Saimir Kadiu/

“Rënia e Perëndimit në leximin e Heidegger-it dhe Jaspers” nga Umberto Galimberti është një vepër që zhytet në thellësi të filozofisë perëndimore, duke eksploruar interpretimet e dy prej mendimtarëve më me ndikim të shekullit të XX. Galimberti, me prozëe tij depërtuese, na udhëzon në një udhëtim që heton kuptimin e rënies kulturore dhe shpirtërore të Perëndimit. Libri është strukturuar si një dialog me idetë e Martin Heidegger dhe Karl Jaspers, dy filozofë që trajtuan konceptin e “perëndimit të diellit” jo vetëm si një fenomen historik apo kulturor, por si një gjendje ekzistenciale e qenies njerëzore.

Galimberti eksploron vizionin e tyre për një Perëndim që ka humbur kontaktin me kuptimin autentik të ekzistencës, i bllokuar në një cikël teknologjie dhe konsumizmi që e ka zbrazur jetën nga kuptimi.

Autori përshkruan se si Perëndimi, në nxitimin e tij drejt përparimit dhe dominimit teknologjik, është distancuar nga çështjet themelore të ekzistencës, duke çuar në një krizë vlerash që kishin parashikuar Heidegger dhe Jaspers.

Galimberti nënvizon se si manifestohet kjo krizë në nihilizmin bashkëkohor, ku kërkimi i kuptimit është zëvendësuar nga efikasiteti dhe funksionaliteti.

Galimberti nuk kufizohet në një analizë kritike; ofron gjithashtu një perspektivë shpresëdhënëse, duke sugjeruar se njohja e perëndimit të diellit mund të jetë hapi i parë drejt një fillimi të ri. Nëpërmjet leximit të Heidegger-it dhe Jaspers-it, ai propozon një reflektim mbi mundësitë e rinovimit kulturor dhe shpirtëror që mund të dalin nga njohja e gjendjes sonë aktuale.

Me një kuptim të thellë të veprave të Heidegger-it dhe Jaspers-it, Galimberti arrin të bëjë të arritshme koncepte komplekse filozofike, duke i ftuar lexuesit në një meditim personal mbi drejtimin e qytetërimit tonë.

Prandaj, “Rënia e Perëndimit” është një tekst thelbësor për këdo që është i interesuar të kuptojë sfidat ekzistenciale dhe kulturore me të cilat po përballet Perëndimi në shekullin e 21-të.

Umberto Galimberti, lindur në Monza më 2 maj 1942, është një filozof, psikanalist dhe profesor universiteti italian. Ai njihet për kontributin e tij në studimin e mendimit simbolik, si student i Emanuele Severinos dhe përkthyes i veprave të Karl Jaspers.

Astrit Lulushi/

Ekziston një thënie e famshme: “Çdokush mund të bëhet baba, por duhet dikush i veçantë për t’u bërë baba”. Në të vërtetë, të jesh baba është shumë më tepër sesa prindërimi biologjik; biologjia nuk është as një kërkesë për rolin. Përkundrazi, do të thotë një përkushtim dhe investim në jetën e një fëmije – të qenit i pranishëm, mbështetës dhe aktivisht i përfshirë në edukimin e tyre.

Natyrisht, atësia, si çdo prindër, nuk është pa sfida, të cilat mund të përfshijnë balancimin e përgjegjësive të punës, përballjen me mesazhe konfuze nga bota e jashtme dhe të mësuarit për t’u besuar instinkteve – si tonat ashtu edhe të fëmijëve tanë.

Ata që rrisin fëmijët në sytë e publikut mund të përballen me sfida shtesë, por dashuria mbështet çdo luftë. Nga yjet e televizionit te politikanët tek atletët, disa baballarë të famshëm kanë përqafuar me krenari dhe publikisht rolin transformues të atësisë gjatë viteve. Pavarësisht nëse na i mirëpritën gjatë udhëtimit të tyre prindëror ose thjesht u ndjenë si figura kolektive atërore.

Mbi të gjitha, fëmijët kanë nevojë për dashurinë tonë të pakushtëzuar – pavarësisht nëse kanë sukses apo bëjnë gabime; kur jeta është e lehtë dhe kur jeta është e vështirë.

Barack Obama, baba i dy fëmijëve.

Nuk e di se çfarë është më sfilitëse për prindërimin: zgjimi herët apo të bësh sikur e di se çfarë po bën.

Jim Gaffigan, baba i pesë fëmijëve.

