nga Vjollca Tiku Pasku/
Romani ‘MARRËZIA E MADHE” e shkrimtarit Vullnet Mato është një rekuiem dashurie, në qiellin e vranët të vitit 1997. I gjithë subjekti i veprës shtrihet në dy linja. Linja e parë është ajo e dashurisë së flakët deri në marrëzi, siç e quan autori. Alma mësuese e letërsisë, një poeteshë e re, e bukur, e pastër moralisht, me një shpirt të ndjeshëm, e ardhur nga një martesë e nxituar shabllone, tani e ndarë, ruan qysh nga rinia shkollore ndjenjat për profesor Reitin, mësuesin e letërsisë, së fundi redaktor i shtëpisë botuese “Planet”. Pavarësisht nga efektet e kohës dhe të moshës, diskursi i Almës ishte i përcaktuar. Ajo e dashuronte fshehtësisht dhe me prezencën e saj dhe frazat e zjarrta zgjon ndjenjat e fjetura të indiferencës së ish profesorit të dikurshëm. Me krahët madhështorë të dashurisë, ajo krijon vendbanimin e sigurt në zemrën e Reitit. Ai ishte dashuria e parë në jetën e saj. Skenat panoramike të dashurisë, të formuara aq bukur nga autori, japin përherë stuhi të magnetizuara ndjenjash. Dashuria një etje e shpirtit, përpinë atë energji që krijon jetë, dhe jep atë energji që çliron emocione hyjnore. Shpirt, trup, zemër janë një. Zemrat vallëzojnë të njëjtin ritëm. Në atë muzg moshe për Reitin, Alma ishte si qëndrimi mbi supin e tij, i një fluture magjepsëse lulesh. Konvergjenca drejt Almës, ishte për Reitin si një eksitim i pranverës në prag dimri. Me qëndrimin e tij stoik, në fillim për të sprapsur, këtë cicërimë mëngjesore, ai kuptoi se ajo erdhi pikërisht për të mbushur atë qenësi boshe të trupit të vjetruar të gruas së tij. Erërat magnetizuese të dikurshme të bashkëshortes, tani ishin tharë. Ndoshta Alma u shfaq si një hyjni e vogël. Fati rezervon të papritura, ndjenja galoponte, të cilat asnjëri prej tyre nuk e di se si shfaqen. Koha të pagëzon me një rilindje burrërore atëherë kur nuk e pret. Dashuria nuk pyet për arsye, por thjesht dashuron. Dozat e mëdha të ëmbëlsisë së dashurisë, ai i adhuron, i pret, por përherë më një merak . Sa do zgjasin vallë…Panorama që i shfaqej para syve ishte gruaja e tij me dimrin në eshtra dhe nga ana tjetër kjo mbretëreshë pranverë. I dukej vetja si një vazo e vjetër, ku kishte mbirë papritmas një trëndafil i freskët dhe ai merrte shkëlqim nga kundërmimi i saj… Kjo do të thoshte se dashuria ishtë ndjenja më universal në të gjitha pjesët e jetës. Ndjente një keqardhje të madhe për gruan e tij, e cila kishte përherë kujdesin, pastërtinë, mikpritjen, çdo gjë, ndoshta në këtë moshë ajo ishte bërë si motër…Tani entuziast, ai e dinte se dashuria e Almës ishte pa kushte. Dhe ky ishte një komponent që e lartësonte Almën. Kjo dashuri erdhi pikërisht në kohën më të keqe. Megjithëse ishte mars, pranvera nuk dukej gjëkundi. Ishte viti 1997, viti i falimentimit të firmave piramidale. Njerëzit e zemëruar kërkonin dorëheqjen ne qeverisë. Çelësin e zemërimit të masave e shfrytëzonin politikat e ndryshme të vendit për ta bërë popullin më të mjerë se ç’ishte në të vërtetë… Atëherë indinjata e tyre shpërtheu depot e armatimeve. Në këtë situatë të ndërlikuar, lindën bandat famëkeqe. Vrasjet, përdhunimet, vjedhjet, ishin pjellat e kësaj situate…. Luftë, vetëm kjo fjalë e thënë pa dashje të tmerronte. Kjo luftë ishte pa armiq përballë, qëllohej lartë sikur qielli të ishte armiku i metaltë. Rikoshetat e plumbave binin, si kthetrat e padukshme të një përbindëshi jetëmarrës. Tensionet dhe derdhjet e gjakut, sillnin pasojë vdekjen. Ishte pranverë dhe flokët ajrore shpoheshin nga plumbat. Horizonti në perëndimin e ditëve, ishte gjithmonë i mjegullt, me nuancë të zezë nga tymi i armëve. Gjatë ditës të gjithë nxitonin në punë të kujdesshëm dhe gjatë natës frika strehohej në sytë ë e tyre. Njerëzit kishin mall të dëgjonin cicërimat e zogjve në vend të shtënave të armëve, të ndjenin aromat e pranverës në vend të barutit, të ndjenin tringëllimat e zemrave të dashuruara. Por mes fërfëllizës së breshërive, njëri nga plumbat godet profesor Reitin në kokë, rrugës kur po shkonte në shtëpi. Lufta në dukje sikur kishte mbaruar, sepse zërat e krismave ishin rralluar, dhe qeveria dha dorëheqjen. Fundi i marrëzisë madhe, hapi venat e dhimbjes në shpirtrat e gruas, vajzës, Almës , dhe të gjithë të njohurve që e respektonin. Kjo pranverë me hije të trishtuara, rrodhi lotët e trishtimit dhe të kobit në këto zemra. Goja e gropave nëntokësore hapej për të pritur jetën e këputur nga kafshimi i plumbit të zi të ardhur nga qielli. Gruaja e tij nuk mundi ta përballonte këtë humbje dhe kaloi në depresion. Alma e qau për shumë kohë Reitin, ajo pranverë mori lulëzimin e gjithë pranverave të saj. Autori shkruan: “ajo ngushëlloi veten me mendimin, se një muaj me dashuri të madhe , ishte më tepër se nga një jetë me disa dashuri të vogla”. Ajo përkëdhelte djalin e vogël, që ishte frutë i dashurisë së saj me Reitin, vogëlushin që gugatej si pëllumb me push verdhë, por “me vdekjen e Reitit, vdiq përgjithmonë edhe aftësia e Almës për të dashuruar sërish”.Ndjenjat e dashurisë u fishkën si gjethe vjeshte dhe u varrosën së bashku me trupin e të dashurit. Jeta vazhdon dhe autori e mbyll me mendimin, ” se ishte gjë e mirë për këdo që kuptonte më kryesoren, se asgjë nuk quhej e humbur, përderisa jetoje akoma”. Në retinat e agonisë së vendit shpresohej për një ditë pranverë. Mendimi në këtë vepër, udhëton gjerë, hyn në botën e mistershme të gruas , e cila përbën një veçori themelore të brendësisë së romanit, po ashtu edhe në psikologjinë e burrit, duke na dhënë shpirtin tipik të njeriut intelektual, të ndershëm, me ndjenja romantike, që s’i bën dot ballë tundimit të dashurisë së një vajze të re. E gjithë kjo vepër, gati poetike, është ndërtuar gur-gur të ngjitur fort, si në një kështjellë dhe herë pas here, hap një dritare për të parë kronikën e viteve 97. Vërtet në bulurimën e jetës, në ecurinë e kohës, jepen kronikat e luginës së dhimbjes dhe shtroja e fildishtë e dashurisë, ku gumëzhin bukuria me frikën, përleshet logjika me ndjenjat, e mira me të keqen. Gjuha në këtë roman rrjedh si burim i kristaltë, me frazat të bukura poetike dhe mesazhe filozofike. Syri i lexuesit shkon përtej leximit, duke përfytyruar të gjitha skenat në detaje, së bashku me nuancat ngjyruese të frazeologjisë së dialogut, duke formësuar një libër tërheqës, deri në rreshtin e fundit, sikur të ishin gjurma engjëjsh që shfletojnë fletët e një qielli të jetuar. I gjithë romani i shkrimtarit Vullnet Mato, i veshur fund e krye me kostum poetik, ngrihet në lartësinë e një perle në letërsinë shqipe.
BISEDA ME SHKAS PËR ASTRONOMINË, GALAKTIKËN, DASHURINË DHE PSIKOLOGJINË NË DHERMIUN MAGJEPËS
Nga Prof.Azbi SHEHU/ Nju Jork/
Bregdeti Jugor i Shqipërisë.Plazhi i Dhërmiut.Dita e parë e muajit Gusht. Dielli ndriçonte të gjithë plazhin. Qielli pa re.
Në rerën pranë buzës detit,fëmijët vraponin të gëzuar, duke ndjekur njeri tjetrin. Të rinjtë,djemë dhe vajza të rrokur prej dore ecnin gjatë bregut duke biseduar problemet e rinisë; njekohësisht shijonin dhe bukuritë e këtij vendi të mrekullueshëm.Brenda në ujin e detit,plazhistët notonin në përgjithësi të qetë me stilin e tyre vetjakë. Jo rrallë dallgët përplaseshin mbi trupat e tyre duke sjellë ,jo vetëm kënaqësin e freskimit,por dhe nje farë zhurme, që shkaktonte buzëqeshje midis pushuesve notarë?!
Specialistët fotograf nuk pushonin duke marre fotografi speciale për qeflinjtë e plazhit të Dhërmiut?!Aty këtu dukeshin gazetarë , por edhe ndonje kineast.
