Kjo pjesë e historisë së trashëgimisë kulturore e kombëtare për kohën e njësimit të Alfabetit të shqipes, ka mbetur jashtë kufinjve të Shqipërisë zyrtare.

Prof.Skënder Karaçica, Çikago

Njësimi i Alfabetit të shqipes në Manastir (1908) po i mbushë 116 vjetë të fjalës e të shkrimit shqip me alfabetin latin dhe në frymën e kombit, të arsimit e të shkollës shqipe me orientim të hises të participomit të vlerava me popujt evropianë. Koha e Kongresit të Alfabetit ishte një nga ngjarmjet e mëdha kombëtare, ku elita intelektuale e kohës i kishte vënë vetës për detyrë të njësimit të Alfabetit të Gjuhës Shqipe e për të nisur shtegëtimin për ditën e pavarësisë së Shqipërisë më 28 nëntor 1912.

Pa njësimin e tiparave të shqipes me një Alfabet unik e me shkronja të frymës evropiane ashti siç janë edhe vetë kombi shqiptar në hapësirën etnike me frymë e orientim evropian, nuk mund të kemi shtetin e pavarur të Shqipërisë, thuhej në kronikat e kohës. Kjo kohë e ndërtimit të godinës së shqipes me shkronjat e alfabetit të njësuar, u krijuan vijat e qarta kombëtare për arsimin e edukimin e brezave, të shkollës shqipe, të administratës dhe të familjes shqiptare me shenjën dalluese të gjuhës së lashtë shqipe me pasaportën indo-evropiane.

Për historinë e Kongresit të Manastirit janë shkruar me dhjetra botime shkencore për historinë e njësimit të alfabetit janë mbajtur tryeza shkencore në institutet të gjuhës e të kulturës kombëtare, ligjërata në universitetet në Titranë, Prishtinë e Tetovë si dhe teza të doktoranturës të studiuesve të rinj shqiptarë. Në dritën historike të Kongresit të ABC-së tashti kjo pjesë e trashëgimisë gjuhësore, të kulturës, të frymës së kombit shqiptar është transformuar dhe ka shkuar në organizimin e Kongresit të Drejtshkrimit në Tiranë(1972) për njësimin e shqipes si një nga tiparët më njësitë gramatikore për të gjithë shqiptarët.

Në 116-vjetorin e Kongresit të Manasatirit dhe koha e njësimit të alfabetit me shkronja latine e më orientim evropian ka ardhur koha që të marrim nismën zyrtare të dyja shteteve të Shqipërisë zyrtare dhe të Shqipërisë tjetër Kosovë (term i Dritëro Agollit,nënvizimi im) që Ndërtesa e Kongresit të Alfabetit të vëhet në mbrojtje të organizatës ndërkombëtare për kulturë e arsim UNESCO.

Për këtë nismë të Ndërtesës së Kongresit të Manastirit, vjen nga fakti se kjo pjesë historike e trashëgimisë gjuhësore, të kulturës, të historisë ka mbetur jashtë kufinjve të Shqipërisë zyrtare dhe e njëjta ka mbetur më shumë në margjinat e kohës pa ndonjë status të mbrotjes në shtetin e Maqedonisë së Veriut. Në këtë ndërtesë, më shumë po i kushtohet punës së bizesit e ka mbetur në duart e askujt ndonëse për shtetin në fjalë kjo shenjë dallluese të shqipes, të kulturës, të historisë shqiptare nuk ka ndonjë interesim për mbrojtjen dhe paurimin e saj me vlerat e shkrimit të kohës në Tiranë, Prishtinë, Shkup si dhe në qarqert ndërkombëtare të historisë së shqipes e të kulturës shqiptare në Vjenë, Zagreb dhe në institucionet e arbëreshëve në Zarë e në Itali.

