Astrit Lulushi/

Mendime të frikshme ndryshojnê natyrën kur fliten, bëhen të shëndetshme psikologjike. Romani “Po flas, Tani” i Maria Teresa Liuzzo, skicohet me madhështi. Flet për një përzierje varfërie njerëzore, shkelje personaliteti, vuajtje, dhunim. Shumica e personazheve nxisin të keqen, disfatën; Maria bën që e mira të mbes; del nga kjo betejë, si foshnjaja e larê në gjak në lindje, që merr këmbë; dhe me penë, si Dante Alighieri, pikturon me fjalë udhën nga Ferri e këndej.

Në këtë udhëtim shoqërohet nga Princi imagjinar, ku ajo gjen mbështetje ndërsa kalon humnerën e tmerreve plot shpirtra të penduar. Maria bëhet simbol i të menduarit të Heiddeger-it: “Në gjuhën e vetmisë, që është shtëpia e thelbit, zbehet”

Nga një varg në tjetrin, nga një histori në tjetrën, ajo shndërrohet në një qenie të lirë në pavetëdijen e saj.

“Jeta nuk përbëhet thjesht nga ngjarjet…”. Faktet nuk ekzistojnë në vetvete, gjithçka duhet të tregohet. Të flasësh është thelbësore për t’u treguar të tjerëve, se jeta nuk mund të ekzistojë pa rrëfimin e saj, ashtu si “artet nuk mund të admirohen pa përfaqësimin e tyre”.

Libri është fund e krye njē thirrje njerëzve në mbarë botën që ‘të flasin…’, të çlirohen nga e kaluara e errët, edhe pse janë “të lirë” dalë në dritë nga terri.

Duke u kthyer në kohën e kaluar, kujtoi kur vështrimi i saj i uritur u drejtua drejt Krijuesit duke iu lutur që ta lironte nga mizeria, të gjallë. Aty ku buka ishte e varfër me kripë dhe gjumi ishte i munduar, ajo bërtiti duke qarë: “O Zot, të lutem, më shpëto ose më vrit!” Vdekja zbulon një identitet të ri dhe tani….. flet!

Askush nuk qau për vdekjen e Marisë. Ndoshta sepse askush nuk dinte për të. Ajo ishte braktisur në heshtje dhe me dhimbje në të njëjtën mënyrë që kishte jetuar si dridhje e ëmbël ose erë.

Photo: dooleysbooks.com

Kosta Nake/

Libri me tregime “Ku bie Iliria?” nga Kasëm Trebeshina hapet me një parathënie në vargje, por ajo duhet rilexuar pasi kthen edhe faqen e fundit të librit për të kapur mesazhet e kriptuara aty. Së pari, mëria që nuk u zbut e nuk u shua deri në fund të jetës ndaj Ismail Kadaresë, suksesin e të cilit edhe jashtë kufijve të Shqipërisë e përtypi, por nuk e pranoi, “Pun’ prej dëngla-shumi!” (f.9) Së dyti, mbrojtja e thesareve të një vendi sipas modelit gjerman. Së treti, shkrirja e kufirit midis ëndrrës dhe zhgjëndrrës, sjellja e të gjithë kohëve në bashkëkohësi, pa i përzier me njëra-tjetrën.

Lehtësisht mund të vihet re vëmendja e veçantë të autorit për formën. Të gjithë tregimet janë me tituj të dyfishtë, të gjithë janë të ndarë me kapituj që pasohen me një shpjegim lakonik të përmbajtjes ose thjesht formal, në të gjithë tregimet vjen një çast shpesh i mezidallueshëm kur fillon ëndrra që mban ngarkesën kryesore të mesazheve. Brenda ëndrrës bashkëjetojnë realja dhe surrealja, miti dhe legjenda, e vërteta dhe imagjinarja.

Në rrafshin gjuhësor ka një qasje të vetën që nuk duket e ndikuar nga Kongresi i Drejtshkrimit i vitit 1972.

Përdorimi i zanores –ë- atje ku standarti e ka me –e-: vënd, zëmra, mëndja, dhën, dërra, trëmbej, çmënd.

Përdorimi i zanores –ë- tek emrat që nuk e kanë si tingull fundor, pasuar me prapashtesën ~shme: e tmerrëshme, e përvajëshme, e jashtëzakonëshme.

Fjalë të tipit Trebeshina që të kujtojnë leksikun lazgushjan: e pakuptuarshme, i njohshëm, e pamohuarshme, e përnjëhertë, e vyershme, stëprapthi, fshehtërisht, historikan, lashtëri.

Përdorimi i disa fjalëve me –rr- aty ku duhej -r-: mjekërr, torrua, coprrat, qeverri, e furrishme.

*

“Lashtëri moderne, një rrëfenjë Odërrase”

Është një rrëfenjë me konceptim dhe strukturë servanteske duke filluar me udhëtimin që ndërmarrin drejt Egjiptit dy personazhe Asmut Rrakaraku dhe Dylon Shuploin të cilët të kujtojnë Don Kishotin dhe Sanço Pançën, me ndarjen në kapituj që sjellin një përmbledhje lakonike të përmbajtjes, por largohet nga Servantesi me tonin të hidhur sarkastik dhe veshjen mjegullore e surrealiste.

Le të përpiqemi të besojmë që Odërrasi, vendi i përrallave më të bukura në botë, është Tirana, madje edhe më gjerë – Shqipëria, pastaj ngjashmëritë e tjera janë qartësisht të kapshme, me atë vërshim leksikor aq të pasur sa diçka që shihet përtej qelqit të tejdukshëm.

Mbreti i meteoritshëm dhe i oborrtarshëm Hu Lëngu, mëkëmbës i Lolonit të Madh, “atij që kishte vetëm datën e lindjes pa mort” (f.14), i dërgon dy misionarët e mësipërm për t’i sjellë një piramidë si ajo e Keopsit. Piramida në këtë rast mund të shihet në disa rrafshe kuptimorë: Së pari, në kuptimin simbolik si pushtet i pakufizuar diktatorial. Së dyti, si rimarrje e një vepre me të njëjtin titull, ku Trebeshina zbulon se është gabuar historikisht kur flitet për duhanin dhe misrin në Egjiptin e lashtë. Së treti, piramida si mauzole për diktatorin dhe së fundi, piramida e Lidhjes së Shkronjëtarëve ku Asmutin e shikojnë si të paprekshëm.

Pjesën e parë të përmbushjes së misionit e zënë peripecitë e udhëtimit që karrikaturizohet pasi nuk është e sigurtë në se shkuan në këmbë apo hipur në gomar, nuk dihet si e kanë kapërcyer detin, nuk dihet në se deveja ishte me një apo me dy gunga, përcjellë me pasthirrmën ironike “bre, bre, bre!” Të dy misionarët përballen me situata të vështira dhe vuajtje, siç ishte mbyllja në banjë, zhveshja lakuriq dhe larja e mirë; ndëshkimi me njëzet fshikuj në prapanicë që u zbut me ndezjen e prapanicës me hithra dhe së fundi, futja në burgjet faraonike ku Asmuti bëri disa punëra të mëdha që s’i kishte bërë njeri tjetër: gjeti datën e saktë kur do liroheshin dy të burgosur, zbuloi dy vjedhës, paralajmëroi ndryshimin e kohës dhe gjeti unazën e humbur të mbretëreshës faraonike.

