Luljeta Dano/

Ora e parë shqiptare Primordial Passion, një orë dore krijuar nga Mjeshtri i Madh i artit të punimit të metaleve dhe gurëve të çmuar, Spiro Ruço, konkuron në Grand Prix d’Horologeria de Genevë 2024 dhe shoqërohet me çmimin valor 1.3 milion USD që përfaqëson vetëm kuotimin, si një orë luksi, por fryma ekstravagante metafizike në artbërjen e saj është përtej të zakonshmes. Në këtë verë të nxehtë ora Primordial Passion, tringjyrëshja arbërore skënderbejane e kuqe – e zezë – e artë, po përurohet fuqishëm në median shqiptare e të huaj dhe në rrjetet sociale, si një ngjarje dedikuar jo thjesht, kohës, por shpirtit të kohërave.

Primordial Passion në gjuhën shqipe përkthehet me më shumë fjalë për t’u emërtuar: Një ndjenjë shumë e fuqishme dashurie krijuar që në fillim të kohërave (botëve). Emri i zgjedhur prej Mjeshtrit që e krijoi këtë orë na tregon se asgjë nuk është rastësi, por gjithçka buron dhe i përket kategorisë të së mbinatyrshmes, transhedentales, e që mbartet e fjetur në pavetëdijën kolektive për t’u zgjuar dikur fuqishëm, qoftë dhe pas mijëravjeçarësh.

Ora Primordial Passion është ndërtuar me një polifoni ari të verdhë 18K, ari të bardhë dhe ari të tonuar (ngjyrosur) në të zezë. Në qendër të fushës së orës ndodhet një basoreliev që kulmon me logon e mirënjohur shqiponja dykrenore dhe emri Pirro. Flatrat e shqiponjës ngujuar, si shkëmbinjtë e maleve të Shqipërisë ku gjashtëmbëdhjetë figurinat e arta 9 – 10 mm: katër muziktarë që luajnë me fyell, lahutë, gajde dhe çifteli në mes të një valleje dorëpërdorë me dymbëdhjetë burra të veshur me kostume kombëtare nga gjithë trojet etnografike shqiptare, që vijnë si tipologji veshjesh të lashta dhe paraantike, të cilën rilindin në jetë, zgjohen nga gjumi i kohërave sapo ora Primordial Passion kurdiset. (Ky ansambël i skulpturuar duket se u dedikohet bijve të vetë Panit, kultit të hyjit, miti i të cilit përfshin edhe trojet shqiptare në hartën e vet fizike, lidhet veçanërisht me Butrintin, ku u dha së pari lajmi i vdekjes së tij dhe me piluriotët këmbëlehtë në valle e bilbila të këngës, si ata, që quhen: bijtë e Panit të Madh).

Në mikromozaikun me gradient kuq e zi, janë përdorur njëmijë e pesëqind gurë Murano, me tetë tone të ndryshme dhe gjashtëdhjetë e katër prerje, ndër të cilët më të vegjlit arrijnë në minimalistikën ekstreme 0.2 mm për të krijuar pjerrësinë e nevojshme në fushën e kuqe dhe ndarjet e florinjta që shënojnë orët. E zezë dhe e artë janë dy ngjyrat për akrepat e orëve dhe minutave. Kasa e orës është gjithashtu prej ari. Kurora e kurdisjes është dekoruar me kalinyrat e shtyllave antike, me meandrat ujore dhe gjethen e lisit kultik. Rripat e orës janë lëkurë hardhuce origjinale me hojeza kuq e zi, që lidhen me kasën e orës me togëza të arta në trajtë kapiteli.

Kupola e tejdukshme që mbulon ansamblin e artë në orën Primordial Passion është prej kristal zafiri/bombè me trajtim të veçantë antirefleksion.

Dhe “vetëm një markë e kalibrit të lartë të horologjisë, si Agenhor, mund të kuptonte dhe të përceptonte gjithë punën mahnitëse të Spiro Rucos. AGH 6911 AP prodhohet nga Agenhor, një shtëpi sahatçinjsh që prej njëzet e pesë vitesh sjell disa nga mekanizmat më intriguese në botën e orëve luksoze. Jo më kot, kanë mbi dyqind patentime në fushën e horologjisë … Agenhor prodhon mekanizmat e disa nga market e orëve më të shtrenjta në treg, si Fabergè, Hermès, Arnold&Son, etj. Pafund. Tani i shtohet edhe Pirro, ora shqiptare”, e përshkruan mekanizmin mekanik të orës Primordial Passion në shkrimin e saj, gazetarja Marsela T. Najdeni, që vetë është një trashëgimtare e familjes më të njohur shqiptare që kanë bërë historinë disashekullore të tregtimit të sahatëve të xhepit dhe orëve në Shqipëri, fisi i njohur kryeqytetas, që nga 1700 – a “Vllaznit Tufina”(1. Gjyshi i Marsela T. Najdenit, Bahri Tufina ka prodhuar orën e parë shqiptare të tavolinës “Tirana”, si dhe orën e parë shqiptare të murit, në vitin 1973. Në koleksionin e fisit Tufina ndodhet edhe ora e xhepit e Sulltan Hamidit II (1842 – 1918), me një kasë të florinjtë që peshon 280 gram.