Është mënyra ime, për të marrë sprovat tuaja dhe për t’i kthyer ato në triumfe, për t’i kthyer garat tuaja në fitore, për të luftuar dhe për të mos lejuar kurrë që dikush tjetër t’ju përcaktojë ose t’ju mundë.

Ne nuk duhet të kuptojmë gjithçka si prindër, por nëse drejtojmë me dashuri dhe më pas shkojmë e gjejmë informacionin, ne dalim dhe sigurohemi që fëmijët tanë të kenë një jetë për të cilën kemi punuar shumë.

Dwyane Wade, duke rritur pesë fëmijë.

Diku përgjatë vijës, e kuptova, e vetmja gjë që me të vërtetë, mendoj, përfundimisht që një prind mund të bëjë është të thotë të dua, nuk ka asgjë që mund të bësh gabim, nuk mund të lëndosh ndjenjat e mia, shpresoj të më falësh me raste, dhe cfare ke nevoje te bej. Ju ua ofroni atë atyre. Unë do të bëj gjithçka që mundem për t’ju mbajtur të sigurt. Kjo eshte. Ofroni atë dhe më pas thjesht duajini ata.

Tom Hanks, baba i katër fëmijëve.

Gjëja më e madhe që mund të bëjmë është të ndihmojmë dikë të dijë se është i dashur dhe i aftë të dashurojë.

Fred Rogers, baba i dy fëmijëve.

Ndjej se dhurata më e madhe që mund t’u bëj fëmijëve të mi është liria për të qenë ata që janë… Nëse është një lis, unë dua që të rritet si një pemë lisi. Nuk do të përpiqem ta detyroj të jetë një pemë molle.

Will Smith, baba i tre fëmijëve.

Të jesh i pranishëm me fëmijën tënd, kjo është dhurata më e madhe që mund t’i bësh çdo fëmije – vëmendja jote.

David Beckham, baba i katër fëmijëve.

Blerja e një peshku të artë për fëmijën tuaj është një mënyrë e shkëlqyer për t’i mësuar atij përgjegjësinë për 24-36 orë.

Conan O’Brien, baba i dy fëmijëve.

Ju i doni ata; ju përpiqeni t’u jepni atyre mundësi për të ndërtuar vetëvlerësim dhe për të besuar në vetvete. Nuk mund t’i thuash dikujt se është i mrekullueshëm. Ju duhet t’u jepni atyre mundësi për t’i treguar vetes se janë të shkëlqyer.

Dax Shepard, baba i dy fëmijëve.

Qëndrimi që keni si prind është ajo që fëmijët tuaj do të mësojnë më shumë nga ajo që ju tregoni. Ata nuk e mbajnë mend atë që ju përpiqeni t’u mësoni. Ata kujtojnë se çfarë jeni.

Jim Henson, baba i pesë fëmijëve.

Skicë humoristike/

Naum Prifti

Sa herë vinte xha Sadedini në shtëpi, unë gëzohesha se ai qe një plak i mençur, nga ata që bartin me vete urtësinë popullore në çdo kohë dhe në çdo vend. Ai kishte qejf të rrëfente ngjarje të lashta, të cilave u thoshte “iqaje” dhe unë kisha qejf të dëgjoja. Madje disa prej tyre i mbaja shënim, derisa një ditë vërejta se ishte mbledhur një tufë syresh.

Mes tyre është edhe rrëfimi E Shtrembra dhe e Drejta.

Sado që i përkisnin një gjinie E Shtrembra dhe e Drejta takoheshin rrallë, si disa kushërinj që s’e duronin njëri-tjetrin nga që nuk u puqeshin pipëzat. Kurrë nuk arrinin në një dyzen apo harmoni, sikurse i thonë sot.

Një ditë papritur u takuan para vitrinës së një hani luksoz, ku ishin sëritur tavat me turli lloj gjellësh për të ftuar klientët nga rruga. E Shtrembra qe veshur mirë e mbathur me sqimë, e shëndoshë dhe buçkane dhe si gjithmonë ne qejf.

-Si je? -e pyeti të Drejtën. -Të shoh të brengosur.

-Ngordha për të ngrënë, – ia ktheu E Drejta. – Askush nuk më fton, askush s’ka nevojë për mua…

Nga vitrina e hanit gjellët e mira ua bënin me sy dhe avulli përqark kundërmonte erë mishi dhe shish qebapi.

– Kthehemi këtu dhe hamë diçka, – e ftoi e Shtrembra, duke ecur e para drejt derës së hanit.

