, me ç’më kanë thënë apo dhe nga sa jam informuar nga media, dhe në Shqipëri nuk është më ajo gjendje si dikur…Nga të dy anët e rrugëve janë ndërtuar vila të bukura që mund t’i kishte zili secili nga ne. Dhe këtu, tek jemi duke shkuar në risortin e Punta Kanës, krahas shtëpive pocaqi shohim herë pas here dhe vila madhështore që kontrastonin tmerrësisht me mjedisin përreth.

Ja dhe risorti i shumëpritur. Rrethuar me mure dhe me rojet tek porta, ai më la përshtypjen e një reparti ushtarak, të ndonjë baze amerikane, siç na i kishin paraqitur dikur në dokumentarët që “demaskonin” Imperializmin e përtej oqeanit. U hap një derë e madhe që u mbyll përsëri sapo hymë. Do të kalonin vetëm pak sekonda dhe përjetimi i një “detyrimi ushtarak” do të shuhej e vendin e tij do e zinte kënaqësia e pushimeve të jashtzaknshme: Një kamariere e re, simpatike, duke të buzëqeshur, nuk pret sa të regjistrohesh por të afron një tabaka me gota shampanje për të të uruar mirëseardhjen. Pikërisht, përmes asaj porte, ne kaluam njëkohësisht edhe nga “ferri” që lamë pas tek “parajsa” e shumëpritur.

Buzëqeshja e kamarieres qe një refren që do të përsërritej tek të gjithë punonjësit që do të na shërbenin aty: tepër të dashur e të gatshëm për çdo gjë. Edhe pse gjithçka përfshihej në pagesën që kishim bërë, për respekt, mirësjellje, pse jo dhe për keqardhje, ne iu jepnim ndonjë tip për çdo shërbim.

Kjo qe vizita e parë në Punta Kana që na hapi oreksin për tu rithyer aty përsëri.

 

  1. Udhëtimi i dytë: Resorti “Majestic Colonial” ( Prill 2012 )

 

Risortet atje nuk kanë shumë ndryshim nga njeri tjetri. E keqja e këtij udhëtimi të dytë qe se më mungonte partneri, im-dhëndër Tani, në të pirë e në të ngrënë. Duhet të luftoja në të dyja “frontet” me forcat e mija. Isha vetëm me time shoqe, Kostandinën, “armike” e të ngrënit me bollëk dhe sidomos e pijeve alkolike. Më duhet ta përballoja tërë atë mrekulli me një “opozitë” të fortë. Megjithatë, jeta na ka mësuar edhe hiletë e nevojshme për të përballuar situata të tilla. Por, për hir të së vërtetës duhet të pranoj se e pagova shtrenjt: u shëndosha aq shumë sa mezi lidhja e zgjidhja këpucët. “Jo, nuk do të vij më kurrë këtu! Edhe sikur të kem ndonjë ofertë falas!” u betova dhe nuk po bëj shaka. E pamundur t’i rezistosh tërë atyre ushqimeve e pijeve. Edhe në Bibël thuhet, në fund të lutjes së përditëshme: “:…dhe mos më shtjer në ngasje…”.Ndaj, për të mos rënë në ngasje, më mirë nuk po shkoj fare dhe pikë! ( “Vuajtje e tortura të tilla paç përherë!” mund të më uronte/mallkonte dikush, me apo pa të drejtë).

Por…kurrë mos thuaj kurrë. Kjo do të ndodhte dhe me Punta Kanën. Pa më pyetur mua, ime shoqe prenotoi një udhëtim tjetër në këtë vend të bekuar dhe nuk gjeta forca për ta kundërshtuar. Me ne u bashkuan dhe çifti Koila, Beni dhe Dafina.

 

 

  1. Udhëtimi i tretë: Resorti “Majestic Elegance” Maj 2016

 

Ka plot gjëra të përbashkëta me dy udhëtimet e mëparshme por dhe shumë ndryshime. Aeroporti nuk është më i mbuluar me gjethe palmash e i hapur, si dikur, por i stilit modern, njëlloj si aeroportet e tjera. Ka humbur apo ka fituar? Do të thosha : të dyja bashkë, modernia përherë e “vret” traditën, sado tërheqëse qoftë ajo. Edhe rrugët nuk janë më ato duke kapur standartet bashkëkohore. Shoferi ynë i mikrobuzit, Francesko, turret me shpejtësi drejt risortit, pa shqetësimet e dikurshme të Karlos.

Njerëzit janë po aq të dashur e të gatshëm për çdo shërbim, por…diçka ka ndryshuar edhe tek ata: tashmë janë familjarizuar me bakshishet dhe po të mos ua jepje, s’iu vinte mirë, ndjenin boshllëk. Madje një nga menaxheret që na dha sqarimet e rastit, si pa të keq, edhe na porositi se si e kur t’ua jepnim. Bota lëviz në çdo drejtim.

Ushqime e pije si përherë por, tani, “frenat” i përdorim përherë e më shpesh. Beni nuk ma prish, më shoqëron në çdo gotë që kthej, disa herë edhe kundër dëshirës së vet. “Sakrifikon” për mua dhe i jam mirënjohës edhe pse i uroj që të tilla “sakrifica” paçim gjithmonë për njeri tjetrin. Shpresoj që të tjera “parajsa” si këto do na i krijojnë mundësitë për ‘sakrifica” të reja në të ardhmen.

