Lazer Stani/

Gjeografia e poezisë së Bardhyl Londos është e gjerë, ajo shtegton nga Maki i de Radës në Ulqin, nga Parga në Lodevë, nga vendlindja në qytetin e madh, në të cilin nuk mund të vrasësh as veten, e për të cilin nuk është e denjë as vdekja. E tillë është edhe dhembja, tragjizmi që e shoqëron këtë poezi, zhgënjimi që të shkakton ekzistenca në një botë me Dhjatë të përmbysur. Dhe që të kesh dhimbje të mëdha në shpirt, duhet të kesh dashuri të mëdha, që të kesh zhgënjim tragjik, duhet të kesh pasur shpresa të mëdha gjithashtu, siç shprehet Ernesto Sabato.

Kjo dashuri e madhe për njeriun dhe për jetën ndihet në të gjitha poezitë e librit, si një nënshtresë e thellë, mbi të cilën projektohet dhe mbahet poezia e Londos, e sigurt dhe mbi themele të forta. Sepse vetëm ajo poezi dhe ai art në përgjithësi, që ngrihet mbi themele të thellë dashurie është poezi dhe art i qëndrueshëm, i pavdekshëm. Ngrehinat e urrejtjes mbyten nën peshën e gurëve të vet të zinj.

Ata që e njohin poezinë e Londos, qofshin këta poetë, studiues, kritikë apo lexues, e dinë me kohë se poezia e tij shquhet për bukurinë e fjalës poetike, për sintaksën e zgjedhur, për pasurinë e shprehjeve, metaforave, simboleve, krahasimeve, për ritmin e brendshëm, për muzikalitetin, strukturën e veçantë, kërkimin e vazhdueshëm, që shpesh ngjan me një lojë eksperimentale, por që gjithnjë ia del të na befasojë me stilin e përvetshëm dhe estetikën qartësisht të dallueshme. Tek “Shën Shiu” përveç shushurimës së shiut që ndihet sikur bie mbi një pyll shelgjishtesh dhe ti gjendesh i strehuar nën trungun e një druri, kemi një shkrirje të dy dialekteve të shqipes, atij gegë me atë toskë, duke krijuar një gjuhë të re, me efekt emocionues poetik, befasues dhe të patakuar askund më parë.

Astrit Lulushi/

Panairi i parë botëror, i njohur si Ekspozita e Madhe, u zhvillua në Londër në vitin 1851. I mbajtur në Pallatin Kristal – një sallë masive ekspozimi prej qelqi dhe hekuri – panairi shfaqi mrekullitë e industrisë dhe shkencës, si dhe vepra artizanale dhe arti nga e gjithë bota. Që atëherë, më shumë se 100 panaire botërore janë mbajtur në mbi 20 vende dhe shpikje të panumërta kanë bërë debutimin e tyre në këto ngjarje masive, nga telefoni te karamele pambuku. Megjithëse panairi botëror ka rënë në popullaritet në Shtetet e Bashkuara, ai mbetet i popullarizuar në pjesën më të madhe të botës. Ekspozita Kolumbiane e Botës 1893 në Çikago (e emërtuar për nder të Christopher Columbus) ishte një mundësi për shitësit e ushqimit. Por H.J. Heinz – një furnizues amerikan i turshive dhe ketchup-it – ishte i frustruar me vendosjen e kabinës së tij. Ndërsa kati kryesor shfaqte ekspozita ushqimore nga Gjermania, Britania e Madhe, Meksika dhe vende të tjera, Heinz mbeti i mbërthyer në katin e dytë ku kishte pak trafik. Ai hartoi një plan marketingu që premtonte një çmim falas për këdo që vizitonte stendën e tij: një karficë të vogël plastike jeshile. Turmat që u dyndën në kabinën e tij ishin aq të mëdha sa thuhet se dyshemeja u ul rreth ekranit. Deri në fund të ekspozitës, Heinz kishte dhuruar më shumë se 1 milion kunja turshi, duke hapur rrugën që marka e tij të bëhej një emër i njohur.

Inkubatorët e foshnjave filluan si një atraksion karnaval.