Ëndrra dhe thirrja në skenë e xhindeve është pjesë e artificës për ngjarje pa kufi në kohë dhe hapësirë. Gjerësisht janë përdorur edhe aliteracionet për të krijuar pompozitet: lidhur me zhuka të zhulatura (f.14), librat e shkencëruara shkencërisht (f.19), do të gjenden këngëtarë që t’i këndojnë këngët që ti këndoje me këngëtarinë e zjarrtë këngëtare (f.30), në zyrën perandorisht të perandorishme (f.38), ai punoi punëra që s’i kishte punuar njeri i punësuar (f.45), fjalimi i tij nga më të rëndësishmit që kishin rënduar në rëndësinë e rëndësishme (f.66).

Rrëfimit nuk mund t’i mungonte Dylqinja e Tobozës dhe ja ku vjen bukuroshja Harmjana që bën zbulimin e madh: “Pikërisht tani arrita të kuptoj se dashuria nuk kalon përmes shalëve, por nëpër portat e zemrës.” (f.72)

Edhe pse rrëfenja është e vitit 1992, ajo përmbyllet dëshpërimisht: “ata nga Odërrasi nuk heqin dorë nga të kërkuarit skelete dhe piramida.” (f.73) Kjo tregon se lufta e klasave që zhvillohej në vend dhe finalizohej me prerje kokash dhe internime, zhvillohej edhe brenda kastës së krijuesve që duhej të sillnin një model të ndryshëm tolerance e qytetërimi. Kërkesa për të gjetur engjëjt te Lidhja e Shkronjëtarëve është surreale, ajo tingëllon iluzive edhe sot, pas më shumë se 30 vitesh transformimesh demokratike, thjesht sepse tek i gjalli është edhe engjëlli, edhe djalli.

*

“Ngatërresa në Apoloni – Ëndërr qershori”

Tregimi vendos në qendër Nazo Ymerin që është shpallur kulak, prandaj të parët e partisë e të pushtetit jo vetëm që e quajnë reaksionar, por edhe e shqepin me gjoba. Fshatarët ia kërkojnë gomarin për punë, e punojnë në një ditë sa për një muaj dhe, kur mbarojnë punë, e lëshojnë në arat e kooperativës. Me një akt revoltues Nazifi e djeg samarin e gomarit të vet, por kjo vetëm ia shton hallet, pasi interpretimi është politik dhe jo ekonomik.

Kaq mjafton nga realiteti dhe pastaj Nazifi, në kërkim të të ardhurave për gjobën që rritet e duhet paguar shpejt, bie në një gjumë me ëndrra ku shkrihen kufijtë kohorë dhe në të njëjtën skemë hyjnë romakët, gotët, turqit, partizanët e ballistët, në një pamundësi për të vepruar në kohën e të tjerëve. Është e njëjta teknikë e lojës me kohën që ndeshet edhe te tregimet paraprijës “Lashtëri moderne, një rrëfenjë Odërrase” dhe “Dy mijë vjet në një natë – Ëndërr e një nate vjeshte.” Djegia e samarit çon në kërkimin e lëkurëve të kunadheve dhe plekset me rrëmbimit e vajzës së Klaud Viniçio Marçelit, njeriut më të pasur në Apoloni, me ardhjen e trupave të Isa beut që dallohen nga çallmat turke dhe kanë lidhje me Ahmed Gjedik Pashain, me shfaqjen e Sinan Malos që nuk është Sinan po Alvini i gotëve dhe së fundmi njeriu i vogël që vjen nga thellësia e katër mijë viteve dhe ftillon teorinë trebeshiniane për kohën: “Këtu të gjithë u ndodhëm rastësisht dhe secili do kalojë atje ku ka vëndin, për të mos ardhur më kurrë këtu, për të mos u parë më kurrë tek flakërima e përnjëhertë e së tashmes së përjetëshme.” (f.137) “Nuk do të arrini kurrë të përzjeni ëndrrën me jetën dhe të bashkoni kohët që nuk janë takuar kurrë me njëra-tjetrën.” (f.138)

Cila është zgjidhja që ofrohet? “Atje më poshtë, pranë një gjiri, është një barkë. Hipni në të e çani detin ku t’ju shohin sytë!” (f.139)

Ky tregim është shkruar në janar 1993 kur ngjarjet kishin ndodhur dhe braktisja e atdheut po merrte përmasat e eksodit biblik.

*

“Hani i Bregomirës – një bukuri e shëmtuar”

Është tregimi më i mirë i këtij vëllimi, një përqeshje e jetës në fshatin socialist që tregon se kooperativizmi solli edhe një bjerje të moralit shoqëror duke filluar nga krerët e partisë dhe të ekonomisë.

Pasi ironizohet ajo që ndodh në fshatin Bregomirë, në skenë hyn mjeshtri këpucar Zigur Goti, i cili, pasi ka mbetur pa gruan që iku me arixhiun, bëhet objekt i mbledhjeve nga që dehet dhe, për të shpëtuar, lë qytetin e shkon në fshat. Po në atë kohë internohen atje një nënë me të bijën, pas pushkatimit të burrit si armik i popullit. Dëbimi në fshat nuk është fundi i vuajtjeve, pasi atyre do t’u qepet operativi i ri që urdhëron kuadrot e kooperativës të mos ia njohin sasinë reale të punës së kryer dhe t’ia dërgojnë në zyrën e tij në katin e dytë. Ziguri e ka dyqanin e tij në katin e parë, prandaj dëgjon disa nga bisedat që zhvillohen lart, intrigat që thuren kundër të tjerëve. Fillimisht këpucari mendon të bëjë nga një palë këpucë për të dyja të persekutuarat, por nuk gjen mundësinë t’ua japë. Atëherë shkon të kërkojë para borxh te një mik që t’ua japë për të kompesuar mungesat jetike, por nuk ia del sepse ato i japin fund jetës duke u mbytur në liqenin e bukur të Bregomirës. Atëherë autori i rikthehet artificës artistike të fshirjes së kufijve kohorë, të shkrirjes së ëndrrës me zhgjëndrrën: shfaqet dikush me emrin e ngjashëm Zig Gynter nga fisi i gotëve që zgjedh të vdesë me dënimin Shqiponja. Në mëngjes Ziguri gjendet i varur te dera e Hanit.