 

Aleksandër Dragoti, piktori që penelin e ka kthyer në magji

by

Në ekspozitën e parë postkomuniste  mori pjesë dhe e famshmja Anri Zhirardo, aktorja franceze që mbajti fjalën e rastit

Nga Albert Z. Zholi/

Lindi në Tiranë më 18 shtator  ën vitin 1956 në Tiranë. Me origjinë është nga Tepelena, ku babai i tij Asaf Dragoti ka qenë Komandant i Brigadës së 8-të, Sulmuese. Studioi në Liceun Artistik për piktor dhe më pas vazhdoi studimet e larta në Akademinë e Arteve, Pas përfundimit të studimeve në këtë Akademi u emërua në Ndërmarrjen Artistike Migjeni. Pas disa vitesh transferohet në Kombinatin Josif Pashko si piktor dhe përgjegjës pikture në këtë Ndërmarrje të madhe.  Në këtë Ndërmarrje merej me organizimin e koncerteve të majit si dhe propagandën piktoristike. Njëkohësisht ishte  piktor dhe ilustrator i revistës “Fatosi” “Pionieri”, dhe “Yllkat”.  Gjatë gjithë kësaj periudhe mirte pjesë në Ekspozitat e Nëntorit ku merrnin pjesë të gjithë piktorët e Shqipërisë të cilët kishin bërë emër. Gjatë gjithë periudhës së punës së tij si piktor (në periudhën e komunizmit) ka hapur mbi pesë ekspozita personale me piktura të gjinive të ndryshme. Në vitin 1993, tre vjet pas ardhjes së demokracisë ishte i pari që hapi ekspozitën personale në Muzeun Kombëtar dhe Piramida (ish-Muzeumi i diktatorit Hoxha) ku pati një sukses të jashtëzakonshëm. Në këtë ekspozitë mori pjesë dhe e famshmja Anri Zhirardo, aktorja franceze mbajti fjalën e rastit duke e vlerësuar për anën artistike dhe estetike këtë ekspozitë befasuese për kohën dhe vendin. Në këtë ekspozitë ku kishte shumë piktorë, skulptorë dhe artistë aktorja e famshme dha dhe një intervistë të gjerë për artin shqiptarë dhe artistët shqiptarë për TVSH. Kjo ekspozitë u ideua nga Ministria e Kulturës së Shqipërisë në lidhje me Ministrinë e Kulturës. Së Italisë. Fill pas kësaj ekspozite Aleksandri shkon në Itali (Romë) duke hapur të njëjtën ekspozitë e cila pati një sukses më të madh se në Tiranë. Televizionet prestigjioz “Rai Uno” dhe “Rai Due”  dhanë kronikë speciale për këtë ekspozitë. Gjithë këtë ndërmarrje e investoi Fondacioni “Soros” i cili e përshëndeti hapjen e kësaj ekspozite të veçantë postkomuniste që sillte një këndvështrim të ri të pikturës shqiptare. Pas dy katër vjetësh pas hapjes së kësaj ekspozite, Aleksandër Dragoti emigroi në Greqi, për ti dhënë një frymë dhe mendim të ri pikturës së tij. Lëvizja është bota e brendshme e çdo piktori, ku në shëtitjen e vendeve të ndryshme, bota e tyre krijuese merr dimension dhe impuls të ri. Për vetë teknikën moderne të pikturës së tij, për botën boheme shpirtërore të tij, u interesuan shumë galeri dhe kisha greke për të bërë pikturimin, freskimin e afreskeve murale dhe të pikturave të ndryshme kishtare.  Jashtë kohës së punës ai pikturonte kudo që mundte në Galeri prestigjioze, ku për pikturat e tij shfaqën interes personalitetet politike greke si Simitis, Papandreu, Venizelos, ku disa piktura të tij u bënë pjesë e zbukurimeve murale të shtëpive të këtyre personaliteteve. Peneli i tij u bë pjesë e diskutimeve të kritikëve më të mirë grekë të pikturës. Falë këtyre aftësive, përkushtimit, studimit selektiv, kujdesit ndaj zhvillimeve në fushën e pikturës konteporane, pikturat e Aleksandrit u bënë pjesë e galerive më të zëshme në Athinë dhe në tërë Greqinë. Aktualisht në Galerinë Ndërkombëtare të Athinës, ai ka tetë piktura nudo ku mori vlerësimet më të mira të kritikës europiane, ballkanase dhe greke. Piktura e Dragotit, është një labirint ndjenjash dhe figurash enigmatike, erotike, jetësore, ku ai kurë nuk përsërit vetveten, por të fut në një botë zhbiruese që duhet përqendrim, njohuri dhe filozofi në njohjen e abstraksionit e kombinuar me realen. Piktura e tij është një ngasje drejt modernes, për të njohur antiken, është një mistikë që tundon realen.