Lexoj në shkrimet e botuara se ora Primordial Passion ka marrë pesë vite kohë që nga idea gjer në realizimin final, por besoj se, mistikut metalpunues, Ing. Spiro Ruço i është dashur gjithë rrugëtimi i tij, që nga nisja në vitin e largët 1986, kur realizoi emblemën e parë për një ngjarje të rëndësishme shtetërore për të mbërritur në atë arkitekturë të shumëfishtë konceptuale të orës Primordial Passion, që shkëlqen sikur fjalët e Charles Baudelaire: Imagjinata mbetet më shkencorja e aftësive, ngaqë vetëm ajo e kupton analogjinë universale (2.

Kjo orë ngjason me kryeveprën e vetë Krijimit: Njeriun. Me gjithë teknologjinë sipërane të prodhimit, pa frymën nuk do të vinte në jetë.

Në bisedat e para njëzet viteve me Pirron më bënte shumë përshtypje mahnitja e tij që kishte dy fushëpamje si simboli ynë kombëtar: fjala e fundit në teknologjinë më bashkëkohore në përpunimin e metaleve, artefaktet prej metalesh në muzetë madhështorë të botës dhe mahnitja prej artit popullor shqiptar, si trashëgimi materiale dhe trashëgimi shpirtërore. Kemi folur gjatë për historinë, për keltët që u dhanë ilirëve mjeshtërinë e punimit të metaleve, granulimin e argjendit, dy ngjyrat kryesore të gurëve në stoli: jeshil dhe të kuq që të përbashkuar duket se marrin një energji specifike(3, për famën e mjeshtrave shqiptarë në metropolet e argjendarëve Shkodër, Janinë, Prizren, Pejë dhe porositë që merrnin madje dhe nga oborret mbretërore evropiane, ku argjendarët shqiptarë ishin të kuotuar lart dhe përbënin vlerë krenarie në koleksionet mbretërorë ku hynin (4. (Ndjesë se më duhet pak kohë të gjej faqen e referencës përkatëse në librin: Pena të arta franceze për shqiptarët)! Pirro thotë se, atë vetë kjo nuk e çudit. Edhe sot në sheshin Vendom në Paris, argjendarët e rinj, kryesisht shkodranë që punojnë në markat më të njohura të stolive valore nuk janë më pak të vlerësuar se mjeshtrit e vjetër.

Gëzimin e Primordial Passion, natyrisht që do e ndaja së pari me një nga miqtë më të mirë të familjes time dhe që ka një nga koleksionet më të jashtëzakonshme të orëve në botë, athinjotin i vjetër, Yannis Meintanis, që shkroi menjëherë sapo pa fotografitë dhe videot: Punë e jashtëzakonshme dhe unike! Besoj se, do të vlerësohet dhe do të gjejë një pronar krenar. Padyshim që do të zerë vend në historinë e vrojtuesve. Do të doja shumë të shihja në një foto lëvizjen brenda.

Një nga fushat kryesore të qytetërimit njerëzor, arti i punimit të metaleve për të realizuar mjetet e teknologjive të prodhimit, artin e stolisjes së njeriut, por edhe si tregues i kastës shoqërore, prodhimin e armëve dhe pajisjeve të tjera luftarake, kjo fushë jetike do të kishte në Olimp një nga dymbëdhjetë perënditë, perëndia Hefest për grekët dhe Vullkani për romakët, perëndia përgjegjëse i zjarrit, vullkaneve, përpunimit të metaleve, arpunuesve, metalurgjisë, marangozëve, farkëtarëve dhe skulpturës. Ashtu si në botanikë ku bimësia, lulet, kërpudhat, pemët, shkurret kanë muzikën e tyre dhe nuk rriten dot pranë njera – tjetrës nëse muzika që bën vala e ekzistencës së secilës nuk harmonizohet me njera – tjetrën, gjithçka kam mësuar në hulumtim të objekteve kultike dhe dukurive zakonore tradicionale, më është vërtetuar besimi i verbër në fillesë, se misteret e kohërave, alkimisë, gjenerimit na kanë lënë krejt në padije e mosnjohje.