Inkubatori i foshnjave – një pajisje shpëtimtare në të cilën mund të zhvillohen foshnjat e parakohshme ose të sëmura – u shpik në shekullin e 19-të nga mjeku obstetër francez Stéphane Tarnier, i cili e mori idenë pasi pa zogjtë e vegjël që inkuboheshin në një kopsht zoologjik. Shpikja u miratua gjerësisht dekada më vonë, falë punës së dy burrave, Pierre Budin dhe Martin Couney. Të vendosur për të popullarizuar teknologjinë novatore, Budin dhe Couney shfaqën gjashtë inkubatorë të kompletuar me foshnja të vërteta premature në Ekspozitën e Madhe Industriale të Berlinit të vitit 1896, në një ekspozitë që ata e quajtën “Child Hatchery”. Ekspozita ishte aq e popullarizuar sa Couney vazhdoi të ngrejë një ekspozitë të përhershme në një vend të pamundur: parkun argëtues Coney Island në Nju Jork. Për katër dekadat e ardhshme, Couney menaxhoi një njësi të kujdesit intensiv neonatal që shpëtoi mijëra foshnja ndërsa u dyfishua si një atraksion karnavalesh. Pavarësisht se nuk është një mjek i licencuar, Couney tani vlerësohet gjerësisht me adoptimin e inkubatorit të foshnjave në mjekësinë e zakonshme.

Ekspozita Pan-Amerikane e vitit 1901 u mbajt në Buffalo, Nju Jork, dhe shfaqi shumë përparime të fundit në shkencë dhe teknologji. Por ishte edhe vendi i tragjedisë. Ndërsa përshëndeti publikun në panair, presidenti i SHBA William McKinley u qëllua dy herë nga një anarkist i quajtur Leon Czolgosz. Plumbi i parë goditi vetëm McKinley-n, por plumbi i dytë e goditi atë në stomak dhe ekipi mjekësor nuk mundi ta gjente. Siç do ta kishte fati, një nga makineritë e reja me rreze X të Thomas Edison u ekspozua në panair. Edison kërkoi një asistent të sillte një makinë në shtëpinë ku po qëndronte McKinley, por ekipi mjekësor vendosi që gjendja e Presidentit ishte shumë e paqëndrueshme për t’iu nënshtruar procedurës me rreze X dhe pajisja nuk u përdor kurrë. McKinley ndërroi jetë një javë më vonë, duke bërë që disa të pyesin nëse shpikja e Edisonit mund t’i kishte shpëtuar jetën.

Çikago thuajse u bë shtëpia e një kulle më të madhe se Eifel, por në vend të saj mori një rrotë Ferris

Katër vjet pasi Kulla Eifel u ndërtua për Ekspozitën Ndërkombëtare të Parisit të vitit 1889, një komitet i Çikagos filloi të planifikonte panairin e tij botëror, duke kërkuar ide nga arkitektët amerikanë që do t’ia kalonin kullës së Eiffelit, Propozimet përfshinin një kullë 1,500 këmbë të bërë nga trungje dhe atë që do të ishte kulla e parë bungee. Arkitekti i Kullës Eifel, Gustave Eiffel, madje ofroi të ndërtonte një version më të madh të monumentit të tij adash. Në vend të kësaj, komiteti i Çikagos zgjodhi diçka unike: rrotën e parë të Ferrisit në botë, e ndërtuar dhe emëruar për George Washington Gale Ferris Jr. Me diametër 250 metra dhe e ulur në majë kullash 140 metra të larta, rrota e Ferrisit i çoi kalorësët më lart se kurorën e Statujës së Lirisë.

Ndërsa rrota origjinale e Ferrisit në Çikago që atëherë është zëvendësuar nga Rrota Centennial, vizitorët nga e gjithë bota vazhdojnë të shijojnë trashëgiminë arkitekturore të panairit botëror në Navy Pier.

Në 1883, një socialiste amerikane e quajtur Josephine Cochrane u zhgënjye me detyrën e lodhshme të larjes së porcelanit të mirë që përdorte për të argëtuar mysafirët. Ajo u zotua: “Nëse askush tjetër nuk do të shpikë një makinë larëse enësh, unë do ta bëj vetë”. Në 1886, Cochrane mori një patentë për makinën e saj të larjes së enëve, e cila mund të lante dhe thante deri në 240 enë në dy minuta me përdorimin e saj inovativ të presionit të ujit. Megjithatë, Cochrane luftoi për të shitur shpikjen e saj për shkak të kostos së lartë të prodhimit, si dhe seksizmit të kohës; Investitorët e mundshëm donin që Cochrane të jepte dorëheqjen dhe t’ua kalonte kontrollin e kompanisë së saj burrave. Ekspozita Kolumbiane Botërore e 1893 në Çikago i dha asaj platformën që i nevojitej – pasi demonstroi publikisht makinën e saj, Cochranet iu dha çmimi më i lartë i ngjarjes, për “ndërtimin më të mirë mekanik dhe përshtatjen me linjën e saj të punës”. Porositë nga restorantet dhe hotelet në të gjithë rajonin u rritën në qiell, duke hapur rrugën për pjatalarëse moderne.