Letër nxitëse e thirrjeje për shqiptarët e Amerikës

by

VOTA SHQIPTARE MUND TA KUALIFIKOJE Serena Buçaj SI MISS USA 2016/

  BIJËS SONË SERENA BUÇAJ, PRINCESHË SHQIPTARE E BUKURISË, QË DI TË RENDË ME HAP SHTOJZOVALLEJE/

– Letër nxitëse e thirrjeje për shqiptarët/

Nga Fotaq Andrea/

E dashur Miss Serena, bija-motra jonë,/

Në këto ditë të shënuara për ty e për gjithë shqiptarët, kur po votohet Miss USA 2016, më lejo të të dërgoj – si kurorë nga Panteoni i lashtë i bukurisë shqiptare – këto fjalë zemre për t’u ngrohur dhe ndjerë edhe më krenare, për t’i dhënë edhe më shumë hir e nur bukurisë tënde vezulluese me aureolë agimesh të bjeshkëve të dheut tonë.

Me të drejtë Beqir Sina të pagëzoi “Princeshë shqiptare e bukurisë”, kur je shpallur tashmë “Miss Bukuria” e New Yorkut dhe kur po konkurron denjësisht për më tej. Më lejo me këtë rast të të kujtoj se Gjeniu shqiptar Faik Konica, një ndër etërit themelues të Shoqërisë “Vatra” – e cila sot drejtohet plot patriotizëm e përkushtim nga yt gjysh Dr. Gjon Buçaj – shkruante në frëngjisht tek “Albania” e tij që më 1897 një shënim titulluar “Më të bukurat”, ku thotë: ” Shqiptarkat janë përgjithësisht të një bukurie mahnitëse. Por askund tjetër kjo bukuri nuk është aq mrekullore sa në Lahnokastër. Ky fshat i hijshëm, me shtëpiza plot dritë nga bardhësia ndodhet në komunën e Voshtinës (në Shqipërinë e Jugut). Linjë e derdhur trupore, floknajë e vrrullshme, sy magjeps, pamje të madhërishme plot qetësi e hijeshi, kostume piktoreske; – ndoshta është fshati i vetëm në botë ku nuk mund të gjesh kurrsesi gra të pahijshme dhe ku bukuria është aq pranë idesë së përsosmërisë.” (Albania”, nr. 5, 30 korrik 1897, f. 87.)

Ja Serena, fjalë mjeshtërore nga Konica, që ka shkruar dhjetëra faqe për vashat shqiptare, për emancipimin dhe rolin e tyre në familje e shoqëri, që nga Mrika 16  vjeçare që i shpëtoi jetën në fushë të betejës Kryetrimit shqiptar Skënderbeu e gjer te Shega e “Lules së Maleve”, që nga Helena e Trojës, simbol i bukurisë e “i zjarrit që ndezi vetë” gjer te  Greta Garbo “Hyjnorja”, të cilën Konica e adhuronte dhe admironte me sy prej sfinksi.

Por le të mos shkoj më tej, dhe më lejo, Zonjushë Serena – sa fjalë të bukur ka gjuha shqipe që nga “Zot-Perëndi” bën femëroren “Zojë-Zonjë” në shkallën më të lartë të dinjitetit femëror dhe që këtej “Zonjushë – Mësuese” – më lejo pra, të të  bëj me dije se 76 vjet më parë, në maj 1935, në Orientin ende të paemancipuar, ku gratë edhe sot mbajnë perçe, konkretisht në Tunis, kryeqyteti i Tunizisë, shpallej “Miss Bukuria” një shqiptare: Jorgjeta Temo (Georgette Temmos), me siguri pinjolle nga familja patriotike shqiptare e Ibrahim Temos. 20 vjeçarja Jorgjeta, që ruante ende theksin shqiptar karakteristik në të folurën e saj, do mbante kësisoj lart “flamurin e sharmit sekret të Orientit”, siç shprehet revista franceze “Afrika e Veriut” e 16 majit 1935 dhe do të konkurronte atë vit për titullin Miss Europa në garën ndërkombëtare të bukurisë në qytetin britanik Torquay.

Po në atë periudhë do vërejmë se piktori i famshëm botëror Henri Matisse, në një cikël vizatimesh e tablosh të viteve 30 të shekullit të kaluar, titulluar “Tema e Variacione” (170 vizatime) ka në qendër të tyre edhe një modeliste me origjinë shqiptare (nga nëna dhe babai) që quhet Nezi Hamide Shefqet, ish stërmbesë e sulltanit Abdyl Hamidit me një bukuri të përkryer. Tabloja e Matisës që ka pra në qendër 22 vjeçaren “Nezi shqiptarja” u shit më 1998, 44 milionë stërlina në ankandin Sotheby’s të Londrës, një çmim ky rekord.