Si një zot kryefarkëtar, Hefesti, djalë i Zeusit dhe Herës pajis perënditë me armë dhe stoli. Skena ku hyjnorja Tetidë, shkon të porosisë armët e reja të të birit jetëshkurtër e lavdimadh, Akilit, Homeri e këndon me përshkrime që na çorientojnë me kohën, Homeri përshkruan i pari një robot pune: Dy shërbëtore ari të sajuara/iu lëshuan anash mbretit për ta mbajtur,/posi dy vasha t’gjalla e tërë njomsi./ Brenda në zemër janë pajisë me mendje,/ligjërojnë bukur me fuqi vështrimi,/dinë shumë mjeshtri nga zotat e pavdekshëm;/e mbretit gati për çdo shenjë i rrinin/e i shkonin pranë.

Atëherë kjo teknologji që ka përgjegjës një perëndi, ka ekzistuar në të shkuarën parahistorike, në të sotmen, ku padroni primat i Inteligjencës Artificiale, homo sapiensi Elon Musk, po mendon të lidhë martesën e re me një robot, apo referuar dëshmisë homerike, mund të ngremë pyetjen edhe nëse kjo teknologji zotash na vjen nga e ardhmja?

Kjo parabolë e kohëve nëpërmjet gjithë Këngës XVIII të Iliadës së Homerit, dëshmi par excellence e fondit etnografik botëror, më pasqyrohet fuqishëm në mendime fort të ngatërruara mbi konceptin kohë, sa herë jam para vitrazhit të artë të krijimtarisë së Mjeshtrit Siro Ruço në mjediset e punishtes dhe Show Room – in e Artistic Jewellery Pirro.

Në panairin Botëror Expo ’98 në Lisbonë, një nga tetë pavionet e mëdhenj tematikë, përmidis pavioneve të 146 vendeve pjesëmarrëse ishte ai, pavioni i orëve Swatch, përshkruar në faqen e Expo ’98, si një koncept arkitekturor, i ngjashëm me orët e njohura zvicerane, pavion i projektuar “si një aventurë/zbulim me gjithçka që kjo nënkupton: habi, habi, pyetje… një formë inicimi/fillimi”. Si vizitor, pas një radhe të gjatë që mund të zgjaste edhe me orë, hyje në këtë pavion që nga tejdukshmëria të dukej se vozisje në erë, nëpërmjet rampave të veshura me mure plastike të tejdukshme ku shfaqen koleksionet vintage të Swatch Watches. Struktura gjigande të përbëra nga kornizë çeliku e mbuluar me fletë alumini të valëzuar dhe tekstil me fije qelqi për disa kate lartësi. Ai pavion qe projektuar për të të kujtuar se, koha që rrjedh është si ajri: e padukshme, e tejpashme. E megjithatë, ajo rrjedh. E kufizuar për njeriun, si e kundërta e përjetësisë.

Përjetimet e mia personale, si hulumtuese e atropologjisë kulturore dhe koleksioniste, duke ndjekur zhvillimin e krijimtarisë artistike të Mjeshtrit Spiro Ruço dhe realizimit nga farkëtorja Artistic Jewellery Pirro, që nga titujt e panumërt në kompozime të vogla apo në volume mbresëlënëse që janë njësoj monumentale, medalje nderimi të institucioneve të larta të shtetit, monedha, stoli të çmuara, etj. … e përthyejnë kohën, e bëjnë të kthyeshme pas, aty ku përjetimi i një dashurie të fuqishme që në fillim të kohërave, shpirti i etnosit shqiptar lind, ushqen, mbron jetën dhe është gjithmonë i mbijetuar në errësirat e kohërave. Ndaj natyrshëm do të kulmonte me krijimin e kësaj ore të pangjashme me asgjë tjetër dhe që tejkalon vetveten: Primordial Passion, mbulesa e vogël transparente prej kuarci e së cilës, i ka dhënë botës shqiptare një horizont të ri.

Si një kryefjalë nga mozaiku me ngjyrat e tërë gurëve të çmuar të shkrimeve të shumta përcjellëse, Primordial Passion(5 është quajtur në opinionin publik: Ora e Shqipërisë.

Ora e Shqipërisë që nënkupton, si sinonim fjalësh në gjuhën shqipe, baraz: Zanë Mbrojtëse e Shqipërisë.

