RECENSË LIBRI – Përktheu Arben Çokaj/

Mother Teresa. the Saint and her nation, Gëzim Alpion Bloomsbury, New Delhi, London, Oxford, New York, Sydney, 2020, 284 pp., £85 (hardback), ISBN: 978-93- 89165-05-0

[ Marrë nga versioni në anglisht, me leje të autorit të librit ]

Studimi mbresëlënës i pasur i Gëzim Alpion për Nënë Terezën merr një trajtim disi befasues, pasi e diskuton shenjtoren kryesisht në mungesë: vetëm në kapitujt e fundit shenjtorja nga Kalkuta merr skenën qendrore. Në pjesën e parë të librit fokusi është kryesisht tek populli shqiptar dhe tek familja e Gonxhe Bojaxhiut, siç njihej në rininë e saj.

Kjo taktikë origjinale i ofron lexuesit një pamje të shtresuar të fitueses së çmimit Nobel. Kapitujt shmangin me mjeshtëri një pikëpamje reduksioniste dhe veprimet e Nënë Terezës nuk paraqiten kurrë vetëm si rezultat i prejardhjes së saj familjare apo historisë shqiptare.

Përkundrazi, duke eksploruar këtë sfond, lexuesit mbledhin informacion që i ndihmon ata të kuptojnë më mirë disa nga veprimet dhe qëndrimet e Nënë Terezës. Si një heroinë shpirtërore dhe një personazh i famshëm, kështu shkruan Alpion, ajo është ‘produkt i një zinxhiri kompleks rrethanash personale, brenda-kombëtare, kombëtare dhe ndërkombëtare’ (f.1).

Duke mbuluar shekuj të historisë shqiptare, libri diskuton hyrjen (dhe sukseset) e hershme të krishterimit në këto rajone deri në shekullin e njëzetë e një marrëdhënie jo paprobleme midis Selisë së Shenjtë dhe katolikëve shqiptarë. Në pjesën e parë, Alpion skicon me vija të gjera, por me sy për detaje, historinë shqiptare nga lashtësia ilire deri në epokën postmoderne.

Në pjesën e dytë, ai përdor informacionin që dha në kapitujt e mëparshëm si kanavacë për të pikturuar portretet e brezave të ndryshëm të familjes së ngushtë të Nënë Terezës. Në këtë mënyrë ai reflekton mbi ndikimin e tyre në vendimin e saj për të hyrë në jetën fetare dhe zgjedhjen e shërbesës.

Për ta bërë këtë, ai nuk i përmbahet thjesht burimeve të shkruara ose gojore, por eksploron mbetje materiale (shtëpia e familjes që u shkatërrua nga serbët, ‘duke zhdukur një objekt që lidhet me paraardhësit e yllit në rritje të katolicizmit romak‘, f.99). , burime vizuale (filmi kostumet dhe ambientet e të cilit injoruan të pasmet e saj shqiptare dhe katolike terren) madje edhe emrat e anëtarëve të familjes (Gonxhe/‘Rosebud’, emër shqip si referencë për entuziazmin atdhetar të asaj kohe, f.74). Në pjesën e tretë, ai trajton marrëdhëniet e Nënë Terezës me Selinë e Shenjtë dhe me kombin shqiptar.

Si lexues mësojmë të ngjyrosim pikëpamjen e shqiptarëve si ekskluzivisht ‘myslimanë’, siç dëgjojmë për rrënjët dhe betejat e tyre ilire nën Perandorinë Osmane dhe regjimin komunist. Krishterimi mbijetoi me gjithë përpjekjet për çrrënjosje nga pushtuesit sllavë dhe osmanë) dhe kjo, sipas Alpion, falë ‘vendosmërisë së shqiptarëve të zakonshëm për të ruajtur besimin e tyre të lashtë dhe përkushtimit të bashkatdhetarëve të tyre që kishin hyrë në jetën fetare‘ (f. .46).

Gjatë gjithë librit, lexuesit ndjekin shqiptarët katolikë në Kosovë, Maqedoni dhe Egjipt dhe njihen me qëndrimin e tyre të qetë, jo të pakuptimtë, pragmatik ndaj fesë (f. 71: ‘Si shumica e bashkatdhetarëve të tyre, pavarësisht nëse i përmbahen krishterimit ortodoks apo islamit, besimtarët katolikë në mesin e shqiptarëve nuk e kanë pasur kurrë prioritet identitetin e tyre fetar mbi identitetin e tyre kombëtar‘, f.206: ‘asnjë besim nuk ka qenë kurrë arsyeja e ekzistencës së tyre apo shënuesi kryesor i identitetit të tyre‘).