Por, duke u kthyer tek ti, bija e motra jonë Serena, me këtë emër të lashtë latin që ngjall qetësi e lumturi shpirtërore të kulluar, nuk ka si të mos sjellim ndër mend përshkrimin më të përsosur që i ka bërë vashës shqiptare francezi Pukëvil, tek i shihte ato, që në fillim të viteve 1800, si shtojzovalle të vërteta, me bukuri hyjnore, që kullosnin bjeshkëve bagëtinë, me të vetmin rojtar një qen molos besnik, që çapitnin lehtë, me hap vallëzues tek rrihnin ajrin me tingëllat e tyre të praruara mbi gjoks, në atë krahol të shtrënguar mbi xhubletën 3000 vjeçare ku vetëtinte mbi brezare një dorezë kame për të vetmin mjet mbrojtës të tyre. Ato vasha shqiptare, që u këndoi Lord Bajroni dhe i personifikoi te “Hajdeja” e tij, ato që vetë “Zoti u shtonte vallen” në Eposin e Kreshnikëve, ato që kënga iso-polifonike himarjote i quante “Vajza të Valëve”, ato ishin dhe mbetën kështu simbol i bukurisë femërore shqiptare. Simbol bukurie, për nga floknaja rica-rica pis e zezë apo për nga gërshetat leshraverdhë të Bejkës së bardhë të malit, me sytë e tyre të zgjuar e  zhbirilues, me gojën kuti e dhëmbët inxhi, me qafën si sorkadhe mali dhe faqkat kuq si molla, me lëkurën bardhëllore si qumështi i dhisë, simbol i zanave dhe i përkrenares skënderbejane.

Sepse, Miss Serena, ti engjëll i bukurisë shqiptare, me siguri e di nga prindërit dhe familja që Olimbia, e cila lindi Aleksandrin e Madh, ishte iliro-molose-shqiptare; se mbretëresha Teuta arriti të sfidojë për tre vjet rresht Romën e lashtë dhe Senatin duke kontrolluar Adriatikun me flotën e saj; se princesha Argjiro, së bashku me Rozafën e Kalasë së Shkodrës, po edhe me Gratë suljote më pas, vërtet do të flijoheshin, por gjoksi i tyre do vazhdonte të pikonte jetë për të mëndur foshnjat;  se Shkëmbi i Ruginë Balshës në Llogara edhe sot vazhdon të rënkojë për krejt dhembjet historike të nënave shqiptare; se Vojsava do shihte në ëndërr një dragua tek do lindte dragoin shqiptar Skënderbe; se Donika 20 vjeçare do martohej me të dhe do mbronte kalanë e Krujës, kryeqytetit mesjetar të Arbrit; dhe se, më në fund,  bukuroshja Shote Galica, ashtu si Janica, Zhan d’Arka shqiptare, do udhëhiqte çetën e saj patriotike për liri me tërë ata burra mustak-rëndë dhe, tek do plagosej në kofshë, nuk do pranonte assesi të shihej nga sy mashkullorë, por do nxirrte fillikat vetëm rrëzë shkëmbit plumbin në këmbë me plumb, duke qëlluar drejt e mbi plagë, që do ta përthante më pas me raki, barot e duhan. “Hej grua shqiptare që ke ditur të lindësh burra!”, do mund të thërriste atëherë nga shpirti shqiptaro-rumunia Dora d’Istria, princesha e kulturës evropiane, me një bukuri e sqimë të rrallë, plot sharm, për nder të së cilës në Paris do ndiqej “Moda Dora d’Istria”.  Pale të shikosh fotot me bukuri të rrallë të Sadije Toptanit në shekullin XIX, Nënëmadhes së familjes mbretërore Zogu, apo të mbretëreshës Geraldina , e cilësuar kohët e fundit nga të huaj si e denjë për të qenë “Yll Hollivudi”.

Ti Serena i di këto, se në deje të vërshon shqiptari, dhe ne, duke të shikuar të parakalosh në piedestal të bukurisë si sirenë e zanë mali shqiptare, domosdo do shkojmë ndër mend bukurinë hyjnore të Shën Angjelina Komnenës, dashurinë qiellore të Zojës së Shkodrës, pajtores së Shqipërisë, ajo Nan e Kshillit t’Mir për të cilën aq bukur këndoi e u lut At Fishta madhështor : “Të falemi, o Mri! virgjina e dlir’, …/  O nana e bukur e K’shillit t’Mir; / Lutu, po, e derdhi hiret e m’dhaja / Si n’kohët e mocme n’kishë te Kalaja,/ Ku t’lutej Shkodra plot me dobi; /Të falemi, o Mri, të falemi, Mri!”

Ja, me këto lutje qiellore në gojën e poetit gjeni që dalin nga shpirti shqiptar, do dëshironim – o Serena, o yll i bukurisë, o e adhuruara e Perëndisë! – të merrje ti tërë votat e shqiptarëve të Amerikës, për t’u shpallur MISS USA 2016. Sepse për mrekulli, ky vit përkon edhe me shpalljen e “Nënë Terezës Shenjtore” në 4 shtator nga Papa Francesku, një ngjarje kjo madhore për popullin tonë që nxori nga gjiri i tij Nënë Terezën – Shenjtorja botërore e Bamirësisë.

SHQIPTARË, O BURRA VOTONI PRINCESHËN SHQIPTARE TË BUKURISË!

Një falënderim gjigand për Serenën, që po na nderon!