E gjithë kjo bukuri komplekse i dhuronte pushuesve,të lodhur nga puna vjetore,kënaqësi fizike dhe shpirtërore. Në këtë plazh vijnë minatorë nga minierat e kromit,malësorë nga Puka,Tropoja dhe viset e tjera ?!
Jo rrallë takon turistë nga bota, por më tepër dallohen Shqiptarë nga Kosova,Shkupi,Tetova,e tj.,që i ka marrë shumë malli për Atdheun memë!
Pushuesit nuk i tërheq vetëm bregu i detit dhe uji i kaltërt,por dhe madhështia e maleve,që ngrihen menjeher jo larg bregdetit?! nga këta male frynë era e freskët, që i mbush mushkeritë me ajrin e pastër.
Vendi ynë është plot me bukuri të tilla, por Dhërmiu ze nje vend të veçantë midis kësaj bukurie prrallore të Atdheut tonë të dashur!
Në mbremje pushuesit lëvizin të qetë,të qeshur dy nga dy të fejuar,të martuar;ose grupe familjare, të moshuar, që përkëdhelin niprit apo mbesat.Ata bisedojnë për problemet e jetës ,por njekohësiht duke shprehur dhe kënaqësinë,për këtë vend simpatik,romantik dhe plot shkëlqim?! Mbi trupat e tyre ndjehet ,jo vetëm kënaqësia e ajrit të ngrohtë; i ardhur nga ujët e detit,por dhe ai i rrymave të freskëta, të ajrit të pastër malor!
Qielli në mbremje,por sidomos natën paraqitet i kthjellët,i pastër, tërheqës deri ne magjepsje! Në këtë pafundësi Qiellore duken yjet e panumurt ,që xixillojnë bukur. Ata sikur kërkojnë të na pyesin:përse na veshtroni?!
Plazhistët hapin krahët dhe duken sikur duan t’i përqafojnë,por ata largohen e largohen…
Kështu gjatë 24 orëve d.m.th. nga mëngjezi i orës gjashtë dhe deri në mëngjezin tjetër i të njejtës orë e shprehur për gjithë stinat Verore Dhërmiu i dashur shpreh nje mrekulli të jetës dhe dhuron dashuri ;përqafime e vëllazërim për cilindo ,që kalon pushimet në këtë vend?!
Pikërisht në këtë vend të bukur dhe tërheqës u takuan rastësisht dy shokë të vjetër të shkollës mesme të qytetit të Korçës?!
-Sikur ta kishim kërkuar me qiri takimin tonë në këtë vend të mrekullueshëm?!U shpreh Andrea.
Rastësia është mbreti i fitores; U përgjigj shoku i tij Ismaili.
Na ka marrë malli shumë,jo vetëm për shoqërinë e papërsëritshme të rinisë shkollore,por dhe për tingullin e ziles,që sinjalizonte fillimin apo mbarimin e mësimit?!
A të kujtohet kujdestari i shkollës:Ahmeti?!i cili megjithë se ishte i sakatuar fizikisht detyrën e shkollës e kryente me korrektësi?!Foli Andrea.Me përpikni të çuditshme shtoi Ismaili.
Gjithshka ishte e bukur ,u shpreh andrea!Po e bukur!; si vet rinia ,ja ktheu Ismaili.
A të kujtohen vargjet:Rini thuaja kengës më të bukur,që ti di?-ngacmoi Andrea.
-A të kujtohet ndonje plagë zemëre nga jeta në gjimnaz?-Pyeti Ismaili Andrean.
Kush pyet u përgjigj Andrea:Ai që vërtitesh nga nje vajzë tek tjetra?
Andrea kishte përfunduar studimet e larta në universitetin e Chikagos;për astronomi.Ai me anë të nje studimi special me temën:”Gravitacioni i yjeve dhe planeteve në Univers”;fitoi gradën shkencore:Doktor i shkencave.Më vonë në saj të studimeve tematike të vazhdueshme dhe dhenies së leksioneve në universitet iu dha titulli:Profesor.
Ismaili kreu studimet e larta në Paris për psikologji.Ai fitoi gradën shkencore me temën:”A është njeriu qenia më e zhvilluar në Univers”.Më vonë ju dha titulli profesor për dhenien e leksioneve psikologjike në mënyrë të vazhdueshme dhe me cilësi të lartë në universitet.
Të dy shokët të shtrirë në rerën pranë bregdetit i prezantuan njeri tjetrit kohën nga mbarimi i shkollës mesme në Korçë e deri tani.
Biseduan për familjet;fëmijët dhe jetën e tyre.Kujtuan ngjarjet nga klasa duke vazhduar dhe me ngacmimet reciproke.
Në këto çaste pranë tyre u ulë nje i moshuar me mbesën dhe nipin.Ai ju drejtua të dy shokëve me shprehjen:Na falni po të dy fëmijët zgjodhën këtë vend me kembëngulje;unë si gjithë pleqtë nuk ja u prisha atyre,por kuptohet po ju shqetësoj juve?!
Jo u përgjigjën të dy shokët njeherazi.Po nga ju kemi?Unë jam vendas d.m.th. Dhërmiot;Këtu kam lindur unë dhe të parët e mi.
Po ju djema nga jeni?Pyeti i moshuari.
Nga Korça u përgjigjën të dy menjeher.
Si ju duket Dhërmiu?
Shumë i bukur ose më shkoqur na duket i mrekullueshëm.
Plaku u shpreh:Ndërmjet njerëzve ka dashuri dhe urrejtje;ndërsa ky vend dhuron vetëm dashuri.!Këtë dashuri ja ka dhuruar natyra,por duhet theksuar se ajo është trashëguar brez pas brezi .Eshtë amanet i lenë nga stërgjyshrit e këtij vendi.
Fëmijët po bërtisnin duke thirrur: gjysh hajde të ikim; se po na presin shokët.?!
Mua po më pëlqen të qendroj me ju ,por më falni se jam i detyruar të shoqëroj fëmijët.Ata ju përgjigjën:Ju falenderojmë për kohën që kaluat me ne.
Nga dy të rinj që po kalonin aty afër u dëgjua pyetja që po i benin njeri tjetrit: O Astrit a i beson ti ekzistencës të Alieneve?!
Të dy shokët e dëgjuan pyetjen e shprehur nga të rinjtë.
Andrea shumë fjalë janë përhapur për Alienët;a e keni diskutuar ju në universitetin tuaj këtë çeshtje pyeti Iasmaili Andrean?
I dashur Ismail unë propozoj të futemi në detë dhe mbas larjes e diskutojmë këtë problem; duke pirë kafe!?
Tëdy shokët u futën në ujë .Andrea ju drejtua Ismailit :Në liqenin e Pogradecit ti e fitonje gjithmon garën e notit;por tani unë kam përparuar shumë?!
Mirë ju përgjigj Ismaili, dota provojmë dhe vazhduan garën gjatë gjithë kohës e qendrimit në ujë.
Mbas nje farë kohe dualën nga uji dhe shkuan në kafenen më të afërt.Aty porositën dhe kafet.
Para se të ngrinte filxhanin e kafesë Andrea filloi diskutimin:
Studimet shkencore të kryera deri tani në universitetin tonë nuk kanë arritur të vërtetojnë ekzistencën e të ashtuquajturëve Alienëë[qenie të ardhur nga planetet ose yjet e tjerë;ose jashttoksor]; në planetin tonë.Për mua dhe astronomët e tjerë;kolege të universitetit për deri sa nuk kemi argumenta nuk e pranojmë praninë e tyre në tokën tonë?!
Ju nuk e keni vërtetuar u shpreh Ismaili,por duhet theksuar se studimet, ju i keni kryer sipas aftësive të shqisave të njeriut ekzistues?!Por kjo nuk do të thotë se ata nuk ekzistojnë?!
Aftësia kufizuese e shqisave tona le shteg,për mos mohimin e ekzistencës tyre?!
I dashur Andrea:Nje njeri që nuk sheh,nuk dëgjon,nuk ndjen,etj.mendon se vetëm ai ekziston dhe njerëz apo botë tjetër njerëzore nuk ka?!Kjo sepse ai me anë të shqisave të tij nuk e argumenton ekzistencën e njerëzve të tjerë?! Po kjo nuk do të thotë se ne nuk ekzistojmë?!
Ky arsyetim le shteg të mendojmë se dikur në tokën tonë kanë ardhur qenie shumë më të zhvilluara nga ne ?!Ata na kanë parë , studjuar analizuar situatën e jetës tonë dhe duke arritur në përfundim se jemi shumë të prapambetur kanë thenë: ti lemë tani për tani kështu siç janë dhe janë larguar?!
Me qenë se Fuqia e mbinatyrshme i ka venë nje kufi shqisave tona;ne nuk kemi të drejtë absolute të mohojmë ekzistencën e tyre?!Sepse ne nuk arrijmë ta kalojmë kufirin e njohjes e caktuar nga lartë.?!
Ismaili vazhdoi arsyetimin e tij duke thenë:Ne nuk po arrijmë të njohim vehten tonë dhe konkretisht fillimin e jetës njerzore;e jo të njohim sekretet e Universit; jasht kufirit të aftësis së shqisave tonë?!
Pra u shpreh Andrea si përfundim: Po aq të drejt kemi të themi se Alienët [jashttokësorët] ekzistojnë sa dhe me të njejtin arsyetim munt ta mohojmë ekzistencën e tyre.?!
Ju astronomët keni formuluar teorinë”Big Ban” pyeti Ismaili.