Është e lehtë të supozohet se biseda me video është një shpikje e fundit që erdhi së bashku me ardhjen e internetit. Por teknologjia e video chat-it ka një histori më shumë se gjysmë shekulli. Kontakti i parë i publikut me video-chat ishte në Panairin Botëror të 1964-ës në Nju Jork, ku Bell Labs debutoi një “telefon me foto” që u mundësoi pjesëmarrësve të panairit të bënin telefonata me video me të huaj në të gjithë vendin në Disneyland të Kalifornisë. U krijuan rreshta të gjata dhe Bell Labs (së bashku me kompaninë e saj mëmë, AT&T) besuan se teknologjia do të ishte një sukses komercial, me drejtuesit që parashikonin që një milion komplete fotofonike do të shiteshin deri në vitin 1980. Mjerisht, pajisja dështoi të ngrihej, kryesisht për shkak të çmimit të lartë. Bell Labs u përpoq të shfaqte përsëritje të ndryshme të fotofonit në dekadat në vijim, por vetëm me ardhjen e internetit, biseda me video më në fund mori hov.

Sot, termi “vaj i gjarprit” nënkupton mallra mashtruese dhe marketing mashtrues, dhe gjithçka filloi me një njeri të quajtur Clark Stanley, i mbiquajtur “Mbreti i gjarpërinjve me zile”. Stanley prezantoi një produkt “vaji i gjarprit” për publikun amerikan në Ekspozitën Kolumbiane Botërore të 1893 në Çikago, duke pretenduar se kishte mësuar për të nga mjekët Hopi. Si pjesë e një demonstrimi dramatik të drejtpërdrejtë, ai hapi një gjarpër zile dhe e zhyti në ujë të valuar, duke hequr yndyrën që u ngrit në sipërfaqe për të krijuar “Vajin e Gjarprit të Stanley”. Spektatorët u mahnitën dhe produkti i Stanley u bë një hit i menjëhershëm. Por ndërsa vaji i disa gjarpërinjve, si gjarpërinjtë kinezë të ujit, kanë veti medicinale, vaji nga shumica e gjarpërinjve vendas në SHBA nuk kanë. Për më tepër, produkti i Stanley u zbulua më vonë nga FDA se nuk përmbante fare vaj gjarpri, por më tepër yndyrë viçi, piper të kuq dhe terpentinë, duke e bërë përgjithmonë vajin e gjarprit sinonim të mashtrimit.

Besim Ndregjoni/

Shkëlqesi z. ambasadore, Nancy VanHorn! E ngarkuara me punë në ambasadën amerikane në Tiranë! Më lejoni t’ju shpreh mirënjohjen time të thellë dhe t’ju uroj mirëseardhjen në Tiranë! Ardhja juaj në Shqipëri na gëzon për vetë faktin që ju, sipas mesazhit tuaj, që përcollët nga ambasada keni shërbyer si diplomate në shumë vende të Europës Juglindore dhe keni njohur regjimet komuniste, ku Shqipëria gjatë 50 viteve është sunduar nga regjimi stalinist, kur Europa e kishte dënuar që në vitin 1956, Shqipëria nuk e ka dënuar atë regjim gjenocidal, por kaloi direkt në sistem pluralist dhe ka tri dekada që nuk e dënon krimin komunist, kjo falë edhe heshtjes së përfaqësive diplomatike të akredituara në Shqipëri! Nisur nga mesazhi i juaj miqësor dhe si përfaqësuese e vendit më demokratik në botë, si përfaqësuese e vendit të Marting Luterkingut, po ju drejtohemi dhe po ju përgjigjem mesazhit tuaj të tri pyetjeve:

Ju sjell në vëmendjen tuaj bilancin e krimit komunist, që ka ndodhur në vendin tim, sipas statistikës shtetërore:

-Të ekzekutuar për motive politike, 5037 burra dhe 450 gra.

-Të dënuar me burgosje politike, 21.788 burra dhe 7367 gra.

-Të internuar për motive politike, 48.217 burra dhe 10.792 gra.