 

Palaj – Kruja në letërkëmbim të pabotuem

by

NGA KOLEC ÇEFA/

Palaj e Kruja, dy fryte të jetës sonë shoqnore, intelektuale, politike gjallnuen të heshtun, të panjohun, pse diktatura fshehu ajkën e mendimit të tyne, pa lanë të perhapën mesazhet e veprimtarisë së tyne, pa lanë të ngrohemi nga forca e ndjenjave të tyne patriotike e të frymëzohemi nga perkushtimi i tyne atdhetar e shoqnor. Të dy patën parime e bindje nacionaliste, patën atdhetarizëm të vërtetë, të dy andërruen per nji Shqipní etnike të lirë, të zhvillueme e prendimore “ekonomikisht e pavarun e politikisht neutrale”, per një Zvicër në Ballkan, si e andërronte Gurakuqi, mësuesi, kolegu e shembulli frymëzues i tyne. Të dy i karakterizonte forca e fjalës: Fjala e Palajt ka ma shije letrare, fjala e Krujës ma shumë shije gjuhësore; fjala e Palajt ma shumë ndjenja shpirtnore, fjala e Krujës ma shumë frymë politike.

Në periudhën kohore 1921-1924 të dy u rreshtuen e u aktivizuen në Opozitë kundër Zogut. Palaj qe antar aktiv i Grupit “Ora e maleve”, Kruja qe krejt afër këtij Grupi e bashkëpunoi me antarët: Gurakuqin, Fishtën, Mjedjejt, Harapin, Palajn; ma haptë, edhe me Hasan Prishtinën e Bajram Currin, e gjithashtu ma haptë, me Qazim Koculin, Nolin, etj.

Një ditë po bisedojshe me Pader Justinin. Ra fjala per Mustafa Krujën.

“Unë i thashë:

– Po ai ka kenë fashist, more Pader.

– Jo Kolec, – m’u pergjigj Pader Justini i premë. – Mustafa nuk ka kenë fashist.

– Po ai ka kenë kuisling, more Pader.

– Po, Kolec, kuisling po, por fashist nuk ka kenë”.

Shkodra shkroi per tê: “Vetëm emni i tij âsht një forcë per patriotët e një kërcnim per trathtarët”.

Pas dështimit të madh të dhetorit 1924, sidomos mbas vrasjes së Gurakuqit e Currit, duheshin ide të reja per ideale të vjetra. Duhej koncentrue tanë energjia opozitare e popullit drejtue prej Mustafa Krujës, Qazim Koculit, Koço Tasit per të vû në jetë idealet e Gurakuqit e Currit, “tue perjashtue si antishtetnore parimet e bolshevizmit per reforma shoqnore”, per me shpëtue këtê Zvicër në Ballkan. Pra, shkruen Palaj: “ Na duhen prijësa nën një prijës e një ushtri nën prijësa. Ushtrinë e kemi – populli” e prijësi duhet të jetë Mustafa Kruja të drejtojë direktoriumin e perbamë prej Tasit, Koculit, perfaqësuesave të Gurakuqit e të Currit. E, Shqipnia të ketë tri parti të drejtojnë jetën e politikës shqiptare. Pa, kurrfarë paragjykimi, Frati i Dukagjinit e mbështetë fatin e kombit në këtê kohë tek Mustafa, Qazimi, Hasani…

Sa shkruem ma siper, na u munduem me dhanë material e do të vazhdojmë per këto dy figura që duhen studiue dhe ia lamë kritikës së paster, të mêçme e të paanshme t’i ndriçojë me dritën e së vërtetes, me fakte ndër duer, me një interpretim të qartë, të saktë, bindës, por këtê nuk mund ta bajnë mehmurët e diktaturës a papagalat e partisë. Ma mirë presim pak, të dalin si janë me unin e tyne dinjitoz e na të jemi mirënjohësit per sa kanë dhanë e jo bukëshkalët.

Po japim ma poshtë edhe një letër të pabotueme të P. Bernardin Palaj dergue M. Krujës:

18.IV. ?

 Fort i dashuni Mik!

 Flas e shkruej në bazë të parimeve të zgavrueme në zgjanimin e statutit të Lushnjes, tue besue se Zotnia Juej, edhe pse hartuesi i atyne parimeve kalbet në dhe, luftën e bani per ide shtetnore, që së bashku me Gurakuqin keni rrahë sa herësh në kullme të bisedimeve e të perpjekjeve diplomatike që u inspiruene me dukjen e mbretit në Shqypni, u rrahen në tryezë internacionale prej jush, pa pasë kurrnji fuqi toke perkrahëse, perveç Perendije, u sanksionuene me statutin e zgjanuem të Lushnjes, u nenshkruene me gjakun e Revolucionit të Qershorit e u vulosne per jetë me gjakun e Gurakuqit e të Bajram Currit. Theksoj, pra, qysh në fillim se kjo âsht baza e çdo perpjekjes, kjo âsht lidhja e dy mendjeve që shkeptas prej shoqi-shoqit marrin e japin per të gjetë posibilitetin ma të ardhshmin per të ngjitun në maje të malit nji gur, që, si thotë Át Noli, me dukjen e Ahmetit, kur kujtojshim se tashma do t’u kapshim në maje, ma fort per faje indishiplinatece, se per kontribucion internacional, na u shkep duersh e na u rrotullue në humbneren e vjetit 1914-1915 te humbnerja e Paktit të Londres. Unë jam i njimendimit plotsisht me Ju, se veç koncentrimi i të gjitha fuqive të shëndosha perreth nji bashkëveprimit sistematik e të drejtuem prej prijësash të shëndoshë kah idealizmi, të mund, tue shfrytëzue divergjencat e të perjashtëmve e presionin tiranik të mbrendshem, me marrë frenat e shtetit në dorë nji çetë antiklikare nacionaliste, që projektin e Gurakuqit ta zbatojë me sukses.