Ajo hipoteze ka renë; tani astronomët po pergatiten për të shkuar në planetin Mars?!
Pra shkenca astronomike sa më shumë zhvillohet dhe sa më shumë probleme zgjidh; aq më shumë shtohen sekretet e Universit.,sepse fundi i tyre është pambarim.?!U shpreh Ismaili.
Unë mendoj tha Andrea: po të pranojmë se alienët kanë qenë në planetin tonë,ose ndofta dhe vazhdojnë të qëndrojnë këtu;atëhere duhet pranuar; se ata janë shumë më të zhvilluar se ne;si në formë dhe në përmbajtje?!
Ata mbase na shohin,na analizojnë studjojnë dhe thonë:Leri këta budallenj të hanë kokën njeri me tjetrin,se qenkan shumë të pazhvilluar,të paedukuar dhe ju pëlqen vehtja se kanë nje egoizëm shumë të zhvilluar dhe të tepruar?!
Ne duhet ti ndihmojmë por ke të ndihmojmë dhe si ?!kur ata nuk kuptojnë se e mira sjellë të mirën dhe e keqja vret të tjerët dhe vehtëvehten?!
Me të mirë këtyre ju rriten veshët;mos vallë duhet përdorur tortura?! dhe mbase nga frika do të përulen dhe do të thonë:Aman na ndihmoni.!? Apo mos duhet ta përtërimë këtë popull?!
Akoma dhe ne nuk e kemi të qartë si të veprojmë me këtë milet?!
Mos vallë duhet të ikim ?! dhe ti lemë kështu siç janë?!
Apo të kërkojmë ndihmën e Fuqis së mbinatyrshme ,të mos i lemë rrugëve me që banojnë së bashku me ne në Univers?!
U lodhëm dhe u bë vonë u shpreh Ismaili;prandaj propozoj të shkojmë të flemë.?
Të nesërmen në mëngjes u takuan tek rera në buzë të detit.
Ismaili mbas përshëndetjes dhe përqafimit me shokun e tij Andrean u shpreh:Mbremë kam parë nje endërr interesante ,por shumë pikante!
Po mirë na i trego këtë bukuri të rrallë të kësaj ëndërre? U shpreh Andrea.
Më parë ulemi në nje nga këto karrike të plazhit; të porosis dhe kafetë,sepse e kam unë rradhën dhe pastaj fillojmë me ngjarjet e ëndërrës?!
Mbasi kamarieri pruri kafetë;e mori fjalën Ismaili:Unë isha duke pirë kafenë në turizmin e Korçës tonë të dashur,kur dëgjoj zera:rreth 3-4 m.larg meje duke u shprehur:
Gjatë gjithë kohës që ndodhemi këtu midis njerëzve të këtij planeti;vërejmë se kemi të bejmë me qënie të gjalla,që punojnë dhe vuajnë për bukën e gojës.?!Kjo jetesë e rendë me kushtet jo normale ,mungesa e ushqimit,etj.,i ka çuar ata në grindje midis tyre deri dhe në vrasje?!
Mua ;vazhdoi zeri më vjen keq,prandaj ju propozoj ti ndihmojmë?!
Të dashur kavaljerë dhe zemërmirë,nga sa kemi venë re: gjatë kohës që po jetojmë në këtë tokë duhet theksuar se,Fuqia e mbinatyrshme i ka dhuruar atyre gjithshka: Tokën pjellore,ujin[mbretin e jetës],malet,fudhat,gjelbërimin me të gjitha produktet ushqyese natyrale dhe bukurinë përkatëse.Lumenj ,liqene,dete dhe oqeane ,që përveç bukuris së tyre freskojnë dhe i lehtësojnë frymarrjen këtyre njerëzve?!Kudo vërejtëm vende dhe rajone të nxehta,të ftohta dhe me temperatyrë normale,duke i lenë mundësi atyre të zgjedhin vendin e përshtatshëm për të jetuar?!
Ata mund të vendosen në male,në fusha,në kasolle,pallate,pranë liqeneve,lumejve,pyjeve të gjelbëruara,etj.,pra kanë gjithshka për të jetuar si në parajs?!
Atëhere të dashur bashkëjetues; përse grinden dhe vriten këta njerëz; kur i kanë të gjitha të mirat .
Nje Alien apo shoku i tyre i ngushtë,që nuk kishte folur fare u shpreh:
Eshtë egoizmi që i pengon të jetojnë mirë dhe bukur me njeri tjetrin!Etja e tmerrshme për pasuri dhe poste nuk i lejon të bashkëjetojnë në harmoni.Sepse egoizmi ka lindur bashk me ta ;ka jetuar; jeton dhe do të jetoi me ta deri në mbarimin e jetës.?!Me vdekjen e tyre do të vdesi dhe egoizmi ?D.m.th. harmonia tek ata ka vdekur pa lindur?U shpreh nje zë tjetër.
Ata me anë të aftësis së shqisave të tyre kanë studjuar,analizuar dhe përcaktuar deri tani disa nga ligjet e gjithësisë;e kanë zhvilluar shumë shkencën e astronomisë.Kanë studjuar yjet ,planetet dhe po pregatiten për udhëtime në planetet e Universit.Janë zhvilluar në shumë degë të shkencës,kanë shpikur armë më moderne raketa të modeleve speciale,etj., për të vrarë njeri tjetrin.Vetëm në marrëdheniet me njeri tjetrin dhe në mirëkuptimin njerëzor;kanë ngelur prapa ?!
Gjendja e harmonis apo mirëkuptimi i tyre është tragjike?!
Atëhere; ne si më të zhvilluar dhe me që jetojmë bashk në Univers duhet ti ndihmojmë?!
Ata janë shumë fetar dhe besojnë tek vendet e shenjta si kishat,xhamitë,et.prandaj e vetmja mënyrë për ti futur në rrugën e drejtë dhe të mirëkuptimit me njeri tjetrin është besimi fetar!Ky është kyçi, për ti hapur dhe bashkuar zemërat e tyre.!?
Si rrjedhoj ne duhet të bisedojmë me drejtuesit e të gjitha feve,sepse ata kanë influencë absolute në njerëzit e kësaj toke.Detyra jonë është ,që para së gjithash duhet të bindim udhëheqësit e institucioneve fetare?!
Mendimi është shumë i drejtë u përgjigjën zerat e tjerë!Tani vazhdo ç’far ke tjetër për të thenë0/
Ti referohemi dokumentave të tyre fetare dhe konkretisht:Biblës,Kuranit,etj..Vepra të shkruara nga Profetët si: Krishti,Muhameti,et; që janë udhëheqësit shpirtërorë të grupeve përkatëse fetare.Ato shprehin qartë dhe me argumenta Vëllazërimin e njerëzimit! Në këto vepra shkruhet se njeriu duhet ta respektoi njeriun dhe jo ti shkaktoi dhimbje.?!
Në të gjitha veprat fetare shkruhet se sakatët,të paaftët,të varfërit e tj. duhen ndihmuar nga të pasurit?!Pra në to shkruhet gjithshka e pranueshme dhe e mirë për njerëzit.Ato libra nuk përdorin kurr fjalët grindje,vrasje,etj.
Zbatimi në jetë e shkrimeve të këtyre veprave do të jepte lumturi njerëzore?!
Të gjitha ato vepra voluminoze fetare në esencë shprehin harmonizimin në jetën e popullit të këtij planeti.!
Si metodë bindëse dhe me fakte do të ishte, që ti kërkojmë drejtuesve fetarë ti lexojnë këto vepra para syve tonë dhe ti analizojmë rrjesht për rrjesht të gjitha shprehjet deri sa ata të pranojnë se këtë punë bindëse do ta kryejnë me çdo besimtarë?!
Pikërisht me këtë platformë si program pune duhet shkuar në ç’do kult fetarë[kisha,xhami,etj]ti takojmë këta drejtues fetatarë.Por mos harrojmë se duhet të jemi gjakftohtë,të durueshëm deri sa ata ta marrin përsipër me dëshirë të plotë duke qenë të bindur vet;për ate që do ti thonë besimtarëve.?!
Më falni o bashkëbisedues, foli nje tjetër zë: nga sa kemi vërejtur deri më sot;nuk kam besim se ata do të veprojnë me dëshirë për këtë program pune,që për mua është i përsosur!,Ata nuk janë budallenj sepse e kuptojnë shumë mirë të mirën dhe të keqen ?!Faktet tregojnë se grindjet midis grupeve fetare kanë ardhur duke u shtuar në këtë planet?!Kjo ndodhe sepse egoizmi i detyron që njera fe të mbizotëroi mbi tjetrën.
Si përfundim ata nuk binden ,prandaj propozoj ti urdhërojmë të zbatojnë programin apo platformën tonë.
Jo! u shprehën menjeherë të gjithë të tjerët;propozimi tend është disfata ,paaftësia dhe dorëzimi ynë para vështirësive.?!
Me këto mendime që ke ti mos hajde të punosh me ne dhe largohu sa më parë?!
Ne duhet ta zbatojmë programin tonë qoftë dhe me sakrifica,sepse dhe njerëzit e këtij planeti ndodhen në të njejtin Univers ku jemi dhe ne,prandaj e kemi për detyrë ti ndihmojmë?!Por në platformën tonë duhet të theksojmë se është e domosdoshme krijimi i nje komiteti ose komisjoni drejtues fetarë me karakter ndërkombëtarë,që të përfaqësoi institucionet fetare, për të gjithë planetin tokësor.Ky komitet duke pasur në qendër të punës veprat e shenjta të Profetëve të të gjitha feve do ti vijë në ndihmë ,jo vetëm drejtuesve të institucioneve fetare ,por dhe njerëzve të thjeshtë besimtarë.?!