Koha për vënjën në mbrotje të Ndërtesës së Kongresit të Manastirit në UNESCO do të ishte në krah të ruajtjes së trashëgimisë shqiptare për njësimin e alfabetit të shqipes dhe rrugëtimi për participimin e vlerave tona me popujt liridashës në Evropë dhe në botë. Kësaj trashëgimie historike duhet me i dalë zot të dyja shtetet shqiptare Shqipëria e Kosova si dhe faktori politik shqiptar në Shkup, institucionet shkencore në krah me Universitetin në Tetovë.
Foto: wikipedia.org

▪︎ “Aria e Lekës” nga opera SKËNDERBEU e Prenk Jakovës, mes arieve më të mira botërore tek “SAIMIR”, albumi më i ri në CD i kryetenorit shqiptar me famë botërore Saimir Pirgu

Të shkruash që Saimir Pirgu është në majat e interpretimit botëror të operas është tashmë e ditur. Po ashtu i njohur është fakti që Ai asnjëherë nuk e ka ndarë veten nga skena shqiptare, në çdo kohë. Për këtë do të mjaftonte një krahasim i thjeshtë i ardhjeve të Tij në Shqipëri me atë të kujtdo artisti tjetër të njohur, ku padyshim Saimiri është në krye të angazhimeve për vendin e tij. Së fundi erdhi me dy qëllime, interpretoi në operan Toska me solistët, korin dhe orkestrën e Teatrit Kombëtar të Operas dhe Baletit dhe solli albumin e tij më të fundit në CD, me titullin SAIMIR!

Albumi ka në përmbajtje ariet më të bukura të operistikës botërore të interpretuara prej SAIMIRIT, me orkestrën e njohur të “De la Comunitat Valenciana”, me dirigjent Antonino Fogliani. Për albumin, firmat serioze diskografike si Les Artes, NAXOS etj, bashkë me Saimirin do të organizojnë ture promovimi në Wien, Pragë, Sofie, Prishtinë, Barcelonë, Zyrih, Berlin, London. Washington, Tokyo etj.

Ky album ka një veçori, një e tillë syresh që do të duhet të tërhiqte vëmendjen e kujtdo që ka preokupim lartësimin dhe promovimin e Shqipërisë dhe artit të saj. Ashtu si pa kuptuar, në mes të titujve të kryearieve botërore dhe emrave të mëdhenj të krijuesve të tyre, qendron edhe “Aria e Lekës” nga opera SKËNDERBEU me kompozitor Prenk Jakovën dhe libretist Llazar Siliqin. Fuqia e Saimirit është e tillë saqë e përfshin natyrshëm muzikën tonë kombëtare në mes të muzikës së madhe europiane e botërore, e me zërin e tij të mrekullueshëm lartëson tiparet e saj kudo ku kjo CD transmetohet dhe luhet, duke bërë kështu atë që as institucionet nuk do ta bënin dot kaq cilësisht, promovimin e Shqipërisë përmes artit në elitat kulturore botërore.

I tillë është Saimiri, pa i thënë kush e pa financim shtetëror a privat të dedikuar për këtë gjë, e çon muzikën tonë në sallat më prestigjioze të artit muzikor në botë, me fuqinë e atdhedashurisë dhe të artit të tij.

Kam pasur dy raste që e kam konstatuar vetë kujdesin dhe vëmendjen e Saimirit për vendin dhe artin tonë. Së pari kur një gazetar ndër më të njohurit dhe ndër më të kuotuarit e kritikës muzikore operistike në Europë erdhi në Tiranë për të njohur vendin tonë, kryesisht i mahnitur nga talenti i Pirgut, e së dyti, një nga emisionet kulturore më emërmira në botën gjermanisht folëse (Gjermani, Austri dhe Zvicër), erdhën enkas në Shqipëri për të bërë një emision për traditat muzikore të shqiptarëve, të propozuar nga vetë Saimiri.

I tillë është Saimir Pirgu, artist i madh dhe shqiptar i denjë dhe i thjeshtë njëherësh, aq i thjeshtë, sa emri i albumit të tij, që në shqip lexohet edhe SA I MIR!

Suksese albumit SAIMIR në të gjitha destinacionet ku ai do të promovohet!

www.vasiltole.com

Shaban Murati/

Unë e kuptoj nevojën e regjimit të kaluar për të hiperbolizuar luftërat dhe betejat me pushtuesit gjermanë në çdo qytet të Shqipërisë. Në këtë dalldi nisi shumë vonë fushata dhe mania e festimeve të çlirimit të gjithë qyteteve shqiptare, të mëdha e të vogla, nga pushtuesi gjerman.