Operativi i ri është personazhi i dytë i vendosur në fokus dhe autori, si pjesë e strukturave të sigurimit, i njeh politikat dhe teknikat me të cilat operohet. Fillimisht zbulohet morali i tij kur thuhet “ra në dashuri që në vështrimin e parë me gruan e kryetarit të kooperativës” (f.182) dhe kjo shpjegon dhe rrugët dhe metodat vetjake të punës së tij: “Kryetari i kooperativës duhej të ndiqej, që të merrej vesh çfarë bënte dhe ku shkonte. Duhej të hapej një proces për atë brigadierin që e kishte gruan të bukur. Duhej t’i hiqej një hu atij që i falej Zotit fshehurazi.” (f.184-85) Që sigurimi ishte organi i plotfuqishëm mbi gjithçka duket te urdhri kategorik i operativit për magazinierin: “Dëgjo ti këtu! Të thonë që normën t’ua shënosh të pakryer dhe ti kështu do të bësh! Të tjerat i di unë” (f.186) Ose kur ai i bërtet brigadierit për dy të persekutuarat: “I dua këtu! Tashi! Dhe nuk dua të dëgjoj fjalë të tjera!” (f.203)

Pika kulmore e demaskimit të sistemit shënohet në dialogun e operativit me gruan e persekutuar. Në fjalët e gruas luhet me shprehjen “do të hamë bar dhe parimet nuk i tradhëtojmë”: “Po qe se nuk e kemi bërë normën, mos na paguani! Do të jetojmë duke ngrënë bar.” (f.189) Përgjigja e operativit është sintezë e demagogjisë: “…Në pushtetin tonë asnjeri nuk vuan për bukë!… Të gjithë ne duhet të punojmë për të ndërtuar socializmin… Rruga me të vërtetë që është e vështirë, sa nga të gjitha anët na kanë rrethuar armiqtë e tërbuar të vendit tonë kështjellë heroike,… ne do të mbulohemi me lavdi ngaqë jemi i vetmi vend socialist në botë. Kështu duhet të mendoni edhe ju, megjithëse jeni një rezervë e reaksionit më të egër kundër vendit tonë!” (po aty)

Autori bën edhe një kapërcim në kohë për të deklaruar që këta inkuizitorë të diktaturës vazhduan të vegjetojnë edhe pas ndryshimit të sistemit politik: “Për operativin shqetësohesh, zotrote?! As mos e bëj gjakun ujë, se është shëndoshë e mirë, si molla në degë dhe ka hapur një dyqan të bukur atje në mes të fshatit. Ku i gjeti të hollat?! As mos pyet fare! Se ka aq shumë, sa nuk di as t’i numërojë.” (f.210)

Tregimi fillon një ton humoristik duke i dhënë rrëfimit ngjyrat e ligjërimit bisedor: E di, zotërinj! Bre, bre, bre! Po, more, po! Aty qëndro e mos shko më tutje. Të thuash atë që ishte. Prit, more dashamir, prit! Kështu janë punët, more dashamir!

Ku dhemb dhëmbi vete gjuha, prandaj autori u kthehet edhe një herë thumbave ndaj figurave të Lidhjes së Shkrimtarëve që pati artikuluar te tregimi i parë i këtij vëllimit: “Do të mbahet mend gjersa të prishet bota ajo jetë e bukur që bëhej në Bregomirë në ato kohëra të lavdëruara edhe nga shkronjëtarë si Asmut Rrakatakja dhe Dordolec Aghorri.” (f.183) U rikthehet edhe një herë atyre i vendosur në bashkëkohësi, duke mos kursyer as figura të reja që provuan burgjet e komunizmit: “Europa e do shumë Asmut Rrakataken dhe Dordolec Aghorrin.” (f.210)

*

“Koka e Artemidës – tregimi i Murgut të Zi”

Në pranverë profesori plak i letërsisë në shkollën e mesme i drejtohet një nxënëse duke e quajtur Koka e Artemidës dhe atë verë ajo vret veten; punëtorët hapin themelet e një shtëpie dhe kazma godet mbi mermer duke zbuluar kokën e Artemidës; Murgu i Zi tregon si e gdhendi në mermer statujën e Artemidës dhe turmat e copëtuan sepse ishte nudo. Të trija këto Artemida mblidhen bashkë për të rrëmbyer mesazhe nga thellësitë e kohës dhe për t’i sjellë në ditët tona si prushi i Prometeut. Sipas mitologjisë, Artemida ishte e bija e Zeusit dhe e Letos dhe motra binjake e Apolonit, perëndesha e gjuetisë dhe e natyrës së egër që shfaqet te të dyja poemat homerike. Kur veçojmë kokën e një femre, vetëtimthi përvoja na çon te bukuria e përsosur që e bën të luhatshëm karakterin e një të moshuari, i bën të papërmbajtshme thashethemet e komunitetit, e bën të pakontrollueshëm tërbimin e turmës.

Tregimi merr ngjyrimin surreal kur njëri nga ustallarët që bënë zbulimin, pretendon se mermeri iu duk si një gjë e butë, se koka kishte hapur sytë, prandaj tjetri e copëton me vare. Paria e dy fshatrave bën provën e kalit për kapërcimin e varrit të nxënëses, fshatarët arrijnë në përfundimin se ishte ngjallur lugat, prandaj varri përdhoset e kufoma digjet.

Një mbrëmje shokësh me misra të pjekur bëhet shkas që rrëfimtari të mësojë për Murgun e Zi për të cilin njerëzit besojnë se shfaqet përtej manastirit. Dikush tregon një vidh të vetmuar që zhduket pas mesnate dhe kaq mjafton që kufiri i kohës të rrafshohet sipas parimit “ne jemi aty ku s’jemi.” (f.231) Murgu i Zi vjen e tregon duke u bërë shprehës i filozofisë së autorit mbi të vërtetën: “E vërteta e secilit është e veçantë, ndaj dhe secili kupton dhe jeton vetëm të vërtetën e tij. Ai e tregon atë të vërtetë që nga toka dhe gjer te yjtë dhe përsëri i duket sikur nuk e ka treguar… E tregon dhe e tregon pa mbarim, se vetëm atëherë mund të qetësohet, kur ta ketë varrosur në zemrën e një tjetri, në zemrën e zhuritur nga e vërteta e ngjashme. Mjerë ajo zemër e përvëluar që nuk gjen një zemër tjetër për ta varrosur të vërtetën e veçantë që e mundon.” (f.228) Mesazhi që përcjell autori nëpërmjet këtij tregimi është: “Asnjë nga të gjitha sa shohim nuk mund të jetë e mallkuar. Të gjitha sa ka krijuar jeta në pafundësitë ku nuk mund të arrijë mendimi, kanë bekimin e jetës…” (f.233) Rrjedhimisht asgjë nuk duhet shkatërruar në emër të paragjykimeve që flenë e zgjohen në shpirtin e vogël të turmës. Ca më keq kur këto fshihen pas ligjeve që bëjnë një grup njerëzish “që sjellin një besim të ri, por… vazhdimi është vetëm ligësi.” (f.241) Si tek shprehja “bjeri pragut të dëgjojë dera”, edhe këtu bëhet aluzion për atë që ndodhi pas çlirimit të Shqipërisë. Kjo përforcohet nga reflektimet e Murgut të Zi mbi përmbysjen revolucionare: “Të varfërit duhej të shpëtoheshin nga ajo gjendje, ndaj dhe u shfaq besimi i ri me besimtarët e tij të devotshëm. Por mos vallë duhej të mbytej në gjak njerëzimi duke u nisur nga ana e kundërt?” (f.244) Në këtë vështrim, asgjësimi i vajzës dhe përdhunimi i varrit të saj mund të shihet edhe si goditje e së bukurës nga valët e indoktrinuara. Së fundi, autori ndalet dhe te marrëdhënia e njerëzve me Zotin të cilin “e thërrasin vetëm për një dëshmi të detyruar, për një dëshmi në mes të njerëzve dhe për puna që nuk kanë të bëjnë fare me të.” (f.248)

Nga Keze Kozeta Zylo/

Me shumë hidhërim e morëm lajmin e ikjes së parakohshme të poetit të shquar korçar Skënder Rusit, në moshën 72 vjeç.