Ai duhet ti bindi drejtuesit e të gjitha institucioneve fetare se ekziston vetëm nje fuqi e mbinatyrshme[Nje Zot]për të gjithë!
Në se jeni dakort me platformën e paraqitur ngini duart për aprovim?
Të gjithë i ngritën duart dhe programi i punës u aprovua.
Po të vemë drejtuesit e feve në rrugë të drejtë do të bëhet kthesa, se ky milet është besimtarë dhe beson në fetë përkatëse.
Para mbylljes të këtij diskutimi u ngritë nje zë, që deri atëhere nuk kishte folur fare duke u shprehur:
Diskutimi që u zhvillua është ,jo vetëm i pëlqyeshëm dhe me qëllim human por i dobishëm dhe argumentues?!Mirë po si do të bisedojmë ,si do komunikojmë me ta kur ata nuk na shohin nuk na dëgjojnë , pra e kemi të pamundur të zbatojmë programin tonë?!
Alieni më i vjetër u shpreh:Eshtë më mirë për ne ,që nuk na shohin ,sepse me ato mjete moderne që kanë prodhuar dhe po prodhojnë do na detyronin të bëheshim shërbëtorët e tyre ose do na zhduknin apo do na vrinin siç po vrasin vehtëveten?!
Kjo mund të ndodhë ,sepse egoizmi i tyre do të kërkoi të zaptoi gjithë Universin?!
Atëhere mbetet vetëm nje rrugëdalje:ti ndihmoi fuqia embinatyrshme?!
I dashur Andrea! kaq ishte endra se unë u zgjova.
Endërr interesante tha Andrea.!Ajo shpreh endërrën e intelektualëve për nje harmoni njerëzore dhe dëshirën e tyre për të njohur misteret e Universit?!
Endra tende tregon jetën e vërtetë të njerëzimit të kësaj toke?!Por ka vende ku ekziston harmoni e plotë ose edhe e shkëlqyer mund të thuhet si vendi ynë Shqipëria.Ky mirëkuptim në këtë vend është trashëguar brez pas brezi.Nje vend për ta pasur zili?!Pikërisht për këtë mirëkuptim ndërmjet feve u shpreh dhe vet Papa i Romës duke e dhenë si shembull për të gjithë botën!
Eshtë interesante se në vendin fqinjë Konkretisht Greqi nuk të pranojnë të banosh apo të jetosh aty po nuk qe i Krishterë.Duhet të ndrosh fenë, që të lejojnë të jetosh në këtë vend.?!
Vetëm duhet theksuar se vendi ynë përbehet nga nje komb,nga shqiptarë.Kurse në shtetet e bashkuara të Amerikës ku jetojnë kombe nga gjithë bota po bëhet nje punë e shkëlqyer për harmonizimin e feve.!
Sheti Amerikan u ka dhenë liri të plotë të gjitha institucioneve fetare.Ai i ndihmon duke ja plotësuar kushtet dhe kërkesat e tyre të feve përkatëse dhe nuk ndërhynë në problemet e brendëshme fetare!? Gjithashtu nuk lejon grindjet dhe ofendimet,që acarojnë besimin fetar?!Të gjitha problemet që lindin i zgjidh me anë të bindjes!
Kjo metodë e përdorur nga shteti Amerikan ka dhenë frutet e saj,sepse po vihen re shenja të mirëkuptimit fetar ndërmjet njerëzve që jetojnë ose banojnë në këtë vend?!
Pra SH.B. A. është i vetmi vend, që ka pranuar dhe pranon njerëz të besimeve të ndryshme fetare nga të gjitha vendet e botës duke i dhenë të drejtat njerëzore dhe fetare!
Shteti Amerikan e ka berë dhe po e ben detyrën e tij,por duhet që dhe drejtuesit e të gjitha institucioneve fetare të kryejnë detyrat e tyre humane në përputhje me veprat fetare të Profetëve të tyre?!Vihet re se njerëzit e thjeshtë kanë filluar të shprehin karakterin humanitar njerëzor?!
Se si do vazhdoi ky proçes humnitar fetar dhe njerëzor në të ardhmen do ta tregoi koha?!
Andrea;si e kaloni jetën atje në Chikago? Pyeti Ismaili.
Eshtë nga vendet më të zhvilluara të botës;ju përgjigj Andrea.
Atje ka kushte shumë të mira për të jetuar,por kur kujtoj vendëlindjen,njerëzit e dashur;mallëngjehem shumë?!Por e vetmja rrugë për të mos renë në pesimizëm është puna?!Jemi shumë të zenë me punë,nuk kemi kohë të lirë ?!Pleqëria këtu pa shoqëri është vdekje?!Sepse sejcili person shikon vetëm punën dhe merret me bashkombësit e tij?!
Nje fqinje i im ,që ka punuar gjithë kohën në Chikago dhe tani ndodhet në pension shprehet: Malli më gërryen për vendlindjen dhe njerëzit e mi atje?!
E pyeta: A shkoni shpesh në vendin tuaj të lindjes,që të çmalleni?
Po shkoj dhe e vizitoj vendlindjen; çmallem me njerëzit e dashur të atij vendi.Por kur kthehem malli më shtohet dhe kaloj shpesh në pesimizëm?!
Pra i dashur! emigrimi është nje thikë,që ja ke ngulur vehtes dhe torturon shpirtin?!
Fundin e jetës ç’do njeri e kërkon në vendëlindje?!
Po ti Ismail si ja kalon në Francë? Pyeti Andrea.
Edhe mua më merr shumë malli,por ne jemi më afër Shqipërisë dhe vimë më shpesh .Përveç kësaj; këtu në Francë ka shumë shqiptarë dhe sikur lehtësohesh pak, në krahasim me ju,që jeni në fund të botës[siç shpren pleqte në vendin tonë].Por sidoqoftë emigrimi është i rendë?!
I dashur Ismail!Akademia Franceze e ka diskutuar çeshtjen e Alieneve?
Po u përgjigj Ismaili dhe mbas diskutimeve të shumta dhe të gjata japin disa mendime apo supozime:
Ata në se ekzistojnë në planetin tonë nuk mund të jenë materie të ngurta,të lengëta,të gaztë,etj.,sepse ne do ti shihnim,do ti dëgjonim,do ti preknim dhe do të përplaseshim me ta?!
Në se ekzistojnë në tokën tonë; ata duhet të ndryshojne si në formë dhe në përmbajtje nga ne.Duhet të jenë në nje formë më të zhvilluar me përmasa gjigande në krahasim me ne ose mikro?!
Ndërsa si përmbajtje duhet të përbehen nga nje lloj materie speciale;që për shqisat dhe për trurin e njeriut të Tokës tonë janë të paperceptueshme?!
Njeriu me anë të shqisave të tij dhe të aftësis trunore ka vërtetuar se në Univers ekzistojnë të gjitha format e materies, që njihen deri sot?!Sigurisht, me kufirin e njohjes, që i ka dhuruar fuqia e mbinatyrshme qenies gjallë[konkretisht njeriut].?!
Në se ndodhen Aliene[qenie të panjohura nga njeriu]në tokën tonë?!Ato duhet të jenë, jo vetëm si formë por dhe si përmbajtje;shumë të zhvilluara dhe të edukuara,për deri sa nuk kanë vepruar mbi qeniet e gjalla të planetit tonë?!
Në tokën tonë alienët, nuk ekzistojnë në format e materies, që ne shohim,dëgjojmë dhe prekim[ndërsa theniet e disa njerëzve në popull,se kanë parë lemshinj të zjarrtë etj., janë përfytyrime të rastit dhe iluzione;sepse po të ekzistonin nuk do të shfaqeshin vetëm në disa raste?!]
Prania e qenieve të gjalla[njeri,kafshë,etj.] në planete apo yje në Univers deri tani nuk eshtë vërtetuar,por kjo i përket studimeve shkencore në vazhdim, pra i përket të ardhmes.Megjithëse fakte deri tani nuk ka dhe shenjat janë relativisht të dobta, shkencëtarët akademikë tek ne mendojnë dhe supozojnë se eshtë e pamundur,që në gjithë këtë Univers; qeniet e gjalla të ndodhen vetëm në planetin tonë?!
Duhet që diku në planetet ose yjet e Universit të ekzistojnë qenie të gjalla të njejtë me njeriun e tokës,më të zhvilluara ose me nje nivel më të ulët?![p.sh. të njeriut primitivë]?!
Truri eshtë nje substancë speciale.Ai nuk eshtë si pjesët e tjera të trupit?!Përse nje copë mishi e trupit nuk mendon,nuk gjykon,nuk drejton njeriun?!
Pra truri prodhon mendime,gjykon jep shjegime për problemet e njeriut.Kjo do të thotë se eshtë nje mish apo substancë e veçantë e dhuruar nga Fuqia e mbinatyrshme?!
Megjithëate truri si nje copë mishi po ta lesh jashtë guackës do të pësoi fatin e çdo pjese mishi;konkretisht do të kalbet.Në fakt kjo copë mishi mendon dhe drejton njeriun dhe botën brenda kufijve të aftësis tij të përcaktuar nga larte; Fuqia e mbinatyrshme, që e vendosi brenda guackës në kokën e njeriut.?!