Per me i dalë këtij qellimi, do të dallojmë tri punë:

  1. a) Gjendja e Shqipnisë mbas zhdukjes së Ahmetit;
  2. b) Mënyra ma e mundshme per me zhba veprën e damshme të tiranit pa provokue nji luftë civile latente;
  3. c) Ideja konkrete shtetnore, që, nëmose nder pika trigonometrie, do të jetë e gjeometrizueme prej atij o atyne që të paraqesin revolucionin e ri të shtetit shqiptar para diplomacisë europiane tue kapercye nëper Scyllat e Caribdet e çashtjeve të kaperthyeshme që, mbas vdekjes a zhdukjes së vet len tirani në koncesione e konvencione të lidhuna në bazë të nji statuti, që në kurrnji pikëpamje nuk i pershtatet legalitetit.

Para se të rrëzohet shtëpia por, shpresoj se s’keni me kenë teper largas nder mendime per në theksojsha se duhet të jenë gati landa e re e punëtorët e dishiplinuem nën drejtimin e nji arkitekti. Landa ndoshta nuk do të ishte teper punë e vështirë per me u sjellë, punëtorët edhe po i dishiplinon tirania dita me ditë, pra, lypet arkitekti e këtij rendi nuk mund të randojë ngjeti, veç në Mustafa Krujën, Qazim Koculin e Koço Tasin, shkeptas prej çfarëdo klike, që, ditën e zhdukjes së Ahmetit e të feudalëve, do të zhduket paralelisht me tiranë, tue i lëshue rend evolucionit të lirë e vullnetmirë të nacionalistave të tre grupeve, që dora-doras e të betuem mbi vorrin e Bajram Currit, Gurakuqit, Avni Rustemit e të Zija Dibres, t’i perveshen shpejt, por me siguri nji operacioni rrajësuer per me shpëtue këtê Zvicer në Ballkan. Këtu por na del nji divergjencë mendimesh, jo fort e parandësi per zbatimin e nji plani që, tue i besue jetës së kalueme e parimeve të njohuna të zotnisë suej, per deri ne ketê pikë, besoj se nuk do të tregojë nji diferencë të madhe në paralelizmin e mendimeve.

Pika âsht kjo: pikëpamja jonë kundrejt busoles internacionale para, gjatë e mbas revolucionit, kqyrë nëper prizmin e errët që ajo paraqet mbas tragjedisë a komedisë, si të duesh me e quejtë me Chamberlain a Loid Georgjin së Gjenevës. Këtu të permbledhim njiherë menden tonë!

Âsht nji fakt që Ententa në luftën me armë, me diplomaci, me ekonomi u diftue e nënrendueme hegjemonisë së dollarit amerikan e, pa bashkëveprimin e Gjermanisë e të Rusisë, kurrsesi e zoja me garantue nji paqe të sanksionueme teper me gjak të nxehtë, si thotë në këto ditët e fundit Lord Georg në Versailles.

Si din gjithkushi, sot mbas katastrofës së Gjenevës, firmatarët e traktatit të Versajës jo veç nuk mund t’i kundershtojnë Gjermanisë në Lidhje të Kombeve, por, bile, megjithëse e dinë se Gjermania âsht minatori i trakteve të bame qyshë në Versajë e deri në Lokarno, megjithë këto pranojnë ket kercnim, per me zhgatërrue blokun ruso-gjerman, që me traktatin Virt-Cicerin-Roteman u lidh deri më 1928. Per kedo që ndoq, sado, së largut luftën e popujve të ndryshem, per me gjetë qandrën e re të nji ekuilibri të bjerrun me luftë të perbotshme, per kedo, po tham, âsht fare e kollajtë me e pa tensionin e spiraleve të reja: na kemi dy maje në Europë: nji në London e nji në Moskë. Rreth Ententen e vogel e të madhe me satelitët e vet e perreth Mosket, deri sot bare, Berlin e popuj të mujtun me minoritete të ndrydhuna, që, me dizinteresimin e Amerikës per politikë europiane buerën çdo avokaturë per mbrojtjen e autodeterminacionin e vet pranë aeropagut komiku-ingliz në Lidhjen e Kombeve, ku fati i neutralëve e i kombeve, që gjeografikisht gjindej ndershej Ententofilave, do të shartohej mbas koincidencës së interesës së shteteve mujtësa, që në atë aeropag formon shumicën klasike të unanimitetit të votave.

Me këtê gjendje, na shofim se tue dënue porsi antishtetnore parimet e bolshevizmit per reformen shoqnore, Rusia me Gjermani do të ishin dy të vetem avoketën që në nji aeropag paneuropian, kishin me mbrojtë tezin tonë; Amerikanët konkurrencën e lirë e garancinë e minoriteteve e prej Ententes nuk mund të presim tjetër, veç tragjeditë e vjetëve 1914-15-24. Këta e diftuen se Shqipnia per ta porsi shtet vërte indipedent ekonomikisht e politikisht, âsht nji ekrasit i pandamë që minon çdo marrëveshje ndermjet shteteve fqîj: âsht nji urë kalimit per “Drang nach Osten” e per Rusi që ndryshej, faret ndryshej, e mendojnë konfiguracionin ballkanik.