Vargjet e poetit Rusi jane korale të shpirtit të tij lirik, të një lirike të ngrohtë dhe tejet përjetuese. Lirika e tij duket sikur e ka fituar përjetësisht dashurinë e lexuesit si poezia që po sjellim më poshtë: “Fitorja e ngadalshme”.

Hyra prapë në sytë e tu jeshilë/ Në bebëzat e tyre/ zura prapë vend!/ Më pas trokita në shtëpinë e shpirtit/ Ku ca të tjerë prisnin prillin tënd!/ Dhe m’u duk vetja sikur isha një Odise/ Ndërsa ti-Penelopa e famshme!/ Të pata pushtuar një here kur ishe e re/ Por nuk mburrem me pushtimet e mëparshme!/ Eh/ Zgjasin më shumë/ Fitoret e ngadalshme!

E kam takuar së bashku me Qemalin në Bibliotekën “Thimi Mitko” të ftuar nga Shoqata e Shkrimtareve “Bota e Re” me kryetar z.Ylber Merdani ish i përndjekur politik (tashmë i ndjerë) dhe nga kompozitori dhe kantautori i mirënjohur korçar z. Nonda Kajno.

E gjithë udha nga Tirana për në Korçe ishte këngë, kurse xhamat e makinës lageshin nga një vesë e butëz shiu me pikla të argjendta vezulluese që shkëlqenin dhe më shumë ngazëllimin e shpirtrave tanë, për t’u takuar me shkrimtarët korçarë “Bota e re”, të cilët na kishin ftuar në vendin e kulturës, në bibliotekën “Thimi Mitko” në Korçë.

Ishte një ndjesi e bukur mbështjellë me dashurinë e pastër të poetëve korçarë me sherbet mikpritjeje.

Shkrimtarët korçarë dinë të dhurojnë mjaltë me hojëza poezie.

Dhoma kryesore e bibliotekës së qytetit të Korçës “Thimi Mitko”, atje ku na prisnin miqtë, ishte mbushur plot me shkrimtarë dhe dashamirës të artit dhe të kulturës.

Në krye të vendit qëndronte poeti i shquar z.Skënder Rusi, drejtor i bibliotekës “Thimi Mitko”, që mban emrin e folkloristit të shquar shqiptar. Mjaft interesant është fakti se kjo bibliotekë është krijuar nën kujdesin e Federatës “Vatra” dhe ishte vendosur pranë Bashkisë, sot ndodhet në një godinë tjetër të qytetit.

Nuk i kishja takuar më parë shkrimtarët e Korçës që ndodheshin aty, por nga leximi i librave ishja magjepsur prej poezive të tyre, pas metaforave të befta…

Edhe pse poetët dallohen nga njeri-tjetri në mënyrën e të shkruarit, ata se ç’kanë një gjë të përbashkët, atë hyjnoren, përshëndetjen e nxehtë poetike.

U takuam përzemërsisht, miqësisht me poetin dhe natyrshëm shkëmbyem librat. Kur takohem me poetët emigrantë, tha penëndrituri Rusi se ç’më bëhet një gur i rëndë në zemër, është malli i poetit që bëhet nyje në fyt. Krenohem që keni hapur shkollat shqipe, mësojuani fëmijëve emigrantë. Nëse keni mundësi i mirëpresim këtu në djepin e hapjes së Shkollave Shqipe, këtu në Korçën e ABC-së.

Sa ëmbël i ka kënduar poeti Korçës së serenatave, ka derdhur gjithë dashurinë e birit për të si: Jetoj në një qytet në formë zemre/ Ku kitarat netëve marrohen/ Ku djemtë nuk rrinë pa të shkelur syrin/ Dhe vajzave ju pëlqen të ngacmohen!

Poeti Rusi me metaforat e tij gati eterike për bukurinë e gruas, joshjen femërore, është pushtuar nga vetëtimat përpirëse të ninëzave tësyve te bukur, dhe prushëzohet nëpër trupin elegant të vargjeve marramendëse.

Po ndalem më konkretisht vetëm tek lirikat shpirtërore për gruan, pasi ai nuk i këndoi vetëm asaj, por nënës, Atdheut, Korçës, fëmijërisë e gjithçka. Ndalem tek këto poezi për bukurinë e femrës, pasi sot mjerisht të babëziturit dhe të pagdhendurit i kanë dhunuar dhe masakruar deri barbarisht shumë gra. Ndaj poezitë duhet të jenë libra të vegjël xhepi, të jenë shkëndijëza që të ndriçojnë mendjen e çdo lexuesi të kualifikuar ose jo…

Ai e skalit bukurinë femërore shumë ndjeshëm si në poezinë: “Në sytë e tu digjen meteorë”

Në sytë e tu digjen meteorë/ Ti rri e heshtur, si një Perëndi/ Unë fshehur jam, ku burojnë lotët,

E kam një vend që s’ma gjen dot as ti/ Në sytë e tu digjen meteorë/ Përmbysen qiej, ashtu, kot më kot/ Unë fshehur rri, ku burojnë lotët/ Bëj të të flas, po nuk të folkam dot!/ Në sytë e tu digjen meteor/ Qerpikët po të përcëllohen krejt/ Unë fshehur rri, ku burojnë lotët, Dua të ik, por s’po e gjej një shteg/ Kam frikë/ Mos dhe mua/ Ti më djeg!

Në shumë poezi ai është magjistar i fjalës shqipe dhe e ka lënë dritaren e shpirtit poetik për t’i kundruar nga larg dhe nga afër metaforat drithëruese që e bëjnë poetin të jetojë përjetësisht.

Autorja e shkrimit është shkrimtare, mësuese dhe bashkëthemeluese e Shkollave Shqipe “Alba Life” në New York, Ambasador i Kombit, Gruaja e Vitit 2022, NY dhënë nga Motrat “Qiriazi”, si dhe ka marrë titullin e lartë: Kalorës i Urdhrit të Flamurit nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë.

Nga Albert Vataj/

Ai, Walt Whitman, poeti që shkroi Biblën e shpirtit amerikan, u lind më 31 maj 1819 dhe u shua më 26 mars të vitit 1892 në moshën 73-vjeçare, duke mbetur në kujtesën e letërsisë botërore dhe historisë, si poeti që përfaqëson dhe personifikon Amerikën, mishërimin e forcave të epërme të zotërimit, zellin dhe zërin e gjeneratave që vunë gurëthemelet më të rënda të një kombi të madh.