Tiranë, korrik, 2024

Tufinat kanë punuar për të vendosur për orën e madhe në Kullën e Sahatit në qendër të kryeqytetit të sotëm shqiptar, “mekanizmi i së cilës u ble në Londër nga Ismail Tufina, tek vëllezërit Eduart dhe James Prior në vitin 1828. Ora u instalua në Kullën e Sahatit që ndërtoi Et’hem Bej Molla me kontributin e disa qytetarëve të Tiranës. Ora ishte e pajisur me një këmbanë që peshonte njëqind kg, 40% e së cilës përbëhej nga materiale të çmuara dhe argjend. Sipas gojëdhanës, tingulli i këmbanës dëgjohej gjer në Dajt. Ky sahat punoi deri në vitin 1916, mandej ushtria austro – hungareze e grabiti orën dhe në vitin 1928, Haxhi Arif Tufina me fondin e mbledhur prej 660 napoleonash floriri bleu në Zvicër orën “Jurgens” për vendosjen e së cilës Kullës iu shtuan edhe pesë metra të tjera. Kjo orë punoi gjer në vitin 1944 dhe gjatë luftës çlirimtare orën e goditi një predhë duke e nxjerrë jashtë përdorimit”. Kjo është shkëputur nga intervista e sahatçiut Ardian Tufina me titull “Familja Tufina dhe historia e Sahatit të Tiranës/Breznitë e Tufinëve, dinastia e sahatçinjve të Tiranës”, publikuar në gazetën SHEKULLI, 2003, nga Belinda BUDINI. Edhe sot, pasardhës të rinj kanë hapur rrjetin e dyqaneve “Tufina” të familjes së njohur që e ka emrin ngushtësisht të lidhur me orët, ku promovojnë dhe shesin koleksione të reja orësh dore. Në kryeqytet ka edhe disa dyqane të vogla sahatçinjsh orëndreqës “Tufina”.

Referuar nga Tzvetan TODOROV tek “Letërsia në rrezik”, botimet BUZUKU, Prishtinë, 2007. ISBN: 9951-08-054-5.

Aleksander STIPÇEVIÇ, Ilirët, Historia, Jeta, Kultura, Simbolet e kultit, Tiranë, 2006. ISBN 978 – 99927 – 160 – 9 – 6.

Fotaq ANDREA, Pena të arta franceze për shqiptarët (1332 – 2007), Tiranë, 2009. ISBN 978 – 99956 – 743 – 8 – 0.

Fotografitë ilustruese për këtë shkrim kanë lejen përkatëse dhe janë subjekt i të drejtës së autorit ©Spiro Ruço&Artistic Jewellery Pirro.

Astrit Lulushi/

Njerëzit gjithmonë kanë përdorur inicale për të shkurtuar kohën e shkrimit ose të folurit. Siç janë hieroglifet e lashta, të pakuptueshme për ne sot, ashtu janë edhe akronimet që në fillim nuk kuptohen derisa të mësojmë inicialet e fjalëve nga të cilat ato formohen. NATO, OKB, BE, USA etj., nuk mund të kuptoheshin nëse nuk do të dinim emrat e plotë të tyre. Pas 1000 a më shumë vitesh, njerëzit do të përpiqen të gjejnë kuptimin e tyre, por më kot; si tani ne kërkojmë të zbulojmë domethënien e tabletave të lashta.

Nga supa te arrat, ekziston një markë që përpiqet të na shesë diçka. Disa prej këtyre emrave janë inicializma, si AT&T (American Telephone & Telegraph), CNN (Cable News Network) ose KFC e inicializuar së fundmi (që ne dikur e njihnim si Kentucky Fried Chicken). Por shumë emra të tjerë të markave janë akronime, në të cilat emri formohet nga shkronjat (ose pjesët) fillestare të një serie fjalësh dhe shqiptohet si vetë fjalë.

Emri GEICO është absolutisht një akronim: Leo Goodwin (një ish-punonjës i USAA Insurance) dhe gruaja e tij Lillian themeluan kompaninë në vitin 1936, Government Employees Insurance Co. (GEICO). Warren Buffett ishte një investitor i hershëm, dhe tani kompania është në pronësi të Berkshire Hathaway, konglomerati shumëkombësh i Buffett.

Shumë artikuj të shitur në IKEA duhet të montohen – ashtu si emri i markës. Në vitin 1943, adoleshenti suedez Ingvar Kamprad mori inicialet e tij dhe i shtoi ato në shkronjën e parë të emrit të fermës së tij (Elmtaryd) dhe fshatit (Agunnaryd) për të krijuar emrin e kompanisë së tij të re të vogël, e cila shiste mallra shtëpiake si stilolapsa dhe korniza. Sot, IKEA ka më shumë se 400 dyqane të mëdha blu-verdhë që shesin orendi skandinave të shtëpisë në pothuajse 60 vende të botës.

Në vitin 1985, dy kanadezë të quajtur Frank (Toskan dhe Angelo), punuan një buzëkuq të frymëzuar nga një shkumës rozë Crayola dhe dolën me një perandori kozmetike. M·A·C (fillimisht njihej si Make-up Art Cosmetics) u themelua nga Toskan (një grimier dhe fotograf) dhe Angelo (i cili zotëronte një sallon flokësh). Motoja e M·A·C është “Të gjitha racat, të gjitha gjinitë, të gjitha moshat” dhe përfshirja e Frankëve është shpërblyer. Tani pjesë e Kompanive Estée Lauder, M·A·C është një markë kryesore e shitur në 120 vende të botës.