Alpion zbulon pjesë të jetës së Nënë Terezës, që deri më tani kanë mbetur të panjohura (p.sh. duke gjurmuar historinë e mbesës së saj Filomena, duke identifikuar gjyshin e saj nga babai dhe duke përshkruar gjakmarrjen në të cilën mund të ishte përfshirë një nga paraardhësit e saj). Ai reflekton mbi arsyet se përse disa elementë mund të jenë filtruar nga imazhi publik i shenjtores (‘përpjekjet për të “sanitizuar” dhe “mbrojtur” imazhin e saj” f.99) dhe diskuton shkaqet e ndryshme, për të cilat Nënë Tereza është përdorur (në mënyrë të pavullnetshme).

Ai tregon për shembull se si përpjekjet për të rritur ‘kredencialet patriotike’ të saj dhe të familjes së saj, filluan pasi ajo mori Çmimin Nobel për Paqen (1979) dhe kanë vazhduar që atëherë. Sipas mendimit të tij, qëllimi pas përpjekjeve ishte ‘paraqitja e Nënë Terezës si një heroinë shqiptare, që rridhte nga paraardhës që ishin flijuar vazhdimisht për besimin dhe atdheun‘ (f.90). Në të njëjtën kohë, ‘përpjekjet u intensifikuan ta mohojnë fare prejardhjen e saj shqiptare dhe ta paraqesin kryesisht si sllave’ (f. 119).

Vetë Nënë Tereza, siç na bën me dije Alpion, ‘ka pushuar së shikuari veten në terma etno-raciale menjëherë sapo ajo e vuri zakonin e murgeshës’ (f.183). As vendimi i saj për të hyrë në një jetë fetare, as vendimi i saj për të themeluar Misionarët e Bamirësisë nuk ishin ‘frymëzuar nga ndonjë qëllim për t’u shërbyer bashkëqytetarëve të saj shqiptarë, të cilët, rastësisht, kishin nevojë për sa më shumë ndihmë në vazhdën e Luftës së Dytë Botërore‘ (f. 186).

Ky qëndrim pa komente, dhe refuzimi i saj për të biseduar në shqip, mund të ketë të bëjë me lidhjen e saj me vdekjen e papritur të babait të saj Nikollës në vitin 1919, për veprimtarinë e tij si avokat i çështjes kombëtare shqiptare dhe gjuhës amtare (f. 170).

‘(H)istori-bërësit si Nënë Tereza nuk vijnë nga askund’, thekson Alpion (fq.205). Siç tregon libri i tij, ka shumë për të fituar duke shkuar përtej përvojave dhe rrethanave personale. Përshkrimi i historisë shekullore shqiptare dhe zhytjet në sfondin familjar ndihmuan për të krijuar një pamje më komplekse sesa “pastrimi” i imazhit të shenjtë të Nënë Terezës.

Do të ishte e dobishme një pemë familjare dhe një hartë me vendet më të rëndësishme për ta ndihmuar lexuesin në mbajtjen e një pasqyre, por nga ana tjetër, këto janë lëshime të vogla për një libër jashtëzakonisht i pasur.

Deklarata e zbulimit

Asnjë konflikt i mundshëm interesi nuk u raportua nga autori(ët).

Shënime për kontribuesen

Tine Van Osselaer është profesoreshë e asociuar në historinë e spiritualitetit, përkushtimit dhe misticizmit në Institutin Ruusbroec. Hulumtimi i saj fokusohet në fenë dhe gjininë, fenë dhe mjekësinë, historia e emocioneve dhe, së fundmi, ndërmjetësimi i fesë dhe historia e dhimbjes. Ajo ishte hetuesja kryesore e “Midis shenjtorëve dhe të famshëmve. Te përkushtimi dhe promovimi i stigmatikës në Evropë, rreth 1800-1950” (Granti Fillestar ERC) dhe aktualisht mbikëqyr projektet mbi perceptimet katolike të dhimbjes (FWO/FWF) dhe mbi jetët e kufomat fetare (FWO/SNF).

Tine Van Osselaer

tine.vanosselaer@uantwerpen.be

Marrë nga: fjala.info

Zija Vukaj*/

Vepra “Vizita”, realizuar nga trupa e teatrit “Migjeni”, i dha një shkëlqim të merituar dramaturgjisë shqiptare, lindur në këtë qytet të lashtë, që quhet Shkodër, falë punës mjeshtërore të një grupi individësh të talentuar, idealistë, dashamirës të artit dhe të traditës që u krijua prej brezash të tërë. Këtij idealizmi iu bashkua edhe fisnikëria, profesionalizmi dhe përkushtimi i regjisorit italian Davide Iodice, tashmë një artist me famë evropiane.

Vepra “Vizita” është marrë nga romani i autorit britanik Herbert George Wells “Vizita e mrekullueshme” dhe është kthyer në tekst dramatik nga Fabio Pisano.