Një narrativë historiko-euforike e pavërtetë. Me përjashtim ndoshta të Tiranës. Datat e çlirimit të qyteteve shqiptare, që po festohen me vrull gjithandej, janë data të hyrjes së partizanëve në qytetet shqiptare, ku nuk kishte këmbë gjermani. Asnjë gjerman nuk kishte nëpër qytete se ata kishin marrë urdhërin të largoheshin të gjithë nga Shqipëria. Nuk pati asnjë betejë dhe asnjë luftë për çlirimin e qyteteve pa pushtues. Nuk pati asnjë dëshmor në ditën e çlirimit të qyteteve.

E vërteta historike duhet thënë siç ka qenë dhe jo siç e ka vulosur historiografia e realizmit socialist. Kjo nuk e zbeh rëndësinë luftës nacional- çlirimtare të popullit shqiptar kundër pushtuesve fashistë e nazistë.

Por fare mirë mund të thuhet se po festojmë ditën e hyrjes së partizanëve në qytete, se sa të mashtrojmë fëmijët me çlirimet e pandodhura të qyteteve tona.

Dr. Entela Komnino/

Libri është nderuar me çmimin e gazetës ‘Dielli’ për 110 vjetorin e botimit.

Disa vjet pas botimit të librit ‘E vërteta për Nolin’, interesi mediatik dhe i rrjeteve sociale, në proporcion të përmbysur me atë që do të duhej të ishte shkencor, na provon ndriçimin nga vepra e Fan Nolit si shqiptarë edhe përtej më shumë se 100 vjet nga shkrimi i saj. Si autore jam e përmbushur të shoh se këndvështrimi qendror i Nolit në libër për ta hulumtuar e gjetur siç ai shkruante e ishte e jo siç do ta donim, në veçanti studiuesit, nuk mbeti vetëm një sfidë, por rezultat i mbështetur e realist. Disa vjet më pas, ky shqyrtim duket të jetë një bazament i qendrueshëm përfundimesh nga koha kur u hulumtua si i tillë dhe një projeksion prodhues diskutimesh mbi autorin më të lexuar e më popullor mes shqiptarëve – Fan Noli.

Uroj që këto pjesë të plotësojnë ato pyetje që i lindin çdo lexuesi të Fan Nolit dhe të nxisin më tej rrahje mendimesh apo objekte shkencore të mirëfillta mbi ligjërimin e shqipes dhe Shqipërisë nga Fan Noli.

“E vërteta për Nolin” nuk është një provokim me tituj, aq më pak çudibërës, dalë rrethanash të mundësive më shumë se 100- vjeçare për përgjigje. Çudija është, por ajo i takon tjetër fakti: brenda mundësive po ashtu më shumë se 100- vjeçare, pyetja ende e pabërë vazhdon të sfidohet nga e vërteta hartuese; retorika. Brenda mundësive mëse mijëravjeçare të të folurit, shqip, nga ana tjetër, tejkalon çdo arsye të grupuar të gjuhëve sipas kombit. E vërteta me cilën jetoi me çudi edhe përmbi cakut të vdekjes dhe shkroi për shqiptarët Fan Noli, tejçuar sot edhe me kufij të papërfytyrueshëm në kohën e shkrimit të tij si ato të rrjeteve sociale, ka ngritur edhe pa zhvillimet numerike pandehma kuptimi tej atyre pa çudi, pa mbërritur dot gjithësesi në një proces të vijueshëm pyetje-përgjigje, specifikisht të domosdoshëm edhe në kushtet e gjallimit shqip të ndodhive dhe letrave.