-U dëbuan nga qytetet kryesore dhe nga zonat kufitare 11.536 familje.

-U pushkatuan apo vdiqën në burgjet shqiptare 64 shtetas të huaj.

-U burgosën 1215 burra dhe 38 gra të huaja me kombësi joshqiptare.

-95 shqiptarë kosovarë që ndodheshin në Shqipëri u pushkatuan.

-U ekzekutuan dhe u burgosën klerikë katolikë 120 veta.

-U ekzekutuan dhe u burgosën klerikë bektashianë 83 veta-

-U ekzekutuan dhe burgosën klerikë myslimanë 60 veta.

-U ekzekutuan dhe burgosën klerikë ortodoksë 39 veta.

-U shkatërruan dhe u mbyllën 2169 institucione fetare.

-Xhami 740, kisha manastire ortodokse 608, kisha manastire katolike 157, teqe, tyrbe 530.

-Mbi 6000 të pushkatuarve me gjyq dhe pa gjyq mbas 34 vitesh nuk u janë gjetur eshtrat.

Dhe këto familje po vuajnë prej tri dekadash që nuk kanë një varr në tokën e tyre se diktatura u ka zhdukur kufomat… Ky është bilanci i një krimi të padënuar dhe sot mbas 34 vitesh në Shqipëri, ka vetëm heshtje shtetërore. Do të ishim të lumtur, ne, të mbijetuarit e diktaturës që ju të vizitoni të parin vend: 1.Kampin burg të Spaçit, ku u organizua revolta e parë antikomuniste në mbrojtje të identitsetit kombëtar. Flamuri pa yllin sovjetik dhe në mbështetje të lirisë duke pasur udhërrëfyes SHBA-të. 2.Burgun politik të Burrelit, ku diktatura komuniste vrau elitën e kombit shqiptar! 3. Kampin shfarosës të Tepelenës, ku diktatura e Enver Hoxhës u mori jetën mbi 350 fëmijëve nga mosha 1 deri në 5 vjeç, duke mos lejuar ushqyerjen e tyre se quheshin fëmijë armiq të komunizmit! Ne të ftojmë të lexosh librin e At Zef Pllumit “Rrno me tregu”, prift dhe ish-i burgosur politik për 27 vite! Të njohësh krimet e komunizmit në Shqipëri! Tradita e shqiptarit është që miku pritet me ëmbëlsirë dhe të rekomandojmë ëmbëlsirën dibrane “Sheqerpare”. Shqipëria po shkon drejt një diktature demokratike, rezistenca e të mbijetuarve të diktaturës kundër kësaj diktature duhet të ketë mirëkuptimin e ndërkombëtarëve dhe në veçanti të tuajin si përfaqësuese e Shteteve të Bashkuara të Amerikës! E nderueme mike!

Kemi 34 vite që kërkojmë të dënohen krimet e komunizmit me ligj si gjithë Europa. Ka mbi 6 muaj që së bashku me tre komunitete fetare u kërkojmë drejtuesve të shtetit shqiptar që të dënohen krimet dhe këta heshtin siç kanë heshtur prej tri dekadash! Shpresojmë ju si mike dhe diplomate do të bashkoheni me ne që ky shtet i ashtuquajtur “demokratik” të dënojë krimin komunist me ligj! Ne, bashkëkohësve të Dr. Martin Luther King – kampionit të drejtave dhe lirive të njeriut në Amerikë shekullin e kaluar, kur përballeshim me diktaturën enveriste na rri në kujtese thënia brilante e tij: “Më në fund, ne nuk do të mbajmë mend fjalët e armiqve tanë kundra nesh, por do të kujtojmë heshtjen e miqve tanë”, – përballë padrejtësive ndaj nesh.

Autori: Aktivist i të Drejtave dhe Lirive të Njeriut! President i Unionit Mbarëkombëtar Integrimit të Burgosurve dhe të Përndjekurve Politikë të Shqipërisë!