Të zotët e pozicionit në çashtje të Shqipnisë janë sot, pa dyshim, firmatarët e Paktit të Londres, si edhe të kompromisit Loyd Georg-Clemanceou-Nitti e… Robert Cecil.

Shqypnia, pra, âsht nji satelit i vogël, që ekzistencën e vet ia detyron rivalitetit internacional, perfaqsue prej dy grupeve: nji perba prej anglezësh, francezësh, italianësh, jugoslavësh e grekësh që, tue mos mujtë me coptue Shqipninë, pa gandue interesat shtetnore të vetat, janë konden me shfrytëzue çdo gjendje në Shqypni, mbas nji akordi të bamë mbi nji bazë reciproke interesash, tue u perpjekë, por mëshehtazi, ku me konvencione, ku me pengime ekonomike e me kercnime me perpi shtetin shqiptar mbrenda spirales së politikës shtetnore, me perjashtimin e plotë të konkurrentave tjerë. E, ky âsht shkaku i atij që trandë çdo pozicion shtetnuer që mundohet me marrë çdo qeveri, sado nacionaliste e vullnethekurt që kjoftë.

Tjetri grup perbahet prej gjermanësh, rusësh e amerikanësh me disa shtete ma të vogla, si: Bullgari, Magjari e ndoshta edhe Turki. Nder këta, gjermanët e rusët shfaqen si të kishin interesë jetësore per nji Shqipní vërte indipendente e forcue mbrenda kufijve të natyrshem të vet; Amerikanët, perveç kësaj pike, si dihet, janë mbrojtësit e konkurrentat ma të parët në konkurrencën e kështu që, po të kishte Shqipnija këto tre avoketën nder ato gjykatore, ku priten e shartohen fatet e kombeve, Shqipnija ishte konsolidue nëmose si shtet i dalun prej luftet.

Fati por deshi që Shqipnija perveç Vilsonit, mos të kishte kurrnji avokat që ta mbronte këte ide shtetnore, kuptue ashtu, si do të kuptohej prej çdo shqiptarit që nuk don me e pa Shqipninë nji gur ku mbështetet palla herë e Anglisë, herë e Francës me satelitët e vet, per me ekuilibrue a skuilibrue pozicionin ballkanik mbas barometrit të politikës shtetnore të tyne.

E, pra, kjo krizë aq e shembtueshme per popullin shqiptar ka me vijue deri sa avoketent e vërtetë të çashtjes shqiptare mos ta nxjerrin këtê shtet prej gjireve të Ententes e, kjo kohë nuk shifet se do të agojë para 1928-30, nji periudhë që kurrkushi sot nuk di me thanë, a thue ka me sjellë paqen e perbotshme, apo rrenimin e Europës.

Këtu, pra, s’ka tjeter, veç prej miqve të vërtetë me lypë nji moratorium astensioni të politikës direkte prej nesh me ta, derisa të shfrytëzohet divergjenca e të kointeresuemve fqij anmiq në favor të rindertimit të shtetit shqiptar mbrenda atyne bazave konvencionale që ata vetë i mbajnë porsi bazat e natyrshme të nji Shqypnie vërtetë neutrale e e zoja me ekuilibrue çashtjen ballkanike e adriatike. Ky, lum Mustafa, âsht shkambi që do të shperthehet sot prej nesh, per me dalë nesër në lamën e nji politikës reale me miq e anmiq. Këtu lypet njeni!

Uliksi shqiptar, i vetmi njeri që do të kishte mujtë me drejtue barkën e shtetit shqiptar neper gjiret e hatashme të këtij rivaliteti internacional, sot kalbet nën dhe, e na naufragt të gjithë jemi turrë me ia ngjitë timonit, pa pasë uzdajë të plotë asnjeni në tjetrin; kështu që, ndërsa anija siellet në atë gjiri ku e shtynë plumbi i Baltion Stambollës, Ahmeti flenë i qetë, Baltionat tallen me Shqipninë e shkretë, me këtê Penelope që shtynë nji ditë në tjetrën, kot tue kqyrë sytë e ndonji Telemakut të shkretë që, perveç uzdajet, nuk ka ma tjetër perdoresh, veç me mbytë nanën e veten.

I dashun Mustafë! Era prap na ka hjedhë nder brigjet e Trojës… te koha e Ali Pashë Tepelenës mbrendë, te koha e Esat Pashës, 1915-1918 jashtë. Prap me mbytë Trojen!

Këtu duhen prijësa nën nji prijës e nji ushtri nën prijësa. Ushtrinë e kemi gati: populli i shkretë i lodhun prej tiranije pret ditën se kur po na vjen; por, tue pa se prijësat e tij janë hallakatë pikë-pikë, nji dëshprim e kapë që e lodhë ma teper se tiranija që e ban tiraninë ma të kandshme se nji oligarki zhonturke-klikare. Kush âsht ai i çmendun, që e mohon këtê fakt se qe kah ditë do të ishte kaperdi kjo gjendje, po të kishin ra në godi Noli, Koculi, Mustafa Kruja, Tasi, Shaqir Curri e Shuk Gurakuqi, Xh. Bushati e R.Dani? Po të kishin kapë rremat e barkës së shtetit, të rrëxuemen Gurakuqi e në drejtimin e Qazim Koculit me mësye Adriatikun, a thue sakt se deri tash nuk do të kishim dalë në breg, ku ma se nji Telemak pret ditën e kushtrimit? Boll dam per ne! Ahmeti me tufë kecanash, por të lidhun rreth nji orakullit, dërmoi monarkizmin shqiptar me gjithë prijësa të vet, pse këta, të kuptueshmit me edukatë politike nuk ditën, pse s’deshen me dalë prej klanit personal, nji lëngatë psikike e shqiptarit të shkretë e me u ba regjiment i organizuem, i drejtuem e i primë prej nji prijësi të vullnetshem.