Në fakt, Fan Noli, e ka filluar vetë pandehmën duke i shkuar pas një kodi shkrimi dhe kuptimi të botës si prift, gazetar, shkrimtar, politikan, kritik letrar, diplomat, historian, përkthyes, madje dhe si muzikant. Të gjitha këto janë shfaqur për së jashtmi nën kuptimin gati organik që një prift është orator, një gazetar është orator, një politikan po ashtu. Ky produkt – jetësor e autorial përmban vetë i pari të vërtetën siç ka ndodhur, me shanse për t’u pyetur e përgjigjur nga retorika. Por vepra e natyra e kuptimit, të njehsuara sipas pandehmës, nuk kanë mundur të shmangin deri tani kritikën e hamendësuar që numëron si përfundime të vetat përshkrimin e thjeshtuar të mbresave nga vepra e tjetrit, si për të vënë përfundimisht në dyshim vlerat reale të saj.

Noli nuk ngre as në vështrimin më të sipërfaqshëm nevojën për çmim paraprak pozitiv, e publicistika, si cilësi antologjike e tij, do të duhej madje t’u hiqte ‘detyrimin’ studiuesve të gjejnë patjetër arsye për prurjet afirmative të tij në kulturën e nnjë publiku, që padyshim ai i ka. Edhe më padyshim, të pandyerit e Nolit nuk ka patur thjeshtë e vetëm arsyet organike të krijimit të tij, por dhe ato të imponuara të shqipes e Shqipërisë. Këto të fundit si arsye krijimi, me specifikën e tyre e kapërcenin gati cilësisht atë kushtëzim që retorika ia njeh natyrshëm pikërisht krijimit. Vendi i origjinës së Nolit dhe jo thjeshtë ai i vendlindjes, pandehej se ekzistonte madje dhe pandehmën e vetme e bënin të ndihej vetëm publicistët e veprimtarët, e mes tyre dukshmërisht Noli. ‘E vërteta për Nolin…’, nuk do të ishte asnjë ndodhi e ndryshme, aq më pak e vërtetë, nëse impresionohet si deri tani nga ‘materia Noli’.

Rikthimi i Nolit, si pandehmë e paartikuluar e kodit të mbijetesës së një vogëlushi shëndetlig, pa të cilin nuk do ta kishim veprën e tij sot, nuk ka rënë në sy ende në letrat kritike të shqipes aq më pak të provokojë me retorikë. Kuptimi që rri nderur në vepër si për të treguar se çfarë pa ‘përtej’ dhe pse mbeti në jetë, lexuar si mision prej Nolit, nxit procese shpjegimesh të pangritura ende. Të ngjarat historike sipas pjesëmarrjes ose ndërmjetësimit mediatik të Nolit mbi to dhe, më tej, shpjegimi sipas veprës së ligjërimit, rikthejnë në dritë vdekatarin që e solli trupin e tij dy herë nga ‘e përtejmja’ për të thënë të pathënat ende të shqipes së deriatëhershme që vazhdojnë të marrin frymë në Publicistikën e tij. Fakti se çfarë kanë dhënë për kuptim letrat apo e folura e zbardhur e Nolit me paravajtje kodin retorik, ka konfigurim teorik.

Gadamer ka përfunduar i sigurtë se: ‘Përsa kohë ekziston një teori retorike, të gjithë tekstet hartohen sipas metodologjisë. Nëse zbatohen kategoritë retorike në interpretimin e teksteve, atëherë është kryer një kontribut në ndriçimin e rregullshmërisë së qëllimshme të formës’. 1 Pikërisht kjo që ndodh më tepër në vepër, orientohet nga Gadamer po mbi fjalinë-formulë se: ‘Ajo që është konceptuar nën presionin e mënyrës së të shprehurit dhe të të menduarit, bëhet tani e mundur përmes përshkrimit të analitikëve’. 2 Por pyetja e gjerë e fenomeneve retorike në një vepër publicistike rrezikon jo rrallë të mbetet dhe vetë retorike, gjë që nuk do të sugjeronte asnjë materie të shpjeguar e jo më kuptim. Në të njëjtën kohë, ky proces, sa dhe vetë Noli, i sfidon përkundrejt kritikës që nuk ia ka bërë akoma, disa pyetje mijëvjeçare, si ajo e Methieu de Vendome në 11703 mbi atë që ka pyetur para tij Quintiliani4 e që retoricieni Thomas Wilson në shekullin XVI i jep si: ‘Who, what, and where, by what help, and by whose; Why, how, and when, do many things disclose’5 Edhe më ngulmuese bëhet habia e moskonsiderimit të deritanishëm të retorikës kur gjykon veprimin e gjendjen e shumëfishtë të saj në veprën publicistike – si dukuri për t’u analizuar, por dhe një mënyrë për të vështruar Nolin autor. Gjetja e substancës reale nga analiza dhe formalizimi i saj sipas kuptimit të Plett , shpjegon organikisht kompetencën retorike të Nolit. Prurjet vetjake autoriale janë emri tjetër për këtë substancë, të pandehur ose informale deri tani në letrat e kritikës shqipe në terma sa më lart. ‘E vërteta për Nolin’ sugjeron kështu një proces kuptimi të tij, jo siç e duam, por siç është.