Njeriu po zbërthen sekretet e Universit dhe do të vazhdoi të hyje në thellësi të tij.Truri ka arritur nje zhvillim të jashtëzakonshëm dhe do të vazhdoi më tej; për njohjen e botës jashtme,por nuk ka aftësi të njohi vehten :Si eshtë krijuar,çfar përberje ka truri i tij,si funksionon,si u formua njeriu i parë ,etj.?!
Ç’ mendon ti Andrea: Si mund të shpjegohet nje situatë e illë?Pyeti Ismaili.
Mua më duket se njeriun e tërheq më shumë bota jasht tij si: studimi i Universit,etj.,dhe mjetet ,që ai përdor në jetën e përditshme [ kompjuteri,celulari,etj e deri tek shpikja e armëve moderne],që janë biznes; se sa studimi për njohjen e vethvetes?!
Atje tek ne ka dhe shkencëtarë, që nuk besojnë fuqinë e mbinatyrshme,por në parim pranojnë,se aftësia njohëse e shqisave të njeriut ka kufi.?!Po tek ju Ismail?
Edhe në akademinë tonë shkencëtarët japin shpjegime sipas përceptimeve të tyre përkatëse; duke besuar se i afrohen më tepër realitetit.?!
Tani për tani u shpreh Andrea eshtë e vështirë për të mos thenë e pamundur,që të japësh me saktësi nje variant të vetëm.?!
Të nesërmen Andrea dhe Ismaili u nisën për në Korçë;vendlindjen e tyre ,për ti kaluar pesë ditët e fundit të pushimeve bashkë me të afërmit ,kushurinjtë , miqtë dhe shokët e fëminisë dhe të rinisë.
SHENJTORI I GJUHES SHQIPE, ILIA DILO SHEPERI
Ilia Dilo Sheperi (1872-1945)/
Shkruan: ENGJELL ZERDELIA/ Studiues/
Ne FOTO: Ulur nga e majta në të djathtë: I.D.Sheperi, Dh. Mborja , A. Xhuvani, A.Kondili, A.Paluca, G.Mikeli. Lart nga majta në të djathtë: Th. Papapano,M. Bellkameni, P. Pogoni, Z. Fekeçi, I. Anamali, K. Margjini, A. Gashi./
Personalitet i spikatur i arsimit kombëtar; gjuhëtar,edukator, filiolog e gojëtar, autor tekstesh shkollore, pedagog, përkthyes, erudit, botues i librit “Gramatika dhe sintaksa e gjuhës shqipe”, në Vlorë 1927 që u konsiderua libri i shenjtë, i të gjitha kohërave, përshtatës i shkëlqyer i librave didaktikë të Rilindësve tanë, Mësues i Popullit, inspektor dhe drejtor i arsimit në Gjirokastër.
U lind në Sheper të Zagorisë, më 27 nëntor 1872 dhe u rrit në një mjedis me ndjenja të larta atdhetare.
Mësimet e para i mori në vendlindje , pastaj në gjysmëgjimnazin e Manastirit të Nivanit dhe mandej përfundon gjimnazin e famshëm “Zasimea” të Janinës me medaljen e artë dhe me një notë të vetme në diplomë “Arista”, (Shkëlqyeshëm). Zosimea u bë vatër e diturisë dhe u kthye “në shtëpi kombëtare për djemtë e Shqipërisë”. Kthehet në vendlindje, në Shqipërinë e tij edhe pse iu kërkua me këmbëngulje të ndiqte studimet universitare, por nuk i vazhdon për arsye ekonomike. Për një kohë të gjatë merret me studimin e gjuhës shqipe si një studiues erudit dhe audidakt. Punon në Bënjë të Përmetit si mësues, ku edhe sot kam lexuar, në muzeun historik përmendet si “Dhaskali i Bënjës”. Punoi 15 vjet dhe kur vinte në Përmet flinte tek një dhomë e patriotit të flaktë Leksi Kristos, e pajisur edhe me orenditë më të mira të kohës, gjë që e ndihmuan dijetarin që të ecte pa u ndalur në shkencën e gjuhës në këtë periudhë mjaft të trazuar për Shqipërinë dhe gjuhën e saj. Është i njohur fakti kuptimplot që në vitin 1906 në shtëpinë e tij hap fshehtas shkollën e parë shqipe.
Ilia Dilo (Sheperi) që në moshë të re ishte i lidhur me lëvizjen për liri dhe pavarësi. Vazhdues i denjë i Rilindësve tanë të mëdhenj, duke ngritur flamurin e lirisë, të dritës e të përparimit brenda në Shqipëri me bindjen e sigurtë, se po vinte kështu një gur themeli në Shqipërinë që po lindte e në ndërtesën e kulturës në ngritje të vazhdueshme .
Në “Memorandumin” drejtuar Patriarkanës së Stambollit dhe të shtetit fqinj që e dënuan me vdekje, por që ai nuk u tremb kurrë, përkundrazi si një Ante përballon gjithcka, duke iu drejtuar me këto fjalë: “ Edhe po të më vrisni, edhe po të më therrni, në fytin tim do të lexoni alfabetin shqip”. E për rrjedhojë ai u bë zëdhënës i botës shqiptare, që kërkonte miqësi dhe respekt të ndërsjelltë midis popujve, ruajtjen e frymës së kanuneve të shenjta në dobi të zhvillimit të interesave kombëtare dhe ndarjes së fesë nga politika.
Në vitet e Luftës së Parë Botërore mori pjesë në veprimtaritë për mbrojtjen e tërësisë së vendit. Atdhetari dije shumë punoi me përkushtim të madh për tokën amtare si “fort pak të tjerë”.
Krijoi dhe udhëhoqi shoqërinë e fshehtë “Kandili” së bashku me Çerçiz Topullin e Petro H. Hariton. Në vitin 1917-1919 kthen në gjuhën shqipe shkollat e fshtrave të Zagorisë. Së bashku me z.Thoma Papapano themeluan shoqërinë “Vëllazëria” në Gjirokastër dhe vendi i sekretarit alternohej herë te njëri e herë te tjetri.
Më 1918 emërohet inspektor i arsimit në drejtorinë arsimore të Gjirokastrës dhe ndihmoi për përgatitjen e mësuesve të rinj për fshatrat jo vetëm të krahinës, por të gjithë Shqipërisë duke çelur dhe herë-herë duke drejtuar vetë kurse të njëpasnjëshme. Së bashku me zotin Kol Margjini, zotin Thoma Papapano , zotin Hysni Babameto e të tjerë ka meritën për çeljen dhe funksionimin e kurseve pedagogjike në Labovë të Zhapës.
Ishte pjesëmarrës aktiv në Kongreset Arsimore të Lushnjës ( gusht 1920) dhe të Tiranës ( 22 korrik 1922 dhe gusht 1824) që së bashku me Thoma Papapanon dhe Pertef Pogonin ishin përfaqësues të Gjirokastrës. Ndihmesa e Ilia Dilos në kongrese shfaqet dukshëm në problemin shkencor të gjuhës shqipe që shpreh konsideratat e veta për gjuhën tonë letrare, për rëndësinë dhe vlerën që ka studimi i strukturës gramatikore shqipe, për dialektet dhe të folurën tonë të ndryshme , njëjtësimit të shqipes, përnevojën e ngutshme të një fjalori të shqipes, për fonetikën, për morfologjinë, etimologjinë e sintaksën etj.
Viti 1920 pulson edhe për kumtesën që mbajti dishepulli i kohës, Ilia Dilo Sheperi për nder të Ditës së flamurit. Patetizmi i theksuar patriotik dhe atdhetar, elekuenca e një shënjtori të gjuhës shqipe u ngulitën dikur dje, sot dhe nëser në shpirtin dhe zemrën kombëtare.
“…Shqipëria Divine, Dheu klasik i trimërisë shqiptare kremton sot një nga më të shenjtat ditë të historisë së saj kombëtare: Ditën e Rilindjes e të Pagëzimit në jetën e re të lirisë! Ditën e vënies në krye të kurorës së Indipendencës ! Pas 500 vjet jetë t’ashpërt të robërisë dhe në kohë tragjike, kur arushat e ballkanit u vërsulën ta shuajnë “pa mëshire” gjallërinë e kombit shqiptar, në horizontin e Shqipërisë Ndriti Ylli i Mëngjesit, mbi Kathedralin e Vlorës shkrepetiti Dielli i Lirisë!
U ngreh Flamuri madhështor i Skënderbeut dhe Perëndia e Lirisë së Kombeve dekretoi shpëtimin e Shqipërisë! Ajo e drejtë e shenjtë q’u ka falur natyra kombeve të botës ju njajt edhe kombit tonë që ruan karakterin dhe traditat e ilirëve iu dha edhe popullit tonë heroik që ka vaditur me gjak gjithë Sininë Ballkanike dhe së fundi, për t’u shpëtuar dyndjeve të valëve të barbarëve, gjatë shekujve ka qënë shtrënguar të lerë Altarin e Atdheut të vet dhe të kapërcejë male e dete dhe të përhapet nëpër gremina të huaja.
