Astrit Lulushi/

Pas një rrëzimi, njeriu është në ngjitje malit të lartë. Ka më shumë se gjysmë milioni njerëz që jetojnë në mbarë botën të cilët janë të moshës 100 vjeç e lart. Falë përmirësimeve në kushtet e jetesës, ushqimin dhe kujdesin shëndetësor, thotë shkenca – apo dorës së Zotit, thotë feja – numri i njëqindvjeçarëve është rritur ndjeshëm dhe vazhdon të zgjatet.

Në vitin që 1960, kur kishte vetëm rreth 20,000 njerëz që jetonin një shekull. Kjo moshë, larg nga kohët kur figura biblike, Adami, Noa e të tjerë, jetonin mbi 900 vjeç. Atëherë askush nuk i referohej shkencës – ajo as që ishte – por dhuntisë së Perëndisë.

Shtetet e Bashkuara dhe Japonia kanë numrin më të madh të njëqindvjeçarëve, rreth 100,000 persona. Në fakt, deri vonë, Japonia ishte vendi i personit më të vjetër në botë, Kane Tanaka, i cili vdiq në vitin 2022 në moshën 119-vjeçare. Njeriu më i vjetër i të gjitha kohërave (mosha e të cilit është dokumentuar) ishte Jeanne Calment, një superqindvjeçare franceze me një jetëgjatësi prej 122 vjetësh e 164 ditësh.

Mënyra se si njëqindvjeçarët arrijnë të jetojnë për kaq shumë vite ka pushtuar prej kohësh imagjinatën e publikut. Ata shpesh pyeten për stilin e tyre të jetesës, sekretin e jetëgjatësisë dhe mençurinë që kanë mbledhur në vitet e tyre të avancuara. Megjithatë, përgjigjet e tyre priren të jenë po aq të ndryshme sa edhe jetët që kanë jetuar:

Nëse pyesni se cili është çelësi i vetëm më i rëndësishëm për jetëgjatësinë, ata thonë se është shmangia e shqetësimit. Jeta është ajo që bëjmë, gjithmonë ka qenë, gjithmonë do të jetë.

Lumturia qëndron në momente dhe ndërkohë nuk je as i vetëdijshëm; vetëm më pas e kupton se si ishe. Kur kujtojmë të kaluarën, zakonisht zbulojmë se janë gjërat më të thjeshta – jo rastet e shkëlqyera – ato që në retrospektivë japin shkëlqimin më të madh, thoshte Bob Hope.

E rëndësishme është të jetosh në të tashmen – e djeshmja ka ikur, e nesërmja nuk e di nëse do të vijë. Njeriu duhet ta marrë atë që vjen, me të qeshur. Gjysma e suksesit në jetë vjen nga përpjekjet për të gjetur se çfarë dëshiron të bësh vërtet.

Kuptoni ndryshimin e kohërave – mos qëndroni kurrë të mbërthyer në të kaluarën.

Gjithmonë ka diçka për të cilën mund të shqetësohemi. Sekreti është të ngrihemi mbi të dhe të bëjmë gjithçka që mundemi për ta tejkaluar. Nëse përpiqeni të jeni të sjellshëm me njerëzit, do të jeni në rrugën e një jete të mirë.

Sokol Paja/

Shtypi katolik shqiptar zë një vend shumë të rëndësishëm në historinë e shtypit shqiptar. Shtypi katolik shqiptar gjatë gjithë veprimtarisë së tij ia kushtoi çështjes kombëtare, edukative, fetare dhe morale. Shtypi katolik shqiptar i bëri jehonë kombit e shtetit shqiptar dhe luftoi për bashkimin e trojeve në shtetin amë dhe njohjen e çështjes shqiptare në kancelaritë diplomatike të Europës.