1 Gadamer, Hans Georg ‘Rhetorik, Hermeneutik und Ideologiekritik’, Frankfurt, 1971, fq. 67

2 Si më lart

3 Plett,V., Heinrich ‘Einfuehrung in die Rhetorische Textanalyse’ Helmut Buske Verlag, Hamburg 1983, fq. 12.

4 Quintiliani „ De institutione oratoria’, vepër e cituar nga Plett,V., Heinrich, fq. 8

5 Plett,V., Heinrich, si më lart, fq. 12 6 Si më lart, fq. 3

Ledio Xhoxhi/

Lindi në Pogradec, në vitin 1899. Mësimet e para i mori në vendlindje, në shkollën greke e në atë shqipe, për t’i vazhduar në një shkollë rumune të Manastirit. Shkollimin e mesme e kreu në një lice francez në Athinë. Më pas u vendos në Bukuresht, ku nisi studimet e larta në disa fakultete, në fillim në degën e pikturës. Gjatë kohës së qëndrimit në Bukuresht u zgjodh sekretar i përgjithshëm i Kolonisë Shqiptare të Rumanisë. Më 1924 u vendos në Austri, ku nisi studimet e larta në Fakultetin e Filologjisë Romano-Gjermanike në Universitetin e Gracit, në përfundim të të cilit mbrojti doktoratën me temë “Poezia e Emineskut dhe lidhjet e saj me poezinë popullore”. Më 1934 u kthye në atdhe dhe punoi si mësues i arteve në gjimnazin e Tiranës. Formimi intelektual e filozofik i dha më pas poezisë së tij thellësi mendimi e fond kulturor të gjerë, që nis nga traditat e antikitetit e kulturat lindore dhe vjen te poezia moderne bashkëkohore. Në vitet ’20–’30 të shekullit XX, Lasgush Poradeci botoi lirikat e tij në organe të ndryshme të shtypit të kohës dhe u bë një nga zërat më të njohur e më origjinalë të poezisë së re shqipe. Në vitet ’30–’40 të shekullit XX, Lasgush Poradeci vijoi të shkruajë e të botojë në disa nga periodikët e kohës. Në vitet e pasluftës u përqendrua kryesisht në fushën e përkthimit. Vend të gjerë zë në krijimtarinë e tij edhe lirika filozofike dhe ajo e peizazhit. Lasgushi shkroi më pak poezi të mirëfillta atdhetare dhe në to gërshetoi herë-herë edhe ide e qëndrime për probleme të rrafshit shoqëror. Ka disa poezi të tij që mund të përfillen si poezi të mirëfillta peizazhi. Poezitë që kanë në qendër të tyre liqenin, janë ndër më të bukurat. Në konceptin e tij të natyrës ndihet dhuntia e piktorit, dhunti që e ushtronte dhe e praktikonte. Lirika filozofike e Lasgush Poradecit rrok tema e motive universale, që nga krijimi, raporti i Zotit me njeriun e deri te vdekja e përjetësia. Pas çlirimit, Lasgush Poradeci punoi si përkthyes letrar profesionist në shtëpinë botuese “Naim Frashëri”; bëri një jetë të tërhequr e disi të mbyllur në mes vështirësish të skajshme ekonomike.