Jo rastësisht, për vite të tëra vepra e Walt Whitman është konsideruar si Bibla e demokracisë amerikane, shpirti i shpresës, emblema e një shteti në rritje, simboli forcës që lind nga mundi dhe nga puna, nga nevoja e dëshirimit të jetës. Në poezinë e tij, individi shndërrohet në komb. Poezitë e Walt Whitman erdhën si lajmi i mirë i ngjalljes së shpresës. Nevoja e këtij shpirti për të kënduar, jetësoi kësodore shprehinë demokratike të miliona amerikanëve dhe jo vetëm. Me një gjuhë të përzier e krejtësisht personale, poeti në lirikat e tij kompozon një himn të pasionuar të mundësive ideale të individit dhe të botës, duke lartësuar dhe stërpikur me puhiza të hyjshme, natyrën njerëzore dhe mrekullinë e realitetit të përditshëm. Ai ishte i njimendtë si një vullnesë e shenjtë, kjo ndoshta edhe për vetë shpirtin e atij populli që hapi kanatat dhe e mishëroi atë si një fluturim parajsor.

Walt Whitman beh papritmas dhe në koherencë si një vullnet i epërm, me hovet e gjallimit të një ngulmi përtëritës. Erdhi në atëkohjen kur kremtohej pavarësia amerikane. Erdhi si një kumtues i një vepre që lartësonte shpirtin e atij populli, asaj njerëzie që rrëmon ngadhnjyeshëm mes rrënojave të luftës, kujtesës së britmave dhe apoteozës së dhimbjes, shpresën shpëtimtare.

Ai do të vinte me një mision të shenjtë. Jo medoemos si një dishepull, as si një apostull, por një rrëzëllimë drite që feks befas në qiejt e ngrysur prej reve të luftës, në tokën e mbjellë me varre e në shtatin e drobitur, e përplot vrragë të një shoqërie në kapërcyell të kohëve.

“Arritjet estetike të Whitmanit kanë ende nevojë për vlerësim dhe në disa raste janë të keqkuptuara… ai është artisti më i madh, që ka nxjerrë kombi. Dhe vërtet, në 400 vitet e fundit, asnjë figurë tjetër artistike nuk është e krahasueshme me atë të Whitman-it në të gjithë Amerikën dhe Karaibet.

Arti i tij pasqyron studime të vetëdijshme të pararendësve të tij në gjuhë, pavarësisht se, kombësia e tij amerikane do ta bënte atë të prirur ndaj traditës britanike.

Walt Whitmani ishte kremtuesi vendimtar i asaj, të cilën ne ende do të vazhdojmë ta quajmë “Besimi Amerikan”, një shkrirje e çastit i të gjitha besimeve në një amalgamë të Entuziazmizmit dhe Agnosticizmit, që shënoi fillimin e rënies së protestantizmit europian në Amerikë dhe që filloi Cane ridge revival më 1800.

Walt Whitman ishte poet i madh i një kombi të madh. Zëri i një mishërimi ndryshesash dhe ngadhënjimi. Ngulmi i kumteve të tij artistike u kthye asokohe në limfën amerikane të gjenerimit të pulsit të vërshimeve të hovshme. Rrapëllimave të një shpirti që do të mëkonte me fjalë, maksima, lirika dhe thellësi mendimi, ushqimin e gjallimit harlisës të shpirtit, i një populli të drobitur nga lufta.

Tek Walt Whitman gjallon një personalitet i tjetërllojtë i kumtit dhe këndimit. Ai është poeti i një energjie përtëritëse, i vitalitetit, asaj që lind magjishëm dhe vetvetiu. Ndër shpërthimet e atij shpirti predikues përftohet një tretësirë e përbërë nga humanizmi dhe hyjnorja, duke kumtuar sakaq afrinë me njerëzit dhe duke u kunguar atyre këtë ngulm sentimentesh si urdhnesat e një shëlbyesi siç mund të ishte vetëm Walt Whitman.

Duke përçapur të shkelim në vitet e hershme të rrugëtimit si personalitet, mësojmë se ai frekuentoi shkolla të ndryshme, por mbeti autodidakt, kremtues i së natyrshmes. Në lëmin e krijimit mbamendet të ketë botuar pjesë një romani, por më 1855 del dritë në New York përmbledhja me poezi “Fije bari”, e cila do futej në fondin e artë të letërsisë botërore, si themeli i poezisë moderne. I rrokur prej kërshërisë së shumë gjuhëve të botës, ky libër do të ngaste gjenerata të tëra dishepujsh, përfaqësuar prej zërash të fuqishëm të poezisë botërore. Por s’pariherë ajo ishte gjaku i shpresës në shtatin e Amerikës së pasluftës, ishte vetë Amerika, ishte ajo që e shuguroi Walt Whitman, atin e Amerikës.

Jeta e poetit

Walt Whitman lindi më 31 maj 1819, plot 195 vjet më parë, pranë Huntington, Long Island, ishulli në formë peshku për të cilin flet shpesh në poezitë e tij, ishull i adhuruar dhe i urryer në të njëjtën kohë, në një familje në gjendje jo të mirë ekonomike. Babai, ndonëse nuk kishte një punë të përhershme, solli në botë nëntë fëmijë. Whitman do të kishte një lidhje të veçantë me nënën, saqë vdekja e saj, ndodhur kjo gjithsesi në moshë shumë të vonuar, e degdisi atë në një gjendje dërrmimi. Kjo goditje do të linte gjurmë pesimizmi në pak nga poezitë e Walt Witman. Në vitin 1823, familja vendoset në Brooklin, kur poeti i ardhshëm ishte 4 vjeç. Witman deri në vitin 1830, iu dedikua studimeve, pastaj filloi të mësojë mjeshtërinë e tipografit. Në vazhdim punoi si mësues filloreje, fatorino dhe një mori angazhimesh të tjera derisa u bë gazetar. Kalimi nga tipograf në gazetar ishte një gjë e natyrshme asokohe në Amerikë. Në këtë periudhë, lindi dashuria e tij për lëvrimin e poezisë.

Në vitin 1833 boton atë që do ta shpallte atë përfundimisht poet dhe “shenjtor”, librin “Fije bari”. Libri kur doli s’pariherë vetëm portretin e tij me uniformë punëtori në kopertinë. Dymbëdhjetë poezitë pa titull dhe një parathënie dhe foton e tij me uniformë punëtori në kopertinë, ishte gjithçka e këtij botimi.

Vitet e famës dhe ndarja tokësore

Rrugëtimi i famës së këtij “ati” shpirtëror do të vijonte ta mbante në zenit famën dhe interesin për poezinë e Whitman.