Revista “Leka” që lindi si organ i shoqatës me të njëjtin emër Leka, kishte si qëllim kryesor kujtimin e kremtimeve për nder të kolegjit, dhe për të pasur ish-nxënësit katolik të kolegjit saverian në Shkodër një lidhje vëllazërore, jo vetëm morale por edhe materiale dhe më kryesorja vijimin e edukatës kulturore të fituar në kolegj dhe duke u munduar me shpirt dhe me zemër që ta përhapin në mbarë popullin sidomos në atë kohë që Shqipëria kishte nevojë me të vërtetë. Argëtimi, edukata, kultura, bamirësia, dhe lidhja e vërtetë mes anëtarëve bëri që edhe kjo revistë katolike të shërbejë për qëllime të larta të kombit shqiptar. Revista “LEKA” ishte një revistë e përmuajshme në botim me ndikim të madh kulturor dhe atdhetar në Veriun e Shqipërisë sidomos. Revista “LEKA” ishte organ i Shoqatës L.E.K.A. (Lidhja-Edukimi-Kultura-Argtimi) u themelua më 9 dhjetor 1928 nga ish-nxënësit e Shkollës së Jezuitëve në Shkodër (Kolegja Saveriane) e cila ka qenë gjithmonë një vatër kulturore-patriotike, fetare dhe atdhetare. Kontributi i jezuitëve në historinë e shtetit shqiptar, në botimet, në arsim dhe edukim mbetet i një rëndësie shumë të veçantë. Revista “LEKA” u ideua prej Jezuitëve si një revistë mujore kulturore, politike, filozofike, shoqërore, historike, letrare, pedagogjike e folklorike ku trajtoheshin tema nga me të ndryshmet kryesisht edukative, patriotike dhe fetare. Në këtë revistë asokohe shkruante elita fetare e kombit shqiptar. Shtypi katolik i Shkodrës ka pasur një ndikim shumë të madh në rritjen e ndërgjegjes patriotike, morale, edukative e fetare te lexuesit shqiptar. Numri i parë i revistës “LEKA” doli në qarkullim në Prill të vitit 1929 deri në vitin 1941. Pati një ndërprerje të përkohshme nga vitet 1941-1942 për të vazhduar botimin deri në vitin 1944 kur komunistët erdhën në pushtet dhe rrafshuan çdo gjë fetare në Shqipërinë ateiste. Shtypi katolik me ardhjen në pushtet të partisë komuniste filloi të përndiqet dhe u mbyll shpejt, pasi për këtë parti dhe shoqëri të kohës nuk pranohej mendimi ndryshe dhe veprimtaria e shtypit katolik biente ndesh me ideologjinë e partisë. Shtypi Katolk shqiptar megjithëse u mbyll dhe u persekutua në mënyrën më të tmerrshme që njohu historia me turturat që u bënë ndaj katolikëve, përsëri ky shtyp me vlerat dhe meritat që pati në zhvillimin dhe kultivimin e ideve atdhetare, zhvillimin e gjuhës shqipe, zhvillimin e shoqrisë shqiptare, njohjen e çështjes shqiptare në evropë e shumë merita të tjera në jetën shqiptare, ky shtyp do të jetë përherë tribunë atdhedashurie dhe përbën një faqe të ndritur në historinë e shtypit dhe të popullit shqiptar.

Prof. Bexhet Asani/

Romani “Kush na mallkoi..?!” i shkrimtares Age Ivezaj, vjen në kohën kur te populli shqiptar shpërngulja kishte arritur kulmin. Këto pesëdhjetë vjet jo vetëm që u zbrazën fshatra të tërë, por u zbrazën edhe qytete kudo në trojet etnike shqiptare. Shpërngulje kaq masive nuk kishte përjetuar populli ynë që nga shekulli XV, që nga Moti i Madh, pas vdekjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Në trojet shqiptare në ish Jugosllavi, çdo katund e kishte një “Lëndinë të lotëve” apo “Kodrinë të lotëve” ose “Gur të lotëve” etj., nga ku përcilleshin kurbetçinjtë, në fillim vetëm burrat e pas viteve tetëdhjetë të shekullit njëzetë filluan të emigrojnë edhe gratë me fëmijë. Tema të tilla sociale në letërsinë shqiptare janë trajtuar edhe më herët. Le të përmend këtu disa prej tyre: Novela “E puthura e Mihal Gramenos e botuar në Selanik, në vitin 1909. “Bija e shqiponjës” (Daughter of the Eagle) e Nexhmie Zaimit, botuar në vitin 1937 në Nju Jork në gjuhën angleze. Për këtë vepër të panjohur në letërsinë shqiptare Astrit Lulushi shkruan: “Më 1937, kur “Bija e shqiponjës” (Daughter of the Eagle) u botua në Nju Jork, mori përshtypjen e librit të parë i shkruar në fillim nga një shqitare e re, ajo ishte 20 vjeç. Nexhmie Zaimi paraqet me stil të çuditshëm dhe sharm konfliktin dramatik midis zakoneve të lashta dhe piktoreske të vendit dhe miqve modernë. Ajo fillon me kujtimet më të hershme, fëmijë tre katër vjeç, në tokën e mbushur me lule, mes shkëmbinjve të zymtë, me det që thyhet shpateve malore; mbuluar me hardhi, fiq dhe ullinj.”