Gjeneza e kësaj “drame”, është romani fantastik me elementë satirikë i vitit 1895, i autorit Wells, të ashtuquajturit babai i romanit fantastiko- shkencor, që ka si protagonist një figurë engjëllore, që në mënyrë misterioze gjendet në Anglinë e fundit të Tetëqindës.

Një ëngjëll shfaqet në Anglinë e jugut si një zog i madh me pupla të ylberta dhe i plagosur në njërin krah nga prifti i fshatit që kishte dalë për gjah. Prifti pastaj kujdeset për të, duke e kuptuar se ishte një engjëll që kishe ardhur nga bota e ëndrrave dhe nuk i njihte fare sjelljet dhe zakonet e vendit.

Engjëlli shihet me sy të keq nga banorët e fshatit qoftë për mënyrën e sjelljes nga “fisnikët”, qoftë për tiparet femërore; cilësohet edhe si i çmendur dhe socialist

Për sjelljen e keqe të engjëllit prifti urdhërohet ta përzërë brenda një jave; pastaj shtëpia e priftit merr zjarr dhe engjëlli bie brenda shtëpisë në flakë për të shpëtuar shërbyesen. Tregimi mbyllet me një epilog tragjik.

Pa bërë asnjë interpretim, duhet kujtuar shprehja e urtë popullore: “Kush kërkon, gjen”. Si erdhi në fokusin e teatrit “Migjeni” dhe në syrin e spektatorit shqiptar kjo vepër? Duke pyetur, morëm vesh përpjekjet e drejtores së atëhershme Rita Gjeka për të kërkuar në arsenalin e dramaturgjisë vendase e botërore, që të gjallëronte e të pasuronte repertorin e “Migjenit”. Në këtë përpjekje Rita ra në kontakt me veprën, autorin e dramatizimit të romanit të Wells- it dhe sidomos me regjisorin Iodice. Puna filloi rreth një gjysmë viti më parë dhe rezultati u kurorëzua, në fundin e këtij nëntori.

Pavarësisht se vepra është shkruar në tjetër kohë dhe për të tjera shoqëri e realitete, ajo ngjan se është shkruar vetëm për Shqipërinë dhe shqiptarët e tranzicionit të pafund të pas viteve nëntëdhjetë.

Vlerësimi:

“Vizita”, shpallet fituese e tre çmimeve në Festivalin Teatror “Moisiu”.

“Shfaqja më e mirë”

“Muzika më e mirë”

“Skenografia më e mirë”;

dhe kjo flet shumë. Mbi këtë vlerësim mund të ngrihen argumente pa fund. Po të analizohej, do të duhej një trajtim shumë sinkretik si vetë teatri, ku do të flitej së pari për tekstin, natyrën utopike dhe distopike të letërsisë së asaj kohe, që mbetet e tillë edhe sot, për tejkohësinë dhe universalitetin e gjithanshëm të një vepre që është shkruar nga një autor me përmasa globale, për të zbritur pastaj te puna e palodhur e regjisorit, tek vetitë e larta të trupës së aktorëve, tek rreptësia dhe disiplina e punës dhe, mbi të gjitha, tek dashuria e artistëve për të bërë art. Një art, që në të njëjtin plan me funksionet e tij estetike, ka edhe humanitetin, idealizmin, qytetarinë dhe vizionet e së ardhmes. Tjetër punë pastaj do të duhej, për të analizuar inxhinjerinë regjisoriale, dhuntitë e aktorëve, profilet e tyre të vyera, plastike dhe të papërsëritshme, ndërtimin e skenografisë, përzgjedhjen e muzikës etj., pa shkuar tek fuqia që ka kjo vepër e realizuar, për të tërhequr në meditim dhe për të provokuar intelektin e çdo spektatori.

*Shënime për shfaqjen “Vizita”- (Mbresa nga shqipërimi i saj dhe ndjekja nga ana ime si spektator në teatër).

Nga Mimoza Dajçi 

Aktiviste e të drejtave të grave dhe fëmijëve/

Gra shqiptare, kudo që jetojmë e punojmë, të mbështesim gratë dhe fëmijët për të drejtat e tyre, mos të bëhemi palë me dhunuesin e kriminelin.

Ngase dëshërojmë të lexojmë vetëm ngjarje të gëzuara, shpesh njihemi edhe me histori tronditëse. Qindra gra e vajza nëpër botë përjetojnë vuajtje e drama nga më të ndryshmet nga krimenelët e luftës, bashkëshortët apo kalimtarët meshkuj në rrugë. Mijra prej tyre janë tej mase të tronditura e të traumatizuara se ç’ndodh përreth, ku shqetësimet më të mëdha janë vrasjet, dhunimet, përdhunimet nga kriminelët apo meshkujt ordinerë. Siç ishte edhe krimi i rëndë që ndodhi në Kosovë, ku bashkëshorti vret me pagesë gruan e tij Liridonën. 