Harold Bloom te “Amerika e Walt Whitmanit” shkruan se Ralph Emerson-i ishte Elijani, ose John Baptisti i Krishtit amerikan të Whitmanit. A nuk është Whalti aq enigmatik, fluturak, bishtnues, tërheqës sa Jezusi tek Ungjilli i Markut? Ai e vetëpublikoi Fije bari dhe ia dërgoi Emerson-it, i cili iu përgjigjvetpërurimit mendjehollë e të papritur më 21 korrik 1855. Se ishte, sikundër është edhe pas një shekulli e gjysmë, – “pjesa më e jashtëzakonshme e zgjuarsisë dhe mençurisë, që Amerika ka nxjerrë ndonjëherë”. Emerson-i vazhdon: “Ndjehem shumë i lumtur tek e lexoj atë, meqë fuqia e madhe na lumturon. Të përgëzoj për lirinë dhe mendimet e tua aq të guximshme. Kjo më gëzon shumë. Gjej gjëra të pakrahasueshme të thëna në mënyrë të pashembullt. I fërkova pak sytë për t’u bindur, nëse kjo rreze dielli nuk ishte gënjim, por plotëria e librit është e vërteta e esëllt. Libri ka meritat më të mira për sa i takon ndjesisë së fuqisë dhe nxitjes.”

“Fijet e barit” dhe këputja

Vijojnë botime gjithnjë e më të shpeshta të teksteve tashmë të famshme uitmaniane. Botimi i katërt e i pestë shohin dritën mes viteve 1867 e 1868, ndërsa botimi i gjashtë është ai i vitit 1876, për tu pasur Nga i shtati, ai i vitit 1882. Ndërkohë, Whitman bën ndonjë udhëtim: shkon në St. Louis, pastaj në Ontario, për të gjetur doktor R.M. Bucke që do të shkruante studimin e parë kritik për të. Në vitin 1873, do të merrte një goditje frenuese të këtij vërshimi, me një paralizë të pjesshme, por, fatmirësisht, rimerr veten. Më 1884, merr me qirà një shtëpi në Mickle Street, në Camden; në vitin 1888 ka një tjetër paralizë. Ndonëse në kushtet e krizës ekonomike, do të gjendeshin fondet për ta ndihmuar. Në vitin 1889 del botimi i tetë i “Fijeve të barit”. Në vitin 1891 Whitman filloi të përgatisë të ashtuquajturin “death-bed edition”, botimin në shtratin e vdekjes, publikuar më 1892. Po atë vit, më 26 mars, ndahet nga jeta në moshën 73-vjeçare. Vepra e plotë, poezi dhe prozë, iu publikua më 1902, në dhjetë vëllime, duke bërë të mundur ngjizjen e këtij kurmi të plazmojë në memuarin e vetëdijes dhe shpirtit amerikan, si një pjesë e historisë dhe mishërimit të shpresës së kombit, të cilit i shërbeu si një “shenjtor” i shpresës.

Poeti që ka lindur lirik dhe do të mbetet epitoma, mishërimi i bukurisë poetike dhe emocionit lirik.

Requiem Homazh – In Memoriam

Nga Raimonda Moisiu-Sade

I trishtë lajmi i ndarjes nga jeta e mikut tim, i miri i më të mirëve, e lirikut të shquar korcar, poeti i dhimbjes e dashurisë Skënder Rusi, -kjo emblemë poetike, lirike dhe bashkëkohore. Poeti dhe shkrimtari Skënder Rusi është nga ai kamp poetik që dalin dhe shpërthejnë rebelët, poeti dhe njeriu që shkruante me aq dhimbje për dashurinë njerëzit, nënën, gruan, babain, motrën, por mbi të gjitha, vargjet lirike pafund Korcës së tij, që ai e donte aq shumë. Poeti dhe njeriu që dashuronte cmëndurisht botën e letërsisë, poezisë dhe të librave. Letërsia dhe poezia i bën njerëzit të butë, të dashur e të dhimbshur, – i tillë ishte poeti i shquar i vargjeve lirike. Skënder Rusi. Sa herë shkoja në Korcë dhe endesha ngado rrugëve të qytetit tim, entusiaste dhe optimiste, shijoja sinqeritetin që rrezatonte mirësi, miqësi, dashuri, vullnet e kulturë, shijoja bashkëjetesën e kësaj magjie ngazëllyese me dinamizmin njerëzor. Komunikoja me vlerën e tyre të pamatë të reales dinjitoze dhe shpirtërores njerëzore, fleksibitetin e tyre. Ecja dhe ndalja aty përballë Bibliotekës që mbartëte emrin e autorit të “Bleta Shqiptare”, – Thimi Mitko. Kjo godinë madhështore mblidhte “pjalmin e bletëve” të artit, historisë, dijes, letërsisë e kulturës, muzikës, poetë e shkrimtarë, inteligjencës e qytetarisë korcare, në brendësi të saj, duke i ruajtur ato përjetësisht si pashaporta e qytetit, pika e takimit dhe e komunikimit me trashëgiminë e traditës, gjuhës dhe vlerave qytetare e kombëtare, të mesazhit për jetën dhe ekzistencën e dashurisë njerëzore dhe frymëzimit të përhershëm. Si gjithmonë nuk mund të rrija patakuar njeriun që drejtonte këtë “arkiv” të artit e kulturës, lirikun bashkëkohor, -mikun tim fisnik dhe të vyer, poetin Skënder Rusi. Pasi të përshëndetëte, me atë buzagazin e tij karakteristik, Skënder Rusi fillonte e të recitonte vargjet e poezive të tij të sapo krijuara dhe të librave me poezi që pati botuar. Ai recitonte vargjet, dhe në zërin e tij poetik, dalloje ndjeshmërinë e vetëdijshme për marrëdhënien e natyrës me shpirtin e njeriut, një zë poetik i vecantë, plot madhështi e me shije të hollë nga koha dhe përkushtimi ndaj artit poetik. Thuhet që një poet duhet tërë jetën të shkruajë vargje në bahcen e tij poetike, duke shprehur thellësinë e ndjenjave të cdo luleje, gjethe e petale të saj, melodinë e cicërimave të zogjve, me përkujdesje, brishtësi e butësi, dashamirësi e zemërdhëmbshuri, gjetje e detaje të tilla imtësisht artistike që mbajnë peng lexuesin dhe shpirtin e poetit. Jeta merr kuptim për poetin dhe njerësit që e rrethojnë, liriku Rusi e dashuronte jetën dhe hidhte ndjenjat e tij në poezi, që rrjedhin me nektarin e vargjeve; dashuri, magjepsje, ëndërrim, thirrje shpirti, pasion, lektisje zemre, frymë e frymëmarrje, muzën që nuk rreshtëte kurrë. Skënder Rusi është ndër lirikët më të shquar bashkëkohorë që reflekton e përcjell delikatesën dhe elegancën e ndjenjës së dashurisë mes dy qënieve njerëzore, por edhe si njeri-humanizmin. Ai dinte t’ia dilte dhe në cfarëdolloj mënyre arrinte suksesshëm ndjeshmërinë absolute me botën magjike të vargjeve. Poezia me titull “Vajzë prej qelqi”-është e thjeshtë në dukje, njerëzore, i shpërndarë ku ndjenjat luajnë këndshëm me koloritin e endjes së tyre, me sakrificën e saj pa pengesa dhe me dëshirën e mirë, që në fund gjithcka të jetë për dashurinë, miqësinë dhe njerëzoren;”Vajzë e vogël/me sy prej qelqi/sa herë hyj brenda tyre/unë eci zbathur/mos thyej ndonjë gjë/që dot se ndreq!”