Dr. Dritan Demiraj/

Para disa ditësh mora dhuratë librin: “Sfida dhe dinamika e Sigurisë Kombëtare” të përgatitur me shumë pasion nga Hyzri Salihu në Dardani, për të cilën e falënderoj. Autori analizon në detaje rreziqet, kërcënimet dhe sfidat në Ballkanin Perëndimor të lidhura me sejcilin prej vendeve në kuadrin e sigurisë së tyre kombëtare. Më pas ai analizon Ballkanin Perëndimor si një urë lidhëse midis lindjes dhe perëndimit, ku nga njëra anë si BE-ja dhe SHBA-të me të drejtë mbështesin integrimin euro-atlantik të këtyre vendeve, ndërkohë që nga ana tjetër aktorë si Federata Ruse dhe Kina përpiqen që nëpërmjet përdorimit të fuqisë së butë, projekteve ekonomike, mbështetjes diplomatike dhe aplikimit të luftës hibride me të gjitha format e saj, përpiqen të krijojnë kaos, shpërqëndrim dhe të dëmtojnë këtë integrim.

Më pas autori, analizon konceptin dhe elementët kryesorë të sigurisë kombëtare si dhe rolin, pozicionin strategjik dhe anëtarësimin e Republikës të Shqipërisë në NATO, në kuadër të sigurisë Ballkanike por jo vetëm.

Një element i rëndësishëm i librit, është nevoja e rritjes të bashkëpunimit në fushën e diplomacisë, sigurisë kombëtare, sigurisë energjetike, sigurisë ekonomike, ushqimore, etj midis Shqipërisë, Dardanisë dhe lidershipit politik shqiptar në Maqedoninë e Veriut.

Ndërthurja e demokracisë, paqes dhe e sigurisë kombëtare, me qëllim përballjen me sukses kundër strategjisë serbe, e cila vitet e fundit ka qënë shumë agresive, antishqiptare dhe kriminale.

Në këtë këndvështrim, ai analizon të gjitha faktorët aktivë dhe pasivë duke analizuar në mënyrë të veçantë aplikimin prej saj të luftës të dizinformimit, luftes asimetrike, luftës hibride, luftës të shkallës së ulët dhe operacioneve kibernetike.

Së fundi, një element i rëndësishëm autori parasheh si determinant ndërtimin dhe forcimin më tej te bashkwpunimit me Departamentin Amerikan të Shtetit dhe të Mbrojtjes, me qëllim përshpejtimin e procesit të anëtarësimit të Dardanisë në NATO, anëtarësim i cili do të ndalonte përfundimisht pretendimet territoriale, provokimet dhe sulmet terroriste të një shteti agresiv si Serbia.

Në fund autori e zgjeron spektrin e analizës më gjerë në rajon dhe në Lindjen e Mesme, duke analizuar situatën gjeopolitike globale dhe luftën që Ukrainë. Ai mendon se aleanca e Kinës me Federatën Ruse, Republikën Islamike të Iranit e cila gjithmonë e më shumë po sfidon haptazi politikën paqeruajtëse të SHBA-ve në Lindjen e Mesme, Korenë e Veriut fuqia bërthamore e të cilës po bëhet gjithmonë e më shumë shqetësuese në këtë rajon të botës duke kërcënuar drejtëpërsëdrejti sigurinë kombëtare të Japonisë, Koresë së Jugut, bazat amerikane në Oqeanin e Paqësorit por jo vetëm.

Për të gjithë ata që kanë interes në lëmin e sigurisë, mbrojtjes, gjeopolitikës, gjeostrategjisë, gjeoekonomisë dhe marëdhënieve ndërkombëtare në Lindjen e Mesme, kontinentin Europian, Amerikën e Veriut por jo vetëm ja vlen ta kenë këtë libër në biblotekën e tyre.

Aleksandër Ikonomidhi Sulioti/

Aroma e këtij qyteti vjen e të gjen, kudo që të jesh, ngado që të ulesh. Të mbështjell papritur një natë gushti ku nuk e pret. Para teje dalin pranitë dhe mungesat e njerëzve si dhe jehona e udhëtimeve nga të cilat hoqe dorë me kokëfortësi. Ky qytet, herë është poezi, herë është pikturë dhe herë është një notë endacake që rrëshqet nga grilat e hapura përballë mitropolisë.

Pirgje kujtimesh të kërcejnë me modesti nën dritën e hënës. Kujtime të lëna mënjanë nga koha e pamëshirshme. Korça është, tingulli i një teli që dëgjohet nga larg, pa qenë i sigurt nëse është kitarë apo mandolinë. Korça është, një paletë ngjyrash që hidhen në telajon e një qielli piktor. Korça është një poçe me borzilok që të buzëqesh nga një ballkon në mesnatë.

Korça është një laps i vogël që edhe me majë të zbehtë, shkruan vargje në paketën e cigareve. Korça është dheu që mban erë lagje me një copë bukë të thatë në dorë.