Më pas “Lëndina e lotëve” e Teodor Laços, “Nuse përtejdetit” e Bexhet Asanit e shumë vepra të tjera. Kësaj plejade shkrimtarësh i bashkohet me dinjitet artistik edhe shkrimtarja Age Ivezaj me romanin e saj “Kush na mallkoi…?!”

Ideja e autores së romanit “Kush na mallkoi…?!” është të na paraqesë realitetin e hidhur të emigrimit të popullësisë në Malësinë e Hotit, në veçanti dhe të trojeve shqiptare në përgjithësi.

Tema e romanit është marrë nga shpërnguljet masiv e të rinjve shqiptarë nga trojet e veta në ish Jugoslavi në fillim të gjysmës së dytë të shekullit njëzetë. Ngjarja zhvillohet midis dy kontinenteve në Evropë dhe në Amerikë, më saktë në Hot dhe në Nju Jork.

Në roman ngjarjet rrokullisen njëra pas tjetrës. Lexuesja apo lexuesi pret me padurim të shikojë se ç’ do të ndodhë me protagonistët, ç’ përfundim do të kenë ata?! Autorja e romanit Age Ivezaj ka një stil agollian, shkruan thjeshtë, qartë, bukur.

Ngjarjet janë plot dramaticitet. Ngjarja zhvillohet në familjen e Lekë Pjetrit, në Hot. Leka është një tip sanguin. Ndikohet shpejt nga të tjerët dhe vepron aty për aty pa e logjikuar as vetë se çfarë bën?! I ndikuar kryesisht nga zakonet prapanike dhe nuk bën asnjë hap për t’ i ndryshuar ato, po gjer në fund të jetës së tij i qëndron “besnik” atyre dhe ndihet krenar për këtë. Leka është tipik si ai burri shqiptar me tiparet e “dembelit të Stambollit”, që aq bukur e përshkruan Andon Zako Çajupi në poezinë e tij “Fshati im”: …Burrat nën hije, Lozin Kuvendojnë. Pika që s’ u bie, Se nga gratë rrojnë!… I tillë është Leka që rron në kurriz të së shoqes Prenës. Me shkuarjen e tij në Amerikë, vesi i përtacisë së tij do të ndryshojë, do të marrë fund. Ai do të dallohet si punëtor i mirë në ndërrmarje. Leka është një personazh fatkeq që e shkeli koha dhe një njeri sa fatkeq po aq tragjik i mërgimit. Sa e sa kurbetçinj nga trojet shqiptare në fillim të viteve shtatëdhjetë të shekullit të njëzetë, u kthyen në arkivole si Lekë Pjetri. Pra, drama e familjes së Lekë Pjetrit, nuk mbetet vetëm një dramë familjare por është një dramë që përfshiu gjysmën e popullit tonë në trojet shqiptare në ish Jugosllavi.

Që në fillim e deri në fund të romanit është në luftë e vjetra me të renë. E vjetra që po shkon dhe e reja që triumfon.