Sakrifica e sfida për ndjenjën dhe me ndjenjën, për dashurinë dhe me dashurinë, të përballueshme, të ngrohta e të ëmbla, krejt jetësore e njerëzishëm mes dy qënieve në endjen e ndjenjës së përditëshme, se i përkasim dashurisë për jetën.

“Qelq i ke sytë, qelq!/vajzë kryenece/me buzët prej qelqi/sa herë ndeshem në to/ti mua më kap rob/dhe robërit i trajtoke keq!/Qelq,/I ke buzët/qelq!Vajzë e brishtë,/me trup prej qelqi/duart i kam skelet,/dridhem kur të prek,/kam frikë mos më thyesh vërtet!/qelq je e tëra qelq!”

Pikërisht kjo është ajo c’ka reflektohet në poezinë e Rusit, ku secili nga ne qoftë mashkull apo femër gjejmë vetveten, por edhe ata që nuk e gjejnë, sigurisht forca e ndjeshmërisë të tyre, i bën të gjejnë dicka nga vetvetja. Secili nga ne gjen shpirtin binjak, përkujdesjen, dashurinë e njerësve të jetës sonë, që ecin e marrin frymë me ne, që marrin e japin dashuri për ne e me ne, që i kemi pranë nesh me shpirt zemër e mëndje. Afeksioni metafizik i jetës, që na ndjek në cdo hap të saj, që i dëshirojmë me të gjitha atributet njerëzore të kësaj bote. Lirikat poetike të Skënder Rusit, me figura artistike e mendim filozofik, me rimëbardhat, kadencën dhe melodinë e fuqishme, dëshmojnë gabimet e bukura dhe forcën e tyrë tërheqëse, të papërballueshme e të dëshirueshme për t’i përsëritur. Rusi jo vetëm është i talentuar, por ai dhëmbshurisht dhe me kujdes, tregon agoninë e një botë të ashpër, butësinë e saj në nevojën për njerësit, të natyrës konfesionale të lidhur me shpirtin e tyre. Nga vëllimi poetik, “Digjen meteorë”, po shkëput disa tituj poezish që poeti i ka përdorur edhe për të emërtuar kapitujt e këtij vëllimi si; “Lirikë”, “E paske një mall”, “Dhe vjen një moshë”, “Net marrëzish”, “Simfoni e takave”,“Vetmi gruaje”, “Kapricoja e erës” “Gruaja mëkatare”, “Se ti gjithmonë sec bën ca gjëra”, “Duhet të duhemi” “C’ditë e bukur për të vdekur”, poezi që mbartin identitetin unik në zhanrin e saj. Pikërisht në poezitë “Vetëvrasje” (kushtuar –V.Qurkut-) dhe “Nuk qënka lojë” (kushtuar-Ilir Belliut-) ka dhimbje, ankth, tjetërsim, zbrazëti, dëshpërim që mund të jetë rezultat e një padrejtësie morale e shpirtërore, paraqet botën e konsumuar nga brutaliteti dhe robotizimi i saj; “Unë po ik’ miku im, po ju lë,/nuk pranoj me të tjerët të flas./jam ky kalë i lodhur që sheh,/që tërheq tërë botën nga pas/ jam ky kalë i lodhur që sheh,/I dënuar të mbaj mbi shpinë./Ndaj dhe erdhi ky cast që tu lë,veten time ta flak në greminë./(poezia Vetëvrasje,fq.119), apo të poezia “Nuk qënka lojë”, -për Ilir Belliun-fq. 131.“Gjithmonë kam shpresuar/se ish një lojë poeti/se u zhyte mes ujrash/sa për t’u fshehur pak./Delfin i brengës, ke ngatërruar detin,/atje ishte vendi yt,/e jo këtu në Dajt”

Në strofën e fundit të kësaj poezi shpirti i poetit shpërthen në zemërim e tërbim: “Kush të pëshpëriti,/ atë shteg të marrësh,/ty s’mund të të nxërë asnjë botë tjetër/- poezia të rrëmben në udhëtimin e një game të tërë të emocioneve të njeriut me brishtësinë si edhe të gjithë intensitetin e saj duke iu drejtuar përsri me vargjet ;”Unë e di që do ikësh/edhe prej parajsës,/drejt një qielli të grisur,/ku pushojnë poetët”.

Poeti lirik Skënder Rusi është mjeshtër, bukur dhe koherent, me metafora, me inteligjencë e parabolik, bën një gërshetim të fantazisë me realitetin, dramë e humor, me shumë të papritura, gërshetim që e ndihmon në përceptimin e narrativës poetike. Të gjitha këto në shërbim të ndjenjës së ndarjes e urtësisë së shpirtit njerëzor. Rusi shkëlqyeshëm në cdo varg të lirikave të tij, të befason me kompleksitetin dhe imagjinatën e tij, lejon lulëzimin e pjekurisë dhe urtësisë së shpirtit, magjepsjen, harmoninë, dashurinë, mallin, dhimbjen, jetën e vdekjen. Poezia e tij, është referim i fuqishëm shpirtëror, pafundësisht i këndshëm, intim, interiesant, i ndjeshëm, ritëm e muzikalitet, fjalor të pasur me figura artistike të vecuara që krijojnë imazhin poetik të ndritshëm, të lëvizëshëm, të angazhuar e të hermetizuar, forca tërheqëse në kuptimin e fjalëve, duke harmonizuar botën e brendëshme me botën e jashtëme, në të njëjtën kohë. Unë jam mëse e bindur se sa herë të lexohet poezia e tij, do të zbulojë më shumë nunancat e saj brenda shpirtit të gjithsecilit. Lirikat e Rusit ju ndihmojnë të kuptoni se ju tani kini rrëmbyer gjithë diturinë për t’iu përgjigjur dilemave të jetës. Poeti ka dhuntinë e vërtetë për të shpalosur përmes fuqisë poetike të dyja anët e mistereve të shpirtit, një përvojë e rrallë kjo që krijon një koleksion të paharrueshëm të bukurisë shpirtërore. Rusi në cdo lirikë zbulon e sjell risi dhe freski në rrugën e tij të komunikimit me idetë e tij dhe ndjenjat -me aftësi e njohuri, aspektet kyce të poezisë, manipulon gjuhën për efekte të vecanta, mosvënja në disa raste e shënjave të pikësimit, apo praktika e vecantë e dhënjes së titujve me metafora erotike, përshkrimi i realiteteve të dhimbshme, të shoqërisë shqiptare: “Kam filluar të jetoj në të tjerë njerëz,/(Ika prej vetes ku gjithnjë bëhej luftë.)/Si një i plagosur që lë fushën e betejës,/Dhe shkon për tu mjekuar, ku të mundë./Nuk mund të rrija më aty brenda,/Ku në fron, cdo natë,/Vihej zemra”,-klith në vargje poeti Skënder Rusi. Autori i këtyre vargjeve është në thelb “poet i imagjinatës së errët dhe artist i vetëdijshëm që i di vlerën e të fshehtave të artit. Rusi shquhet në lirikat e tij për varitetet, vitalitetin dhe cilësinë e tyre. Ai gjallëron format tradicionale ekzistenciale e impresionuese dhe stile më të qarta të të kuptuarit eklektik të krijimtarisë, vizionin e impulseve, thellësinë e ndjenjave, sensin e vet, dhe pasurimin e gjuhës.