– Nuk mundem, – i tha E Drejta, – nuk kam asnjë metelik.

– Mos u merakos, se sot po të ftoj unë, – e qetësoi E Shtrembra.

Ajo porositi dhe e mbushi tryezën me gjellë të shijshme dhe të shtrenjta ndërsa dëftente zotësitë e saj dhe manovrimet e saj të shkëlqyeshme. Midis të tjerash i tha se së shpejti do kishte rast të bindej edhe vetë si mund të hahej një dreke e mirë, pa patur asnjë grosh në xhep.

E Shtrembra vërente klientët që paguanin në arkë. Sapo dalloi një klient që dorëzoi një kartëmonedhë të madhe u duk edhe më e qetë dhe vazhdoi të bisedonte me të Drejtën. Pas disa minutash, thërriti hanxhiun dhe i kërkoi kusurin.

– Çfarë kusuri? – u skandalizua hanxhiu. – Ju keni porositur dy herë dhe s’keni paguar asnjë herë!

– Kusurin shpejt! Mos na vono se nxitohemi! – i tha ajo me shumë seriozitet.

– A jeni në vete ti? Kjo as është parë dhe as dëgjuar. Të vijë tjetri të hajë mirë e mirë dhe pafytyrësisht të mëtojë edhe te holla, – bërtiste hanxhiu që filloi të nxehej aq sa dëgjohej deri jashtë në rrugë.

– Kusurin!- ngulmoi E Shtrembra. – Dhe mos u bëj hajdut sikurse e ke zakon!

– Unë hajdut? – u tërbua hanxhiu. – Unë që e fitoj bukën me djersë duke qëndruar njëzetekatër orë në këmbë?

I tërhequr nga zhurma e madhe, një zabit hyri brenda në han dhe duke e ngritur zërin që të dëgjohej nga të gjithë pyeti se çfarë po ngjiste atje.

Të dyja palët parashtruan kërkesat e tyre ankimore. Njeriu i ligjit ngeli paditur cilën anë të merrte.

– Unë nuk gënjej, – ndërhyri E Shtrembra për ta sjellë në anën e saj. – Ja, hape arkën dhe do të shohësh një kartëmonedhë me një cep mangët. Kartëmonedhën sapo ia dhashë dhe e mbaj mend nga shenja që ka.

Polici pasi e vërejti edhe veshjen prej zengjini të ankueses, urdhëroi të hapej arka. Me të parë kartëmonedhën me cep të këputur, u bind se e drejta ishte me klientin dhe urdhëroi t’i kthehej të Shtrembrës kusuri.

Hanxhiu, i zemëruar në kulm, vuri duart mbi kokë dhe duke ngritur sytë nga qielli u përgjërua me shpirt:

– Ku je moj e Drejtë? Ku je?

Aty ishte e Drejta mirëpo nuk mund të fliste se e kishte gojën të zënë me bukë.

Zija Vukaj/

Rreth gjysmës së shekullit XII, në zemrën e epokës feudale- atë të kalorësve e të ndeshjeve kalorësiake, të kështjellave e të Kryqëzatave, të aventurave të mbretit Artur dhe romaneve të parë të Tryezës së rrumbullakët- një emblemë e re shfaqet në rajone të ndryshme të Evropës perëndimore, një emblemë e destinuar të shndërrojë thellë të gjitha praktikat simbolike të shoqërisë mesjetare: stema. Në fakt nga stema dhe kodi që përbën gramatikën e saj- moton- u ngritën zakone figurative, sisteme vlerash dhe ndjeshmëri që shkuan goxha përtej fushës së heraldikës. Nga fillimi i shekullit XII dhe për më shumë se një gjysmë mijëvjeçari të gjithë kodikët pamorë që lidhen me identitetin, me farefisninë, me imazhet apo simbolet duken të ndikuara pak a shumë drejtpërdrejt nga stema. Veç kësaj, ky ndikim është akoma i pranishëm edhe sot: flamuj kombëtarë, emblema ushtarake, uniforma sportive, logo firmash, tabela rrugore dhe sinjale të llojeve të ndryshme janë trashëgimi- direkte apo indirekte- të sistemit heraldik mesjetar. Për sa i përket stemave, ato ekzistojnë akoma: megjithë konkurrencën e shumë formulave të tjera të shfaqura në kohë, kanë kapërcyer shekujt dhe janë përhapur në pesë kontinente.. Veç kësaj, nuk duken të destinuara të zhduken në një të ardhme as të afërt as të largët, madje krejt e kundërta..