Hana, protagonistja e romanit “Kush na mallkoi..?!” e rritur në mesin e ligjeve të kanunit dhe ligjeve të pashkruara të malësisë, si e re thyen fshehur zakonin e Hotit, por nuk ia arrinë qëllimit, ndrydh në vetvete dashurinë e saj të fshehtë që ka ndaj Nikës, bashkëvendësit të saj. Një lules së vetme në mesin e ferrave dhe gjembave, thënë në mënyrë figurative, nuk mund t’ i marrësh erë. E tillë është Hana, si vajzë e re dhe e vetme, nuk e lufton dot zakonin i cili ndalonte fejesat e martesat e të rinjve brenda Hotit. Të rejat dhe të rinjtë e këtij rajoni, të gjithë ishin “motra e vëllezër” midis vetes edhe pse s’kishin lidhje gjaku. Ajo nuk i lufton dot por sakrifikoi vetveten për t’ i luftuar zakonet e pashkruara të Hotit. Hana vazhdoi luftën e saj kundër zakoneve tadicionale dhe prapanike nëpërmjet artit dhe kulturës. Pas shumë përgojimesh e peripecish, arrin të themelojë Shoqërinë Kulturore Artistike “Malësia”, me qëllim që të tubonte të rinjtë dhe të rejat e fshatit. Ajo ishte e sigurtë se perveç argëtimit, të rejat e të rinjtë aty do të njiheshin e do të dashuroheshin. Hana u bë kurban i zakoneve të Hotit, sepse fejesat dhe martesat midis të rejave e të rinjve të ishin të ndaluara. Në rininë e saj martesat e tilla ishin tabu edhe pse nuk kishin kuptim as arsye të mirëfilltë. Erdhi dita kur të rejat e të rinjtë e Hotit dashurohen, fejohen e martohen pa pyetur askënd për traditat qindravjeçare që me përpikmëri zbatoheshin në bajrakun e Hotit. Shembull tipik është vajza e re, e cila është e gëzuar që dashuron një djalë nga Hoti, prej nga ishte ajo. Hana është e lumtur që arriti të përjetoj lumturinë e të rinjëve që ata të martohen dhe të dashurojnë pa pangesa dhe paragjykime më në fund edhe në Hot.

Lexuesi tanimë e di se Hana ishte viktimë e zakoneve prapanike, atë nuk e lejonin të martohej me të dashurin e zemrës Nikën, po asaj nuk ia ndalonin të martohej në ndonjë vend tjetër, Grudë, Triesh apo Kojë. Lexuesi mbetet kureshtar të dijë: në u martua Hana në një vend tjetër apo mbeti gjithmonë vajzë lëneshë?!

Shkrimtarja Age Ivezaj e sheh jetën e personazheve bardhë e zi, ashtu siç ishte në Hot, pa i zmadhuar, pa i zvogëluar gjërat. I paraqet thjeshtë ashtu siç ishin në realitet. Leka dhe xhaxhai i tij, përfaqësojnë malësorin fanatik; të cilët i shikojnë femrat ”si gra që janë vetëm për të bart thes!”, atyre u duket vetja superior dhe gruan e shikojnë si krijesë e qenien më të dobët. E keqtrajtojnë dhe nuk e ndihmojnë gruan, u dukej vetja “si burra të vërtetë” edhe pse rrojnë në kurriz të saj. Në anën tjetër autorja e romanit vë në pah virtytet e larta të popullit shqiptar dhe të malësorit tipik, siç janë: besa dhe mikpritja etj. Ata paraqiten trima, të fjalës e të besës, që dinë të mbrojnë me pushkë nderin, pragun e shtëpisë dhe trojet e tyre. Zot shtëpie të denjë, të urtë, që dinë të vlerësojnë familjen dhe rrethin ku jetojnë. Bashkëshortë të devotshëm që dinë ta duan, ta nderojnë dhe ta respektojnë gruan. Këtë autorja e rrëfen nëpërmjet gojës së shoqeve të Prenës, të cilat ishin të lumtura me bashkëshortët e tyre.

Në romanin e shkrimtares Age Ivezaj “Kush na mallkoi…?!”, vend të rëndësishëm zënë frazeologjitë që paraqiten si porosi që babai i jep të birit para se niset për në kurbet. Këto fjalë janë si një lloj udhërrëfimi, ligj që i biri duhej t’ u përmbahej për t’ i dhënë kahje të duhur jetës. Në vend të huaj duhej të adaptohej dhe të përballej me sfida të panjohura nga babai por edhe nga i biri. Ato porosi janë aty ku janë më se të nevojshme, përdoren me vend pa ia humbur vlerat artistike e estetike romanit dhe pa e mërzitur lexuesin.