***
Në këtë vend legjendar : Shqipëria hyjnore që është shkretuar dendur nga kataklizmat e luftrave të pareshtura dhe mbi gërmadhat e 70 qyteteve të bukura bërë pjesë e zjarrit legjoneve romake, vajtojnë sot e kësaj dite! Të tëra këto ngjarje, të gjitha këto tragjedi kanë vleftën e kujtimit të naltë, të heroizmës shqiptare. Dëshmojnë theroristë të pashembullt të fisit arbnor. Pasqyrojnë jetën morale të stërgjyshërve dhe udhëheqin shpirtin e energjisë dhe therorisë së brezit tonë të ri. Ja! Kjo është dita simbolike në të cilën kombi shqiptar hyn në radhët e popullit të lirë dhe zë vendin që iu përket historisë së tij. Traditat e mbetura nga Pellazgët e mitologjisë, trimëri e trashëguar nga stërgjyshërit tanë, përmenden sot në kronologjinë e qyteterimit. Hymni i Indipendencës tonë këndohet nëpër oborret e kombeve të rinj të lirë. Të Deumi i Paradisit të Fesë sonë meshohet nëpër kishërat e botës ideale! Na përshëndetin, na përgezojnë, na urojnë kombet e tjerë! Na kanë zili e na falen popujt që përpiqen të harrojnë një ditë të bardhë. Ideali që kanë ëndërruar strëgjyshërit , ay ideal i shenjtë që kanë profetizuar heronjtë, protagonistët e luftrave të lirisë sonë u realizua sot! Qëllimi i naltë për të cilin kanë luftuar ata burrërisht nëpër malet e ashpërt dhe kanë derdhur gjakun e vlefshëm të tyre: u arrit, u krye!
Intrigat e huaja dhe komeditë e brendshme që u luajtën një kohë mbi kurrizin e Atdheut nuk e lanë popullin shqiptar të jetonte i lumtur në këto 8 vjetët e para të jetës së re krijuan një situatë të rëndë edhe rrezikun të njëment tërësinë dhe Indipendencën e Atdheut. Gjatë këtyre kohëve të vështira duall në shesh apostuj të rremë duke predikuar ungjëllin magjik të një bese fatale. Një magavelizme që synon t’i mësonte popullit shqiptar disiplinën e skllavërisë dhe të çkëputte nga trup i shenjtë i Atdheut vendin më të shenjtë: Vlorën bujare që e ka falur natyra për të qënë vendi i pelegrinazhit të Shqiptarëve.
Forca ideale, energjia virgjine dhe patriotizmi i naltë i popullit shqiptar i kapërcyen,gjithë rreziqet që kërcënonin Atdheun. Dita e 28 Nëntorit 1920 është e para që kremton sot plot entuziazëm Shqipëria irrdente, zbukuruar nga Stili gjer në Shkodër me trëndafila e dafinë! Mblidhuni bijt e Shqipërisë përpara këtij Alltari të madh t’Atdheut! Faluni! Përunjuni përpara këtij Snotafi të shenjtë! Adhuroni shpirtrat e Dëshmorëve! Dhe lavdëroni këtë ditë madhështore! Gëzohuni o shqiptarë të arratisur në çdo anë të botës! Këndoni ju zogjtë e bukur që fluturoni në qielllin e Shqipërisë! Lulëzoni ju fusha! Gjëmoni ju male! Buçitni ju lumenjtë e dete të Shqipërisë! Bekonani ju o Dëshmorët e shenjtë t’Atdheut! Kurajo, durim dhe shpresë, Ti o Shqipëria irrredente!
Në vitin 1922-1924 mori drejtimin e shkollave në Delvinë. Riemërohet inspektor arsimi në Gjirokastër (1925), punoi si mësues i gjuhës shqipe në Vlorë, në Liceun e Gjirokastrës (1926-1927) në Normalen femërore të Korçës (1928-1932), kthehet përsëri në Liceun e Gjirokastrës (1932-1933).
Dha një ndihmesë të pallogaritur dhe të çmuar në problemet arsimore, në hartimin e programeve mësimore, zgjerimin e rrjetit të shkollave: botoi mjaft artikuj, kryesisht në shtypin pedagogjik, në revistat dhe gazetat e kohës… Së bashku me studiues shqiptarë dhe të huaj ka rrahur problemet e etimologjisë shqipe dhe të linguistikës comparative, duke krahasuar dhe studiuar veçanërisht fjalë e shprehje në shqipe me fjalët e greqishtes së vjetër e të re, të cilat i njihte thellë” Është autor i librit “ Gramatika dhe Sindaksa e Gjuhës Shqipe” botuar në Vlorë në 1927, u ribotua në Romë 1972, Tiranë 2001. Kjo vepër është vlerësuar si “vepra më e arrirë”, ” libri më i shenjtë që i rezistoi kohës dhe i parapriu gjuhës së njëhësuar”. I. Dilo është cilësuar si “Babai i gjuhës shqipe”. Çuditërisht, kjo vepër që u ndërtua dhe u strukturua mbi baza të thella shkencore në kohën e dikaturës u la pa u përmendur dhe pse punohej vetëm me të.
*Tek gjuha dhe shkolla në gjuhën amtare gjen pasqyrim personaliteti i Ilia Dilo Sheperit,”si nxënës i ndritur i humanistëve klasike” (thotë Hasan Dosti),si pioner i arsimit tonë kombëtar dhe si një ndër themelvënësit e albanologjisë të lëvruar nga vetë shqiptarët.
* Me veshtrimin përtej kohe
Lulja e parë që molla çelte
I ndillte një zile shkolle…
Zbuluar të mbeti balli
Brezat që shohin në sy
Mbi Dhembel ,koha stërrallin
Po e pjek në bronz për ty.
Agim Shehu, ”Balade për Ilia Dilo Sheperin”, ”Dielli”, April-June 2000. Qarkore Nr, 2416, Tiranë, 28.X.1927
U njoftohet të gjithë mësuesve dhe veçanërisht atyre që merren me gjuhën, se z.Ilia Dilo Sheperi, mësues i Gjuhës shqipe në Liceun e Gjirokastrës, botoi librin “Gramatika dhe Sindaksa e Gjuhës Shqipe, sidomos e Toskërishtes (për shkollat e mesme ) ”. Vepra e z.Ilia Dilo është shumë e dobishme dhe u rekomandohet arsmitarëve.
Ministria e Arsimit Xhafer Ypi *”Demokracia” 19 nëntor 1927, viti i 3-të, 1929
“Gramatika që kemi para sysh, është më e mbaruar dhe më e plota që kemi sot në shqipe… Na tërheq vërejtjen veçanërisht pjesa e tretë që bën fjalë mbi Etimologjinë. Është një tentativë serioze e cila duhet të pasohet me kujdes nga gramerienët shqiptarë… (Na pëlqen të ribotojmjë nja dy pjesë interesante) * Gaetano Petrotta “Popolo, lingua e letteratura Albanese, 2 tiratiro con aggiunte e correzione, Palermo 1932.
….Duke u bazuar në të dy dialektet; sepse vetëm kështu mund të studiohen të gjitha fenomenet gramtikore të shqipes për të arritur në gjuhën e përbashkët, që do të jetë gegërishtja e toskërizuar dhe toskërishtja e gegërizuar”
* Aleks Buda Historia e Shqipërisë, dispencë, tekst për universitet(1951,1956)
Kontribut origjinal ka dhënë Ilia Dilo Sheperi me Gramatikën e sintaksën e tij, Vlorë 1927
* Petër Elezi kurs gjuhësor me mësues, Tiranë qershor 1957 Ne kemi në shqip një xhevahir, po të futur në pus, thellë, prandaj rrezet e tij na vijnë mirë. Ky xhevahir është Gramatika e Ilia Dilo Sheperit. Gramatikat e sotme kanë marrë shumë prej saj.
Bënjë, Përmet
*Androkli Kastallari Ilia Dilo Sheperi zë një vend të veçantë e me rëndësi në historinë e gjuhës shqipe (1958)
*Andrea Varfi , Gramatika e sotme e gjuhës shqipe në shkollat tona duhet të jetë gramatika dhe sintaksa e gjuhës shqipe e Ilia Dilo Sheperit.
*Jup Kastrati në Shqipëri, në periudhën 1945-1972 në studimin i tij (1972) që është e para analizë shkencore e gjërë që i është bërë veprës shkencore të Ilia Dilo Sheperit. Ky është një guxim qytetar dhe qëndrim objektiv i studiuesit shkodran (jam krenar për këtë fakt të jetuar, student, autori) në një periudhë kur botimi i veprës për asrye që dihen ishte i pamundur, për të mos thënë i ndaluar… jep gjykime dhe vlerësime për çdo kapitull.
* Shefik Osmani Fjalori Pedagogjik fq. 637-639 “Njohu mirë gjuhën shqipe, historinë dhe metodikën e mësimdhënies…I ndërtuar mbi kritere të rrepta shkencore, ky tekst ndikoi mjaft për të konsoliduar shumë pikëpamje” * Fjalori enciklopedik shqiptar 1985
* Fatmir Agalliu-Xhevet Lloshi. “Në këtë vepër paraqitet gjendja e gjuhës shqipe me tërë variantet, pa theksuar një qëndrim normativ. Vepra dëshmon për ndjenjën e hollë gjuhësore të autorit, ka vëzhgime të imta dhe mjaft ndihmesa vetiake dhe zgjidhje origjinale. Kjo gramatikë është ndër më të mirat që është hartuar para çlirimit.
* Enver Hysi Instituti i gjuhësisë dhe letërsisë I. DiloSheperi atdhetari dhe gramatikani (Marrë nga “Zagoria, histori dhe tradita”, Ilia Laska). Dëshmia më e mirë e dashurisë së tij për gjuhën shqipe është vepra “Gramatika dhe sindaksa e gjuhës shqipe,sidomos toskërishtes ( për shkollat e mesme ) botuar në Vlorë më 1927… Një punë të tillë të admirueshme mund ta kryente vetëm një njeri që e donte me shpirt vendin e gjuhës së tij dhe që në të njëjtën kohë, kishte njohuri të thella për gjuhën shqipe, që kishte përgatitjen e një gjuhëtari të mirëfilltë.