Qe pse u rrutullue shkambi dje, s’mund të ngjitet sot e ka me u rrotullue neser, pse udhëheqësit nuk janë dakord me vijue politikën shtetnore të Gurakuqit, mbas dekës së tij, jo pse s’dinë, por pse nuk duen. E tash shifet se ku kanë dashtë me dalë ata komplote që u bajshin në Tiranë, ndërsa Gurakuqi mbronte çashtjen e perbashkët në Lidhjen e Kombeve.

A din çka, lum Mustafa. Këtu nder ne mbas tiranijet lypet nji diktaturë me nji diktator per krye e këtu të bjen Ty, pse…je i krutanë e ju veç mundeni me dyndë strofullin njiherë e pergjithmonë tiranisë feudale e klikare, me impozue nji sistem administrimi që i pershtatet besimit të plotë të tre elementare e neser me i dorëzue Shqipninë Skanderbegut të vogël, per të cilin prit se u banë mjaft do vorre, sidomos ai i Shpellës së Dragobisë.

Per me i dalë këtij qellimi duhet nji direktorium i perbamë prej Tasit, Koculit, perfaqësuesave të Currit e të Gurakuqit, që t’i japin drejtimet e nji Mustafë per krye që të çojë me energji sot e me urtí nesër planin e Gurakuqit në vend. E, mos u tremb, se nuk kishe me kenë vetëm: nji lidhje ushtarësh intelektualë gurakuqjanë e currista perreth teje kishin me të mjaftue per me zhbi feudalizmën në Shqipninë e Mesme, me zhdukë klikë e klikarë e me i lanë lamën e lirë zhvillimit të këtyne partinave:

  1. Në Shqipnítë Mesme e të Jugut, partija e bulkut, nën kryesinë tuej.
  2. Në Vlonë e në Korçë, partija nacionaliste, nën kryesinë e Qazim Koculit, Nolit, Tasit.
  3. Në Kosovë, Shkodër:

Qendra e Nordit nën partinë e Gurakuqit e të Bajram Currit që në bazë të pikave të caktueme prej Gurakuqit per formimin e kësaj qandre në 1924 të bijnë ndershej të evolucionit të politikës së shtetit shqiptar.

Prej Hasan Prishtinës lypë atdheu nji vade kohë, nji armëpushin me shtet jugosllav, deri sa të konsolidohet gjendja e re, pra, abstenim, prej anës sonë kah çashtja e minoriteteve, tue formue Hasani me kosovarë nji klub indipedent per mbrojtjen e minoritetit shqiptar nën avokaturën e gjermanëve e neser edhe të rusëve, pranë Lidhjes së Kombeve.

Deri sa të konsolidohet shteti e të shfrytëzohet rivaliteti i të interesuemve per çashtjen adriatike, shteti shqiptar me ndjekë rrjedhjen e austriakëve kundrejt Tirolit.

Hasan Prishtina do të ishte i vetmi diktator që, tue drejtue çdo veprim, ka nji qellim të caktuem, mbrenda gjashtë muejve kishte me vû qetësinë e sigurinë në vend, me gatue evolucionin e natyrshem të partive, që permendem sypri e me nji asemble omogjene me vû Shqipninë mbrenda binarit të vet, mbas atij projekti që Gurakuqi i paraqiti popullit shqiptar me proklamën e qeverisë revolucionare. Mirëpo, Hasani sot nuk mund të permendet per mos me urtue drejtperdrejt ma të parin shfrytëzues, Jugosllavinë e per konsekuencë Francën. Prandej Hasani do të rrijë rezervë e mësheftë po, por jo e paorganizueme, ashtu si ta lypë rrethana politike. Hasani do të jetë organizuesi indirekt i Grupit të Currit, perba prej nji elementi, per faqe antiirredentist. Si të hinë gjermanët me shokë në Lidhje të Kombeve ka kush sulmon çashtjen e minoriteteve.

Mbas Hasan Prishtinës mund t’i perveshen diktaturës vetem dy vetë: Mustafa Kruja e Qazim Koculi, rrethue prej nji moraturiumit monarkist latent që me energji të percjellin shtetin neper fazat e kritikshme, deri sa t’i kapet qellimit – pa revolucion, por me nji evolucion të natyrshem.

I duelëm këtij qellimi, atëherë ka shpëtue Shqipnija e meritimi i jet (i mbetë) prap nji kruetani.

Të marr ngrykë

At Bernardin Palaj (firma)

(Origj. në AQSH, F. P., botue per herë të parë në “Milosao”, 17 maj 2009)