Larg të qenit anekdotike apo rrethanore, shfaqja e stemave mbi fushat e betejës dhe në ndeshjet e epokës feudale është një fakt shoqëror me rëndësi të veçantë. Gjithsesi, me gjithë këtë rëndësi, heraldika mbetet një shkencë relativisht e panjohur, qoftë për publikun e madh, qoftë për historianët e profesionit. Arsyet janë të ndryshme, por kryesorja mund të jetë të përcaktuarit në ngatërresën që shpesh është bërë mes përkatësisë së fisnikërisë dhe përshtatjes së një steme. Në fakt, shumë profanë kanë besuar dhe vazhdojnë të besojnë që stemat janë shenja fisnikërie dhe vetëm kush është fisnik mund t’i mbajë. Por kjo është një ide e gabuar. Nga asnjë vend në Evropën qendrore dhe në asnjë moment të histories së saj përdorimi i stemave nuk ka qenë i kufizuar në një klasë të veçantë apo kategori shoqërore. Çdo individ, çdo familje, çdo grup a komunitet ka qenë përherë i lirë, kudo, të përdorë një stemë sipas zgjedhjes së vet dhe ta përdorë sipas dëshirës së vet, me kushtin e vetëm që të mos uzurpojë atë të të tjerëve.

Një tjetër gabim i përhapur gjerësisht sheh tek heraldika një shkencë ekzoterike, që përdor një gjuhë të kodifikuar e misterioze, praktikisht të pamundur për ta kuptuar dhe që mbart kuptime të fshehta. Akoma edhe një herë, asgjë nuk mund të jetë më e largët nga e vërteta. Heraldika nuk është fare një shkencë hermetike; përkundrazi, është një sistem shenjash vendosmërisht i hapur ndaj shoqërisë. Funksioni i saj kryesor është ai i të shprehurit të identitetit të individëve e të familjeve dhe ta bëjë me qartësi. Nuk ka asgjë ekzoterike në formimin e një sistemi apo të gjuhës e motos. Kjo e fundit përbën një gjuhë dokumentare paraqitëse, në gjendje të thotë shumë me pak; përdor një fjalor të vetin dhe një sintaksë të vetën, por që në origjinë, në shekujt XII e XIII, nuk dalloheshin aspak nga gjuha letrare. Veç kësaj, sot, pavarësisht nga vendi i përbashkët, mjaftojnë pak orë për të mësuar termat dhe figurat kryesore të motove dhe për të përshkruar me korrektësi pjesën më të madhe të stemave mesjetare apo moderne.

Në këto fusha- pse mos ta themi?- heraldika ka qenë viktimë e librave të këqinj, që pretendonin të zbulonin “misteret e stemës”, tamam siç ngulmonin të zbulonin misteret e artit romak, të katedraleve, të urdhrave kalorësiakë, të Graal-it, të Katarëve, të Templarëve. Kjo letërsi e hidhur, që është shfaqur në epokën romantike, vazhdon të bëjë dëme, duke arritur nganjëherë një sukses të madh në publik në kurriz të veprave serioze. Autorët e saj kërkojnë në stemat mesjetare shenja të përkatësisë së shoqërive hipotetike sekrete, kalorësiake, templare apo masonike dhe spekullojnë në mënyrë absurde, në mos delirante, mbi simbolizmin e figurave e të ngjyrave. Natyrisht, asnjëri prej tyre nuk i reziston një analize dokumentare, por dëmi është bërë. Është thënë e përsëritur që heraldika mesjetare nuk e njeh ekzoterizmin, kuptimet e fshehta apo lidhjet me të ashtuquajturat forca të errëta apo shoqëri secrete. Kur figurat dhe ngjyrat që përbëjnë stemën kanë një përmasë simbolike, bëhet fjalë për një simbologji të zakonshme, të përditshme dhe të qartë sa për atë që e përdor aq për publikun të cilit i drejtohet.

Lazer Stani/

Shkrimtari Zija Çela me romanet e tij të njëpasnjëshme të botuara në këto vite, ngjan me një personalitet që e ka zënë gjithë hapësirën e tij krijuese, korpusi i tij letrar shfaqet aq i përplotësuar, sa nuk mund të shtosh e as mund të heqësh gjë prej gjëje. E megjithatë, me Zija Çelën ngjet si me hapësirën që zgjerohet; hapësira e tij krijuese zgjerohet nga romani në roman, sa fundi i romanit të sapobotuar ngjan sikur mbjell farën e një romani të ri. Dhe në këtë hapësirë krijuese që zgjerohet, secili roman pasardhës është më gjithëpërfshirës, më total. I tillë është edhe “Djalli Komik”; një roman total, gjithëpërfshirës.