*Dy djemtë e Ilia Dilo Sheperit, Jani dhe Oresti, që shikuan përtej politikës: ”Së bashku me babanë kanë formuar një treshe; të tre me librin e mësimit të gjuhës shqipe, që aq shumë e deshi babai dhe po aq shumë e dashurojnë dy djemtë.
Shefki Miraku
New York, N.Y
Dielli-Vol Nr.64-Nr.11
Wor çester, Mass. Monday, Dec .31-1973
Gramatika rregullon të folurën dhe të shkruarin e gjuhës nëpërmjet ligjeve të saj. Autori i mëshon fort idesë që gjithkush të përpiqet të studiojë të gjitha hollësitë e dy dialekteve me të cilët kombi ynë e flet gjuhën e tij. Thekson idenë e vlefshme ‘’gegërishtja e toskërizuar ose toskërishtja e gegërizuar”. Argumentohet në bazë të dy dialekteve me metodën krahasuese duke theksuar unë gjykoj me toskërishten të tjerëve u takon të flasin për gegërishten.
Në faqen 19, I.D.Sheperi citon se ndryshimet midis gegërishtes dhe toskërishtes janë shumë më të vogla nga ndryshimet që kanë dialektet e gjuhëve të tjera të botës. Dialektet kanë dhe nëndialektet e tyre, kështu fjala vjen toskërishtja ka nëndialektet: e Çamërisë, të Labërisë, të shqiptarëve të Greqisë , të shqiptarëve të Italisë.
*Zagoriti mëndjendritur e shpirtgjerë Ilia Dilo Sheperi
“Eh, o Ilia Dilo-sheperioti,
Ja, kështu ndodhka në jetë, jo rrallë;
Të përhumbet rubini kot së koti…
E prap të shkelqejë si më parë
Ilia Dilo është projektuesi dhe mësuesi ynë i parë i gjuhës së njëhsuar letrare shqipe. U ndal në ligjet historike të zhvillimit të shqipes: njëri dialekt do të derdhet te tjetri”, atë që nuk e ka njëri ta marrë prej tejtrit që e ka”. Studiues i palodhur, i fortë në karakter. Në jetën e tij gjejmë stoicizëm sokratik. Luftoi e punoi për atdhe, pa kërkuar gjë prej tij. Qe mbështëtje e fortë për bijtë dhe bijat e tij ; admirim e moral i lartë për Janin, që luftoi për shqiptarët e lirë në një Shqipëri të lirë. Në themel të të gjithë veprës qëndron ideali i lirisë dhe i së vërtetës.
Ndërron jetë në vendlindje më 14 tetor 1945 dhe u përcoll me shumë respekt e nderime
MË VJEN TURP TË TË THEM “MË FAL”
Nga Albert Z. ZHOLI
Atë mbremje kisha shkuar te miku im, Kastrioti, për të marrë disa libra që m’i kish sjellë nga Tirana. Veja rrallë se komshiu i tij grek bënte zhurmë sa here shihte vizitorë:
-Nuk dua që të më mbushet pallati me alvanozë! Shkallët dhe ashensorin i duam për vete.
Kjo e detyronte Kastriotin, që ç’do gëzim familjar ta bënte nëpër lokale, ku harxhonte qimet e kokës. Ai e dinte se ç’kish pësuar kur bëri ditëlindjen e djalit. Të ndezur nga rakia, të ftuarit ia shkulën labçes. Pa mbaruar akoma kënga erdhi komshiu-grek dhe kërcënoi:
-Po nuk e pushuat këtë këngë, për pesë minuta solla policinë.
Kënga pushoi dhe të ftuarit u larguan qejfprishur. Qysh mnga ajo ditë Kastrioti me komshiun-grek nuk shkëmbenin as “mirmëngjes”.
Atë mbremje dera e komshiut-grek qëndronte hapur. Njerëzit dilnin e hynin vazhdimisht. Unë hyra me njëherë te dera e Kastriotit dhe e pyeta:
-Çfar ka ndodhur?
-I është përplasur djali me makinë dhe është rëndë. I duhet gjak. Merr librat dhe eja të shkojmë t’i gjendemi!-dhe librat m’i vendosi në duar.
Kastrioti kaloi mes njerëzve dhe shkoi drejt e te babai i djalit të plagosur:
-Zoti Jorgo, të shkuara të djalit!
Ai e pa me mosbesim dhe i zgjati dorën me përtesë.
-Erdha për diçka tjetër. Dua t’ju pyes ç’grup-gjaku ka djali juaj?
Z.Jorgo ngriti përsëri kokën dhe nëpër dhëmbë foli:
-Grupi zero.
-Edhe unë atë grup-gjaku kam. Më çoni në spitalë të ndihmoj dhe unë jetën e djalit tuaj me gjakun tim.
Jorgua s’po u besonte veshëve. U ngrit me vështirësi, e përqafoi dhe i tha:
-Më vjen turp të të them “Më fal!”.
A mund të harrohet Korifeu i Lumës Miftar Spahia!
nga Beqir SINA, Nju Jork/
Bethlehem, Pennsylvania: Kanë kaluar, 10 vjet prej se kur nderroi jete ne nje spital te Pensilvenias ne moshen 91- vjecare Prof Miftar Spahija. Ose,- Korifeu i Lumes, që u nda prej nesh ku qendronte i shtruar për një kohë të gjatë ne spitalin St. Luke’s Hospital (Spitalin St. Luke) ne Bethlehem, Pennsylvania.
Sipas nje amaneti te lene per se gjalli prej te ndjerit, familja Gashi( Mithat Gashi me babën dhe vëllezërit, dhe të afërmit trupin e te te ndjemit do te dergonte në Shqipni per tu preh ne token qe e lindi dhe që ai e donte aq shume.
Vdekja e tij u përjetua si një humbje e madhe për diasporën – nacionalizmin shqiptarë në mërgim . Diasporës do t’i mungonte gjatë simboli i luftës anti komuniste – intelektuali patriot dhe njeriu që i dha aq shumë Kosovës dhe çështjes së saj.
Kur u çlirua Kosova në qershor 1999 – duke biseduar me këtë intelektual të vërtet patriot i shquar ai do të më thoshte ” Tani edhe në se vdes – nuk jam pishman për asgjë se Kosova u çlirua dhe është e lirë, Serbia nuk është më nën Serbi – një ëndër e kahmotshme kjo që na bën si me le” thoshte Prof Miftar Spahija. Ose, – Korifeu i Lumes,
Aktiviteti politik i prof. Miftar Spahise eshte shpaluar sidomos ne vepren e tij “About Kosova” (1998) botuar ne shqip nje vit me vone. Ketu autori ka permbledhur nje numer te madh letrash, memorandumesh, protestash, derguar burrave me te fuqishem te kohes si presidentit te SHBA Bill Klinton, presidentit te Frances François Miterrand, presidentit te Rusise Boris Jeltzin, kryeministrit britanik John Major, Zhak Shirakut, Al Gorit, kancelarit Helmut Kohl, Felipe Gonzalesit e shume e shume te tjereve, duke paraqitur me besnikeri gjendjen e rende te popullit te Kosoves dhe duke mbrojtur me argumente bindes te karakterit diplomatik e historik kombin shqiptar.
Sidomos protestat e kerkesat e prof. Miftarit jane fokusuar ne Kosove ku rezistohej e luftohej kunder Beogradit, por edhe ne Çameri, popullsia shqiptare e se ciles u shkaperderdh e u perzu sidomos pas Traktatit te Lausanne-s 1923, por veçanerisht nga bandat e Zerves me 1945, duke iu mohuar deri ne ditet e sotme e drejta mbi pronat stergjyshore, dhe ajo e kthimit ne trojet e tyre te lashta.
Ne qershor 1992 “me syte qe i shkrepnin xixa te nji zjarri te motshem, tue denese imtas, tue u shkllahe se qami” ky lumjan i mire, krenaria e krahines se tij u perqafua me te vetet ne Tirane, ne Laç, ne Kukes e ne Kolesjan duke puthur me permallim token ame, mbas rrëzimit të komunizmit.
Kush ishte Miftar Spahija (Thaçi) shkruar nga Dr. Shefqet Hoxha
Ka lindur ne mars 1914 ne Kolesjan te Lumes, 2 vjet pas betejes se famshme midis malesoreve te kesaj krahine, e hordhive serbe ku mbeten disa qindra armiq (nentor-dhjetor 1912). Ne shkollen fillore te fshatit pati mesues patriotin Riza Spahija. Gjimnazin e Tiranes e mbaroi shkelyqeshem (me 1935) duke jetuar ne konviktin Vaso Pasha. Si kreu edhe shkollen e plotesimit (1936) u regjistrua ne Universitetin e Torinos ne fakultetin Letersi-Filozofi, dega e letersise, te cilin e kreu ne qershor 1939, dy muaj pasi Italia fashiste kishte pushtuar atdheun e tij.