Marka ikonë italiane Fiat është një nga prodhuesit më të mëdhenj të automobilave në botë dhe linja më e shitur e makinave në Itali. I lançuar në 1899, FIAT është një akronim për Fabbrica Italiana Automobili Torino, i cili tregon se çfarë bën kompania (fabrikonte automobila) dhe ku e bëri atë, në (

qytetin e Torinos, Itali. Sot, FIAT është i dashur për makinat dhe kupat e tij klasikë të dizajnuar bukur dhe pa kohë, si dhe për fitoret e shumta në gara.

Shkencëtarët vlerësojnë se në një moment, çdo person në Tokë do të shkelë këmbëzbathur mbi një copë Lego. Këto tulla plastike të ndërthurura, të prezantuara për herë të parë në 1949, janë një nga lodrat më të njohura në botë, me më shumë se 400 miliardë copë në planet dhe 60 miliardë tulla tani që prodhohen çdo vit. (Ata madje kanë arritur në hapësirë!) Fraza daneze “Leg Godt”, e cila përkthehet “luani mirë”, është origjina e akronimit të kësaj marke.

Në vitin 1927, austriaku Eduard Haas shpiku një karamele mente si një alternativë ndaj pirjes së duhanit. Emri i markës Pez vjen nga tre shkronja në “PfeffErminZ”, fjala gjermane për mente. Karamelet fillimisht u paketuan në kuti të vogla metalike dhe përsëritja e parë e shpërndarësit mekanik doli në vitin 1949. PEZ u prezantua në SHBA në vitin 1952 dhe dispenzuesit popullorë me kokë lodrash u shfaqën në vitin 1957, duke filluar me një shtrigë me temë Halloween. Karamelet tani shitet në 90 vende dhe janë krijuar më shumë se 1400 karaktere të ndryshme.

Leonard Koja/

Korçë, Shqipëri – E lindur në vitin 1976 në qytetin e bukur të Korçës, Blerina Pellumbi (Demo) është një nga zërat e rinj premtues të letërsisë shqiptare. Ajo ka përfunduar studimet e larta në Universitetin “Fan Stilian Noli” në degën e mësuesisë dhe ka punuar për rreth një dekadë si mësuese në vendlindje. Aktualisht, Blerina jeton dhe punon në Francë, ku vazhdon të ndjekë pasionin e saj për letërsinë. Autorja është bërë e njohur me librin e saj të parë, “Lotët e një gruaje,” një roman i bazuar në një histori të vërtetë jete të një gruaje shqiptare. Ky libër ka gjetur një audiencë të gjerë dhe është përkthyer në gjuhën frënge dhe angleze, duke u bërë pjesë e konkurrencës në letërsinë botërore përmes platformës së fuqishme Amazon.com.

Në vijim, Blerina ka botuar edhe pesë libra të tjerë që shfaqin një varietet zhanresh dhe tematikash:

2. “Kristale të thyera” – një përmbledhje poezish që përshkruajnë bukur rezistencën dhe ndjeshmërinë njerëzore.
3. “Përdhunimi i shpirtit” – një roman tronditës, i bazuar në histori të vërteta, që trajton plagët e thella shpirtërore.
4. “Njerëz që ngjajnë me diellin” – një tjetër roman që sjell histori të vërteta dhe inspiruese nga jeta.
5. “Psikologji dhe ndjenjë” – një përmbledhje proze që kombinon elementet e psikologjisë me ndjenjat njerëzore.

Krijimtaria e Blerina Pellumbit shquhet për ndjeshmërinë dhe aftësinë e saj për të prekur thellë në zemrat e lexuesve. Ajo shkruan me një stil të veçantë dhe të qartë, duke sjellë histori të jetës reale që rezonojnë me përvojat e shumë njerëzve. Blerina është një shembull frymëzues i një shkrimtareje që ka arritur të ndërtojë një karrierë të suksesshme ndërkombëtare, ndërkohë që mban gjallë frymën dhe kulturën shqiptare në veprat e saj. Me përkushtimin dhe talentin e saj, ajo vazhdon të kontribuojë në pasurimin e letërsisë shqiptare dhe të bëjë një emër të madh në arenën botërore. Nëse ende nuk keni pasur mundësinë të lexoni librat e saj, është koha ta bëni këtë. Blerina Pellumbi është një autore që nuk duhet humbur.