“Ne s’bëjmë asgjë të keqe.Duhemi./Ndaj dhe kjo ditë/nuk perëndon ende./Ne jemi akrepat e orës së diellit,/Lëvizim brenda tij,/ si brenda një zemre./Ne s’bëjmë asgjë të keqe.Vështrohemi./Duke u bërë secili/sadopak i verbër/Që të mos na vijë turp kur të takohemi,/në tao vende ku s’ka shkelur asnjë tjetër.”(-Poezia “Ne s’bëjmë asgjë të keqe”-fq.167 –nga vëllimi poetik “Digjen meteorët).”

Rusi nuk ndalet në ligjërimin e bukurisë shpirtërore dhe ekzistencën e ndjenjës së dashurisë duke na dhënë edhe veten e tij në ngjashmëri me universalen e ndjenjave të dy qënieve. Dhe ai vazhdon me vargjet në të njëjtën poezi: “Ne s’bëjmë asgjë të keqe. Puthemi./Duke hapur portën/ e botës së përtejme./Brenda saj gjithmonë/ka dicka prej absurdi,/që bëhet shkak për grindjet mes njerëzve./Ne s’bëjmë asgjë të keqe.Gënjehemi./Duke i marrë atë që i vjeshton,/njëri-tjetrit./Në u bëfshim Promete,/zjarre nuk do vjedhim,/Por urrejtjet që në shpirt/mbajnë njerësit.”

Lirizëm i freskët, mendim tejet i ngjeshur, figuracion spontan, i përzëmërt, madhështor, i ngarkuar emocionalisht e kumbues. Virtyti i lirizmit të Rusit është ritmi në kërkim të së bukurës e të ndjeshmes, i pjekurisë dhe urtisë së tij, është kombinimi perfekt i dy rrymave; ekzistencializmit & impresionizmit.

“Korcës –një fjalë dashurie” është titulli i poezisë që poeti lirik Skënder Rusi ia dedikon qytetit të tij, ku ai jeton, punon e krijon.Tashmë kjo poezi është bërë himn, recitohet nën zë nga qytetaria e rinia korcare në cdo cep të saj.

“Jetoj në një qytet në formë zemre,/Ku kitarat netëve marrohen!/Ku djemtë nuk rrinë pa të shkelur syrin,/Dhe vajzave ju pëlqen të ngacmohen!/Jetoj në një qytet që dremit,/Dhe zgjohet mbi supin e një mali./Ku dielli para se të nisë udhëtimin,/Çlodhet pak mbi sup të një ushtari!*/Jetoj në një qytet që më deh,/Jo me vodkë,por me dashuri!/Ku çdo grua,në sy,nuk të sheh,/Po të ndjek me sy,kur s’sheh ti!/Jetoj në një qytet që m’i fal,/Të gjitha marrëzitë që kam bërë!/E ç’ta fsheh,edhe unë jam mëkatar,/Ndaj dhe falem siç falen të tërë!/Jetoj në një qytet që e dua,/Brenda zemrës së tij kristal!/Dhe druhem,a do arrij dot,/Që famë,nga fama ime t’i fal! Jetoj në një qytet ku nesër

do të kem,/Patjetër emrin e një rruge!/Po të më pyesni kë do zgjedh,/do t’ju tregoja atë,/Që në vend të gurëve/është e shtruar me puthje!”

Kjo poezi është një dhuratë e përkryer e poetit Rusi për Korcën dhe qytetarët e saj, ka spiritualitet e dëshirë për të hulumtuar në zemrën e qytetit e dinamizmit njerëzor. Poezisa mbart ndjenjë, dashuri, mall, brengë, nostalgji, muzikë, histori, gjeografi, mbart imazhet e këtij qyteti mondan e historik, qyteti i dashurisë dhe artit, dijes e kulturës, i serenatave e blireve. Mbart qytetarinë dhe botën intelektuale të frymëzimit të vazhdueshëm–mbart thesarin shpirtëror të Korcës. Shkruan prozë, reciton poezi, të flet dhe të krijon vargje me një rimë monstruoze, duke përdorur sarkazëm ironi, metafora dhe epitete te shumta në mënyrë të koloruar…!

Meditonte poeti teksa binte muzgu dhe dita ngrysej,mes thjeshtësisë së shpirtit, madhështisë së vetmisë, ëmbëlsisë dhe etjes për jetën, rebel i heshtur edhe ngjyrimeve të vdekjes, që poeti e dinte fare mirë – fenomene jetësore e njerëzore që munden të shpëtojnë vetëm përmes artit. Në të gjitha këto e tërhiqte tradita se si ajo përqëndrohet vetëm në atë moment kur fjalët e poetit fillojnë të jetojnë pas vdekjes së tij.

Poeti Skënder Rusi është epitoma, mishërimi i bukurisë poetike dhe emocionit lirik për të shprehur atë që e beson përballë krizës së shpirtit dhe të krizave në jetë. Skënder Rusi është mendja e pena lirike brilante bashkëkohore që besonte se mund edhe të ndryshojë e ta verë në lëvizje botën nëpërmjet testamentit sfidues e besues, gëzimit e dhimbjes, brengës e vetmisë, me finesë dhe i beftë, i ëmbël dhe i dhëmbshur, mërmërimë dhe pëshpërimë, trishtim e dashuri. Skënder Rusi ka lindur lirik e do të mbetet emblema poetike e letrave shqipe, si poeti i dhimbjes së bukur- dashurisë njerëzore. *Bëhet fjalë për monumentin e Ushtarit të Panjohur në qendër të Korcës.

Me ikjen e poetit dhe shkrimtarit Skënder Rusi

ndjejmë trishtimin, boshllëkun dhe mungesën që na lë në zemër e shpirt, gjithmonë humbje e një personaliteti intelektual, kombëtar e historike për kombin, letrat shqipe, Korcën dhe shoqërinë shqiptare. Mirënjohje dhe nderim për mikun dhe kolegun tonë të cmuar, Skënder Rusi , hija e veprës së tij do të shquhet ndër breza si një vlerë kombëtare e historike.

U prehsh në paqe Skënderi yne i mrekullueshëm, Poeti i Dhimbjes e Dashurisë!

Qofsh i paharruar!

Ëngjëjt të këndofshin në çdo agim!

Me dhimbje, respekt e dashuri