Romani “Kush na mallkoi…?!” i Age Ivezajt do të mbetet një dokument faktografik i realitetit të hidhur shqiptar, pasqyruar në aspektin letraro- artistik dhe estetik. Mabse, edhe mund të mbeten edhe si dëshmi e kohës së ekzodit të shqiptarëve, nga ajo treve shqiptare prej nga vjen edhe autorja e këtij romani. Emigrimi, zbrazja e trojeve etnike janë plagë që i mundon ata që mbeten në vendlindje, por edhe mërgimtarët. Megjithë shpresën dhe betimin se shpejtë do të kthehen në atdhe mërgimtarët përsëri mbesin në dhe të huaj. Ata janë të gatshëm të japin maksimunin nga vetja për t’ i dalë zot vendit të tyre të dashur. Personazhet janë paraqitur si patriotë të vërtetë me dashuri të pakufishme për atdheun dhe trojet e tyre.

(Age Ivezaj “Kush na mallkoi?!” Roman. Shtëpia botuese “Lena Graphic” – Prishtinë, 2023.)

Astrit Lulushi/

Një veçori mbi mjetet fluturuese të paidedifikuara (UFO) është se shumë deklarata rreth tyre bëhen nga zyrtarë pasi dalin në pension.

Ish-admirali i marinës amerikane thotë se jemi në kontakt me “inteligjencën jo-njerëzore”.

Numëroni kundëradmiralin në pension Tim Gallaudet ndër ata që shpresojnë për një rritje të transparencës lidhur me UFO-t në të ardhmen e afërt.

Në fakt, ish-kreu i Administratës Kombëtare të Oqeanit dhe Atmosferës (NOAA) sugjeroi në një intervistë të fundit se qeveria ka qenë në kontakt me “inteligjencën jo-njerëzore”.

“Kētë teknologji, ne jemi ende duke u përpjekur ta mësojmë dhe mund të na japë një avantazh në çdo konflikt ushtarak”, tha Gallaudet në një intervistë të fundit në NewsNation.

“Kjo është një arsye e mirë për të mos zbuluar natyrën e teknologjisë. Mendoj se për një të ardhme të parashikueshme, ne nuk duam të publikojmë dhe të zbulojmë të gjithë teknologjinë që kemi rikuperuar. Megjithatë, mendoj se ka ardhur koha që të pohojmë se ne jemi në kontakt me inteligjencën jo-njerëzore, kjo është ajo që duhet t’i tregohet publikut.”

Në të njëjtën intervistë, Gallaudet la të kuptohet për një mbulim të mundshëm kur ai raportoi një pamje UFO gjatë kohës së tij në marinë.

“Një nga punët e mia në Marinë, unë isha shefi meteorolog i Marinës në kohën kur Orion po ndeshej me UAP në Bregun Lindor të SHBA,” tha Gallaudet.

Ai shtoi, “Tani mësoj se këto po ndodhnin në hapësirën ajrore stërvitore dhe po shkaktonin përplasje afër ajrit. Kështu që kjo çështje sigurie është e rëndësishme. Por Marina nuk bëri asgjë për këtë. Pastaj ata në fakt e tërhoqën atë email nga kompjuteri im në rrjetin sekret”.

Oficeri në pension i marinës tha më pas se ai beson pretendimet e fundit të David Grusch, ish-zyrtarit të inteligjencës i cili ka dalë me akuza për programe sekrete të marrjes së UFO-ve.

“Ne jemi duke u vizituar nga inteligjenca jo-njerëzore me teknologji dhe qëllim që vërtet nuk i kuptojmë”, vazhdoi ai.

Grusch kohët e fundit tha se ai ka marrë leje shtesë për të zbuluar njohuri “të dorës së parë” që ai ka në lidhje me lëvizjen e transparencës mbi UFO.

“Unë do të diskutoj atë që në fakt e di nga dora e parë. Unë thjesht nuk mund ta diskutoja haptazi atë në atë kohë, kur zhvillohej seanca dëgjimore (në Kongres), sepse Pentagoni dhe Komisioni hetimor ishin ulur në disa nga dokumentet e mia të parapublikimit në atë kohë.

Lajme të tilla ka, disa duken të rreme, të tjerat të vëteta, por të pabesueshme. Shumica heshtin. Por njeriu nuk rri pa pyetur: Po sikur?