Një pasion për letërsinë që lind nga përvoja e jetës

Jeta dhe përvoja e Blerina Pellumbit reflektohen qartë në veprat e saj. Duke qenë një mësuese për shumë vite, ajo ka përjetuar nga afër realitetet e shoqërisë shqiptare, sfidat dhe triumfet e njerëzve të zakonshëm. Këto përvoja i kanë dhënë asaj një perspektivë unike dhe të thellë, e cila është e pranishme në çdo faqe të librave të saj.
Në “Lotët e një gruaje,” lexuesit ndihen të lidhur me protagonistin përmes rrëfimit të ndershëm dhe të papërmbajtur të vuajtjeve dhe shpresave të saj. Ky roman nuk është thjesht një histori jete, por një reflektim mbi fuqinë e shpirtit njerëzor dhe aftësinë për të gjetur dritë në errësirë.

Një zë i ri në poezi

Në përmbledhjen e saj poetike “Kristale të thyera,” Blerina eksploron emocionet njerëzore me një ndjeshmëri të veçantë. Poezitë e saj janë si kristale të vogla, të thyera dhe të rrezatuara nga drita e përvojës. Ato ftojnë lexuesit të reflektojnë mbi natyrën e brishtë të ndjenjave dhe fuqinë e tyre për të shëruar.

Histori që ndriçojnë shpirtin

Romanet “Përdhunimi i shpirtit” dhe “Njerëz që ngjajnë me diellin” janë dëshmi e angazhimit të Blerina Pellumbit për të sjellë në dritë histori që frymëzojnë dhe ndriçojnë shpirtin. Këto vepra trajtojnë tema të rënda, por gjithmonë me një shpresë të pashuar për ringjallje dhe transformim.

Një kombinim i artit dhe shkencës

“Psikologji dhe ndjenjë” është një përmbledhje që tregon aftësinë e autores për të ndërthurur artin e letërsisë me shkencën e psikologjisë. Në këtë libër, ajo analizon ndjenjat njerëzore me një ndjeshmëri dhe inteligjencë që flet për thellësinë e saj intelektuale dhe emocionale.

E ardhmja premtuese

Blerina Pellumbi vazhdon të punojë me pasion dhe përkushtim, duke premtuar më shumë vepra të reja që do të pasurojnë letërsinë shqiptare dhe ndërkombëtare. Me çdo libër të ri, ajo konfirmon pozicionin e saj si një zë i rëndësishëm dhe i pazëvendësueshëm në botën e letrave.

Kontributi për komunitetin shqiptar

Përveç arritjeve të saj letrare, Blerina Pellumbi është e angazhuar edhe në komunitetin shqiptar në diasporë, duke organizuar dhe marrë pjesë në aktivitete kulturore që promovojnë gjuhën dhe kulturën shqiptare. Ajo është një ambasadore e denjë e vlerave shqiptare në botë.

Përfundim

Me një kombinim të fuqishëm të përvojës personale, talentit të jashtëzakonshëm dhe përkushtimit ndaj letërsisë, Blerina Pellumbi vazhdon të inspirojë dhe të emocionojë lexuesit e saj. Ajo është një pasuri e vërtetë për letërsinë shqiptare dhe një shembull i shkëlqyer i suksesit në skenën ndërkombëtare. Letërsia shqiptare ka fituar një yll të ri që ndriçon me dritë të veçantë dhe premton të mbetet për shumë kohë në qiellin e kulturës sonë.

Astrit Lulushi/

Ditët e Sokratit po i afroheshin fundit; anija fatale ishte parë të afrohen siç informohet nga miku i tij i moshuar Crito, i cili e vizitoi filozofin ende pa gdhirë; Sokrati vetë ishte paralajmëruar në ëndërr se në ditën e tretë duhej të largohej. Koha ishte e çmuar dhe Crito erdhi herët për të marrë pëlqimin e tij për një plan arratisjeje. Kjo mund të arrihej lehtësisht nga miqtë e tij, të cilët nuk do të kishin asnjë rrezik në përpjekjen për ta shpëtuar, por do të turpëroheshin përgjithmonë nëse e lejonin të vdiste. Sokratit i duhej të mendonte për detyrën ndaj familjes dhe fëmijëve të tij. Paratë ishin siguruar nga Crito, si dhe nga e të tjerë, dhe ai nuk do ta kishte të vështirë të gjente miq në Thesali dhe vende të tjera. Sokrati kishte frikë se Krito shtyhej vetëm nga mendimet e shumë njerëzve; ndërsa gjatë gjithë jetës kishte ndjekur vetëm diktatet e arsyes dhe mendimin e të vetmit të mençur, Sokratit.