Milan Kundera në esenë e tij të gjatë “Arti i Romanit” shkruan: “Romani është një meditim për ekzistencën siç shihet ajo nëpërmjet mediumit të karaktereve imagjinare”. Zija Çela me imagjinatën e tij magjepsëse dhe me energjinë e tij të pashtershme krijuese pikërisht këtë ka arritur: të shkruajë një roman tronditës për ekzistencën tonë të mbushur me pasiguri, absurd, tragjizëm, ku jetët dhe fatet njerëzore luhen në një skenë groteske, herë-herë qesharake. Si edhe në romanet e mëparshme, në procesin e tij letrar, Zija Çela krijon një univers paralel me universin në të cilin jetojmë, një univers që është vetëm i tij, ku shkrimtari gëzon lirinë e tij të pakufizuar nga modelet, traditat e shkollat letrare, ashtu si nga imponimet që ushtron realiteti mbytës dhe historia me dëshmitë e saj kokëforta, të patjetërsueshme.

Në këtë univers krijues e paralel me tonin, Zija Çela është i gjithi vetvetja në nivelin më të lartë të shfaqjes, në formën më të lartë të ekzistencës, atë të demiurgut, krijuesit. Kur kam shkruar për romanin e tij “Ora e Zooparkut”, kam thënë se Zija Çela nuk është një shkrimtar që ne thjeshtë e lexojmë, ai është shkrimtar që gjithashtu e lexon njeriun, na lexon thellë ne lexuesve të tij. Në “Djalli Komik” shkrimtari ndjek një procedurë tjetër. Ai vë në objektivin e syrit të tij shoqërinë shqiptare, por edhe shoqërinë njerëzore në tërësi, ashtu sikurse një mikrobiolog vë në objektivin e mikroskopit një koloni bakteresh dhe e vëzhgon.

Zija Çela i deshifron vëzhgimet e tij dhe i përshkruan me një gjuhë drithëruese, ku spikasin gjithashtu hapësira e imagjinatës dhe stili mjeshtëror i rrëfimit. Kolonia njerëzore në romanin “Djalli Komik” është një koloni e vështruar me një sy pa perde, me një sy depërtues, që sheh thellë e më thellë në qenien tonë individuale dhe në organizimin tonë social e shtetëror, zbulon raportet ngjethëse të individëve, në të shumtën e herës të degraduara, të molepsuara nga mungesa e idealit, bjerrja e virtytit dhe shthurja, raporte të dekompozuara deri në një shkallë të frikshme, aq sa të vjen të ulërish: këta jemi ne, kjo është shoqëria në të cilën jetojmë, kjo është bota groteske në të cilën ekzistojmë.

Universi paralel i Zija Çelës, edhe pse fiction i pastër, është në të njëjtën kohë universi ynë dramatik e komik, veçse shkrimtari me aftësinë e tij arrin të na çlirojë disi nga verbëria kolektive. Është zakon që në shkrimet për librat të flitet për subjektin, karakteret, të argumentohet se përse ky roman duhet lexuar. Dhe nuk është zakon i keq. Por në rastin e Zija Çelës, kjo është e tepërt.

Sepse Zija Çela nuk të zhgënjen në asnjërin nga krijimet e tij, qofshin tregime të shkurtë prej disa faqesh, apo romane qindra faqesh. Mjafton të lexosh disa paragrafë për të kuptuar se sa madhështore e magjepsëse është gjuha e shkruar, se çfarë bukurie tronditëse dhe imponuese bart në vetvete fjala, sa urtësi dhe dije universale ruhet në kodet e saj. Fjalët në penën e Zija Çelës jo vetëm krijojnë me perfeksion një univers paralel, por edhe na bëjnë të jetojmë e të ndihemi të shpëtuar brenda këtij universi. “Romanet janë për njerëzit e tjerë, kurse poezitë shkruhen për vetveten”, – thoshte poeti amerikan Filip Larkin. Duke çmontuar metaforikisht strukturën e jetës së vet, Zija Çela projekton dhe ndërton krijimet e tij për ne, njerëzit e tjerë, lexuesit e tij, për çka i jemi thellësisht mirënjohës.