Do të habiteni, por kjo ngjarje ka ndodhur në ëndërr, të tilla sigurisht ndodhin vërtetë. Shfaqen papritur e të turbullojnë gjumin. 

Iva kishte kryer studimet e larta në psikologji, punë në këtë profesion akoma s’kish gjetur. Për t’i ardhur në ndihmë vetes e familjes punonte shitëse në një dyqan rrobash. Puna e parë që j’u ofrua e pranoi, nuk është e lehtë të gjesh punë, paçka se në xhep mund të kesh edhe diplomën e shkollës së lartë. 

Shtëpinë e kishte paksa në periferi të qytetit. Të nesërmen fillonte punë moderatore në televizionin lokal. Me padurim e shumë emocion mbylli qepenët e dyqanit. Dy vite shitëse në atë dyqan. Kish punuar me ndërgjegje, përpara se të largohej pronarja i tha: “Iva, këtu je kurdoherë e mirëpritur, nëse mbetesh pa punë, derën e ke përsëri të hapur. Por të uroj sukses në aspiratat e tua për jetën”.

Jashtë kish filluar të errej. Autobuzi i linjës nuk po dukej. Nënën e kishte të sëmurë në shtrat, i duhej të nxitonte. Nuk priti më, u nis më këmbë për në shtëpi. Ecte e tensionuar nga ndonjë e papritur që mund t’i ndodhte udhës…. Rruga ishte pa trotuarë. 

Ecte, vraponte, ndalonte…. merte frymë thellë e përsëri vraponte. Autobuzi nuk dukej. Në anë të rrugës ecnin tek tuk kalimtarët e rastit, pa pritur përballë j’u shfaqën tre djem të rinj, adoleshentë. Iva vinte imcake, por vajzë simpatike, tërhiqte syrin e kujtdo, kështu edhe djemve nuk i shpëtoi sharmi i saj.

Vijoi të ecë, por me një hap më të shpejtë. Djemtë ndaluan një çast, diç biseduan dhe njëri prej tyre i doli përpara, fillojë të kërcente e të këndonte, ai që ishte në mes j’u afrua dhe e kapi fort nga krahu. Iva fillojë të ulërasë. Djali nuk e lëshonte, e tërhiqte më shumë nga vetja. Iva i gjuajti me shqelm, ai e goditi. Aty afër kaluan disa djem të tjerë, edhe pse Iva i kërkoi ndihmë askush nuk ndaloi për t’a shpëtur nga kthetrat e kriminelëve. Ju sulën të tre. Iva ulëriste. 

Ndihmë, ndihmë! 

Asnjeri nuk po kalonte aty pari. Në krye të rrugës u pa një burrë afër të 60-ve me dy djem të rinj, që shtynin një karrocë ngarkuar me dërrasa.

Më ndihmoni ju lutem ju përgjërua Iva.

Mirë tha burri dhe j’u afrua djemve. Ata për momentin prisnin çfarë do t’i thoshte kalimtari.

S’kam kohë të merrem me ju, kam biznesin tim, e u largua.

Djemtë qeshën dhe j’u sulën përsëri vajzës. Me forcë e përplasën përdhe. Iva ulërsite, me zërin e mekur e të sfilitur, nga tmerri i tha: “Ju lutem më lini, nesër filloj punë në televizion, do t’ju ftoj në emision, por nuk do të flas mbi këtë ngjarje”. 

Premton? ….ndryshe të piu e zeza.

Premtoj!

Ha ha ha qeshën djemtë, kur papritur një grusht rrëzoi në tokë si pupac njërin prej tyre. Një grua bjonde me flokë të gjatë, pasi kishte parë skenën e rëndë kish nxituar dhe goditi me grusht në zverk njërin prej tyre, dy të tjerët shtangën. Gruaja me lëvizjet e saj perfekte fluturoi në ajër dy të tjerët dhe arriti të largojë vajzën. 

Iva filloi punë moderatore në televizionin e qytetit, por e “mbajti” fjalën, në studio kish ftuar tre djemtë që e kishin lënduar. Tre adoleshentët qëndronin ulur në studio në pritje për t’u bërë të famshëm…. Ishin qethur, veshur bukur, dukeshin si djemtë më të zellshëm të zonës. Përballë tyre Iva dhe projektorët e fuqishëm të kamerave. Ndërkohë në studio hynë tre burra të armatosur me uniformë policie, të cilët morrën djemtë dhe u larguan me ta. Pas kuintave qëndronte edhe gruaja me flokë të gjatë e të verdhë. Iva nuk gjente fjalë për të falenderuar Heroinën, që i shpëtoi jetën nga kriminelët e rrugës. 

Zonja me veshje civile ishte oficere policie….