Të gjitha konsideratat e humbjes së reputacionit ose dëmtimit të fëmijëve të tij duhet të hidheshin poshtë: pyetja e vetme ishte nëse ai do të kishte të drejtë për t’u arratisur.

Para se të dënohej, ata kishin mbajtur shpesh diskutime, në të cilat ishin dakord që asnjë njeri të mos bënte keq, ose të tradhtonte të drejtën. A duheshin ndryshuar këto parime sepse rrethanat e Sokratit kishin ndryshuar? Crito pranoi se ato mbeten të njëjta. Atëherë a ishte arratisja e Sokratit në përputhje me mirëqenien e tij apo të tyre? Kësaj Crito nuk ishte në gjendje ose nuk dëshirote t’i përgjigjej. Sokrati vazhdoi: – Supozoni se autoritetet e Athinës do të vinin dhe ta pyesin, ‘Pse kërkon t’i përmbysësh ligjet?’ dhe nëse ai përgjigjej, ‘Ju i keni shkelur ligjet dhe për këtë do të jepni llogari.’ A nuk u soll në botë dhe u edukua nga ndihma e tyre? Sokrati mund ta kishte lënë Athinën dhe të kishte shkuar ku të donte, por ai kishte jetuar atje për shtatëdhjetë vjet, më shumë se çdo qytetar tjetër. Edhe gjatë procesit mund të kishte propozuar internimin si dënim, por ai më pas deklaroi se preferonte vdekjen sesa internimin. Dhe ku do t’i drejtonte hapat e tij? në çdo shtet të rregulluar mirë, ku ligjet do ta konsideronin si armik. Ndoshta në një vend të keq-qeverisur, si Thesalia, Sokrati mund të mirëpritej në fillim dhe rrëfimi i pahijshëm i arratisjes së tij do të konsiderohej nga banorët si një përrallë zbavitëse. Por nëse i ofendonte, do të duhet të jepte një lloj tjetër mësimi. A do të vazhdonte të mbante leksione për virtytin? Kjo vështirë se do të ishte gjë e mirë. Dhe si do të fitonin fëmijët e tij nëse ai i merr në Thesali dhe ua hiqte shtetësimin athinaseve? Apo nëse i linte pas, a priste që miqtë e tij të kujdeseshin për ta? Ai tani mund të largohej në paqe dhe pafajësi, si një vuajtës dhe jo një bërës i së keqes. Por nëse thyente marrëveshjet dhe ia kthente të keqen me të keqe, ata do të zemëroheshin me të derisa të ishte gjallë. Ligjet e botës do ta quanin armik.

“Sokrati nuk ishte një qytetar i mirë”, kjo ishte një akuzë e ngritur kundër tij, e cila është përsëritur shpesh në epokat e mëvonshme. Krimet e Alcibiades, Critias dhe Charmides, të cilët kishin qenë nxënës të tij, ishin ende të fundit në kujtesën e demokracisë tashmë të rivendosur në Athinë. Fakti që ai kishte qenë asnjanës në luftën kundër vdekjes nuk kishte gjasa të pajtonte vullnetin e mirë popullor.

Platoni, duke shkruar ndoshta në brezin e ardhshëm, merr përsipër mbrojtjen e mikut dhe mësuesit të tij në këtë rast, jo për athinasit e kohës së tij, por për pasardhësit dhe botën në përgjithësi.

Nuk dihet nëse një incident i tillë ka ndodhur me të vërtetë, si vizita e Kritonit dhe propozimi i arratisjes; Platoni lehtë mund të kishte shpikur shumë më tepër se kaq; në përzgjedhjen e Critos, mikut të moshuar, si personi më i përshtatshëm për t’i bërë propozimin e arratisjes Sokratit – këtu duket se njohim dorën e artistit. Nëse dikush që është nënshtruar nga ligjet e vendit të tij ndaj një gjykimi të padrejtë ka të drejtë për t’u arratisur, kjo është një tezë për të cilën disa dijetarë më vonë nuk pajtoheshin. Shelley ishte i mendimit se Sokrati ‘bëri mirë që vdiq’, por jo për arsyet ‘sofistike’ siç thotë Platoni. Dhe nuk do të kishte asnjë vështirësi për të argumentuar se Sokrati duhej të kishte jetuar dhe të kishte preferuar një vdekje të lavdishme a pleqërie. “Një retorikë do të kishte pasur shumë për të thënë në lidhje me këtë pikë.” Megjithatë, mund të vërehet se Platoni kurrë nuk kishte për qëllim t’i përgjigjej pyetjes së rastësisë, por vetëm të shfaqte idealin e virtytit të durimit që refuzon të bëjë të keqen më të vogël për të shmangur më të madhen dhe për të treguar se Sokrati vdiq (vet-helmua) për mendimet dhe parimet që kishte deklaruar në jetën e tij. Jo ‘bota’, por ‘i vetmi njeri i mençur’, është ende paradoksi i Sokratit në orët e tij të fundit. Ai dukej se udhëhiqej nga arsyeja, megjithëse përfundimet e saj ishin fatale, siç u provua. Ndjenja e jashtëzakonshme se të ligjtë nuk mund të bëjnë as të mirën as të keqen, është e vërtetë, nëse merret në kuptimin, se e keqja morale, sipas Sokratit, “nuk mund ta bëjnë një njeri as të urtë dhe as injorant.”