Pas disa diteve qe kthehet ne vendlindje, ndalohet nga karabineria e Bicajt per dy jave. Ne nentor te atij viti arrestohet serish dhe dergohet ne Tirane dhe prej andej ne burgjet dhe kampet e internimit ne Itali. Si ndenji per do kohe ne burgjet e Barit e te Manfredonias, dergohet ne ishullin e gurte San Nicola di Tremiti ku qendroi per 2 vjet e 3 muaj. Ketu u njoh me te internuar te tjere shqiptare si Halim Begeja, Sulejman Lleshi, Petraq Vuçani, etj. Edhe pse i internuar, ne vjeshten e vitit 1941 doktorohet per letersi. Pas nje qendrimi ne Sinalunga te Toskanes, lihet i lire per t’u kthyer ne atdhe. Ne Tirane takon Anton Krajnin, funksionar ne Ministrine e Arsimit dhe me ndihmen e tij caktohet profesor ne gjimnazin e Prishtines ku per nje vit (1941-1942) jep lendet e historise dhe gjeografise. Ne kete qender arsimore te rendesishme per popullin e Kosoves, jepnin mesim edhe patriote e antikomuniste te njohur si Rexhep Krasniqi, Vasil Andoni, Ymer Berisha etj..
Ai largohet nga vendlindja fillim te shtatorit 1944, i ndjekur kemba kembes nga Sigurimi dhe forcat e ndjekjes, ndersa familja i internohet ne Berat ku i vdes edhe vajza 15-muajshe. Ne gusht 1946 largohet nga Shqiperia se bashku me nje shpure nacionalistesh ku bente pjese edhe Muharrem Bajraktari dhe vendoset ne Greqi. Ne kampet greke jetoi deri ne vitin 1952 dhe pastaj kaloi ne Rome ku qendroi deri ne vitin 1956. Ne ate vit pat vdekur ne duart e tij intelektuali antikomunist, ish prefekti i Tiranes Qazim Mulleti (ne Rocca di Papa).
Ne nentor 1956 Miftar Spahija emigron ne SHBA ku jetonte deri në ditën e vdekjes, ne nje moshe te thyer, por i lidhur me vendin dhe njerezit e vet. Ne SHBA per 16 vjet rresht (1964-1980) qe profesor i asociuar ne James Madison University ne Harrisonbourg dhe ne Mansfield University te Penssylvania-s. Ne 1980, pensionohet dhe vendoset ne North Bergen te shtetit te New Jersey-t. Ne qershor 1992 “me syte qe i shkrepnin xixa te nji zjarri te motshem, tue denese imtas, tue u shkllahe se qami” ky lumjan i mire, krenaria e krahines se tij u perqafua me te vetet ne Tirane, ne Laç, ne Kukes e ne Kolesjan duke puthur me permallim token ame.
Ka shkruar e botuar qindra artikuj politike, historike, gjuhesore e letrare, ne shqip e ne anglisht, si edhe vepren “About Kosova” (Rreth Kosoves) dhe romanin “Hasimja” (1990), “Arbanet e Curranet” (1998), “Taf Bardheti” (2000), “Met Malushi” (2001). Shume vepra te tij jane ende te pabotuara.
Aktiviteti politik i prof. Miftar Spahise eshte shpaluar sidomos ne vepren e tij “About Kosova” (1998) botuar ne shqip nje vit me vone. Ketu autori ka permbledhur nje numer te madh letrash, memorandumesh, protestash, derguar burrave me te fuqishem te kohes si presidentit te SHBA Bill Klinton, presidentit te Frances François Miterrand, presidentit te Rusise Boris Jeltzin, kryeministrit britanik John Major, Zhak Shirakut, Al Gorit, kancelarit Helmut Kohl, Felipe Gonzalesit e shume e shume te tjereve duke paraqitur me besnikeri gjendjen e rende te popullit te Kosoves dhe duke mbrojtur me argumente bindes te karakterit diplomatik e historik kombin shqiptar. Sidomos protestat e kerkesat e prof. Miftarit jane fokusuar ne Kosove ku rezistohej e luftohej kunder Beogradit, por edhe ne Çameri, popullsia shqiptare e se ciles u shkaperderdh e u perzu sidomos pas Traktatit te Lausanne-s 1923, por veçanerisht nga bandat e Zerves me 1945, duke iu mohuar deri ne ditet e sotme e drejta mbi pronat stergjyshore, dhe ajo e kthimit ne trojet e tyre te lashta.
Ne nje leter qe i ka shkruar Boris Jeltzinit (25 korrik 1993) Miftar Spahija eshte shprehur: “Te gjithe shqiptaret kudo qe jane ndihen thellesisht te fyer, te plagosur nga vendimi juaj per te mos e njohur pavaresine e Kosoves. Vendimi juaj eshte normalisht i gabuar, indinjues, sepse shperblen pushtuesin, i padenje, sepse buron nga filozofia e agresionit, e shtypjes, e imperializmit, kolonizimit, serbizimit te afer 4 milion, po te 4 milion shqiptareve ne Jugosllavine e vdekur.”
Miftar Spahine e kane karakterizuar ne vijimesi bindjet monarkike e antikomuniste. Ne nje leter qe i ka shkruar nje bashkekrahinari me banim ne SHBA (23 shtator 95), Miftari eshte shprehur: “Ti thash keto mendime, jo se jam apologjist i Ahmet Zogut dhe as me qellime polemizuese, por i shfaqa mos me mohue vetveten ku qendroj.
Miftar Spahia i eshte kushtuar edhe qemtimit dhe shpalimit te vlerave gjuhesore te kombit. Ne nje sere artikujsh dhe ne vlerat letrare te tij ai ka zbuluar fjale e frazeologjizma thjesht shqipe, duke ngulmuar si nje rilindas i vertete per pastrimin e gjuhes nga lenda e huaj dhe duke gatuar fjale te reja me burim vendas, mbeshtetur ne modelet e gjuheve klasike, sidomos te latinishtes qe e njeh mire. Ne kete leme ky zen nje vend te veçante, te merituar. Ai e sheh gjuhen si nje element ne zhvillim e ne perfeksionim, prandaj ka shkruar: “Gjuha si kombi asht e gjalle, i gjalle kombi, e gjalle gjuha. Kombi nderron, gjuha nderron; kombi para, gjuha para. Na duhet te herrim gjuhen, ta qerojme.”
Dhe pastrimit te saj i pati hyre qe heret. Teza e doktoratures qe mbrojti para Bartolit, albanolog i njohur italian, 1941, mbante titullin “Elemente te huej ne gjuhen shqipe”. Ai me pas, e ka deshmuar veten jo vetem si qemtues i zellshem i vlerave me te mira gjuhesore te shqiptareve, por edhe si purist i tejskajshem, nje rilindes i shquar i koheve moderne qe kerkon qe bashkekombesit te hyjne ne Europen e bashkuar me fytyren e vertete te tyre si shqiptar.
Fjalet e krijuara prej tij, prof. Miftari i ka jetesuar ne veprat e tij letrare dhe nje pjese e tyre jane bere apo mund te behen mish i shqipes. Ashtu si rilindesit e shekullit XIX, ky lumjan i ditur me horizont te gjere ne shume fusha dhe me vullnet te pamposhtur, ne hulline e tyre, por me ndjesi bashkohore vazhdon luften per dekada te tera per t’ia arritur synimeve te tij te formuluara kthjelltas edhe kunder moskuptimit e mosdurimit te disave, qe te ruhet kombi e gjuha e tij para rrezikut te sigurt te zdrodhjes, te bjerrjes nga proceset konvergjente europiane dhe te globalizmit.
Mbi te gjitha Miftar Spahija mbetet nje krijues i perkushtuar, nje letrar idealist, nje romancier i plleshem. Veprat kryesore te tij jane romanet voluminoze: “Hasimja” botuar ne Kanada 1990 (728 faqe); “Arbanet e Curranet”, Tirane, 1998 (966 faqe); “Taf Bardheti, Tirane 2000, (1046 faqe). Nderkohe ka botuar edhe novelen “Met Malushi”, Prishtine 2001. Romani “Arbanet e Curranet” siç e ka pare nje studiues, – eshte nje nder veprat me perfaqesuese te shkrimtarit. I shkruar para viteve ’80-te te shek.XX, ai u perket veprave psikologjiko-filozofike, eshte nje pasqyre e zakoneve, sjelljeve, normave e dokeve, si edhe e menyres se te jetuarit ne malesite shqiptare, me te mirat dhe te keqijat e tyre, te cilat i ka vene ne site te komte autori.
Ne vijen e dy romaneve te para shkon edhe “Taf Bardheti”, prandaj mund te thuhet pa medyshje se te trija keto vepra formojne nje te tere ne permbajtje e ne forme e veç vlerave letrare. Ne kete veshtrim veprat letrare te Miftar Spahise duket se vijne per te plotesuar nga kendveshtrimi i nje vendasi, kerkimet e Nopçes, Durhamit, Hasllekut si dhe pershkrimet dhe mendimet historiko-letrare te Pashko Vases, Ndoc Nikajt, Shtjefen Gjeçovit. Sepse ne çdo faqe te romaneve te prof.Spahise gelon fryma e Rilindjes kombetare dhe ajo e Kanunit te Maleve, ketij korpusi vigan qe eshte krenaria e shqiptareve. Megjithese nje veper jo e karakterit letrar, por e gjinise se kujtimeve, “Intervista” e gjate qe i pat dhene Miftari shkrimtarit kosovar Hasan Hasani, mbetet nje gur themeli per te njohur jeten, veprimtarine politike, bindjet dhe formimin e gjithanshem te profesorit (Hasan Hasani, “Miftar Spahija – Korife i Lumës”, Prishtine 1995).
- « Previous Page
- 1
- …
- 516
- 517
- 518
- 519
- 520
- …
- 575
- Next Page »