Ky dialog i vogël është një pjesë e përsosur e dialektikës, në të cilën thënia e “parimit të përbashkët” nuk mund të shpëtojë nga përfundimi. Kjo parashikohet nga ëndrra e Sokratit dhe parodia e Homerit. Personifikimi i Ligjeve është një nga figurat më fisnike dhe më të guximshme të fjalës që ndodhin te Platoni.

Astrit Lulushi/

Duket se arkeologjia e ka kuptuar gabimin; Sfinksi shumë i famshëm i Gizës nuk mund të përfaqësojë një luan, siç thotë legjenda. Në fakt, vetëm krahasimi i Sfinksit të madh të Gizës me sfinksa të tjerë të vegjël të gjetur në Egjipt, tregon se dy skulpturat përfaqësojnë mace të ndryshme.

Egjiptianët e lashtë ishin skulptorë të shkëlqyer dhe Sfinksi aktualisht është 73 metra i gjatë. Duke marrë parasysh këtë gjatësi, dhe duke marrë parasysh përmasat e një luani të vërtetë, me ndihmën e teknologjisë moderne, arkeologët kanë nxjerrë dimensionet e tjera që do të kishte statuja nëse do të përfaqësonte një luan.

Nëse do të kishte qenë një luan 73 metra i gjatë, atëherë lartësia maksimale e statujës, në majë të kokës, do të ishte rreth 35 metra, ndërsa lartësia në shpatull do të ishte rreth 20 metra. Këmbët e përparme do të kishin qenë rreth 29 metra të gjata dhe rreth 8 metra të larta. Statuja do të kishte qenë rreth 25 metra e gjerë. 

Sfinksi, megjithatë, është krejtësisht i ndryshëm. Lartësia në shpatull është vetëm 12 metra, dhe lartësia në kokë është rreth 20 metra. Putra e përparme është vetëm rreth 3 metra e lartë, por pothuajse 27 metra e gjatë. Gjerësia maksimale e trupit është 19 metra. Pra, trupi i Sfinksit është shumë i hollë dhe i zgjatur për të përfaqësuar atë të një luani. Trupi i një luani duhet të jetë shumë i madh dhe më i fortë. Përveç kësaj, legeni i Sfinksit ngushtohet në mënyrë të tillë që trupi të jetë i lidhur në mënyrë të përsosur, por kjo i pengon disa studiues të besojnë se ky është trupi i një luani.

Trupi i statujës është shumë i rrafshët, i gjatë, i hollë dhe i lidhur. Për më tepër, nëse koka origjinale e Sfinksit do të kishte qenë ajo e një luani, statuja do të duhej të ishte shumë më e gjatë dhe më masive për të përmbushur përmasat. 

Në tërësi, Sfinksi përshkruan një kafshë me katër këmbë jashtëzakonisht të holla, ndoshta një mace (për shkak të bishtit të luanit), me kokën origjinale mjaft të vogël në krahasim me trupin. Por nëse nuk është një luan. Kë ose çfarë përfaqëson atëherë?

Sfinksi nuk mund të përfaqësojë një çakall, thonë disa egjiptologë, për dy arsye. E para, se bishti i gdhendur është tipik i një maceje. E dyta është se feçka e zgjatur e një çakalli do të ishte shembur ndërsa statuja ishte ende në ndërtim. 

E vetmja kafshë që respekton plotësisht strukturën e Sfinksit të Madh të Gizës është gatopri. Prandaj, kushdo që ndërtoi Sfinksin, bëri trupin e një gatopardi. Cheetahs ishin kafshë shumë të zakonshme në Egjiptin e lashtë dhe shpesh mbaheshin në gjykatë për shkak të bukurisë dhe elegancës së tyre të jashtëzakonshme. Më vonë, koka e Sfinksit u tkurr dhe u modifikua për të përfaqësuar atë të një sunduesi egjiptian. Në fakt, koka është në mënyrë disproporcionale më e vogël se trupi. 

Por ka edhe nga ata që thonë se Sfinksi vjen nga një kohë shumë më e lashtë sesa piramidat. Prandaj nuk dihet as origjina e kafshës që përfaqëson, pasi sot ka pushuar së ekzistuari.